PYTANIA OBRONA 2014
Gospodarowanie i problem rzadkości
Gospodarowanie – oznacza dokonywanie wyborów ekonomicznych tzn. decydowanie na co przeznaczyć ograniczone zasoby, które są do dyspozycji człowieka i decydowanie jakie potrzeby zaspokoić
Rzadkość – to sprzeczność między nieskończonym zapotrzebowaniem na dobra, a ograniczonymi możliwościami produkcji dóbr (ograniczonymi zasobami)
Granica możliwości produkcyjnych
Granica możliwości produkcyjnych – wskazuje na różne kombinacje produktów, które społeczeństwo jest w stanie wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.
Gospodarka rynkowa i nakazowa
Gospodarka rynkowa - gospodarka, w której proces gospodarczy to samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy.
Def. Z Internetu
Gospodarka rynkowa – rodzaj gospodarki, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku, m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, kursy walutowe oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do kształtowania się wyżej wymienionych w przyszłości.
Gospodarka nakazowa- to gospodarka, w której procesy gospodarcze regulowane ą głównie za pomocą różnego typu nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez biurokrację państwową ( zwłaszcza na szczeblu państwowym ).
Prawo popytu i czynniki wpływające na kształtowanie popytu
Prawo popytu: wraz ze wzrostem ceny produktu, ceteris paribus, zmniejsza się popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie.
Założenie ceteris paribus – założenie niezmienności pozostałych czynników wpływających na dane zjawisko ekonomiczne.
Czynniki wpływające na zmianę popytu :
dochody konsumentów (generalnie wzrost dochodów wpływa na wzrost popytu),
gusty i preferencje konsumentów, moda, efekty naśladownictwa i demonstracji,
ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych (wzrost popytu na dane dobro następuje gdy: rosną ceny dóbr substytucyjnych, spadają ceny dóbr komplementarnych),
przewidywanie cen relatywnych (jeżeli konsumenci przewidują, że w przyszłości cena relatywna danego dobra wzrośnie to w danym momencie wzrośnie popyt na to dobro),
Paradoksy dt. Popytu
Paradoksy popytu:
Paradoks Giffena - rosnącej cenie odpowiada rosnący popyt (dotyczy dóbr podstawowych).
Paradoks Veblena – występuje wówczas gdy dany produkt jest kupowany nie ze względu na wartość użytkową, ale ze względu na chęć wywarcia wrażenia na innych ludziach.
Popyt spekulacyjny - wraz z ceną popyt wzrasta ale dlatego, że konsumenci przewidują, że ceny w najbliższym okresie będą nadal wzrastać.
Prawo podaży i czynniki wpływające na zmianę podaży.
Prawo podaży: wraz ze wzrostem ceny produktu, ceteris paribus, wzrasta podaż tego produktu, natomiast wraz ze spadkiem ceny podaż zmniejsza się.
Czynniki wpływające na zmianę podaży:
ceny czynników produkcji (wzrost cen czynników produkcji powoduje spadek ilości oferowanych produktów),
technologia (wprowadzanie postępu technicznego powoduje wzrost podaży),
podatki (wzrost podatków wpływających na ceny produktów powoduje spadek ilości oferowanych produktów),
subsydia (wprowadzenie subsydiówpowoduje wzrost podaży),
przewidywanie cen (jeżeli producenci przewidują, że w przyszłości cena relatywna danego dobra wzrośnie to w danym momencie ograniczą podaże tego dobra),
ilość przedsiębiorstw w gałęzi (wzrost ilości przedsiębiorstw w danej gałęzi oznacza wzrost ilości oferowanych produktów).
Równowaga rynkowa i działanie mechanizmu rynkowego.
Równowaga rynkowa – sytuacja, w której rozmiary podaży zrównają się z rozmiarami popytu. Cena, przy której to następuje nosi nazwę ceny równowagi.
Mechanizm rynkowy - mechanizm doprowadzający sytuację rynkową do punktu równowagi. Wynika on ze wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga między tymi elementami uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi.
Model pajęczyny
Model pajęczyny – model, który przedstawia cykliczny ruch (wzajemne dostosowywanie się) cen produktów, podaży i popytu (zmiany cen, popytu i podaży w dłuższym okresie czasu charakteryzują się ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatających się okresach wzrostu i spadku). Jest to model dynamiczny ponieważ uwzględnia czynnik czasu.
Elastyczność cenowa popytu
Elastyczność cenowa popytu – jest to stosunek procentowej zmiany popytu na dane dobro do procentowej zmiany ceny tego dobra. Mierzy ona reakcję popytu na dane dobro na zmianę ceny danego dobra. Przyjmuje wartości w przedziale (0, do plus nieskończoności )
Elastyczność dochodowa popytu i prawo Engla.
Elastyczność dochodowa popytu - jest to stosunek procentowej zmiany popytu na dane dobro do procentowej zmiany dochodu konsumenta. Mierzy ona reakcję popytu na dane dobro na zmianę dochodu konsumenta. Może przyjmować wartości dodatnie (dla dóbr normalnych) lub ujemne (dla dóbr podrzędnych).
Dobra normalne to dobra, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodów konsumenta. Do dóbr normalnych zalicza się dobra podstawowe i dobra wyższego rzędu (luksusowe).
Dobra podrzędne to dobra, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodów konsumenta.
Prawo Engla: W miarę wzrostu przeciętnego dochodu rośnie ogólny popyt oraz zmienia się jego struktura. Maleje udział wydatków na żywność i dobra podrzędne, a rośnie udział wydatków na dobra wyższego rzędu.
Elastyczność krzyżowa popytu.
Elastyczność krzyżowa ( mieszana ) popytu – jest to stosunek procentowej zmiany popytu na dane dobro do procentowej zmiany ceny innego dobra. Mierzy ona reakcję popytu na dane dobro na zmianę ceny innego dobra. Może przyjmować wartości dodatnie (dla dóbr substytucyjnych), ujemne (dla dóbr komplementarnych) lub zero (dla dóbr niezależnych).
Dobra substytucyjne to dobra służące zaspokojeniu tej samej potrzeby;
Dobra komplementarne to dobra, które muszą wystąpić łącznie aby można było zaspokoić daną potrzebę.
Elastyczność cenowa podaży
Cenowa elastyczność podaży – stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.
Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaży reaguje na zmiany cen:
jeżeli mała zmiana ceny wywoła względnie dużą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest elastyczna,
jeżeli duża zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest nieelastyczna.
Użyteczność całkowita i marginalna
Użyteczność jest sumą zadowolenia, jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra.
Użyteczność całkowita jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi. Użyteczność marginalna wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną jednostkę.
Istota i cechy krzywej obojętności
Krzywa obojętności konsumenta przedstawia wszystkie kombinacje 2 dóbr, które są dla konsumenta obojętne (czyli dają mu taką samą całkowitą użyteczność). Krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia (użyteczności).
Cechy krzywej obojętności:
negatywne (ujemne) nachylenie,
krzywe obojętności nie mogą się przecinać,
krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych,
krzywych obojętności jest nieskończenie wiele.
Optimum konsumenta
Optimum konsumenta – inaczej punkt równowagi konsumenta. Jest to punkt, w którym konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji. Znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach. Jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.
Prawo malejących przychodów.
Prawo malejących przychodów: Zwiększając nakład zmiennego czynnika produkcji osiągamy taki punkt, po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji (produkcyjność danego czynnika zmiennego zmniejsza się – produkt marginalny maleje).
Efekt skali produkcji
Efekty skali produkcji - miara określająca relatywne zmiany produkcji odpowiadające równoczesnym zmianom w postaci rzeczowej w sferze nakładów i zasobów czynników produkcji. Efekty skali produkcji odnoszą się do procesów produkcji, w których wszystkie czynniki są zmienne, a ich zmiany odbywają się wg stałych proporcji (efekty skali dotyczą zatem długiego okresu czasu).
Rodzaje efektów skali:
stałe efekty skali produkcji – występują gdy wszystkie czynniki produkcji zmieniają się proporcjonalnie, a produkcja zmienia się w tej samej proporcji;
malejące efekty skali produkcji – występują gdy wszystkie czynniki produkcji zmieniają się proporcjonalnie, a produkcja zmienia się mniej niż proporcjonalnie;
rosnące efekty skali produkcji – występują gdy wszystkie czynniki produkcji zmieniają się proporcjonalnie, a produkcja zmienia się w bardziej niż proporcjonalnie;
Optimum producenta
Optimum producenta (optymalna kombinacja czynników produkcji) – to punkt styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym osiąga ona maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym. Jest to jedyny punkt, w którym marginalna stopa technicznej substytucji czynników równa się relacji cen czynników produkcji.
Pojęcie i rodzaje kosztów w krótkim okresie.
Koszty zmienne – są to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji. Zaliczamy do nich koszty związane z wynajęciem zmiennych czynników produkcji np. płace pracowników produkcyjnych, surowce, materiały, energia, półprodukty. W długim okresie czasu wszystkie koszty są zmienne.
Koszty stałe – koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji (są niezależne od rozmiarów produkcji). Zaliczamy do nich koszty zużywania się budynków, maszyn i urządzeń (amortyzacja), dzierżawa lokali i gruntu, płace pracowników administracji, kredyty, podatki.
Cechy charakterystyczne konkurencji doskonałej.
cena kształtowana przez rynek , za pomocą mechanizmu rynkowego
nikt nie może wpłynąć na zmianę cenę na rynku
podmioty nie zmieniają ceny, ponieważ będzie to generowało straty( jeżeli się je obniży ), gdy podniesie cene nikt nie kupi jego dobra
dużo producentów
jednorodność oferowanego produktu
duża liczba nabywców
swoboda przepływu kapitału
dobry przepływ informacji
swoboda wejścia i wyjścia na rynek
Cechy charakterystyczne monopolu pełnego.
Jeden producent, wielu kupujących
Produkty nie mają substytutów
Pełna informacja o rynku
Podaż pochodząca z monopolu jest podażą rynkową
Bariery wejścia konkurentów na rynek
Cechy charakterystyczne oligopolu.
Znaczna liczba małych konkurentów ( kilka producentów )
Brak konkurencji cenowej
Rywalizacja odbywa się na płaszczyźnie jakościowej, promocyjnej, usług dodatkowych
Duże bariery wejścia i wyjścia na rynek
Konkurencja niedoskonała
Cechy charakterystyczne konkurencji monopolistycznej.
Współzawodniczy ze sobą wiele przedsiębiorstw
Istnieją bariery wejścia i wyjścia ale są one niewielkie
Produkty są niejednorodne
Wpływ na cenę jest niepełny
Np. Fryzjer, restauracja
Pojęcia i elementy rynku pracy.
Rynek pracy - rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.
Elementy rynku pracy:
Rynek pracy tworzony jest przez następujące podstawowe elementy:
zasoby kapitału ludzkiego i jego wykorzystanie (z punktu widzenia grup wiekowych, wykształcenia, kategorii zdrowotnych),
podział pracowników wg pracujących w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej (wielkość zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej),
wielkość i struktura bezrobocia.
Ruch okrężny w gospodarce zamkniętej.
W prostym ujęciu, gospodarka stanowi obwód zamknięty, w którym bez udziału państwa i zagranicy występują rzeczowe i pieniężne przepływy między dwiema grupami uczestników rynku – przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi. Przepływy pieniężne obejmują wydatki lub dochody każdego z uczestników rynku, a przy założeniu, że w każdym wypadku wydatkowany jest cały dochód, sumy wydatków i dochodów są równe. Na przepływy rzeczowe składają się usługi czynników produkcji (świadczonej przez gospodarstwa domowe pracy, a także usługi kapitału i ziemi, których właścicielami są gospodarstwa domowe) i wytworzone w sektorze przedsiębiorstw produkty i usługi. Założenie o pełnym wydatkowaniu dochodu i jednocześnie finansowaniu z bieżącego dochodu wszystkich wydatków jest dużym uproszczeniem – w analizie ruchu okrężnego konieczne jest uwzględnienie oszczędności, które odpowiadają równowartości konsumpcji odroczonej w czasie i inwestycji, które obejmują wydatki przedsiębiorstw na dobra kapitałowe. Oszczędności stanowią odpływy z ruchu okrężnego, ale jednocześnie umożliwiają finansowanie inwestycji, czyli transakcji między przedsiębiorstwami, które traktowane są jako dopływy do ruchu okrężnego.
DODATKOWO:
Uwzględnienie w modelu ruchu okrężnego państwa nie zmienia powiązań między uczestnikami rynku ani charakteru przepływów, wymaga jednak uzupełnienia analizy podatkami i płatnościami transferowymi, a także wydatkami państwa na zakup dóbr i usług.
Fakt międzynarodowej wymiany handlowej wpływa na wysokość odpływów i dopływów do ruchu okrężnego. Eksport stanowiący źródło dochodów podmiotów krajowych dzięki sprzedaży dóbr i usług realizowanej za granicą jest dopływem do ruchu okrężnego. Import natomiast jest odpływem z ruchu okrężnego, ponieważ obejmuje wydatki podmiotów krajowych na dobra i usługi wyprodukowane za granicą.
Rachunek dochodu narodowego (PKB, PNB, DN).
Produkt krajowy brutto (PKB) to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze, zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu na to, kto jest ich właścicielem.
Produkt Narodowy Brutto (PNB) – jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji (czyli niezależnie od tego gdzie znajdują się czynniki produkcji będące ich własnością). PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
Dochód narodowy (inaczej Produkt Narodowy Netto) - oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji. To ilość pieniądza, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu pewnej ilości pieniądza na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
Metody obliczenia PKB
metoda sumowania produktów – polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Aby uniknąć sumowania podwójnie tych samych elementów w rachunku PKB stosuje się 2 sposoby:
sumowanie dóbr finalnych
sumowanie wartości dodanej
Dobra finalne są to dobra (towary i usługi) nabywane przez ostatecznego użytkownika. Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji.
metoda sumowania dochodów – polega na sumowaniu dochodów powstających w procesie wytwarzania dóbr w danym roku. Do dochodów zalicza się m.in. płace, renty, procenty i zyski. Przy sumowaniu nie uwzględnia się natomiast tzw. płatności transferowych tj. emerytur, rent, zasiłków, stypendiów i innych płatności z budżetu.
metoda sumowania wydatków – polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują: wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju, wydatki na dobra inwestycyjne wytwarzane w kraju, wydatki rządowe na dobra wytwarzane w kraju, wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowane.
PKB w cenach czynników produkcji a PKB w cenach rynkowych oraz PKB w cenach stałych i w cenach bieżących.
PKB w cenach czynników produkcji
Wzór na PKB w cenach czynników produkcji ma postać:
PKBccp=PKBcr−PP+S
PKBccp - produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji
PKBcr - produkt krajowy brutto w cenach rynkowych
PP - podatki pośrednie
S - subsydia
PKB w cenach czynników produkcji jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrendich i uwzględnieniem subsydiów.
PKB w cenach rynkowych
Wzór na PKB w cenach rynkowych ma postać:
PKBcr=C+I+G+X=Ck+Ik+Gk+Exk
PKBcr - produkt krajowy brutto w cenach rynkowych
Ck - wydatki na dobra konsumpcyjne (produkty i usługi) wytwarzane w kraju
Ik - wydatki na krajowe dobra inwestycyjne
Gk - wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi, z wyłączeniem płatności transferowych
Exk - wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe
C,I,G - zaierają komponenty z importu
X - eksport netto (różnica między eksportem a importem)
PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorócw, a więc włączających podatki pośrednie.
PKB nominalny – jest to łączna wartość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju obliczana według bieżącej wartości pieniądza, czyli, że wartość produkcji wyrażona jest w cenach obowiązujących w okresie, kiedy ta produkcja została wytworzona.
PKB realny– jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terytorium danego kraju w danym okresie czasowym, liczona w cenach obowiązujących w okresie bazowym. Inaczej mówiąc, PKB realny obliczane jest według realnej wartości pieniądza, czyli, że inflacja nie ma wpływu na jego wartość.
Funkcja konsumpcji i funkcja oszczędności.
Funkcja konsumpcji - Funkcja konsumpcji pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych (dyspozycyjnych dochodów ludności). Rozporządzalne dochody ludności, to dochody , jakie gospodarstwo domowe otrzymuje od przedsiębiorstw oraz wielkość transferów otrzymanych od Państwa (renty, emerytury, zasiłki ) pomniejszone o wielkość podatków.
Funkcja oszczędności - pokazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodu rozporządzalnego gospodarstwa domowych.
Równowaga makroekonomiczna.
Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji.
W przypadku nadwyżki popytu maleją zapasy i pojawiają się przymusowe oszczędności. W przypadku nadwyżki podaży rosną zapasy i maleją niezamierzone oszczędności.
W gospodarce o stałych cenach i płacach (teoria Keynesa) równowagę osiąga się przez odpowiednią politykę fiskalną i politykę monetarną państwa.
W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost lub spadek).
Nadwyżka popytu (luka inflacyjna) grozi przyspieszeniem inflacji. Nadwyżka podaży (luka deflacyjna) skłania producentów do zmniejszenia produkcji.
Mnożniki inwestycyjne
Mnożnik, w makroekonomii współczynnik określający zmianę (wzrost lub spadek) dochodu narodowego pod wpływem zmiany autonomicznych lub egzogenicznych (zewnętrznych) wydatków podmiotów gospodarczych.
Najpopularniejszym mnożnikiem jest mnożnik inwestycyjny (ΔY/ΔI), który informuje, o ile wzrośnie (spadnie) dochód narodowy, jeśli wydatki inwestycyjne wzrosną (zmniejszą się) o jedną jednostkę pieniężną (przy założeniu, że jedyną przyczyną zmiany dochodu narodowego są inwestycje). Ponieważ w gospodarce zmiany dochodu narodowego są wypadkową równoczesnego działania wielu czynników, jedne z nich powodują podwyższenie poziomu mnożnika (np. wzrost inwestycji, wzrost rządowych wydatków na zakup dóbr i usług, wzrost eksportu), inne go obniżają (m.in. zmniejszenie wydatków na inwestycje, wzrost podatków, wzrost importu).
Krzywe agregatowego popytu i agregatowej podaży wg stanowisk: neoklasycznego, keynesowskiego i kompromisowego. NIE MOGĘ NIC KONKRETNEGO ZNALEŹĆ.
Ekonomiczne funkcje państwa
Ekonomiczne funkcje państwa – oddziaływanie na gospodarkę, osiąganie równości rynkowej, oddziaływanie na poziom życia ludzi, bezrobocie oraz poziom inflacji Funkcje:
alokacyjna – polega na podejmowaniu działań zmierzających do optymalnej alokacji zasobów gospodarce;
stabilizacyjna – polega na oddziaływaniu państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego oraz na wzrost gospodarczy (łagodzenie wahań koniunkturalnych, pobudzanie gospodarki w czasie recesji)
redystrybucyjna – polega na korygowaniu przepływu dochodów poprzez rozdział tych dochodów wg kryteriów (priorytetów) przyjętych przez państwo;
Budżet państwa i jego funkcje
Budżet państwa- najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędzie polityki społecznej, uwzględniające planowane dochody i wydatki państwa w okresie roku budżetowego. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.
Funkcje:
fiskalna – polega na gromadzeniu dochodów budżetowych umożliwiających realizację zadań przez państwo;
redystrybucyjna – budżet umożliwia dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego (zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, zmniejszanie dysproporcji w poziomie dochodów ludności),
stymulacyjna – polega na oddziaływaniu budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne (wpływanie na poziom dochodu narodowego, tempo wzrostu gospodarczego, poziom konsumpcji itp.).
Deficyt budżetowy i możliwości jego finansowania .
Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (najczęściej państwa) są wyższe niż jej dochody.
Sposoby finansowania deficytu:
sprzedaż majątku znajdującego się w posiadaniu państwa, czyli prywatyzacja,
podniesienie podatków,
ograniczenie wydatków, na co jednak często trudno się zdecydować pod wpływem presji różnych grup społecznych,
inflacja – dodruk tzw. "pustego pieniądza" przez państwo. Nominalnie deficyt się wtedy zmniejsza. Jest to jednak realizowane kosztem społeczeństwa oraz de facto ukrytą formą opodatkowania.
Krzywa Laffera
Krzywa ukazująca związek między poziomem stawki podatkowej, a wysokością wpływów podatkowych. Początkowo krzywa podnosi się stromo, gdyż w miarę wzrostu stawki podatkowej wzrastają dochody państwa. Jednak od pewnego poziomu krzywa zaczyna opadać i dochody zaczynają maleć – wzrastające podatki hamują rozwój gospodarczy i powodują ucieczkę w szarą strefę
Bank centralny i jego funkcje.
Bank centralny – instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa, bądź podporządkowana państwu.
W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.
funkcja banku emisyjnego - emisja znaków pieniężnych w postaci banknotów i monet będących prawnymi środkami płatniczymi, organizowanie obiegu pieniężnego, regulowanie ilości pieniądza w obiegu, emisja własnych papierów wartościowych,
funkcja banku banków - regulowanie płynności banków, regulowanie wielkości pieniądza kreowanego przez banki komercyjne, funkcje kontrolno-nadzorcze (nadzór nad przestrzeganiem prawa bankowego, zapewnienie bezpieczeństwa wkładów),
funkcja banku państwa - prowadzenie rozliczeń z rządem, obsługa budżetu państwa i długu publicznego, obsługa zagranicznych płatności państwa, utrzymywanie rezerw dewizowych, realizacja polityki pieniężnej, gromadzenie i analiza informacji dotyczących procesów gospodarczych,
stabilizowanie rynków finansowych, polegające na wspieraniu pożyczkami banków i innych instytucji finansowych w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilności systemu finansowego.
Instrumenty kreowania podaży pieniądza przez bank centralny.
Narzędzia wykorzystywane przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza:
wysokość stopy rezerw obowiązkowych,
wysokość stopy redyskontowej,
operacje otwartego rynku.
Rezerwa obowiązkowa polega na obowiązku utrzymywania przez banki komercyjne części aktywów w formie gotówkowej lub w formie depozytów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczone na działalność kredytową.
Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek (kredytów) udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw niezdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.
Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych przez bank centralny, głównie tych emitowanych przez skarb państwa np. weksle, obligacje.Bank centralny może prowadzić do zwiększenia podaży pieniądza i pobudzenia aktywności gospodarczej poprzez obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, obniżenie stopy redyskontowej i zakup papierów wartościowych przez bank centralny.
Pieniądz i jego funkcje.
Pieniądz - towar uznany w wyniku ogólnej zgody jako środek wymiany gospodarczej, w którym są wyrażone ceny i wartości wszystkich innych towarów.
środek wymiany (pieniądz pośredniczy w wymianie dóbr i usług),
środek płatniczy (pieniądz jest instrumentem regulowania wszelkich zobowiązań w gospodarce)
miernik wartości (za pomocą pieniądza wyrażane są ceny towarów, co umożliwia ich porównywanie),
środek tezauryzacji (pieniądz przechowuje pewną wartość, a więc może być wykorzystany do dokonywania zakupów przyszłości),
jednostka rozrachunkowa (jednostka, w której wyrażane są ceny i prowadzone rozliczenia)
środek odroczonych płatności
Równanie wymiany Fishera.
M * Vm = P * Qtr
M – ilość (zasób) pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym,
Vm – szybkość obiegu pieniądza (wskazuje ile razy w danym okresie jednostka pieniężna została użyta przy zawieraniu transakcji),
P – przeciętny poziom cen produktów i usług,
Qtr – liczba transakcji zawartych w danym okresie.
Zakładając, że liczba transakcji oraz szybkość obiegu pieniądza jest w krótkim okresie stała, ilościowa teoria głosi, że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu. Wzrost podaży pieniądza będzie wywoływał wzrost poziomu cen. W wyniku wzrostu cen wzrośnie natomiast popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym. Mechanizm ten będzie działał do momentu zrównoważenia się popytu na pieniądz z jego podażą.
Popyt na pieniądz wg Keynesa i wg Friedmana.
Popyt na pieniądz – jest to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.
J.M.Keynes wyróżnił i analizował 3 kategorie (części składowe) popytu na pieniądz:
popyt transakcyjny – wiąże się z posiadaniem (trzymaniem) pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług,
popyt przezornościowy – wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych, korzystnych zakupów produktów i usług,
popyt spekulacyjny – wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen aktywów alternatywnych w stosunku do pieniądza oraz innych ewentualnych okazji do korzystnego ulokowania pieniądza.
Wg Keynesa transakcyjny i przezornościowy popyt na pieniądz zależą wprost proporcjonalnie od nominalnego dochodu narodowego. Wg Keynesa istnieje odwrotna zależność między stopą procentową, a spekulacyjnym popytem na pieniądz (tzn. gdy stopa procentowa rośnie to spada spekulacyjny popyt na pieniądz i odwrotnie). Wg Keynesa łączny popyt na pieniądz rośnie wraz ze wzrostem nominalnego dochodu narodowego, a maleje wraz ze wzrostem stopy procentowej.
Teoria monetarystyczna (M.Friedman) stanowi współczesną wersję teorii ilościowej. W teorii tej pieniądz jest traktowany jako jedna z wielu form, w której ludzie mogą przechowywać swoje bogactwo. Wg M.Friedmana popyt na pieniądz zależy m.in. od następujących czynników:
całkowitego bogactwa jakim ludzie dysponują, w tym kapitał rzeczowy i kapitał ludzki (im większe bogactwo tym większy popyt na pieniądz),
oczekiwane stopy zwrotu z różnych form aktywów (im wyższe stopy zwrotu tym mniejszy popyt na pieniądz).
Jako miarę całkowitego bogactwa M.Friedman zaproponował tzw. dochód permanentny. Jest to wartość bieżąca oczekiwanego strumienia dochodów z posiadanego bogactwa w bardzo długim okresie.
W teorii ilościowej skupiono się na analizie popytu na pieniądz w ujęciu realnym. Realny popyt na pieniądz to stosunek zasobów nominalnych pieniądza i średniego poziomu cen. Popyt na pieniądz w ujęciu realnym:
- rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego,
- maleje wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej,
- rośnie wraz ze wzrostem kosztów zamiany różnych aktywów na pieniądz.
Inflacja i jej rodzaje
Inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen
Rodzaje:
Według kryterium tempa:
pełzająca – nie przekracza 5% rocznie,
Inflacja umiarkowana (krocząca) – oscyluje w granicach 5-10% rocznie,
galopująca – roczny wzrost cen według stopy dwu- albo trzycyfrowej, od 50% w górę
hiperinflacja – miesięczny wzrost cen przekracza 150%
Przyczyny inflacji wg teorii teorii neoklasycznej keynesowskiej i monetarnej.
Neoklasyczne teorie wahań cyklicznych
Teorie neoklasyczne zakładają, że system gospodarczy jest generalnie stabilny tzn. po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócające mają charakter zewnętrzny w stosunku do mechanizmów gospodarczych (np. wojny, wydarzenia polityczne, odkrycia nowych zasobów, zmiany demograficzne, innowacje techniczne). Każde zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy wewnętrzne, które przywracają stan równowagi. Wg neoklasyków cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ nie można odizolować gospodarki od jej otoczenia.
Koncepcje interpretujące cykl koniunkturalny jako wynik zjawisk zewnętrznych to:
teoria plam na Słońcu – wg tej teorii pojawienie się większej liczby plam na Słońcu powoduje okresy nieurodzaju, a okresowe zmiany produkcji rolnej powodują zmiany w rytmie produkcji przemysłowej;
teoria innowacji – wg tej teorii przyczyną występowania cykli jest falowe pojawianie się innowacji organizacyjno-technicznych;
teoria cyklu politycznego – wg tej teorii przyczyną występowania cykli są zmiany priorytetów ekonomicznych dokonywane przez władzę w okresach poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie ponownego wyboru.
Popytowa teoria inflacji
Popytowa teoria inflacji wywodzi się w znacznym stopniu z dorobku Johna Maynarda Keyesa. Keyes stwierdził jednoznacznie iż ten typ inflacji ma miejsce wtedy gdy łączny popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia ( możliwości wytwórcze). W przypadkach skrajnych inflacja popytowa może przerodzić się w hiperinflację, wielka inflację.
Inflacja popytowa - określana jest także jako inflacja nabywców, występuje wtedy gdy globalny popyt jest większy od możliwości jego zaspokojenia. Społeczeństwo wówczas konkuruje o ograniczony zasób dostępnych dóbr i usług. Wzrost globalnego popytu jest spowodowany zwiększeniem się zapotrzebowania ze strony różnych podmiotów gospodarczych
Monetarna teoria inflacji została sformułowana przez monetarystów w oparciu o ilościową teorię pieniądza. Podstawą teorii jest stwierdzenie, że poziom cen zmienia się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza w obiegu, co oznacza że przyczyną inflacji jest pieniądz. W swej teorii monetaryści nawiązują do tradycyjnego równania wymiany towarowej: M*V=P*Y , gdzie M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym; V - szybkość obiegu pieniądza, oznaczajaca ilość transakcji towarowych obsługiwanych przez jednostkę; P - poziom cen towarów; Y - realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji towarowych.
Z założeń monetarystów wywodzi się monetarna teoria inflacji: tempo wzrostu cen jest zdeterminowane wielkością podaży pieniądza, którą kontroluje bank centralny. Przyczyną inflacji jest błędna polityka banku centralnego, a jego głównym instrumentem ograniczenia inflacji ma być zmniejszenie dynamiki podaży pieniądza.
Bezrobocie i jego rodzaje.
Bezrobocie - zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Rodzaje:
Bezrobocie frykcyjne – jest związane z niedopasowaniem struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą. Niedopasowanie to ma charakter krótkookresowy i wynika z niedoskonałości funkcjonowania rynku pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce ciągle zachodzą procesy tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej. Ze względu na to, że informacje posiadane przez pracodawców i pracowników są niedoskonałe na rynku pracy występuje równocześnie pewna liczba wolnych miejsc pracy i pewna liczba osób bezrobotnych. Musi upłynąć jakiś czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy.
Bezrobocie strukturalne - jest związane z niedopasowaniem struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą pod względem kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym. Niedopasowanie to ma jednak charakter trwały. U podstaw bezrobocia strukturalnego leżą m.in. następujące przyczyny: upadek lub rozwój pewnych branż i gałęzi, postęp techniczny, konkurencja zagraniczna, zmiany w międzynarodowym podziale pracy. Jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu czasu w związku z koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy miejsca zamieszkania.
Przyczyny bezrobocia wg teorii neoklasycznej, keynesowskiej i monetarnej.
Keynesistowskie ujęcie bezrobocia
Keynesiści odrzucają przekonanie o skutecznym działaniu mechanizmów rynkowych w gospodarce. Twierdzą, iż w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem. Tendencja ta jest związana z niewystarczającym popytem na towary. Jeżeli popyt ustali się w gospodarce na niewystarczającym poziomie wówczas producenci zmuszeni są obniżyć produkcję, a w konsekwencji także zatrudnienie. Pojawia się bezrobocie, które ma przymusowy i trwały charakter. Keynesiści odrzucają także twierdzenie neoklasyków, że obniżki płac realnych są w stanie zlikwidować bezrobocie. Uważali, że przy istnieniu związków zawodowych nie jest możliwe obniżenie płac, a ponadto obniżki płac zmniejszyłyby dochody pracowników i ich wydatki, co musiałoby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia. Keynesiści wysuwali postulat aktywnej ingerencji państwa w procesy gospodarcze w celu zwalczania bezrobocia. Ingerencja ta powinna polegać na stymulowaniu efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych.
Neoklasyczne ujęcie bezrobocia
Podstawowe założenia stanowiska neoklasycznego zostały sformułowane przez A.Marshalla i A.C.Pigou. Wg neoklasyków w gospodarce wolnorynkowej występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi. Tendencja ta związana jest z mechanizmem zmian płac realnych. Wg neoklasyków, jeżeli na rynku pracy powstałaby nadwyżka podaży nad popytem, to wówczas między bezrobotnymi pojawi się konkurencja, która doprowadzi do obniżki płac realnych. W rezultacie zmniejszy się podaż pracy, a wzrośnie popyt na pracę. Nierównowaga zostanie zlikwidowana. Neoklasycy tłumaczą występowanie bezrobocia ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te są związane z działalnością związków zawodowych, które nie dopuszczają do obniżek płac realnych. W związku z tym neoklasycy twierdzą, że do zwalczania bezrobocia nie jest potrzebna aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze. Konieczna jest natomiast likwidacja ograniczeń działania mechanizmy rynkowego, a w szczególności osłabienie pozycji związków zawodowych i usprawnienie funkcjonowania rynku pracy.
Monetarystyczne ujęcie bezrobocia
Monetaryści opierają się na podstawie teorii neoklasycznej, akceptowali neoklasyczną teorię bezrobocia naturalnego wynikającego z niedoskonałości rynku pracy oraz z niedostosowań strukturalnych. Teoria ta postuluje nieaktywistyczną politykę gospodarczą. Monetaryści uważali, że gospodarka ma ze swej natury charakter stabilny i zwykle powróci do swojego naturalnego stanu po każdym okresie przejściowym nierównowagi. Monetaryści uważali, że wiele nieregularności w działalności gospodarczej wynika z nieregularnego wzrostu zasobów pieniądza. Wg nich prędkość obiegu pieniądza jest stała lub co najmniej przewidywalna. Monetaryści są również przekonania, że należy spodziewać się jakiegoś poziomu bezrobocia przy założeniu dążenia ludzi do znalezienia najlepszych z możliwych miejsc pracy i istnienia zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków socjalnych.
Aktywna i pasywna polityka ograniczania bezrobocia .
Aktywna:
pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy, udzielane w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego;
szkolenia i przekwalifikowania osób bezrobotnych, umożliwiające zdobywanie nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej;
prace interwencyjne – forma zatrudnienia subsydiowanego, która pozwala tworzyć stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakładów ze strony pracodawcy;
roboty publiczne – prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gmin (na przykład budowa infrastruktury), które dają szansę podtrzymania aktywności zawodowej bezrobotnego i możliwość osiągnięcia dochodu przez osoby bez prawa do zasiłku;
finansowanie zatrudniania absolwentów, czyli refundowanie pracodawcy kosztów wynagrodzenia bezrobotnego, co umożliwia absolwentowi odbycie stażu i zdobycie nowych kwalifikacji;
programy specjalne – przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych (finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych mających największe problemy z uzyskaniem pracy).
Pasywna:
Polityka ta obejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, jak zasiłki, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę.
Krzywa Philipsa.
A.W.Philips, na podstawie analizy danych statystycznych pochodzących z Wlk.Brytanii, zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych, a stopą bezrobocia. Ilustracją tej zależności jest tzw. krzywa Philipsa. Podstawą tej zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost płac nominalnych. Gdy koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, to rośnie siła związków zawodowych w negocjacjach płacowych i rośnie tempo wzrostu płac. Gdy bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko i tempo wzrostu płac jest niższe. Z krzywej Philipsa wynika także, że istnieje poziom bezrobocia, który stabilizuje płace nominalne (płace nie rosną i nie spadają). Ponieważ stabilizacja płac odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy, wysunięto wniosek, że w warunkach równowagi charakterystyczne jest istnienie pewnego poziomu bezrobocia.
Pewnej modyfikacji krzywej Philipsa dokonali P.A.Samuelson i R.M.Solow przedstawiając ją jako zależność między stopą wzrostu cen, a stopą bezrobocia. Z ich analizy wynikało, że w polityce gospodarczej można dokonywać wyboru między większą inflacją i mniejszym bezrobociem, a mniejszą inflacją i większym bezrobociem. W ten sposób można wybierać taką kombinację inflacji i bezrobocia, która jest najkorzystniejsza ze społecznego punktu widzenia. Koncepcja ta znalazła potwierdzenie w rzeczywistości gospodarczej. Jednak w latach siedemdziesiątych pojawiło się zjawisko stagflacji, polegające na równoczesnym występowaniu wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia.
Z koncepcji tej wynika iż wymienność inflacji i bezrobocia ma krótkotrwały charakter.
W długim okresie krzywa Philipsa przybiera kształt pionowej linii.
Cykl koniunkturalny (fazy i rodzaje cykli).
Cykl koniunkturalny (wahania koniunkturalne) – okresowe (periodyczne) zmiany poziomu aktywności gospodarczej wokół linii trendu (inaczej są to okresowe wahania agregatowych wielkości gospodarczych takich jak: dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie, inwestycje).
Wyróżnia się 4 fazy podstawowe fazy cyklu koniunkturalnego:
faza kryzysu – charakteryzuje się nadprodukcją (przewaga podaży nad efektywnym popytem), która powoduje spadek wielkości gospodarczych;
faza depresji (zastoju) – charakteryzuje się względną stabilizacja gospodarki na niskim poziomie, w pewnym momencie tej fazy następuje dolny punkt zwrotny tzn. gospodarka osiąga swój najniższy poziom;
faza ożywienia – charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej;
faza rozkwitu – charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej ale już w wolniejszym tempie, następuje stabilizacja gospodarki na wysokim poziomie, w pewnym momencie tej fazy następuje górny punkt zwrotny tzn. gospodarka osiąga swój najwyższy poziom;
Krótkie (cykle Kitchina), trwające 3-4 lata (średnio co 3,5 roku), związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych
Cykle Juglara, trwające 8-10 lat, związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem
Cykle Kuznetsa, trwające od 15-23 lat, związane z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje)
Długie (cykle Kondratiewa), trwające 40-60 lat, związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, Internet)
Pojęcie wzrostu i rozwoju gospodarczego.
Wzrost gospodarczy – pojęcie obejmujące ilościowe zmiany z okresu na okres podstawowych wielkości ekonomicznych (przede wszystkim dochodu narodowego, ale także produkcji, konsumpcji, inwestycji, zatrudnienia).
Rozwój gospodarczy – pojęcie szersze od wzrostu gospodarczego, obejmuje swym zakresem nie tylko zmiany ilościowe, ale także zmiany jakościowe np. zmiany organizacji społeczeństw, zmiany w strukturze społeczno-ekonomicznej, zmiany metod wytwarzania.
Koszty komparatywne.
Kosztów komparatywnych teoria, sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy.
Zgodnie z nią kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu z innymi krajami (koszty relatywne, komparatywne) są zróżnicowane. Inne kraje mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej.