Systemy mobilizacji państwa

1. Charakterystyka województwa opolskiego

Województwo opolskie jest położone w południowo-zachodnim regionie Polski - graniczy z Czechami oraz czterema polskimi województwami: dolnośląskim, wielkopolskim, łódzkim i śląskim.
Obszar regionu to 9412 km2 (3% pow. kraju), a mieszka tutaj około 1,010 tys. osób (co stanowi około 2,6 % ludności kraju; wg stanu na 2012 r.).

Stolicą województwa jest Opole, a większe miasta to przede wszystkim: Kędzierzyn-Koźle, Nysa, Brzeg, Kluczbork, Paczków, Prudnik, Byczyna, Krapkowice, Głogówek, Strzelce Opolskie, Namysłów, Głuchołazy.

Atutem Opolszczyzny jest jej położenie na trasie ważnych linii komunikacyjnych - drogowych, kolejowych, a także odrzańskiego szlaku wodnego. Przez teren województwa przebiega najważniejsza dla południowej części kraju autostrada A-4, będąca częścią transeuropejskiej trasy Berlin-Kijów. Na południowej granicy znajduje się sześć przejść granicznych osobowo-towarowych z Czechami. Położenie na trasie międzynarodowej magistrali kolejowej wschód-zachód, która w perspektywie ma być włączona do Europejskiego Transportu Kolejowego, stwarza solidne podstawy do dynamicznego rozwoju regionu. Opolszczyzna to jeden z najlepiej rozwiniętych obszarów kraju w zakresie infrastruktury - gęstość sieci dróg o twardej nawierzchni w roku 2012 wyniosła 90,4 km/100 km2.

Na Opolszczyźnie splatają się różne kultury: polska, śląska, niemiecka, czeska. Dzięki temu Opolanie nauczyli się żyć w tolerancji i zgodzie. Swej determinacji i silnej więzi z regionem mieszkańcy Opolszczyzny dali wyraz w 1998 roku, gdy ważyły się losy reformy administracyjnej kraju. Opolanom udało się postawić na swoim i wywalczyć własne województwo.

Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, jako jeden z pierwszych w kraju, uzyskał, Certyfikat Zarządzania System Jakości ISO 9001.

Doskonałe walory klimatyczne i przyrodnicze Opolszczyzny pozwalają rozwijać się turystyce. Dużą część obszaru zajmują lasy, na terenie których utworzono 4 parki krajobrazowe, wiele obszarów chronionego krajobrazu i rezerwatów przyrody. Największe kompleksy leśne stanowią Bory Niemodlińskie, Stobrawskie, Lasy Lublinieckie i Raciborskie. Zwolenników pieszych i rowerowych eskapad zainteresują szlaki turystyczne w rejonie Góry Św. Anny oraz w okolicach Gór Opawskich, leżących na granicy z Czechami.

Opolszczyznę wyróżnia duży potencjał gospodarczy i inwestycyjny oraz szybkie tempo przekształceń własnościowych. Charakterystyczną cechą przemysłu jest jego równomierne rozmieszczenie na obszarze całego województwa oraz zróżnicowana struktura branżowa. W połowie 2007 roku zarejestrowanych było 93,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej, z czego 70 tys. stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Do dominujących branż zalicza się: spożywczą, energetyczną, chemiczną, mineralną, maszynową, metalową i meblarską. Region opolski należy do krajowych potentatów w produkcji dachówek i gąsiorów cementowych, koksu i półkoksu, wapna a także cementu.

Udział spółek z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie spółek handlowych na Opolszczyźnie kształtuje się na poziomie 27 procent. Udział sektora MSP w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON wynosi 99,9% a firm mikro zatrudniających do 9 osób 95,5%. Wskaźnik przedsiębiorczości wyrażony liczbą podmiotów gospodarki narodowej na 1000 mieszkańców systematycznie rośnie i w końcu 2006 roku wyniósł 89,1 względem 95,4 przeciętnie w Polsce.

1.1.Region o silnie rozwiniętym przemyśle spożywczym
W gospodarce woj. opolskiego istotną rolę odgrywa przemysł. Zróżnicowana strukturaprzemysłu i długoletnia tradycja produkcji przemysłowej są atutem rozwojowym regionu. Najwyższym udziałem w produkcji przemysłowej cechuje się przemysł spożywczy (13,2% całej produkcji regionalnej). Szczególnie istotną rolę odgrywa: przetwórstwo owoców i warzyw (m.in. zakłady Nutricia w Opolu), produkcja wyrobów mleczarskich (m.in. Zott Polska w Opolu, Okręgowe Spółdzielnie Mleczarskie w Prudniku, Głubczycach), produkcja wyrobów piekarskich, ciastkarskich i cukierniczych (np. Zakłady Przemysłu Cukierniczego w Otmuchowie, Cukry Nyskie w Nysie, PWC Odra w Brzegu, Kraft Food wcześniej Cadbury Schweppes w Skarbimierzu), produkcja cukru (Südzucker Polska - cukrownia w Polskiej Cerekwi) oraz inne (np. Lesaffre Polska w Wołczynie). Rangę przemysłu spożywczego podnosi największa liczba pracujących (łącznie prawie 8 tys. osób) – najwięcej spośród wszystkich działów przetwórstwa przemysłowego w woj. opolskim.

1.2. Region o silnie rozwiniętym przemyśle chemicznym

Równie istotny wkład w produkcję regionu wnosi przemysł chemiczny, bazujący naprodukcji podstawowych chemikaliów (m.in. Zakłady Azotowe i Petrochemia Blachownia wKędzierzynie-Koźlu) oraz w mniejszym stopniu na produkcji wyrobów chemii gospodarczej.Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych jest istotnym elementem potencjałuprzemysłowego Opolszczyzny. Jej udział w produkcji sprzedanej przemysłu ogółem wynosi 11,7% (drugie miejsce pod względem udziału w kraju), a sam dział skupia ok. 3 tys. pracujących.

1.3. Region o silnie rozwiniętym sektorze budowlanym
Trzecim działem – ze względu na udział w produkcji sprzedanej przemysłu – jestdziałalność związana z produkcją wyrobów z surowców niemetalicznych (11,1% produkcji w regionie względem 4,2% średnio w kraju). Szczególne znaczenie ma przemysł cementowowapienniczy, zatrudniający łącznie ok. 1,4 tys. osób (m.in. Górażdże Cement w Choruli,Cementownia Odra w Opolu, Lhoist Polska w Tarnowie Opolskim), produkcja wyrobówbetonowych oraz gipsowych (1,2 tys. pracujących, m.in. Lafarge Dachy w Opolu, PrefabetwKluczborku), a także produkcja szkła i wyrobów ze szkła (ponad 0,5 tys. pracujących, m.in. Warta Glass w Jedlicach k. Ozimka, Vitroterm-Murów w Murowie).Duże znaczenie dla pozycji konkurencyjnej woj. opolskiego ma również sektorbudownictwa. Cechuje się on stosunkowo wysoką konkurencyjnością w stosunku dosytuacji tej branży w kraju i obejmuje, oprócz działalności budowlano-montażowej, produkcję materiałów budowlanych wraz z przemysłem wydobywczym (kamień wapienny, bazalt,kruszywa, gliny). Dysponuje również specjalistycznym szkolnictwem zawodowym,wyższymi uczelniami (Wydział Budownictwa Politechniki Opolskiej z 7 Katedrami, wktórych pracuje 76 pracowników naukowo-dydaktycznych), ośrodkami i instytutaminaukowo-badawczymi (m. in. Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych – Oddział Inżynierii Materiałowej, Procesowej i Środowiska w Opolu, NOT), przedsiębiorstwami budowlanymi, firmami logistycznymi i dużymi zakładami produkującymi materiały dlabudownictwa. Duża i niemalejąca ilość firm działających w tym sektorze, bogate tradycje budowlane oraz znaczne zasoby surowcowe są czynnikami zachęcającymi do kontynuacji roli tej branży w rozwoju regionu. Wspomagania wymagają inicjatywy konsolidujące przedsiębiorstwa regionu, a także integrujące ze środowiskami otoczenia. Ze względu na znaczne zasoby surowców mineralnych, istniejący potencjał naukowobadawczy, powiązany z branżami budowlanymi oraz wykwalifikowane zasoby pracy, sektor budownictwa jest jednym z ważniejszych czynników budowania konkurencyjnej pozycji regionalnej gospodarki. Wzmocnienie potencjału konkurencyjnego budownictwa wraz z jego szeroko pojętym otoczeniem powinno być pobudzane przez wspomaganie budownictwa mieszkaniowego, inwestycji sektora publicznego (infrastruktura społeczna związana z podnoszeniem jakości życia) oraz infrastruktury transportowej w woj. opolskim. Istotnymczynnikiem, pobudzającym rozwój budownictwa w wymiarze społecznym, jest równieżudział w tworzeniu ładu przestrzennego (m.in. eliminowanie nieprawidłowości zabudowy).

1.4. Region o silnie rozwiniętym sektorze energetycznym
Woj. opolskie jest jednym z głównych regionów nowoczesnej produkcji energii w Polsce. Jeśli dalszy zrównoważony rozwój energetyki upatruje się w znacznym zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii (słońce, wiatr, geotermia, odpady organiczne, biomasa), to synergiczne wykorzystanie tych surowców, a w szczególności biomasy wraz z odpadkami organicznymi, jest szansą na uzyskanie konkurencyjnej przewagi w skali krajowej i europejskiej. Biomasa uzyskiwana w silnym sektorze rolno-spożywczym i leśnym regionu (drewno, słoma, siano, liście, osady ściekowe, makulatura itp.) jest surowcem do produkcji biogazu – paliwa o bardzo wszechstronnym zastosowaniu. Obszarami predysponowanymi dla lokalizacji elektrowni wiatrowych są terenyniezalesione oraz wyniesione ponad poziom otoczenia. W woj. opolskim najlepsze warunkido rozwoju energetyki wiatrowej występują w południowej jego części na terenie powiatu nyskiego, prudnickiego i głubczyckiego oraz w północno-wschodniej części regionu w powiatach oleskim i kluczborskim. W związku z tym, zakłada się lokalizacjęnowych obiektów oraz kontynuację już podjętych działań związanych z realizacjami elektrowniwiatrowych na tych obszarach (kilkanaście farm wiatrowych na poziomie napięcie 110 kV).

2. Występowanie głównych problemów

2.1.Problem obniżonej aktywności ekonomicznej ludności
Na podstawie Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonychprzez Główny Urząd Statystyczny – gospodarkę woj. opolskiego charakteryzują potencjalne rezerwy podaży pracy, które od lat nie są efektywnie wykorzystywane i tym samym nieprzyczyniają się do wzrostu dobrobytu społecznego. Woj. opolskie lokuje się w grupieregionów o niskim współczynniku aktywności zawodowej – zarówno ogółem, jak i w wiekuprodukcyjnym. Szczególnie niskie wartości przyjmuje wskaźnik aktywności zawodowejkobiet (w niektórych latach najniższy w kraju). Grupę biernych zawodowo w woj. opolskim cechuje przede wszystkim bardzo wysoki udział ludności pobierającej rentę lub emeryturę (jedynie w woj. łódzkim i podlaskim udział jest wyższy), a także zjawisko najniższego w kraju udziału osób chorych lub niepełnosprawnych. Opolskie należy do grupy tych województw, w których udział osób pracujących w grupie osób w wieku 15 lat i więcej jest jednym z najniższych – podobnie jak wcześniej także wśród kobiet. W ostatnich latach wskaźnik zatrudnienia był niższy niż przeciętnie w kraju i w roku 2009 wyniósł 63, 4% względem 65% przeciętnie w kraju.

2.2.Niski poziom przedsiębiorczości
Poziom przedsiębiorczości mieszkańców województwa jest relatywnie niski (wg badań PARP należy do grupy pięciu województw o najniższych wartościach stopnia przedsiębiorczości). Kategoria ta stanowić powinna zatem naturalny obszar wsparcia, stymulacji oraz interwencji. Kwestia przedsiębiorczości została mocno zaakcentowana w Strategii RozwojuWojewództwa Opolskiego. Relatywnie niski poziom zatrudnienia i przedsiębiorczości uznany został za słabe strony regionu.

2.3.Wysoki poziom bezrobocia

Cechą charakterystyczną woj. opolskiego jest wyższy poziom stopy bezrobocia aniżeli średnio w kraju. Na przestrzeni ostatnich prawie dwunastu lat stopa bezrobocia w woj. opolskim zaledwie dwa razy była mniejsza aniżeli w kraju. Pod koniec grudnia 2010 r. poziom stopy wynosił w regionie 13,1% względem 12,3% przeciętnie w kraju (siedem innych regionów cechuje się bardziej niekorzystnymi wskaźnikami). W woj. opolskim największą liczbę bezrobotnych notuje się w powiatach zachodniej i środkowej części regionu (nyski – 6,4 tys. osób (18% ogółu zarejestrowanych), brzeski – 5,3 tys. (14,8%), opolski – 3,1 tys. (8,8%) i Opole – 3,0 tys. (8,5%)), natomiast najmniejszą we wschodniej (oleski – 1,4 tys. (3,9%) i krapkowicki – 2,1 tys. (5,8%)). W kontekście znacznego, stałego odpływu osób czynnych zawodowo, związanego zmigracjami zarobkowymi, poziom bezrobocia w regionie opolskim jest zdecydowanie zbytwysoki.

2.4.Zagrożenie powodziami
Woj. opolskie leży w górnym dorzeczu Odry, obejmując jej lewostronne (Psina z Troją, Stradunia, Osobłoga, Nysa Kłodzka z Białą Głuchołaską i Ścinawą Niemodlińską) prawostronne dopływy (Bierawka, Kłodnica, Mała Panew z Chrząstawą, Stobrawa z Budkowiczankąi Widawa). Lewobrzeżne dopływy Odry mają częściowo charakter rzek górskich lub podgórskich i cechują się szybką reakcją na zwiększoną ilość opadów atmosferycznych (zagrożenie powodziowe). Ważną rolę w gospodarce zasobami wodnymi odgrywają sztuczne zbiorniki wodne: turawski, otmuchowski i nyski. Brak natomiast jezior naturalnych, występują natomiast liczne stawy.

2.5.Utrudnienia dla rolnictwa i rozwoju transportu
Obszary górskie cechują niekorzystne warunki fizyczno-geograficzne, klimatyczne i glebowe, których skutkują utrudnieniami dla rolnictwa czy rozwoju transportu (wyższe koszty budowy infrastruktury). Z drugiej strony, ich zmienność i różnorodność ukształtowania terenu oraz krajobrazów kulturowo-przyrodniczych zwiększa atrakcyjność obszarów, oferując znakomite możliwości rozwoju turystyki. Teren woj. opolskiego wchodzi w skład trzech podprowincji: Nizin Środkowopolskich (około 75% powierzchni województwa), Sudetów z Przedgórzem Sudeckim (około 15%) i Wyżyny Śląsko Krakowskiej (około 10%). Nizinna jest środkowa i północno-zachodnia część obszaru, wyżynna – północnowschodnia, natomiast górska i przedgórska - południowa i południowo-zachodnia.

2.6. Niski stopień rozwoju regionalnego

3. Katalog problemów

3.1. Obniżona aktywność ekonomiczna ludności:

- niski współczynnik aktywności zawodowej
- starzejące się społeczeństwo
- niska aktywność zawodowa kobiet
- brak miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych.

3.2. Niski poziom przedsiębiorczości:
- konkurencja sąsiednich metropolii
- niestabilny i restrykcyjny system podatkowy
- brak wymiany, skostnienie regionalnych elit politycznych.

3.3. Wysoki poziom bezrobocia:

- wysoki poziom migracji ludności w celach zarobkowych
- brak wolnych miejsc pracy
- dobrze rozwinięty lecz wąski sektor przemysłowy
- odpływ wysoko wykwalifikowanych pracowników z regionu.

3.4. Zagrożenie powodziami:

- brak zbiorników retencyjnych
- brak zabezpieczeń przeciwpowodziowych
- brak udrożnień rzeki.

3.5. Utrudnienia dla rolnictwa i rozwoju transportu:

- obszary górskie utrudniające rozwój rolnictwa
- niekorzystne warunki fizyczno-geograficzne dla rozwoju transportu.

3.6. Niski stopień rozwoju regionalnego:

- niedostateczny rozwój usług dotyczących turystyki i rekreacji
- nierównomierny rozwój regionu
- niedostateczne tempo i zakres realizacji wizji rozwoju zawartego w przyjętych dokumentach

- mało efektywne wykorzystanie dodatkowych środków pieniężnych.

4. Możliwe przyczyny problemów głównych

4.1. Obniżona aktywność ekonomiczna ludności:

- wysoka stopa bezrobocia

- brak dywersyfikacji zakładów pracy

- starzejące się społeczeństwo

- brak miejsc pracy dla osób wykształconych w swoim zawodzie.

4.2. Niski poziom przedsiębiorczości:

- rygorystyczne przepisy prawne dotyczące prowadzenia własnej działalności

- brak szans na rozwój.

4.3. Wysoki poziom bezrobocia:

- brak dostatecznej ilości miejsc pracy

- nie powstają nowe miejsca pracy

- wydłużenie wieku emerytalnego

- brak perspektyw rozwojowych dla młodych ludzi.

4.4. Zagrożenie powodziami:

- brak środków pieniężnych.

4.5. Utrudnienia dla rolnictwa i rozwoju transportu:

- brak środków pieniężnych

- złe położenie geograficzne województwa

- brak adaptacji gospodarki rolnej do ukształtowania terenu

4.6. Niski stopień rozwoju regionalnego:

- brak inicjatywy urzędników

- zły system zarządzania regionalnego.

5. Macierz ekspertów

Problem Ekspert	1.	2.	3.	4.	5.	6.
Ekspert 1	5	3	6	2	1	4
Ekspert 2	6	2	5	3	1	4
Ekspert 3	4	3	6	1	2	5
Ekspert 4	5	3	6	1	2	4
Ekspert 5	4	3	5	1	2	6
Ekspert 6	5	2	6	4	1	3
Ekspert 7	5	3	4	1	2	6
	34	19	38	13	11	32

6. Diagram Ishikawy

7. Diagram Pareto

8. Wnioski

Podsumowując, województwo opolskie boryka się z wieloma problemami. Według nas najważniejszym i generującym kolejne zjawiska negatywne jest wysoki poziom bezrobocia, składający się między innymi z braku miejsc pracy i zaprzestania tworzenia nowych miejsc pracy. Również brak perspektyw rozwoju młodych ludzi odgrywa znaczącą rolę w poziomie bezrobocia. Skutkami tego zjawiska może być utracona produkcja w gospodarce- czyli mniejsza produkcja, niż możliwości produkcyjne województwa, pogorszenie stanu budżetu w wyniku zmniejszenia wpływów z podatków i konieczności wydatków na zasiłki i inne formy pomocy społecznej, utrudnienie ograniczania i likwidacji innych problemów, pogorszenie sytuacji materialnej bezrobotnych i ich rodzin, zatrudnienie w szarej strefie, frustracja i pesymistyczne nastroje, które doprowadzą do migracji ludności a w skrajnych przypadkach do wzrostu przestępczości, wprowadzając potrzebę jej zwalczania, generując kolejne koszty i wydatki. Jak więc możemy je łagodzić? Jednym ze sposobów minimalizowania skutków bezrobocia są zasiłki i świadczenia, przepisy umożliwiające przejście na wcześniejszą emeryturę, praca w niepełnym wymiarze (np. na pół etatu), skracanie czasu pracy, wydłużanie czasu urlopów, obniżenie wieku emerytalnego, co spowoduje zastąpienie starych pracowników nowymi, oczekującymi na pracę, szkolenia zawodowe w zakresie innych miejsc pracy (np. przebranżowienie i nie tylko), pomoc w rozwoju małych i średnich firm, które generują miejsca pracy, wyszukanie i rozwój nowych stref gospodarczych, które będą miały możliwość szybkiego rozwoju na danym terenie, ale również skupienie się na rozwoju głównych stref gospodarki danego przypadku, promowanie regionu pod względem turystyki i wytwarzanych produktów, co umożliwi rozwój zawodów powiązanych z turystyką, transportem i strefami, w których dominują, jak i powstanie miejsc pracy w nowych zawodach. Według nas najmniej znaczącym problemem, ale złożonym niejako z dwóch, są utrudnienia dla rolnictwa i rozwoju transportu spowodowane brakiem środków pieniężnych i złym położeniem geograficznym województwa. Dodatkowo występuje brak adaptacji gospodarki rolnej do ukształtowania terenu. Problem ten mocno ogranicza jeden z ważniejszych atutów województwa - czyli rolnictwo, które pozwoliłoby na samowystarczalność w wytwarzaniu produktów spożywczych i eksportowaniu ich na cały teren kraju oraz poza jego granice. Blokada rozwoju transportu ogranicza możliwości finansowe. Aby temu zapobiegać, województwo powinno skorzystać z dotacji UE na rozwój gospodarki rolnej i transportu. Powinno wykorzystać się korzystne położenie województwa do rozwoju transportu oraz otworzyć wszelkiego rodzaju przedsiębiorstwa, połączone z transportem.

Projekt wykonali: