WYKŁAD 1. 5.10.2015 rok

FITOSOCJOLOGIA – nauka o zbiorowiskach roślinnych; nauka o pochodzeniu, rozwoju i rozmieszczeniu zbiorowisk, wyróżnionych na podstawie cech pokroju roślinności ( cech fizjonomicznych )

FITOCENOLOGIA – rzadziej używany w Europie Śr. i Zach.
AGROFITOCENOLOGIA – nauka o zbiorowiskach roślinnych pól uprawnych.

Josias Braun – Blanquet:
- twórca środkowoeuropejskiej szkoły systematyki zbiorowisk roślinnych ( pflanzenosociologie - pierwszy podręcznik fitosocjologii )
- twórca hierarchicznego systemu jednostek fitosocjologicznych
- rozwinął metodę wykonywania zdjęć fitosocjologicznych

B – B – fitosocjologia – nauka o zbiorowiskach roślinnych ( o roślinności w najszerszym znaczeniu o wszystkich zjawiskach, które dotyczą życia roślin w zbiorowiskach )

GŁÓWNE PROBLEMY FITOSOCJOLOGII WG. B-B:
- jaki jest skład zbiorowisk i jaka jest ich klasyfikacja – fitosocjologia strukturalna i systematyczna; syntaksonomia
- które czynniki środowiskowe decydują o zbiorowiskach i jak a nie wpływają – ekologia zbiorowisk – synekologia
- jak powstają zbiorowiska i co się z nimi dzieje w czasie – syndynamika
- jakie jest przestrzenne rozmieszczenie zbiorowisk- synchorologia

TRADYCJE BADAWCZE : kierunki ekologiczne i fitosocjologiczne ; metody badawcze.

SZKOŁA PÓŁNOCNOEUROPEJSKA:

- podstawową jednostką podziału roślinności jest (Q albo A haha ni wiem ) socjacja
- opis zbiorowiska powstaje w wyniku rejestracji stosunków ilościowych gatunków roślin na kilku powierzchniach wyznaczonych w jednorodnym płacie roślinności, przy czym każda z powierzchni zajmuje 1m²
- po zestawieniu samych w tabeli wybiera się gatunki dominujące ( występujące masowo w ponad 90 % spisów) i stałe ( występujące z różną liczebnością w ponad 90 % spisów )
- od gatunków dominujących nadawane są nazwy socjacjom

SZKOŁA POŁUDNIOWO I ŚRODKOWO EUROPEJSKA:
- zdjęcie fitosocjologiczne jest podstawowym narzędziem badawczym
- 7-stopniowa skala ujmuje jednocześnie liczebność i stopień pokrycia gatunków ( skala kombinowana B-B )
- powszechnym sposobem wyróżniania i porównywania fitocenoz jest metoda tebelaryczno – porównawcza, oraz metody numeryczne

SZKOŁA ROSYJSKA:
- stosuje głównie metody opisowe,
-zespoły roślinne wyróżniane są a podstawie kryteriów florystycznych i ekologicznych (czasem socjologicznych)

SZKOŁA BRYTYJSKO – AMERYKAŃSKA
- zdjęcia na większych lub mniejszych powierzchniach
-analiza dynamiki zbiorowiska

WYKŁAD 2

..orystyczno-socjologiczne podejście w badaniach nad roślinnością Europy-od początku drugiej dekady XX w.

Szybka charakterystyka zróżnicowania roślinności danego obszaru (fitosocjologia opisowa)

Bardzo duża ilość danych fitosocjologicznych oraz opis większości typów zbiorowisk roślinnych Europy (katalogowanie zbiorowisk)

Znaczenie współczesne:

-badanie dynamiki roślinności

-ocena warunków środowiska

-przewidywanie i monitorowanie wpływu zmian środowiska na roślinność

-ocena przyrodniczej wartości zbiorowisk roślinnych i ekosystemów

-kształtowanie krajobrazu

-przydatność do ochrony i monitorowanie różnorodności biologicznej w skali poszczególnych regionów.

Fitosocjologia w Polsce:

-Szafer W.

-Szkoła krakowska-Szafer, Pawłowski, Stecki

Zbiorowisko roślinne-zgrupowanie osobników różnych gatunków roślin, wspólnie zajmujących określoną przestrzeń.

Zgrupowanie gatunków powtarzających się w podobnych warunkach (np. wilgotna łąka, murawa kserotermiczna, pole uprawne)

Fitocenoza-stanowi część biocenozy

Konkretne zbiorowiska roślinne-zbiorowiska roślinne rzeczywiście występujące w przyrodzie, będące obiektem badań (płat roślinności)

Abstrakcyjne zbiorowisko roślinne-fitocenon-odniesienie do typu zbiorowiska.

Roślinność-ogół zbiorowisk roślinnych danego terenu, czyli system spontanicznie rosnących populacji roślin:

-rozwijających się w powiązaniu z miejscami ich występowania

-tworzących ekosystem z tymi miejscami i wszystkimi innymi formami życia tam występującymi

Kolekcje roślin zaplanowane przez człowieka (trawniki, szkółki, arboreta) nie są objęte tą definicją (także rośliny mobilne)

Fitocenoza-część roślinności składająca się ze wzajemnie oddziałujących populacji, rosnących w jednolitym środowisku.

Jest podstawową jednostką roślinności i obiektem badań fitosocjologicznych.

Dana fitocenoza jest:

-względnie jednolita pod względem składu florystycznego i struktury

-różni się od otaczającej roślinności

Fitocenon- abstrakcyjne zbiorowisko roślinne, określane na podstawie charakterystyki grupy fitocenoz odpowiadających sobie wzajemnie we wszystkich cechach istotnych topologicznie (typ fitocenozy)

Szata roślinna-roślinność i flora danego terytorium

Środowisko w fitosocjologii-całokształt zew warunków, w których żyją organizmy i ich zbiorowiska-fitocenozy.

Siedlisko-zespół warunków fizycznych i chemicznych wynikających z cech podłoża, gleby, klimatu w danym miejscu fitocenoz określonego zbiorowiska

Biotop-warunki siedliskowe wraz z przekształcającym je działaniem biocenozy (roślin i zwierząt stanowiących daną biocenozę i ich wzajemnym wpływem na siebie)

Zespół-jednostka podstawowa (syntakson)

Zespół, związek, rząd, klasa (grupa klas-od lat 60/70 XX w) to tzw główne rangi hierarchicznego systemu syntaksonów (posiadają własne gatunki charakterystyczne/diagnostyczne)

Obowiązują zasady:

1.syntaksony mają jednoznacznie określoną pozycję w hierarchii

2.syntaksony obejmują syn taksony niższej rangi:

-każdy syntakson wyższej rangi musi obejmować przynajmniej jeden podporządkowany syntason w randze głównej (najbliższy ma w hierarchii)

-każdy zespół musi być zaliczony do tylko jednego związku,

-każdy związek tylko do jednego rzędu itd.

(może się zdarzyć, że do jednej klasy należy tylko jeden zespół)

Zespół może być wyróżniony i opisany jedynie wówczas gdy w terenie istnieją jednolite płaty roślinności, reprezentowane przez zdjęcie fitosocjologiczne (muszą być realne płaty roślinności reprezentujące jednostkę w randze zespołu)

Zaleca się aby oryginalna diagnoza zespołu opierała się na co najmniej 10 zdjęciach fitosocjologicznych, wykonanych w różnych miejscach, a dokładnie podana lokalizacja, powierzchnia i data.

Formalnie ze względów praktycznych przyjęto, że wystarczy 1 zdjecie fitosocjologiczne dla dostatecznej, oryginalnej diagnozy zespołu i podzespołu (najbardziej ogólna zasada)

WYKŁAD 3

Rangi pomocnicze(pośrednie)-tworzone są przez podział syntaksonów najbliższej wyższej rangi głównej(podwiązek, podzespół,podklasa)

-definiowane za pomocą gatunków wyróżniających,

-mogą być wyróżnione, wtedy gdy wcześniej lub jednocześnie zostanie opisana jednostka w randze głównej,bezpośrednio nadrzędna dla rangi pomocniczej

Rangi pomocnicy to wtórnie utworzone elementy rang głównych,a nie ich składowe.

Zdj.fito-zwięzły opis fitocenozy;jest to podstawowe narzędzie badawcze w terenie. Zawiera główke(ogólna charakterystyka warunków środowiska)oraz liste gatunków. Stanowi zbiór analitycznych danych o fitocenozie i miejscu jej występowania.

Wykorzystanie zdj:

-wyróżnianie i klasyfikacja zbiorowisk roślinnych,

-rejestracja stanu fitocenozy,

-porównanie zbiorowisk i siedlisk,

-badanie przestrzennego zróżnicowania roślinności

-badanie dynamiki zbiorowisk

-rejestrowanie w dłuższym czasie zmian roślinności

Grupa czynników wyjaśniających formowanie zbiorowisk:

-reakcja gat. Na warunki siedliska(wpływ dominujący)

-reakcje między gat. :pozytywne(wspomaganie),negatywne(konkurencja) ,asymetryczne(np.presja roślinożerców)

-procesy losowe *w środowisku(zaburzenia)*w populacjach(rozsiewanie,zasiedlanie,śmiertelność)

Podstawowy czynnik wpływający na formowanie zbiorowisk:

-flora danego obszaru(dostarcza podstawowego materiału-gat.)

*Ogólna pula genów:zdeterminowana prze procesy ewolucyjne i geograficznej w dużej skali.

*Pula geograficzna-wszytskie gat. Które są w stanie osiągnąć dane miejsce

*pula siedliskowa-gat o cechach pozwalających na rozwój i obecność w danych warunkach siedliskowych-abiotycznych

*pula ekologiczna-gat należące równocześnie do puli geograf. i siedli., są zdolne do kolonizacji danego miejsca

*rzeczywista pula gat.-tworzy dane zbiorowisko, wyznaczona poprzez interakcje pomiędzy gat.

Pula Gat.-zestaw gatunków potencjalnie zdolnych do egzystencji w jakims środowisku

Zdolność gat osiągniecia siedliska zależy od:

-rozmiescznia gat w sąsiedztwie,

-mechanizmów rozprzestrzeniania

-szans na osiedlenie

Ekologiczne właściwości roślin:

-formy życiowe

-wymagania fitosocjologiczne

-cechy wpływające na zdolności konkurowania

Siedlisko- suma czynników środowiskowych działających na danym miejscu:warunki glebowe,warunki klimatyczne,inne czynniki, które występują stale lub regularnie

Wykład 4 26.10.2015 r.

Progresja socjologiczna

Braun- Blanquet (1921):

(Sekwencja wyższych jednostek syntaksonomicznych powinna być zgodna z progresją socjologiczną, tzn. powinien następować stopniowy wzrost organizacji i skomplikowania zbiorowisk od najprostszych do najbardziej złożonych).

Oznacza to wzrost:

- stratyfikacji i złożności zbiorowisk - różnorodności form życiowych

- stabilność i trwałość w czasie - bogactwo gatunkowe

- intensywności interakcji międzygatunkowych.

Kryteria brane pod uwagę przy porządkowaniu jednostek roślinności zgodnie z progresją socjologiczną:

*stałość miejsca występowania ( większość roślin naczyniowych jest zakorzeniona, ale są także niezakorzenione i pływające);

*wzajemne kontaktowanie się organizmów (zbiorowiska otwarte są zwykle prostsze niż zamknięte, o zwartym pokryciu roślin);

*spektrum form życiowych, które wpływa na zróżnicowanie budowy warstwowej i trwałość populacji oraz intensywność konkurencji;

*zróżnicowanie budowy warstwowej (im bardziej rozwinięta jest struktura warstwowa tym lepiej wykorzystany biotop (zasoby i światło) i silniejsze są wzajemne oddziaływania pomiędzy populacjami);

*natężenie konkurencji i długości życia (zgrupowania gatunków krótko żyjących mogą być szybko wyparte przez inne w przeciwieństwie do zbiorowisk zbudowanych z gatunków trwalszych);

Ekologiczne zróżnicowanie biotopu (wraz ze wzrostem poziomu organizmów zbiorowisk, roślinności coraz silniej wpływa na warunki siedliskowe (np. wpływa na rozwój gleby, kształtowanie mikroklimatu- stworzenie nowych warunków do życia).

Spektrum form życiowych roślin

FORMA ŻYCIOWA- wszystkie właściwości rośliny, związane z jej przystosowaniem do życia w określonych warunkach środowiska. Nie należy od przynależności systematycznej.

Formy życiowe wg. Raunkiaer’a:

T- terofity: jednoroczne rośliny zielne, całkowity cykl rozwojowy odbywa w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, przechodzą okres zimy w formie nasion, charakterystyczne dla fitocenoz pól uprawnych;

H- hemikryptofity: gatunki wieloletnie (rzadziej dwuletnie), posiadają organy zimujące blisko powierzchni ziemi (zagłębione);

Ch- chamefity: gatunki wieloletnie, w większości pozostawiające organy zimujące na powierzchni gleby, przeżywające zimę pod okrywą śnieżną (chamefity zielne) lub powyżej powierzchni gleby (rzadko wyżej niż 0,5 m- chamefity zdrewniałe);

G- geofity: rośliny ziemnopączkowe (kryptofity), gatunki wieloletnie zimujące poniżej powierzchni ziemi, w większości w postaci organów spichrzowych (bulwy, kłącza, itp.);

Faneofity: gatunki wieloletnie (zdrewniałe)- krzewy i drzewa, których pączki odnawiające lub wierzchołki pędów znajdują się stosunkowo wysoko:

- NP- nanofaneofity: krzewy i małe drzewa, 0,5- 2(,5) m

-MP- makrofaneofiy- pow. 5m

Zgodnie z progresją socjologiczną:

najwyżej w systemie znajdują się najprostsze i nietrwałe zgrupowania gatunków, bardzo szeroko rozprzestrzenione (hydroplankton, aeroplankton). Najwyżej w systemie znajdują się fitocenozy tropikalnego lasu deszczowego:

- wielowarstwowe;

- b. bogate gatunki;

- o złożonych zależnościach pomiędzy komponentami.

Wykład 5 02.11.15r.

Schemat układu wyższych jednostek roślinności – zgody z progresją socjologiczną

Jednowarstwowe zbiorowiska bez konkurencji korzeniowej:
I. wolnopływające:
1. oceaniczne
2. limnetyczne (np. zbiorowiska rzęs)

II. związane z podłożem:
1. Zbiorowiska występujące na innym podłożu niż gleba:
a) zależne zbiorowiska glonów, porostów, mchów występujące na korze, z bardzo ograniczoną możliwością dalszego rozwoju
b) endolityczne (żyjące wewnątrz tkanek roślin, np. symbiotyczne) i epilityczne (organizmy żyjące na powierzchni) zbiorowiska naskalne
c) zbiorowiska glonów w miejscach zanurzonych

2. Zbiorowiska występujące na glebie (z możliwością dalszego rozwoju)
a) ubogie w gatunki, ekologicznie proste i krótkotrwałe zbiorowiska na glebie i skałach (często jako stadia inicjalne)
b) bogate w gatunki zbiorowiska porostów i mchów o większych wymaganiach ekologicznych

3. Dwu- lub kilkuwarstwowe zbiorowiska roślin zakorzenionych:
I. otwarte zbiorowiska słabo związanych gatunków (komensali) i ma miejsce konkurencja (słaba) o miejsce do kiełkowania i zasoby:
1. Klimatycznie uwarunkowane zbiorowiska na pastwiskach i suchych stepach, bez możliwości dalszego rozwoju
2. Edaficzne (glebowo) uwarunkowane, zwykle pionierskie zbiorowiska na piaszczystych wydmach, rumowiskach i szczelinach skalnych
II. Zbiorowiska zamknięte (ma miejsce silna konkurencja o miejsce do kiełkowania, przestrzeń i zasoby):
1. Krótkotrwałe zbiorowiska utworzone przez zmieniające miejsce terofity, często zależne od człowieka, np. efemeryczne zbiorowiska na polach uprawnych, na wysychających brzegach zbiorników wodnych, itp.
2. Bardziej trwałe i silniej zwarte zbiorowiska rozwijają się w stałych miejscach:
a) ubogie w gatunki i biologicznie jednolite zbiorowiska wodne i bagienne, często o skupiskowej strukturze:

• Zbiorowiska roślin zanurzonych w wodzie (zbiorowiska słodkowodnych makrofitów siedlisk ubogich i średniozasobnych np. rdestic)

• Przeważnie ubogie w gatunki zbiorowisko miejsce wydeptanych, bagiennych i błotniskowych (np. zbiorowiska dywanowe, zbiorowiska solniskowe, szuwary)

b) biologiczno-ekologicznie zróżnicowane zbiorowiska na stałym podłożu, na ogół bogate w gatunki

• Zbiorowiska z małą liczbą warstw, bez dominacji drzew i krzewów:
  - nietrwałe zbiorowiska bogate w terofity, o słabych zależnościach między warstwami (np. murawy piaskowe)
  - trwałe zbiorowiska murawowe i zbiorowiska wysokich bylin (np. murawy kserotermiczne, wysokogórskie murawy naskalne)
  - zbiorowiska krzewinek i niskich krzewów, dwuwarstwowe z wyraźną przewagą jednej warstwy nad drugą (np. zbiorowiska mokrych wrzosowisk i torfowisk wysokich)

• Kilkuwarstwowe zbiorowiska krzewiaste i leśne; niskie warstwy są pod wpływem warstw wysokich:
  - przeważnie trzywarstwowe zbiorowiska krzewiaste, uwarunkowane edaficznie, słabo rozwinięte zbiorowiska epifitów (np. zbiorowiska krzewiaste okrajków leśnych, łęgi wierzbowo-topolowe)
  - przeważnie więcej niż trzywarstwowe zbiorowiska leśne, często jako klimaksowe – w trwałej równowadze ze środowiskiem, na ogół obecne zbiorowiska epifitów, często obficie rozwinięte (np. mezo i eutroficzne lasy liściaste, bory szpilkowe)

Wykład 6 09.11.15r

Zbiorowiska roślinne są fitoindykatorami wykorzystywanymi do oceny warunków siedliskowych, ponieważ uwzględniają wszystkie czynniki wpływające na szatę roślinną. Każda fitocenoza obejmuje rośliny lokalnej flory w konkretnych warunkach ekologicznych ( w podobnych warunkach ekologicznych, geograficznych i historycznych powstają jednoorodne zbiorowiska roślinne). Można wyróżnić typy fitocenoz odpowiadające określonym siedliskom. Ogół warunków siedliskowych najlepiej odzwierciedlają zbiorowiska naturalne ------------? mapy roślinności Poencjalna roślinność naturalna=rzeczywisyu potencjał biotyczny siedliska. Opracowanie w postaci mapy, odzwierciedla relacje pomiędzy aktualnie istniejącymi siedliskami a roślinnością: -typ gleby –kierunek i natężenie aktualnie dominującego procesu glebowego -sumaryczna żyzność -zasobność gleb w przyswajane formy NPK,Ca -stosunki wodne -kwasowość -charakter warunków klimatycznych

Zbiorowiska roślinne są dokładniejszym bioindykatorem niż pojedynczy gatunek (amplitudan wymagań zbiorowiska jest węższa niż pojedynczych gatunków). Charakterystyka ważniejszych zbiorowisk leśnych . Historycznie : obszar Poski pokryty był około 0% przez lasy- resztę stanowiły mokradła i stepy. Obecnie : lasy zajmują poniżej 30% powierzchni kraju- gospodarka rabunkowa, współczesne funkcje produkcujne –często: sztuczne drzewostany sosnowe i świerkowe -zbliżone do naturalnych : jedynie fragmentydawnych puszczy na obrzeżach kraju.

Zbiorowiska leśne wyróżnia: -wielowarstwowa budowa -drzewa A (czasem więcej pięter A1,A1,A3) -zbiorowiska grądów i łęgów -2-3 piętra - zbiorowiska borów zwykle 1 piętro -warstwa podszucia B –krzewy i młode drzewa -warstwa przyziemna C –rośliny zielne i siewki drzew i krzewów, krzewinki, mchy i porosty.

Poszczególne warstwy zajmują rośliny o różnych wymaganiach klimatycznych i siedliskowych (lepsze wykorzystanie składników pokarmowych i wody oraz światła). Zmienność wymagań w stosunku do światła (młode osobniki znoszą dobrze zacienienie , starsze reagują korzystnie na poprawę warunków swietlnych). Długowieczność gatunków tworzących drzewostan ( nakreofanerofity???). Osłabione konstrukcje pomiędzy osobnikami w dojrzałych drzewostanach ( zapewnia długowieczność i stabilność zbiorowisk leśnych – zmiany składu zwykle pod wpływem człowieka). Różnorodność warunków wpływa na wewnętrzną organizację zbiorowisk leślnych: 1)drzewostany wielogatunkowe – skład gatunkowy urozmaicony – na siedliskach żyznych w korzystniejszych warunkach klimatycznych, 2) drzewostany jednogatunkowe zwykle w skrajnie niekorzystnych warunkach glebowych lub klimatycznych, np : -zwarte drzewostany świerkowe -drzewostany sosnowe - drzewostany olszowe

Wykład 7 16.11.15

Przykłady zbiorowisk leśnych Wg. Danych Lasów Państwowych (2011r)

Lasy rosną w naszym kraju na glebach najsłabszych, głównie z powodu rozwoju rolnictwa w poprzednich wiekach. Wpływa to na rozmieszczenie i udział typów siedliskowych lasu w Polsce. Ponad 55% pow. Lasów zajmują bory. Na pozostałych obszarach występują siedliska lasowe, głównie lasy mieszane. Niewielka część (+3%) to olsy i łęgi.

*lasy dębowo-gratowe 41,6% * lasy mieszane 13,9% *buczyny 13,6% *lasy sosnowe 10,2% * lasy łęgowe 8,9% *???? Dąbrowy 5,2% *???? 2,0% * lasy świerkowe i jodłowe 1,2%

Grądy – lasy dębowo-grądowe : Wielogatunkowe lasy liściaste z przewagą dębów i grabów. Regionalnie rosną lipy, buki i świerki (klasa querco- fagetea- mezo- i evtroficzne lasy liśicaste)

Gatunki charakterystyczne: klon polny, klon pospolity, jesion wyniosły, leszczyna pospolita, trzmielina zwyczajna, zawilec gajowy, pylaszka pospolita.

Zajmują większą część Europy, w Polsce dominują typy drzewostanów, zwłaszcza naglebach brunatnych: * na południu kraju – w pasie wyżyn – także na glebach lessowych lub rędzinach *w górach – na żyźniejszych i wilgotnych glebach fliszowych

Bory mieszane: Występują w całej Polsce, nieco rzadziej na zachodzie kraju, składają się z różnych drzewostanów: *sosnowo- dębowych *świerkowo-dębowych *jodłowo-dębowo-bukowych

Podszycie i runo – stanowią gatunki charakterystyczne dla borów i grądów.

Bory suche : Głównie na niżu Polski. Głównie: sosna, rzadko inne gatunki,

lasy widne- często brak podszycia lub skąpy, runo ubogie, często trawiaste

Bory świerkowe(naturalne) :

*polska południowa- Karpaty, Sudety, w piętrze regla górnego na kwaśnych glebach

*w płn-wsch części kraju – najdalej na zachód wysunięte stanowisko tajgi syberyjskiej.

W borach świerkowych runo jest ubogie, podobnie jak domieszka gatunków liściastych.

Łęgi nadrzeczne – występują w dolinach większych rzek stanowią tam ważny walor krajobrazowy.

Zbiorowiska leśne na pograniczu wody i lądu – zwłaszcza w sąsiedztwie starorzeczy i rozlewisk, jest to głównie wilgotny las wierzbowo-topolowy.

Podszyt i runo bogate w gatunki i obfite – wierzba wiciowa i wikliny. Runo zbudowane w większości z wilgociolubnych roślin dwuliściennych, bogata fauna, zwłaszcza ptactwo.

Wykład 8 23.11.15r

Lasy porastające tereny o wysokim poziomie wód gruntowych: *o utrudnionym odpływie, *często cały rok zabagnione, a nawet całkowicie zatopione (np. obrzeża jezior na niżu oraz rozległe doliny rzeczne) np. Biebrzański PN, Poleski PN, Białowieski PN, *charakterystyczne kępy tworzone przez pnie drzew i inne rośliny, a pomiędzy nimi widoczne zwierciadło wody.

Drzewostan tworzą: olsza czarna, brzoza omszona, sosna pospolita

W podszycie: kruszyna pospolita, czeremcha zwyczajna, kalina koralowa, wierzba, chmiel zwyczajny

Runo stanowią: porzeczka czarna, mchy, torfowce, knieć błotna, rzęsa wodna, pływacz zwyczajny, kosocieć żółty, wiązówka błotna, tojeść pospolita, trzcinnik lancetowaty, turzyce

Dąbrowa świetlista- jest to typ widnego lasu z przewagą dębu z udziałem sosny, lip, klonów, o dość bogatym podszyciu i runie, zbudowanym m. in. przez gatunki ciepłolubne (róże, dereń, leszczyna, pełnik europejski, groszek wschodniokarpacki, sierpik barwierski). W Polsce występują lokalnie, na siedliskach zajmowanych przez bory mieszane lub lasy grądowe (poza górami).

Żyzne buczyny niżowe i górskie- są to wysokopienne, dość zwarte lasy bukowe, z niewielkimi udziałem jodły, jaworu, dębów: * niewielki udział podszyta, * wielkogatunkowe runo o wiosennym aspekcie. Występują w dolnym reglu Karpat i Sudetów, na Wyżynie Małopolskiej , w Górach Świętokrzyskich, w Polsce płn.- zach. na glebach brunatnych wytworzonych z glin, zwietrzelin skał krzemionkowych i wapiennych.

Ważniejsze zbiorowiska trawiaste:

1. Murawy kserotermiczne (ciepłolubne murawy o charakterze stepowym):

• Klasa Festuco- Brometea: nieliczne w Polsce, niskie zbiorowiska trawiasto- zielne, z ograniczoną warstwą krzewów. Występują głównie w Małopolsce, na Lubelszczyźnie i na Pomorzu Zachodnim. Typowe murawy kserotermiczne, są charakterystyczne dla regionów o klimacie kontynentalnym (bardziej suche i gorące lato). Występowanie muraw kserotermicznych związane jest ze specyficznymi warunkami tworzonymi przez konfigurację terenu: * strome zbocza, * przepuszczalne podłoże, zwykle zasobne w wapń, * duże nasłonecznienie (ciepłe podłoże i powietrze). Są to zbiorowiska mające postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze. W Karpatach występują zwykle na stromych zboczach wąwozów, utrwalonych pierzyskach u podnóża skał wapiennych, a także na półkach i ścianach skalnych, na wychodniach skał wapiennych. Rozwijają się na płytkich pararędzinach i rędzinach, na suchym podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, bogatym w węglan wapnia. Znaczna część zbiorowisk kserotermicznych ma pochodzenie antropogeniczne i wiążę się z ingerencją człowieka w postaci: * okresowego koszenia lub ekstensywnego przepasania, * usuwania krzaków. Bez interwencji dochodzi szybko do zarastania krzakami, a potem drzewami i powstania lasu.

• Klasa Malinio- Arrhenatheretea: półnaturalne i antropogeniczne darniowe zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe na mezotroficznych i eutroficznych, niezabagnionych glebach mineralnych i organiczno- mineralnych lub na zmineralizowanych i podsuszonych murszach z torfu niskiego. Antropogeniczne zbiorowiska użytków zielonych na żyznych, świeżych (niezbyt wilgotnych, ale i nie suchych) glebach mineralnych bez śladów zabagnienia.

1. Łąki grądowe- są bogatymi florystycznie, wysoko produktywnymi, wielokośnymi zbiorowiskami rozwijającymi się na niżu lub niższych położeniach w górach. Siedliska te powstały w wyniku wycięcia lasów liściastych i zagospodarowania tych terenów, jako łąki kośne. Koszone są zwykle dwa razy w roku oraz umiarkowanie nawożone. Najczęściej występują poza dolinami rzecznymi. W dolinach porastają gleby odwodnione lub znajdują się poza zasięgiem wylewów rzeki.

Fitoindykacja: na podstawie obecności niektórych roślin lub ich grup można wnioskować o: * cechach środowiska przyrodniczego, * zmianach w środowisku wywołanych przez człowieka Wskaźnikową rolę szaty roślinnej, jako zbioru roślin występujących na powierzchni Ziemi, można rozpatrywać na poziomie: * gatunkowym (m. autekologicznym), * biocenotycznym (m. synekologiczne), * krajobrazowym (m. synekologiczne)

Ocena środowiska na poziomie gatunkowym: żródłem informacji o siedlisku jest spis florystyczny roślin na badanej powierzchni lub zdjęcie fitosocjologiczne (= spis gatunków z oszacowaniem ich pokrycia)  Listy ekologicznych liczb wskaźnikowych roślin, czyli zbiory gatunków wraz z liczbami wyrażającymi reakcje gatunku na określony czynnik siedliskowy  średnie liczby wskaźnikowe- nie zastępują analiz laboratoryjnych, ale dają podobne wyniki, a są proste, szybkie i tanie w użyciu.

Wykład 9 14.12.15

Najważniejsze lądowe zbiorowiska roślinne Polski

Zbiorowiska leśne i zaroślowe:

- zarośla i leśne zbiorowiska wąskolistnych wierzb w dolinach rzek

- mezotroficzne lasy olszowe lub zarośla wierzbowe z udziałem olszy czarnej

- mezo i eutroficzne lasy liściaste

- lasy szpilkowe

- kwaśne dąbrowy

- mezo i eutroficzne zarośla krzewów liściastych

Zbiorowiska trawiaste i zaroślowe:

- murawy wydm nadmorskich

- murawy solniskowe

- murawy galmanowe

- murawy piaskowe

- łąki i pastwiska wilgotne i świeże

- murawy i ziołorośla wysokogórskie

- murawy kserotermiczne

- murawy bliźniczkowe i wrzosowiska

Zbiorowiska synantropijne:

Do charakterystyki środowiska na dużych obszarach można zastosować krajobraz roślinny (=fitokompleks krajobrazowy).

Krajobraz roślinny- przestrzenny układ określonych i specyficznych zbiorowisk roślinnych.

Charakterystyczną cechą krajobrazu roślinnego jest:

- strefowość

- sekwencja powtarzających się na różnych obszarach zbiorowisk roślinnych

Krajobrazy roślinne mogą być przedstawione:

- w ujęciu rzeczywistym (składają się ze zbiorowisk rzeczywistych)

- w ujęciu potencjalnym (zbiorowiska nawiązujące do warunków siedliskowych)

Szata roślinna jako wskaźnik antropogenicznych przekształceń środowiska przyrodniczego.

Synantropizacja- proces przeobrażania szaty roślinnej

Synantropizacja jest współcześnie jednym z najważniejszych czynników kształtujących florę.

Podział zbiorowisk ze wzg na kryterium ingerencji człowieka:

- zbiorowiska pierwotne- zbudowane z gatunków miejscowych i nie będące pod wpływem człowieka (np. murawy wysokogórskie)

- zbiorowiska naturalne- noszą ślady degeneracji ale ich charakter nie różni się od przekształceń spowodowanych pożarami, umiarkowanym wypasem (np. torfowiska wysokie, niektóre lasy liściaste)

- zbiorowiska antropogeniczne- budują je gatunki miejscowe, pochodzące ze zbiorowisk pierwotnych (zdolne do zasiedlenia i rozwoju w siedliskach zaburzonych przez człowieka) oraz gatunki obce które tworzą nowe kombinacje gatunków:

• Zbiorowiska półnaturalne

• Zbiorowiska synantropijne- głównie złożone z gatunków obcych np. zbiorowiska polne

Formy degradacji fitocenoz leśnych.

Forma degradacji- czasowa postać zespołu o swoistych cechach struktury, składzie florystycznymi żywotności roślin wyrażająca sposób jego reakcji na określone czynniki degradacyjne.

Monotypizacja- ujednolicenie gatunkowe i wiekowe drzewostanu, uproszczenie struktury warstwowej, zubożenie florystyczne.

Juwenalizacja- utrzymanie zespołu roślinnego w młodym stadium rozwojowym poprzez systematyczne zręby zupełne dokonywane w dość młodym drzewostanie. Ten rodzaj degradacji występuje np. w olsach (wycinanie drzewostanu w wieku 60 lat)

Neofityzacja- ułatwienie wnikania neofitów (nowych przybyszów) do składu gatunkowego zespołów luba na sztucznym wprowadzeniu gatunków geograficznie obcych np. robini akacjowej i dębu czerwonego, klonu jednolistnego i inne.

WYKLAD 10 11.01. 2016r.

….Skrajnie wysokie wskaźniki typowe dla siedlisk polyhemerobowych odpowiadają gatunki obce, niedawno zwalczone.
Po przeciwnej stronie są wskaźniki odpowiadające siedliskom POLIGOHEMEROBII , a gatunki decydujące o tych wartościach.

Ocena hemerobii ekosystemów na podstawie stanu:
- elementów ożywionych ( fitocenozy )
- elementów abiotycznych ( gleba, rzeźba terenu)
- form bezpośredniej antropopresji

KLUCZ DO OKRESLENIA ZAKRESU HEMEROBII EKOSYSTEMÓW OPARTY NA NASTEPUJĄCYCH ELEMENTACH :
-charakter szaty roślinnej
- udział antropofitów
- ukształtowanie terenu
- charakter podłoża
- formy bezpośredniej antropopresji

CHARAKTER SZATY ROSLINNEJ :
1. zonalna – naturalna, zharmonizowana ze środowiskiem abiotycznym bez świadomie wprowadzanych elementów ( lasy natur.)
2. zonalna – o zmienionej strukturze wykazującej dysharmonię względem środowiska abiotycznego ( np. lasy gospodarcze)
3. azonalna, naturalna – (zbiorowiska wodne, szuwarowe , torfowiskowe)
4. antropogeniczne :
- seminaturalne ( roślinność łąk, pastwisk, muraw kserotermicznych i na-piaskowych, kserofilne i mezofilne zarośla )
- segetalna ( roślinność pól uprawnych )
- ruderalna ( roślinność sadów, ogrodów, przydroży. Przychaci, terenów kolejowych, hałd )

UDZIAŁ ANTROPOFITÓW :
1. całkowity brak
2. sporadyczny udział ( < 5% ) antropofitów całkowicie zadomowionych w zbiorowiskach naturalnych ( agrofagi )
3. większy udział ( < 12 % )
4. w grupie antropofitów dominują archeofity i epekofity; udział gatunków obcych ( antropofitów) > niż 21 %
5. w grupie antropofitów istotny udział epekofitów i efemorofitów ( nowszych i jeszcze nieustabilizowanych przybyszów ) ; udział gatunków obcych > 21 %

UKSZTAŁTOWANIE TERENÓW:
1. naturalne
2. antropogeniczne ( hałdy, wyrobiska, skarpy, nasypy)

CHARAKTER PODŁOŻA :
1. skład granulometryczny i właściwości fizykochemiczne o charakterze naturalnym uwarunkowanym czynnikiem naturalnym ( klimat, skała macierzysta )
2. skład granulometryczny naturalny z trwale lub czasowo zmienionymi właściwościami fizykochemicznymi ( powodowany przez : zabiegi agrotechniczne, nawożenie, udeptywanie, zabagnienie, przesuszenie )
3. skład granulometryczny i właściwości fizykochemiczne trwałe, często nieodwracalnie zmienione ( przez : zasolenie, domiesza substratów mechanicznych – żużel, gruz )

FORMY BEZPOŚREDNIEJ ANTROPOPRESJI:
1. brak jakichkolwiek oddziaływań
2. oddziaływanie ograniczone tylko do szaty roślinnej
3. długotrwałe, intensywne i często arytmiczne wpływy antropogeniczne wywołujące sukcesywnie zmianę właściwości środowiska abiotycznego
4. gwałtowna i głęboka zmiana środowiska abiotycznego i biotycznego.