Temat 7
Z pojęciem system normy do czynnika w różnych dziedzinach. Spotkać się można z pojęciem: system polityczny, ekonomiczny, religijny itp. System jest zbiorem pewnych elementów, które tworzą uporządkowaną całość. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują. Naruszenie któregoś z tych elementów negatywnie oddziałuje na inne, a tym samym na całość, na system.
Reasumując: oby system mógł funkcjonować właściwie musi być spójny i stanowić jednolitą całość.
Powyższe można również odnieść do systemu prawa. Jeżeli mówimy np.: o systemie prawa polskiego to mamy na myśli wszystkie normy (przepisy obowiązujące na terytorium państwa polskiego).
System prawa może być określony w oparciu o określone kryteria, tzw. kryterium przedmiotowe. Tutaj kryterium wyróżnienia stanowią stosunki społeczne (treść tych stosunków) i one stanowią podstawę wyróżnienia tzw. gałęzi podstawowych prawa, np.
cywilne,
administracyjne,
karne,
materialne,
finansowe.
Powyższe można nazwać tzw. ujęciem prawa w układzie poziomym.
Kryterium podmiotowe – tutaj wyróżnieniem jest podmiot stosunków społecznych, czyli kto w te stosunki wchodzi. Współcześnie to kryterium ma charakter pomocniczy, na podstawie którego wyróżnia się grupę norm w normach danej gałęzi prawa, która odnosi się do określonego podmiotu, np. prawo karne wojskowe odnoszące się do osób wojskowych.
Tzw. kryterium metody regulacji – to kryterium uzależnione jest od celów, czy zadań jakie stawia sobie państwo, od podmiotów, których regulacja ma dotyczyć, od więzi jakie między nimi występują. Wyróżnić można tzw. metodę cywilną, karną i administracyjną.
Metoda cywilna – występuje na gruncie prawa cywilnego, rodzinnego, handlowego. Występuje w tych dziedzinach, gdzie prawo respektuje równość stron danego stosunku, gdzie pozwala kształtować stosunki prawne. Metoda ta jest oparta na równorzędności podmiotów.
Metoda administracyjna – tutaj występuje tzw. zwierzchnictwo organów władzy publicznej w stosunku do obywateli i stosunki na tej linii są tak regulowane by zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa. Spotkać je można na gruncie prawa konstytucyjnego i administracyjnego.
Metoda karna – opiera się ona na ochronie podstawowych wartości ważnych dla jednostki i ogółu społeczeństwa stąd występują zakazy dokonywania określonych działań, by tych wartości nie naruszyć.
Czyny zagrożone pod groźbą kary to:
przestępstwa
wykroczenia
i prawo określa odpowiedzialność za ich popełnianie.
Metoda ta występuje na gruncie prawa karnego, w postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno-administracyjne) i finansowym (postępowanie karno-skarbowe).
Zasady systemu prawa.
W gruncie norm tworzących system prawa można wyróżnić takie, które mają charakter zasadniczy w stosunku do innych wśród, których funkcjonują. Takie normy można nazwać zasadami systemu prawa. Są normy, które są zasadami dla całego systemu prawa (np. zasada humanizmu, zasada politycznego państwa prawnego, zasada suwerenności, zasada podziału władzy i zasada równowagi władzy). Są i takie normy, które mają charakter zasadniczy, a tylko w danej gałęzi prawa np. w prawie karnym procesowym – zasada domniemania niewinności, zasada swobodnej oceny dowodów, w prawie rodzinnym i opiekuńczym – zasada troski o dobro dziecka. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się tzw. instytucje prawne (grupa norm regulujących wyczerpująco typ stosunków) np. rozwód, małżeństwo, własność. I w ramach tych instytucji wyróżnić można takie normy, które mają charakter zasadniczy w stosunku do pozostałych.
Niektóre zasady systemu prawa są wprost wysłowione w tekście, a inne są tworzone w drodze interpretacji określonych przepisów. Przepisy prawne, cały system prawa powinien być tak zbudowany, interpretowany, by tych zasad nie naruszać.
Cechy systemu prawa:
Niesprzeczność.
Zupełność.
Niesprzeczność – chodzi o to, aby nie doszło do takiej sytuacji, że w konkretnych warunkach temu samemu adresatowi prawo coś nakazuje i jednocześnie zabrania (system prawa całkowicie nie jest sprzeczny to pewna iluzja, pewne dążenie do doskonałości w praktyce) jednak sprzeczności się jednak zdarzają. Wynika to z szybkiego rozwoju stosunków społeczno-ekonomicznych, z pewnych zmian, które niesie ze sobą życie, a ustawodawca ich nie zauważył, z konfliktów interesów określonych grup i co rzadziej, z braku znajomości zasad legislacyjnych.
Wyróżnić można sprzeczności logiczne, przeciwieństwa logiczne i sprzeczności prakseologiczne.
Sprzecznosci:
sprzeczności logiczne- polegają na merytorycznej niezgodności dwóch wzorów postepowania;
przeciwieństwa logiczne- polegają na tym, ze dwie normy lub więcej norm nakazują adresatowi rożnego rodzaju zachowania niemożliwe do jednoczesnej realizacji
sprzeczności prakseologiczne- polegają na tym, ze zachowanie zgodne z jedna norma (lub skutek tego zachowania) unicestwia całkowicie lub w części skutek zachowania zgodnego z drugą normą
Usuwanie sprzeczności:
analizowanie obowiązywania tych norm, stwierdzając że są one wprawdzie sprzeczne lecz jedna z nich nie obowiązuje
reguła chronologiczna (czasowa)- norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej
reguła merytoryczna (treściowa)- norma szczególna uchyla normę ogólną
reguła hierarchiczna- norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu
analizowanie znaczenia tych norm i stwierdzenie że można im przypisać takie znaczenie przy którym nie są one sprzeczne.
Luka w prawie- brak jest regulacji dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa powinien być uregulowany
Swoista luka w prawie dotyczy sytuacji, gdy brak jest normy która zgodnie z inna norma powinna być ustanowiona;
Luka techniczna- jeśli jakaś norma prawna normuje dane zagadnienie lecz w sposób niewyczerpujący i nieprecyzyjnie;
Luka logiczna- mając na uwadze sytuacje kiedy w systemie prawa jakieś zachowanie jest unormowane przez normy formalnie niezgodne
Luka aksjologiczna- polega na ujemnej ocenie przez określoną osobę braku regulacji prawnej w pewnej kwestii.