PIENIĄDZ I SYSTEM
BANKOWY
PIENIĄDZ I SYSTEM
BANKOWY
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Plan wykładu:
definicja i funkcje pieniądza;
podaż pieniądza i jej miary;
mechanizm kreacji pieniądza przez banki – mnożnik
kreacji pieniądza;
kilka słów o popycie na pieniądz.
2
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
DEFINICJA PIENIĄDZA
przykłady pieniądza i łączące je wspólne cechy;
„podręcznikowa” definicja pieniądza: pieniądz to
powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego
dokonuje się płatności za dostarczone dobra i wywiązuje ze
zobowiązań.
czyli: definicja pieniądza ma charakter funkcjonalny - za
pieniądz uznajemy to, co spełnia funkcje pieniądza
3
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:
1) Środka wymiany (środka płatniczego)–
pośrednictwo
w transakcjach wymiany dóbr lub wywiązywania się z
zobowiązań.
- problem podwójnej zbieżności oferty i zapotrzebowania w
gospodarce naturalnej (barterowej).
2) Miernika wartości (jednostki rozliczeniowej czy
rozrachun-kowej)
– w pieniądzu wyrażane są ceny dóbr i
usług, a więc ceny i pieniądz umożliwiają konsumentom i
producentom porównywanie wartości różnych dóbr i usług oraz
planowanie.
4
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Uporządkujmy funkcje pieniądza: pieniądz pełni funkcje:
3) Środka gromadzenia oszczędności (tezauryzacji)
–
pieniądz umożliwia przenoszenie wartości w czasie.
4) Miernika odroczonych płatności
– jednostki
rozrachunkowej
w dłuższym okresie.
5
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Rodzaje pieniądza:
1) Pieniądz towarowy
– jego jednostka jest warta tyle, ile jest
wart materiał, z którego została wykonana.
→ psucie pieniądza (aż do XVIII wieku w przypadku pieniądza
kruszcowego);
→prawo Kopernika-Greshama;
→fizyczne cechy substancji pieniądza towarowego – historycznie:
trwałość + rzadkość + dobra podzielność +jednorodność;
→czy wymienione cechy mają cokolwiek wspólnego ze sposobem,
w jaki dana substancja umożliwia spełnienie wszystkich funkcji
pieniądza?
6
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
2) Pieniądz symboliczny (fiat money)
– środek płatniczy,
którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa
koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż
pieniądz zastosowaniach :
→ pieniądz symboliczny wymaga jednak istnienia władzy
centralnej posiadającej monopol jego emisji oraz
wprowadza-
jącej przymus akceptacji (Banknoty emitowane przez
Narodo-
wy Bank Polski są….).
7
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
3)Pieniądz bezgotówkowy (bankowy, wkładowy,
depozytowy)
– odpowiedni zapis w księgach bankowych
umożliwiający zapłatę np. czekiem.
4) Pieniądz elektroniczny -
wartość pieniężna stanowiąca
elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
łącznie następujące warunki:
jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,
jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za
środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,
jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych
niż wydający ją do dyspozycji,
na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne,
jest wyrażona w jednostkach pieniężnych.
8
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
SYSTEM BANKOWY
→ system bankowy = bank centralny (emisja pieniądza
symbolicz-nego – banknotów i monet) + banki komercyjne
(kredyty i depozyty)
→bank komercyjny – przedsiębiorstwo finansowe, działające w
celu maksymalizacji zysku, osiąganego z przyjmowania
wkładów
i udzielania kredytów (zamiana S na I oraz marża odsetkowa –
różnica wysokości oprocentowania kredytów i wkładów w
danym banku!)
9
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
BANKI I PODAŻ PIENIĄDZA W GOSPODARCE
Podaż pieniądza jest to całkowita wartość
znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza
spełniającego funkcję środka wymiany.
10
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Miary podaży pieniądza
– systematyka wg kryterium
płynności (płynność – taniość, szybkość i pewność, z jaką dana
pozycja aktywów może być zamieniona na gotówkę w
dowolnym momencie):
1) M0 – baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej
mocy)
– monety i banknoty w obiegu poza bankiem
centralnym.
→dlaczego „poza bankiem centralnym”? – monety czy
banknoty zdeponowane w skarbcu banku centralnego nie
pełnią funkcji środka wymiany (vide – definicja podaży
pieniądza)
11
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
„poza bankiem centralnym” - czyli gdzie?
→w skład bazy monetarnej wchodzą rezerwy gotówkowe
banków komercyjnych i monety i banknoty posiadane przez
sektor pozabankowy.
M0 = R + C
R – gotówkowe rezerwy banków komercyjnych
C – monety i banknoty posiadane przez sektor pozabankowy
→po co utrzymywać rezerwy? – panika finansowa jako
samospełniająca się przepowiednia).
12
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Stopa rezerw jest to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego do ulokowanych w nim wkładów płatnych na
każde żądanie.
r – stopa rezerw
R – zasób gotówki banku komercyjnego
D – wkłady płatne na każde żądanie ulokowane w banku
→obowiązkowa stopa rezerw (minimalna stopa rezerw) a stopa
rezerw rzeczywiście utrzymywanych przez banki komercyjne
13
D
R
r
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
2) M1 – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka
wymiany
– czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor
pozabankowy C oraz wkłady w bankach i innych instytucjach
finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami
D.
M1 = C + D
3) M2
- M1 oraz różne rodzaje „prawie pieniądza” (near money),
czyli takie aktywa, które można łatwo i bez straty zamienić na
środek płatniczy M1 (np. wkłady oszczędnościowe i niewielkie
wkłady terminowe).
4) M3
– M2 powiększona o pozostałe (duże) wkłady terminowe
sektora prywatnego, denominowane w walucie krajowej (można
je zamienić na środek płatniczy, ale wiąże się to z pewną stratą).
14
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE -
CZYLI OD M0 DO M1
Przykład do przeanalizowania: kreacja pieniądza
pokazana od strony bilansu banku komercyjnego:
1) W gospodarce Vistulolandii funkcjonuje jeden (ale za to
darzony powszechnym zaufaniem) bank komercyjny.
2) Stopa rezerw gotówkowych banku komercyjnego r = 0,1.
3) Oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji zawsze lokują
natychmiast całą gotówkę w banku.
4) Pierwsza dokonywana lokata to 1000 PLN.
15
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
5) Bank: księguje 1000 PLN po stronie aktywów (gotówka, którą
wpłacono) i 1000 PLN po stronie pasywów (wkład klienta, czyli
zobowiązanie banku wobec tego klienta).
6) Następnie bank udziela kredytu: r = 0,1, więc 100 PLN musi
pozostać w banku jako zabezpieczenie wkładów (płynności
banku); zatem – wielkość udzielonego kredytu wynosi 900 PLN.
7) 900 PLN pojawia się w banku zarówno po stronie pasywów,
jak i aktywów: w momencie podpisania umowy kredytowej
rosną aktywa banku (kredyt – czyli zobowiązanie kredytobiorcy
wobec banku), pasywa – wkład kredytobiorcy, który jeszcze nie
wypłacił przyznanego przez bank kredytu.
8) Następnie kredytobiorca podejmuje z banku gotówkę – 900
PLN, którą następnie wydaje – aktywa banku maleją o 900
PLN (bank wywiązał się z umowy kredytowej i wypłacił
pieniądze), znika także wkład kredytobiorcy po stronie pasywów
(pieniądze zostały podjęte).
16
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
9) Co dalej? – vide pkt. 2. Kredytobiorca wydał pieniądze – czyli
zgodnie ze schematem ruchu okrężnego, trafiły one do
gospodarstw domowych jako właścicieli czynników produkcji,
a oszczędni mieszkańcy po dokonaniu transakcji lokują
natychmiast całą gotówkę z powrotem do banku.
10)Pojawia się zatem nowy depozyt (900 PLN), nowe rezerwy i
kolej-ny kredyt….
Spójrzmy na tabelę
17
Wycinek bilansu banku:
18
Aktywa
Pasywa
1.1 1 000
(gotówka)
900
(kredyt)
1 000
(wkład
klienta)
900 (wkład
kredytobiorcy)
Kredytobiorca podejmuje z banku przyznany kredyt:
1.2 100
(rezerwy
gotówkowe)
900
(udzielony
kredyt)
1 000
0
Kwota podjętego kredytu wraca do obiegu bankowego – do
banku wraca 900 PLN
1.3 1000
(100+900
w gotówce)
900
(1-szy kredyt)
1900
(2 depozyty)
0
Ponieważ nowa lokata w naszym banku wyniosła 900 PLN,
więc:
2.1 100+900=100
0
(rezerwy
gotówkowe +
nowy depozyt)
900 + 810
(druga
umowa
kredytowa)
1900
(2 depozyty)
810
(drugi kredyt)
Wycinek bilansu banku:
19
Aktywa
Pasywa
Kredytobiorca podejmuje z banku drugi przyznany kredyt (810
PLN):
2.2 190
(rezerwy
gotówkowe)
900+810=1710
(dwa
wypłacone
kredyty)
1900
0
Ponownie cały kredyt (810 PLN): wraca do banku w postaci
kolejnego depozytu i można udzielić kolejnego kredytu:
3.1 190+810=10
00
1710+729
(dwa
wypłacone
kredyty
+
trzecia umowa
kredytowa)
1900+810=27
10
(3 depozyty)
729
(trzecia umowa
kredytowa)
Kredytobiorca podejmuje z banku trzeci przyznany kredyt (729
PLN):
3.2 190+81=271
(rezerwy
gotówkowe)
1710+729=243
9
(trzy
wypłacone
kredyty)
2710
(3 depozyty)
0
Co dalej? Kolejny depozyt (729 PLN), kolejny kredyt (656,1 PLN),
kolejny coraz mniejszy depozyt i kolejny coraz mniejszy kredyt
(przecież bank zatrzymuje rezerwy gotówkowe…)
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Co pokazuje nasz przykład?
→nasz bank komercyjny wykreował dodatkowy pieniądz (środek
płatniczy) na podstawie 1000 PLN z pierwszego
pojawiającego się wkładu!
→przykład pokazuje, ile pieniądza M1 może wykreować cały
system bankowy na podstawie wyemitowanego przez bank
centralny M0 – (ludzie lokują wszystkie pieniądze w banku i
zawsze są chętni na zaciąganie kredytów)
Ale: czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie
pieniądze
w bankach?
20
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Czy ludzie rzeczywiście lokują wszystkie pieniądze w
bankach?
→Można opisać skłonność sektora pozabankowego do trzymania
gotówki, a nie wkładów w banku (w praktyce przecież ludzie
zatrzymują część gotówki „w kieszeni”)
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania
gotówki
21
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania
gotówki
→Zatem: parametr g charakteryzuje de facto strukturę M1
(M1 to przecież – ilość pieniądza spełniającego funkcję środka
wymiany – czyli: monety i banknoty posiadane przez sektor
pozabankowy C oraz wkłady w bankach i innych instytucjach
finansowych, których właściciele mogą się posługiwać czekami D)
M1 = C + D
22
D
C
g
D
C
g
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Jak jednak ma się M1 do M0? –
czyli ile pieniądza są w
stanie wykreować banki komercyjne na podstawie
określonego zasobu pieniądza wielkiej mocy?
23
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Przypomnijmy:
Stopa rezerw (r) jest to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego (R) do ulokowanych w nim wkładów płatnych na
każde żądanie (D).
M1 ilość pieniądza spełniającego funkcję środka wymiany czyli:
M1 = C + D
g = skłonność sektora pozabankowego do trzymania gotówki
24
D
R
r
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Wynika stąd, że:
R = r D natomiast C = g D
Ponieważ z definicji prawdą jest, że:
M1 = C + D a M0 = R + C
To:
M1 = gD + D a M0 = rD +
gD
Czyli:
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r +
g)
25
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Czyli:
M1 = D(g + 1) a M0 = D(r
+ g)
Wobec tego stosunek M1 do M0 wynosi:
26
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Co to znaczy?
Ustaliliśmy, że przy danych parametrach g i r, M1 jest większy
od M0 właśnie o wielkość
Przecież M1 = M0
nazywamy więc mnożnikiem kreacji pieniądza (k
p
)
Jeśli baza monetarna M0 wzrośnie o ΔM0, a parametry g i
r nie zmienią się, podaż pieniądza M1 musi wzrosnąć o
k
p
ΔM0.
27
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od:
1) Planowanej przez sektor pozabankowy stopy
gotówka/wkłady: im więcej gotówki trafia do banków w
postaci depozytów, tym więcej kredytów można wykreować
przy określonej stopie rezerw (vide – przykład z tabeli, gdzie
wszystkie pieniądze trafiały do banku,
a g=0)!
2) Zamierzonej przez banki stopy rezerwy gotówkowe/wkłady –
im niższa stopa rezerw, tym więcej kredytów można udzielić,
a zatem – tym więcej będzie nowych depozytów.
28
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
POPYT NA PIENIĄDZ
→główne źródła popytu na pieniądz związane są z jego
podstawowymi funkcjami: pieniądz jako środek płatniczy i środek
przechowywania wartości (gromadzenia bogactwa);
→uproszczenie: bierzemy pod uwagę tylko dwie formy
utrzymywania majątku (bogactwa) - gotówkę i obligacje (te
drugie jako symbol wszelkich aktywów przynoszących dochód w
postaci odsetek);
→koszt alternatywny (utraconych możliwości) utrzymywania
pieniądza w gotówce = utracone odsetki;
→ muszą zatem istnieć inne korzyści równoważące ten koszt
alternatywny! (homo oeconomicus działa przecież racjonalnie!)
29
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
Jakie są zatem motywy utrzymywania pieniądza,
pomimo istnienia kosztu alternatywnego?
1) Motyw transakcyjny: odbicie niedoskonałej synchronizacji
w czasie transakcji kupna i sprzedaży:
- gdyby wszystkie transakcje były doskonale
zsynchronizowane, wpływy uzyskiwane ze sprzedaży dóbr
i usług oraz dochody ze sprzedaży czynników produkcji
otrzymywalibyśmy dokładnie w momencie dokonywania
transakcji zakupu dóbr i usług, które chcemy
skonsumować;
30
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
1) Motyw transakcyjny:
→ponieważ tak nie jest (a osoby fizyczne nie angażują się zazwyczaj
w transakcje zakupu oprocentowanych aktywów, kiedy tylko
mają „wolną” gotówkę i sprzedaży tych aktywów, gdy
potrzebują
gotówki), utrzymujemy pewną rezerwę gotówki;
→siła motywu transakcyjnego: wielkość rezerwy jest pochodną
sumy zawieranych transakcji i stopnia synchronizacji naszych
wpływów i wydatków;
→popyt na pieniądz to popyt na jego zasoby realne.
(Inaczej mówiąc, popyt na pieniądz występuje ze względu na
jego
siłę nabywczą);
31
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
1) Motyw transakcyjny:
→ jeżeli poziom cen wzrośnie dwukrotnie, to również dwukrotnie
zwiększy się popyt na pieniądz w wyrażeniu nominalnym,
ale
popyt na pieniądz w ujęciu realnym nie zmieni się;
→dobrym przybliżeniem całkowitej wartości transakcji w
wyrażeniu
realnym jest poziom realnego dochodu narodowego;
→zatem: motyw transakcyjny utrzymywania pieniądza zwiększa
swoją siłę oddziaływania wraz ze wzrostem realnego
dochodu
narodowego.
32
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
2) Motyw przezorności – konieczność utrzymania rezerwy także
na nieprzewidziane transakcje:
→motyw przezorności oznacza, ze z góry decydujemy się na utrzy-
manie pewnego zasobu pieniądza w celu pokrycia
nieprzewidzianych
wydatków, których dokładnego rodzaju nie jesteśmy w stanie
przewidzieć;
→korzyść z dysponowania „wolną gotówką” jest tym większa, im
większa jest suma dokonywanych transakcji i im wyższy stopień
niepewności (podobnie jak w przypadku motywu transakcyjnego,
za
główny miernik skali transakcji przyjmujemy wielkość realnego
dochodu narodowego).
33
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
3) Motyw portfelowy – przyczyną istnienia tego motywu jest
niechęć do ryzyka:
→popyt na akcje przedsiębiorstw i inne aktywa finansowe: silna
zależność odwrotna między stopniem ryzyka a oczekiwaną stopą
zwrotu (im wyższe ryzyko, tym wyższa oczekiwana stopa zwrotu),
→zasada: „nie wkłada się wszystkich jaj do jednego koszyka”;
→ludzie utrzymują część swego majątku w gotówce, ponieważ są
skłonni ponieść koszt alternatywny (wyższą przeciętną stopę
zwrotu np. z akcji) w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa
posiadanego majątku.
34