ROZWÓJ CZŁOWIEKA
STADIA ROZWOJOWE
Rozwój dziecka – okres przedszkolny – do 6 roku życia
Główne sfery rozwoju
• Rozwój fizyczny
• Rozwój poznawczy
– Mowa
• Rozwój społeczny i emocjonalny
Rozwój mowy
- 2 lata: wypowiedzi dwuwyrazowe - 1 zdanie;
- 3 lata: pojawiają się czasowniki, mowa dziecinna, potrafi użyć słowa "ja"; używa 100 - 200 wyrazów,
- 4 lata: odmienia czasowniki, nieopanowane w pełni używanie nazw kolorów
- 5 lat: język poprawny;
• Rozwój mowy trwa do szóstego roku życia.
• Wszelakie zaburzenia i wady wymowy po skończeniu przez dziecko 6 lat, określane są jako opóźnienie rozwoju mowy.
ROZUMIENIE
- 7 miesiąc: rozumienie pewnych wyrazów,
- 9 miesiąc: rozumienie znaku językowego: 1 wyrazu;
„rewolucja 9 miesiąca” – wymiana =>konwersacja=>uczenie się kulturowe
- 1 rok: rozumie 3 lub więcej wyrazów;
- 2 lata: 500 – 1000 wyrazów;
- 3 lata: 1000 – 18000 słów, rozróżnianie barw i ich nazw,
- 4 lata: 1500 – 2000 wyrazów
- 5 lat: 2000 – 2600 wyrazów;
PÓŹNE DZIECIŃSTWO I OKRES DOJRZEWANIA
7-11 lat
Rozwój poznawczy
– dziecko potrafi dowolnie koncentrować uwagę
– obejmuje uwagą 3-6 elementów
– dowolne stosowanie strategii uczenia się (np. powtarzanie)
– rozwija się metapamięć – wiedza na temat własnej pamięci
– operacje konkretne
– Nabycie operacji na jednym materiale nie przenosi się na inny materiał (dodawanie elementów nie ułatwia dodawanie kilogramów)
Rozwój społeczny
– Dziecko staje się członkiem formalnej grupy (klasa szkolna)
• umiejętności komunikacyjne, wrażliwość społeczna
• Pozycja w grupie jest zmienna (ale wyjątek – dziecko odrzucone)
• Przyjaźnie oparte na wzajemnym zaufaniu i pomaganiu sobie – przyjaźń oparta na cechach a nie na posiadanych przedmiotach => pod koniec tego okresu pojawiają się trwałe relacje oparte na podobieństwie zainteresowań i osobowości
Okres dorastania 11/12-18/21
Trudności w oznaczeniu granic wiekowych –bardzo indywidualna kwestia
• Dwie fazy:
1. Pokwitanie (faza pubertalna) – zmiany biologiczne dojrzewanie do zdolności prokreacji
2. Adolescencja – zmiany psychiczne
-dojrzewanie do zdolności decydowania o sobie
-odkrywanie sensu własnego istnienia
-ukształtowanie się własnej tożsamości
Przebieg procesu dojrzewania zależy od kontekstu społecznoekonomicznego
Pokwitanie
Zmiany: pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe
– Pierwszorzędne – produkcja komórek jajowych/spermy; powiększenie pochwy i łechtaczki/ powiększenie penisa i jąder; miesiączkowanie
– Drugorzędne – zmiana proporcji ciała, owłosienie na ciele, powiększenie się piersi/ mutacja głosu
• Skok pokwitaniowy
– Chłopcy: między 12-15 rokiem – wrażliwsi na zmiany socjoekonomiczne
– Dziewczęta: od 10 i trwa krócej
• Zmiany w czynności gruczołów skórnych – trądzik, potliwość
• Ogólny wzrost
Rozwój poznawczy
Stadium operacji formalnych
– Myślenie werbalne, logika formalna, co umożliwia pojawienie się (i ćwiczenie!) takich zachowań jak:
• Refleksyjność
• Krytycyzm
• Metaforyczne ujmowanie zdarzeń
• Niezależność od sądów innych osób
• Formułowanie własnych opinii
– Rozwija się wyobraźnia i otwarcie na doświadczenia => twórczość
Wrażliwość zmysłowa
– Osiąganie najniższych absolutnych progów zmysłowych (wzrok najlepszy ok. 15 roku; słuch muzyczny – pod koniec adolescencji)
– Rośnie wrażliwość na różnice - obniżają się progi różnicowe (np. rozróżnianie jasności barw)
– Duża tolerancja na silne bodźce (np. głośna muzyka, ostre kolory itp.)
• Uwaga bardziej pojemna
• Pamięć dowolna, strategiczna i logiczna (oparta na rozumieniu materiału) – acz na początku okresu dojrzewania – pamięć i uwaga bardzo słabe!
• Procesy metapoznawcze
Rozwój społeczny
Konflikty z dorosłymi
– Wzrastający krytycyzm
– Bardziej restrykcyjne zachowania dorosłych – dążące do opóźnienia wejścia w dorosłość
– Weryfikacja autorytetów
• Silne więzi z rówieśnikami
– Paczki – grupy oparte na ścisłych, intymnych związkach interpersonalnych
• Początkowo jednopłciowe, potem mieszane – wspólne zainteresowania, podobne środowiska
– Przyjaźnie – związek intensywny i intymny – wpływa na poczucie własnej wartości
Dorosłość
Rozwój osób dorosłych
Niezauważany bo nie spełnia kryteriów rozwoju biologicznego:
–Ukierunkowanie zachodzących zmian na jeden, z góry wiadomy stan końcowy
–Powszechność zmian w danej populacji
–Powiązanie zmian z wiekiem
–Przewidywalność zmian
Wczesna dorosłość: 23/25 – 35
Zadania rozwojowe (Havighurst)
– Wybór małżonka
– Uczenie się współżycia z nim
– Założenie własnej rodziny
– Wychowanie dzieci
– Prowadzenie domu
– Rozpoczynanie pracy zawodowej
– Podjęcie obowiązków obywatelskich
– Znalezienie pokrewnej grupy społecznej
Zmiany poznawcze
• Od ok. 30 rż zaczyna się obniżać IQ (głównie w skali bezsłownej), lepiej rozw. problemy społeczne
Myślenie postformalne:
• Pojawia się myślenie dialektyczne (teza-antytezasynteza) – godzenie sprzeczności przez znajdowanie odpowiedniej nadrzędnej perspektywy poznawczej
• Relatywizm myślenia (Sinnot – operacje relatywistyczne) – Od bezkrytycznej wiary w świadectwo zmysłów i autorytetów – do doceniania kontekstu i względności wiedzy
Zmiany społeczne
– Założenie rodziny
– Pierwsze dziecko
– Rozwód
– Praca zawodowa
• Eksploracja
• Stabilizacja
• Status quo
• Schyłek
Wiek średni: 35/40 – 55/60rż
Zmiany fizyczne
• Wzrok ulega pogorszeniu (ostrość i tolerancja na słabe oświetlenie), pojawia się dalekowzroczność
• Powolne obniżanie się sprawności słuchu, spadek słyszalności wysokich dźwięków
• Wrażliwość smakowa obniża się ok. 50rż.
• Przekwitanie (klimakterium) po 50rż – zmniejsza się wydzielanie estrogenu => osteoporoza
• Mężczyźni – spadek aktywności seksualnej
Praca zawodowa
• Stres jest związany z długością życia
• Syndrom wypalenia zawodowego
• Ekspertywność
Rodzina
• Dorastanie dzieci – kryzys wieku średniego
• Faza opuszczonego gniazda (częściej kobiety)
• Opieka nad starzejącymi się rodzicami
Zmiany poznawcze
• Spadek IQ
• Obniża się stopniowo szybkość, wydajność oraz zakres przetwarzania informacji
• Mądrość
– wiedza faktualno-proceduralna
– wiedza ewaluatywna
Starzenie się
Zmiany biopsychologiczne
• Depresje
• Otępienie
Zmiany poznawcze
• Obniżenie sprawności pamięci operacyjnej
• Obniża się inteligencja płynna
Wydarzenia społeczne
• Emerytura
• Pojawienie się wnucząt – rola dziadków
• Śmierć współmałżonka
Lęk przed śmiercią
• Silniejszy u młodych niż starych
• Słabszy u osób szczęśliwych
• Przyjęcie do wiadomości własnej śmiertelności
Fazy umierania
• Zaprzeczenie diagnozy
• Gniew
• Układy, pertraktacje (z Bogiem o przedłużenie życia)
• Depresja (poczucie utraty sił, przewidywanie utraty bliskich)
• Akceptacja śmierci (spokój).