ONKOLOGIA W5 5.03.2012

„Nieczerniakowe nowotwory złośliwe skóry”

Raki skóry – epidemiologia

- ponad 90% przypadków nowotworów złośliwych skóry stanowią nieczerniakowe taki skóry (rak kolczysto- i podstawno komórkowy)

- nieczerniakowe raki skóry częściej występują u mężczyzn niż u kobiet

- częstość występowania wrasta wraz z wiekiem, szczególnie pomiędzy 6 a 8 dekadą życia

Raki skóry

- rak podstawnokomórkowy (BCC)

- rak kolczystokomórkowy (SCC)

- rogowiak kolczystokomórkowy (?)

Rak podstawnokomórkowy

- najczęstszy rak skóry (80%) – 5-10 krotnie występuje częściej niż SCC

- powoduje lokalną destrukcję tkanek

- przerzuty występują niezwykle rzadko (<1%)

Odmiany kliniczne

- guzkowy

- wrzodziejący

- barwnikowy

- powierzchowny

- twardzino podobny i torbielowaty

Rak podstawnokomórkowy guzkowy

- przewlekły charakter zmian

- łatwo krwawiąca

- obecność perełkowatego wału na obwodzie zmiany

- teleangiektazje w obrębie zmiany

- lokalizacja: głowa, szyja, tułów, kończyny

Rak podstawnokomórkowy wrzodziejący

- wrzodziejąca zmiana o nierównych, poszarpanych brzegach

- często obecność perełkowatego wału na obwodzie

- nacieka i niszczy okoliczne tkanki

- zmiana łatwo krwawiąca

- zazwyczaj bez objawów podmiotowych

- lokalizacja – fałdy nosowo-wargowe, kąt oka, małżowiny uszne

Rak podstawnokomórkowy barwnikowy

- morfologicznie podobny do raka podstawnokomórkowego guzkowego

- obecność ciemnej pigmentacji (depozyty melaniny)

- rzadkość u rasy białej

- częściej u osób ras ciemnoskórych

- lokalizacja – twarz, tułów, skóra owłosiona głowy

Rak podstawnokomórkowy powierzchowny

- rumieniowo-złuszczająca płaska, nieznacznie wyniosła zmiana

- dobrze odgraniczone

- powolny wzrost zmiany (kilkanaście-kilkadziesiąt lat)

- bez objawów podmiotowych

- lokalizacja – najczęściej tułów, kończyny, twarz

Rak podstawnokomórkowy twardzinopodobny

- przypomina bliznę zanikową

- nie ulega owrzodzeniu

- niewyraźnie odgraniczone brzegi

- lokalizacja – twarz, często obejmuje głębiej położone tkanki

Rak podstawnokomórkowy torbielowaty

- przeźroczyste miękkie guzki

- barwa niebieskawa

- lokalizacja – najczęściej na powiekach

Nabłoniaki mnogie powierzchowne

- rumieniowa pokryta strupami zmiana

- średnica kilka mm – kilka cm

- powolny wzrost

- bardzo rzadko ulega owrzodzeniu

- nie nacieka głębszych warstw skóry

- barwa – często jasnobrązowa

- lokalizacja – najczęściej tułów, rzadziej twarz i kończyny

Metody leczenia

- usunięcie chirurgiczne (wskaźnik wyleczeń – 95%)

- tradycyjne

- chirurgia mikrograficzna metodą Mohsa

- radioterapia

- laseroterapia (zmiany wczesne)

- terapia miejscowa (zmiany wczesne) – imiquimod – wskaźnik wyleczeń 50-75%

- terapia fotodynamiczna

Rak kolczystokomórkowy

- wśród populacji rasy białej częstość występowania około 5-10x rzadsza niż raka podstawnokomórkowego

- SCC występuje częściej u osób rasy czarnej

- większość wywodzi się ze zmian przedrakowych

- objawy zwiastujące transformację zmian przedrakowych w SCC:

- gwałtowny wzrost masy guza

- tworzenie się owrzodzenia

- krwawienie

- SCC rośnie często w postaci twardego egzofitycznego, często zmienionego zapalnie guzka, który może ulegać martwicy i owrzodzeniu

- niszczy tkanki otaczające

Odmiany

- wrzodziejąca – głęboko drążące owrzodzenie o brzegach twardych, nacieczonych, wałowatych

- brodawkująca – zmiana przerosła, naciekanie jest mniejsze niż w odmianie wrzodziejącej

Rak kolczystokomórkowy wargi

- ok. 2/3 diagnozowanych raków kolczystokomórkowych

- występuje częściej u mężczyzn (ok. 20-krotnie)

- zazwyczaj lokalizuje się na wardze dolnej (najczęściej przerzuty do węzłów chłonnych)

- ryzyko rozwoju SCC wzrasta u osób palących papierosy i fajkę

- wzrasta w postaci owrzodzenia lub twardego nacieku

- gorsze rokowanie niż w przypadku SCC skóry gładkiej

Rak kolczystokomórkowy języka

- drugi pod względem częstości po raku wargi nowotwór jamy ustnej

- do czynników ryzyka należą: palenie fajki i cygar, papierosów, infekcje HPV, przewlekłe stany zapalne jamy ustnej

- wzrasta w postaci niegojącego się owrzodzenia

- może wzrastać w obrębie ogniska leukoplakii

- często przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych

Rak kolczystokomórkowy zewnętrznych narządów płciowych

- u mężczyzn dotyczy głównie żołędzi prącia i rowka zażołędziowego

- u kobiet dotyczy głównie okolicy sromu pomiędzy wargami mniejszymi i większymi

- do czynników ryzyka należą przewlekłe zakażenia HPV, przewlekłe procesy zapalne

- wzrastają w postaci nadżerek o wzmożonej spoistości lub egzofitycznych guzków

Rokowanie

- ryzyko przerzutów zmienne i zależne od:

- rodzaju zmiany prekursorowej (gorsze dla SCC na podłożu popromiennego zapalenia skóry, blizn pogruźliczych, choroby Bowena)

- lokalizacji nowotworu (gorsze dla SCC na błonach śluzowych, wargach, narządach płciowych)

- do czynników prognostycznych zalicza się: średnicę, grubość zmiany, poziom inwazji, stopień zróżnicowania nowotworu

- zmiany o średnicy < 1cm rokują wyleczenie w ponad 99%

- grubość guza powyżej 4mm, średnica powyżej 2cm, penetracja nacieku do tkanki tłuszczowej – wysokie prawdopodobieństwo przerzutów i nawrotów

- ryzyko przerzutów wynosi 5-10% (w większości do węzłów chłonnych)

- po zajęciu okolicznych węzłów chłonnych 5-letnie przeżycie obserwuje się u 20-25% pacjentów

Metody leczenia

- usunięcie chirurgiczne (inwazyjne raki kolczystokomórkowe)

- tradycyjne

- metodą Mohsa

- radioterapia

Prewencja pierwotna i wtórna raków skóry

- ochrona przed promieniowaniem UV

- unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne

- unikanie ekspozycji na promieniowanie UV emitowane przez sztuczne źródło światła

- noszenie ubrań ochronnych

- stosowanie preparatów fotoprotekcyjnych