dr Paweł BORECKI
KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
Literatura:
Piotr WINCZOREK „Prawo konstytucyjne RP”, Warszawa 2003
Paweł CHMIELNICKI „Konstytucyjny system władz publicznych”
Dariusz GÓRECKI „”Polskie prawo konstytucyjne”, Warszawa 2007
System rządów - są to relacje pomiędzy władzami publicznymi:
- władzą ustawodawczą (legislatywa);
- władzą wykonawczą (egzekutywa);
- władzą sądowniczą.
Monokameralizm - jednoizbowość.
Bikameralizm - dwuizbowość.
Systemy rządów:
system prezydencki - ukształtował się w USA w 1787 r. - Konstytucja, podział władz z maksymalną separacją.
Cechy:
- występowanie monokratycznej egzekutywy (1 osoba), czyli prezydent. Prezydent może raz powtarzać prezydenturę;
- parlament i prezydent powoływani są w wyborach powszednich;
- funkcje i kompetencje władz są od siebie oddzielone;
- prezydent nie może rozwiązać Kongresu przed upływem kadencji;
- nie można łączyć mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem we władzy wykonawczej;
- prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej z wyjątkiem budżetu;
- zasada równowagi i hamulców (władza wykonawcza i sądownicza) - Prezydent ma veto ustawodawcze.
system parlamentarno-gabinetowy - ukształtował się w 2-giej połowie XVII wieku w Anglii (później Wlk. Brytania) - parlament i rząd.
Cechy:
- dualistyczna egzekutywa - głowa państwa (1-osobowa: prezydent bądź monarcha) i rząd;
- parlament może być jedno lub dwuizbowy;
- głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem. Ponosi odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji, ustaw;
- w monarchii stanowisko głowy państwa jest dziedziczne;
- istnienie rządu jest uwarunkowane poparciem parlamentu;
- egzekutywa dysponuje uprawnieniami: może rozwiązać parlament, odroczyć sesję parlamentu.
system pół-prezydencki (semi prezydencki, prezydencko-parlamentarny) - powstał a 1958 roku we Francji.
Cechy:
- dualistyczna egzekutywa - prezydent i rząd (który nie ma bezpośredniej legitymacji demokratycznej);
- kompetencje prezydenta i rządu są sprecyzowane;
- występuje dominacja prezydenta;
- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem;
- nikt nie ponosi odpowiedzialności politycznej za prerogatywy;
- istnienie rządu jest uwarunkowane zaufaniem prezydenta i parlamentu;
- występuje zjawisko koapitacji - prezydent i premier należą do przeciwnych partii politycznych;
- występuje zasada równowagi i hamulców: podpisywanie ustaw przez prezydenta, czasami prezydent ma prawo rozwiązanie parlamentu;
- nie łączenie mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem w rządzie.
system komitetowy - istnieje w Szwajcarii, Konstytucja z 1999 r.
Cechy:
- nie istnieje system władz;
- legislatywa (władza ustawodawcza);
- nadrzędność parlamentu;
- parlament łączy kompetencje ustawodawcze i wykonawcze;
- egzekutywa - 7-osobowa rada wybierana przez parlament;
- funkcje prezydenta pełni wybierany co roku Przewodniczący Rady Federalnej;
- rząd działa pod kierownictwem parlamentu;
- egzekutywa nie ma prawa rozwiązania parlamentu.
HISTORIA POLSKIEGO KONSTYTUCJONALIZMU
I. Pierwsza Polska Konstytucja - Konstytucja 3 Maja 1791 r.
Elementy Konstytucji:
Ustawa Rządowa z 3 Maja 1791 r.
Ustawa z 24 marca 1791 r. - prawo o sejmikach.
Ustawa z 18 kwietnia 1791 r. - prawo o miastach królewskich.
Deklaracja Stanów Zgromadzonych z 5 maja 1791 r.
Cechy Konstytucji 3 Maja:
- utrzymywała ustrój stanowy społeczeństwa, ale podziały stanowe czyniła bardziej przenikliwymi, czyli ułatwiła nobilitację;
- nie znosiła poddaństwa chłopów, nie dokonywała uwłaszczenia chłopów, nie wprowadzała zasady równości wobec prawa;
- wprowadzała w Polsce ustrój monarchii konstytucyjnej wzorowanej na ówczesnym ustroju Wlk. Brytanii;
- wprowadzała zasadę suwerenności narodu w ujęciu przedstawionym przez Jana Jakuba Russo;
- wprowadzała zasadę trójpodziału władz w ujęciu Karola Monteskiusza - prawodawczą, wykonawczą, sąd;
- utrzymywała władzę w ręku sejmu, nie króla. Wprowadzono zasadę bikameralizmu;
- wprowadzała kadencję sejmu;
- wprowadzała wolny mandat parlamentarny - reprezentował naród;
- likwidacja liberum veto - wprowadzała zasadę głosowania większością głosów;
- Król oraz Straż Praw - kolegialny organ rządzący pod przewodnictwem króla;
- likwidowała wolną elekcję;
- wprowadzała dziedziczność tronu;
- król nie ponosił odpowiedzialności. Wprowadziła instytucję kontrasygnaty przez właściwych ministrów, którzy podpisując ustawę ponosili odpowiedzialność;
- nie wprowadzała Sadów Powszechnych, utrzymywała Sądy Stanowe, nie obowiązywała zasada niezawisłości sądów.
Konstytucja 3 Maja obowiązywała 14 miesięcy.
II. Konstytucja Lipcowa z 22 lipca 1807 r. - Konstytucja Księstwa Warszawskiego
Nadana przez Napoleona dla Księstwa Warszawskiego.
Konstytucja Księstwa Warszawskiego znosiła podziały stanowe w dziedzinie praw cywilnych. Po raz pierwszy wprowadzała pojęcie obywatelstwa na określenie przynależności do Księstwa Warszawskiego. Wprowadzała równość wobec prawa - likwidowała Sądy Stanowe, wprowadzając Sądy Powszechne obejmujące wszystkich obywateli. Wprowadzała kodeks Cywilny Napoleona. Konstytucja Księstwa Warszawskiego likwidowała poddaństwo osobistą chłopów - mogli opuszczać miejsce zamieszkania.
W zakresie ustroju politycznego Konstytucja Księstwa Warszawskiego wprowadzała ustrój totalitarny oparty na silnej władzy królewskiej. Wprowadziła Radę Stanu - pomocniczy organ królewski, którego zadaniem m.in. było troszczenie się o dobry poziom prawotwórstwa.
Cechy Konstytucji Księstwa Warszawskiego
Zasada monokratyzmu - jednoosobowa.
Organy administracji pochodziły z nominacji.
Administracja była oparta na czynniku biurokratycznym.
Administracja zorganizowana - organy niższego stopnia podlegały organom wyższego szczebla - hierarchizm.
Skrajny centralizm oraz zasada jednoosobowej decyzji władczej.
Sejm dwuizbowy: Senat i Izba Poselska. W prawie wyborczym do Izby Poselskiej wprowadzono obok cenzusu rządzenia cenzus burżuazyjny - majątkowy, wykształcenia, zasług.
III. Konstytucja Królestwa Polskiego z 27.11.1815 r. nadana przez Cara Rosji Króla Polskiego Aleksandra I
Królestwo Polskie było kontynuacją Królestwa Warszawskiego, ale wprowadzono zasadę kolegialności administracji, np. Sejm składający się z 3 elementów: Król, Senat, Izba Poselska. Była to najbardziej liberalna Konstytucja w Europie po upadku Napoleona. Ewolucja ustroju szła w kierunku ograniczenia wolności i praw obywatelskich oraz ograniczenia praw ustrojowych.
Po stłumieniu Powstania Listopadowego, Car w dniu 26.02.1832 r. wydał Statut Organiczny, który uchylił Konstytucję Księstwa Polskiego i włączył Królestwo Polskie do Rosji.
Rzeczpospolita Krakowska - liberalne państwo. Wszystkie 3 konstytucje zostały dla Miasta Krakowa nadane:
03.05.1815 r.
11.11.1818 r.
30.05.1833 r.
Rzeczpospolita Krakowska została przyłączona w 1846 r. do Austrii.
II Rzeczpospolita
Mocarstwa okupacyjne wprowadziły Radę Regencyjną (monarchia konstytucyjna). Rada Regencyjna powołała nowy Rząd.
10.11.1918 r. przybył do Warszawy Józef Piłsudski.
11.11.1918 r. Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową.
14.11.1918 r. Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu pełnię władzy państwowej.
22.11.1918 r. Piłsudski wydał dekret „O Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polski”. W dekrecie określał zasady sprawowania przez niego władzy do czasu powołania Sejmu. W okresie przejściowym najwyższą władzę cywilną i wojskową sprawował Józef Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Powoływał on Rząd na czele z Prezydentem i Ministrów. Rząd ponosił odpowiedzialność przed Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. Władzę prawodawczą sprawował Tymczasowy Naczelnik Państwa z Rządem w formie dekretów. Projekty przyjmował Rząd, a podpisywał Tymczasowy Naczelnik Państwa. Dekrety traciły moc jeżeli nie były przedstawione do zatwierdzenia przez Sejm.
28.11.1918 r. wprowadzono równość wyborczą - kobiety mogły głosować.
10.02.1919 r. utworzono Parlament.
20.02.1919 r. Józef Piłsudski złożył Sejmowi swój urząd i Sejm uchwalił tzw. Małą Konstytucję - „Uchwała Sejmu Ustawodawczego o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa”. Mała Konstytucja obowiązywała do grudnia 1922 r. i wprowadziła w Polsce system rządów komitetowych. Sejmowi Ustawodawczemu podlegał Naczelnik Państwa i Rząd.
17.03.1921 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucję, zwaną Konstytucją Marcową.
1. zasada republikańskiej formy ustroju państwa;
2. zasada zwierzchnictwa narodu;
3. zasada trójpodziału władzy
- Sejm i Senat - ustawodawcza;
- Prezydent i Ministrowie - wykonawcza;
- Sądy - sądownicza.
4. zasada państwa liberalnego;
5. zasada państwa unitarnego - wewnętrznie jednolitego, z wyjątkiem Autonomii Śląskiej (1920 - 1945).
Nawiązywała do Konstytucji Francuskiej. System parlamentarno-gabinetowy - odpowiedzialność Rządu i Ministrów.
1922 r. wprowadzono urząd Prezydenta.
Maj 1926 - zamach stanu Józefa Piłsudskiego - nowela sierpniowa z 02.08.1926 r. która wzmacniała pozycję władzy wykonawczej zgonie z zasadami systemu gabinetowo-parlamentarnego. Prezydent uzyskał prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed kadencji na wniosek Rządu. Prezydent miał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy na wniosek Ministrów. Ograniczono możliwość uchwalania przez Sejm wotum nieufności dla Rządu i Ministrów.
Znowelizowana Konstytucja wprowadziła ustrój autolitarny - główną rolę w państwie odgrywał J. Piłsudski. Był jednocześnie Ministrem Generalnym i Ministrem Spraw Wojskowych. J. Piłsudski był dwukrotnie Premierem. Był krytyczny wobec Sejmu.
Od 1930 r. trwały prace nad nową konstytucją. Została uchwalona z naruszeniem zasad marcowych w dniu 23.04.1935 r. - tzw. Konstytucja Kwietniowa. Odrzucała zasadę państwa liberalnego, zasadę równości i zasadę podziału władzy. Wprowadziła zasadę jednolitości i koncentracji władzy w osobie J. Piłsudskiego, jego odpowiedzialność jedynie wobec Boga i historii. Organami Państwa pod zwierzchnictwem Prezydenta były: Rząd, Sejm, Senat, Siły Zbrojne, Sądy i Kontrola Państwa. Ograniczała rolę parlamentu, a przede wszystkim Sejmu. Wybory do Sejmu nie były w pełni demokratyczne - nie były powszechne, powoływanie do Sejmu na zasadzie tzw. elity. Zachowała możliwość ciągłości władz na emigracji, pozwalała Prezydentowi wyznaczenie następcy.
31.12.1943 r. komuniści powołali Krajową Radę Narodową.
21.07.1944 r. w Moskwie powstał o charakterze rządu Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.
31.12.1944 r. PKWN przekształcił się w Rząd Tymczasowy uznawany przez ZSRR.
28.06.1945 r. Jałta - Rząd Tymczasowy został poszerzony o Mikołajczyka z PSL i utworzył Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej nieuznawany przez państwa zachodnie. Obowiązującą konstytucją była Konstytucja Marcowa.
30.06.1946 r. referendum ludowe „3 x TAK”. Zlikwidowano Senat.
19.02.1947 r. Nowy parlament uchwalił Małą Konstytucję „Ustawa Konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczpospolitej Polskiej” (druga w historii). Prezydent powoływany był przez Sejm. Wprowadzono Radę Państwa - organ wykonawczy i ustawodawczy. Od 1949 r. toczyły się prace nad nową konstytucją.
22.07.1952 r. uchwalono Konstytucję PRL:
- wprowadziła nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa;
- odrzucała zasadę podziału władz, wprowadziła jednolitość władzy państwowej;
- najwyższym organem władzy państwowej był jednoizbowy Sejm. Sejmowi jednostronnie podporządkowano administrację, sądownictwo i prokuraturę;
- w 1952 zlikwidowano urząd Prezydenta, jego funkcje przekazano Radzie Państwa. Pewne funkcje pełnił Przewodniczący Rady Państwa;
- Sejmowi podlegał Rząd;
- Rada Państwa mogła rozwiązać Rząd;
- nie istniał Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Sąd Najwyższy był powoływany przez Radę Państwa.
1957 r. przywrócono Najwyższą Izbę Kontroli podporządkowaną Sejmowi.
Luty 1976 r. wprowadzono do Konstytucji, że: Polska jest państwem socjalistycznym, zasadę przewodniej roli PZPR w budowie socjalizmu, polska polityka zagraniczna opiera się na sojuszu i przyjaźni z ZSRR.
1980 r. przywrócono sądownictwo administracyjne, powołano Naczelny Sąd Administracyjny.
03.1982 r. do Konstytucji wprowadzono Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
1985 r. TK rozpoczął działalność,
1987 r. znowelizowano Konstytucję i wprowadzono Rzecznika Praw Obywatelskich.
07.04.1989 r. przywrócono Senat (zasada bikameralizmu), zlikwidowano Radę Państwa, wprowadzono urząd Prezydenta PRL wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe.
09.1989 r. Rząd Tadeusza Mazowieckiego.
12.1989 r. przywrócono nazwę Rzeczpospolita Polska i orła w koronie. Uchylono zasadę państwa socjalistycznego, a wprowadzono, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Uchylono przepis o przewodniej roli PZPR. Wprowadzono zasadę pluralizmu politycznego (wolność zakładania partii). Uchylono przyjaźń z ZSRR. Wprowadzono wolność gospodarczą i ochronę własności.
1990 r. wprowadzono samorząd terytorialny.
17.10.1992 r. została uchwalona Mała Konstytucja „Ustawa o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządach terytorialnych”. Przywrócono trój-podział władz. Wprowadzono system ustroju parlamentarno-prezydenckiego.
02.04.1997 r. uchwalono Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętą 27.05.1997 r. w referendum. Weszła w życie 17.10.1997 r.
URZĄD PREZYDENTA RP
„Prezydent” pochodzi od „presidere”. Termin po raz pierwszy wprowadzony w Konstytucji USA. W Europie wprowadzony w 1848 r. we Francji. Kuzyn Napoleona Bonaparte Ludwik Bonaparte zniósł ten urząd. Przywrócony w 1875 r.
W Polsce urząd Prezydenta wprowadzony został w 1922 r. Od 01.01.1944 r. do 1947 r. urząd Prezydenta pełniła Krajowa Rada Narodowa. Mała Konstytucja z 1947 r. przywróciła Prezydenta. Ta funkcja trwała do 1952 r., kiedy wprowadzono urząd Przewodniczącego Rady Państwa. Przewodniczący Rady Państwa pełnił tą funkcję do 1989 r., kiedy przywrócono Prezydenta PRL.
27.09.1990 r. powstała ustawa o wyborze Prezydenta RP, dokonano nowelizacji Konstytucji. Od grudnia 1990 r. Prezydent wybierany jest przez Naród w wyborach powszechnych.
Konstytucja RP z 1997 r. daje Prezydentowi pozycję między półprezydenckim a parlamentarno-gabinetowym. Obecny polski system rządów można określić jako system mieszany, w którym występują elementy z ustroju półprezydenckiego oraz ze zreformowanego na wzór kanclerski systemu parlamentarno-gabinetowego, np. konstruktywne wotum nieufności.
Art. 10 ust. 2 Konstytucji RP: „Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”.
Funkcja rządzenia państwem nie należy do Prezydenta. Prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej należy do Rządu - art. 146 KRP.
Tryb wyboru Prezydenta RP określa ustawa o wyborze Prezydenta RP.
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym (art. 127 ust. 1 KRP).
Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art. 127 ust. 3 KRP).
Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie (art. 127 ust. 4 KRP).
W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni (art. 127 ust. 5 KRP).
Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów (art. 127 ust. 6 KRP).
Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów (art. 128 ust. 2 KRP).
Kadencja wynosi 5 lat, ponowne wybranie na urząd prezydencki może nastąpić 1 raz.
Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem (art. 132 KRP).
Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 131 ust. 1 KRP).
W przypadku trwałej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:
1) śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej,
2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
3) stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze,
4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,
5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Osoba zastępująca Prezydenta powinna rozpisać nowe wybory w ciągu 60 dni od zastąpienia. Osoba ta posiada wszystkie uprawnienia prezydenckie, ale nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej za akty urzędowe. Odpowiedzialność ponoszą współuczestniczący w wydaniu aktu.
Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.
Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Wówczas Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.
Prezydentowi przysługuje: immunitet formalny, całkowity, wzruszalny i nietrwały dotyczący tylko odpowiedzialności karnej.
Zadania Prezydenta RP:
1) jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej;
2) jest gwarantem ciągłości władzy państwowej;
3) czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji;
4) stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa;
5) stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
Kompetencje Prezydenta RP:
1) wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach;
2) kompetencje stanowienia prawa:
- ma prawo inicjatywy ustawodawczej;
- podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie;
- ma prawo odmówić podpisania ustawy (zawieszające veto ustawodawcze, które może być odrzucone przez Sejm co najmniej 3/5 głosów);
3) jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje co do zasady rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Rozporządzenia te mają charakter źródeł prawa powszechnie obowiązującego;
4) wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Wszystkie akty Prezydenta mogą podlegać kontroli przez Trybunał Konstytucyjny co do ich legalności i zgodności z Konstytucją.
5) Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,
- mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych;
6) jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawując zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi, w szczególności:
- określa, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych oraz ich przygotowań do obrony państwa;
- może uczestniczyć w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i Sił Zbrojnych;
7) stojąc na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, w szczególności:
- zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowego;
- wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego;
- zatwierdza, na wniosek Rady Ministrów, plany krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem;
- postanawia, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, o wprowadzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa;
- może zwracać się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa;
- inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeństwie.
8) Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem określa ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych;
9) Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa.
10) Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe;
11) W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej;
12) określa skład i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa Narodowego - organowi doradczemu Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa;
13) powołuje Prezesa Rady Ministrów;
14) na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje ministrów;
15) nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;
16) nadaje ordery i odznaczenia;
17) stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu;
18) może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty;
19) w sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. Radzie Gabinetowej nie przysługują kompetencje Rady Ministrów.
Prerogatywy Prezydenta RP:
1) zarządza wybory do Sejmu i Senatu,
2) zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranych Sejmu i Senatu,
3) skraca kadencję Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,
4) posiada inicjatywę ustawodawczą,
5) zarządza referendum ogólnokrajowe,
6) podpisuje albo odmawia podpisania ustawy,
7) zarządza ogłoszenie ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
8) zwraca się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,
9) może złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego,
10) może złożyć wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,
11) desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów,
12) przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej tymczasowe pełnienie obowiązków,
13) może złożyć wniosek do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,
14) odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,
15) zwołuje Radę Gabinetową,
16) nadaje ordery i odznaczenia,
17) powołuje sędziów,
18) stosuje prawo łaski,
19) nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,
20) powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
21) powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,
22) powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
23) powołuje prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,
24) składa wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
25) powołuje członków Rady Polityki Pieniężnej,
26) powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,
27) powołuje członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
28) nadaje statut Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,
29) wydaje zarządzenia na zasadach określonych w art. 93 KRP,
30) może zrzec się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.
RADA MINISTRÓW czyli Rząd
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.
W Polsce występuje system parlamentarno-gabinetowy. Nawiązuje do systemu rządów kanclerskich.
Cecha rządu parlamentarno-gabinetowego - Rząd może pełnić swoje funkcje jak długo się cieszy poparciem parlamentarzystów (większością). Wskutek nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów lub wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności Rząd podaje się do dymisji.
Skład Rady Ministrów:
1. Prezes Rady Ministrów i ministrowie.
2. Mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów.
3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra.
4. Mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.
Ilość ministrów w Rządzie rozstrzyga Prezes Rady Ministrów.
Zakres działania ministra wynika z nazwy jego urzędu i określony jest w ustawie z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437 z późn.zm.)
W skład Rady Ministrów może wchodzić minister bez działu (nie kieruje żadnym działem administracji), tzw. Minister bez teki.
Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi.
Kompetencje Rady Ministrów:
1. prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (domniemanie kompetencji;
2. kieruje administracją rządową:
- administracja centralna - ministerstwa, urzędy centralne;
- administracja terenowa - wojewoda.
Zadania Rady Ministrów:
1) zapewnia wykonanie ustaw,
2) wydaje rozporządzenia,
3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej. Może w drodze rozporządzenia tworzyć Komitety Rady Ministrów w celu inicjowania, przygotowania rozstrzygnięć lub stanowisk Rządu i Premiera.
4) chroni interesy Skarbu Państwa. Organizacja musi być określona w ustawie.
5) uchwala projekt budżetu państwa. Tylko Rada Ministrów ma prawo i obowiązek wniesienia budżetu.
6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa - ma konstytucyjny obowiązek współdziałania z Prezydentem i Sejmem.
8) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
9) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. Przedstawia Prezydentowi do ratyfikacji umowy międzynarodowe, wypowiada umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji.
10) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
11) określa organizację i tryb swojej pracy - regulamin Rady Ministrów z 19.03.2002 r.
Prezes Rady Ministrów - rzeczywisty Szef Rządu
1) reprezentuje Radę Ministrów,
2) kieruje pracami Rady Ministrów,
3) wydaje rozporządzenia,
4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,
5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,
6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,
7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Uprawnienia Prezesa Rady Ministrów:
1) wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których minister ten działa z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów;
2) żądać informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych lub dotyczących poszczególnej sprawy albo rodzaju spraw od ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody oraz od pracowników urzędów organów administracji rządowej po zawiadomieniu właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody;
3) zarządzić przeprowadzenie korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk członków Rady Ministrów;
4) zwoływać, brać udział i przewodniczyć posiedzeniom organów pomocniczych Rady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów, bez względu na ich skład i zakres działania;
5) zwoływać posiedzenia, z udziałem właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych lub wojewodów i im przewodniczyć;
6) przekazać, z urzędu lub na wniosek właściwego organu albo na wniosek strony, sprawę należącą do właściwości więcej niż jednego ministra lub kierownika centralnego urzędu do załatwienia wskazanemu przez siebie ministrowi, zawiadamiając o tym wszystkie inne właściwe organy oraz strony;
7) rozstrzygać o zakresie działania ministrów w razie sporu kompetencyjnego między ministrami.
Minister
1. Członek Rady Ministrów uczestniczy, na zasadach określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w ustalaniu polityki państwa, ponosząc za treść i za realizację działań Rządu odpowiedzialność w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
2. Członek Rady Ministrów jest obowiązany, w zakresie swojego działania, do inicjowania i opracowywania polityki Rządu, a także przedkładania inicjatyw, projektów założeń projektów ustaw i projektów aktów normatywnych na posiedzenia Rady Ministrów - na zasadach i w trybie określonych w regulaminie pracy Rady Ministrów.
3. Członek Rady Ministrów realizuje politykę ustaloną przez Radę Ministrów.
4. Członek Rady Ministrów, realizując politykę ustaloną przez Radę Ministrów, w szczególności:
a) współdziała z innymi członkami Rady Ministrów;
b) nadzoruje działalność terenowych organów administracji rządowej;
c) współdziała z samorządem terytorialnym, organizacjami społecznymi i przedstawicielstwami środowisk zawodowych i twórczych;
d) występuje do Prezesa Rady Ministrów o powołanie zespołów międzyresortowych do wykonywania zadań wykraczających poza zakres jego działania;
e) po zawiadomieniu Prezesa Rady Ministrów powołuje rady i zespoły, jako organy pomocnicze w sprawach należących do zakresu jego działania.
5. Członek Rady Ministrów reprezentuje w swoich wystąpieniach stanowisko zgodne z ustaleniami przyjętymi przez Radę Ministrów.
Sekretarzy i Podsekretarzy Stanu powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra.
W razie nieobsadzenia stanowiska ministra lub jego czasowej niezdolności do wykonywania obowiązków, ministra zastępuje Prezes Rady Ministrów lub inny wskazany przez Prezesa Rady Ministrów członek Rady Ministrów.
Tworzenie Rządu
Następuje na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Prezes Rady Ministrów składa dymisję dotychczasowej Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu.
1. ETAP
Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.
Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania (tzw. Expose). Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jeżeli Rząd nie otrzyma wotum zaufania następuje:
2. ETAP
Inicjatywa tworzenia Rady Ministrów przez Sejm
W razie niepowołania Rady Ministrów w 1 etapie lub nieudzielenia jej wotum zaufania Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
Jeżeli Rząd nie otrzyma wotum zaufania (na zasadzie art. 158 Konstytucji RP) następuje:
3. ETAP
Inicjatywa tworzenia Rady Ministrów przez Prezydenta
W razie niepowołania Rady Ministrów w 2 etapie, Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jeżeli Rząd nie otrzyma wotum zaufania następuje:
4. ETAP
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w 3 etapie, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
Wotum nieufności dla ministra
Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Wniosek o podjęcie uchwały, może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórny wniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystąpi z nim co najmniej 115 posłów.
Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.
Rekonstrukcja Rządu
Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.
Odpowiedzialność Rady Ministrów
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów.
SĄDY i TRYBUNAŁY
Konstytucja RP stanowi, że władzę sądowniczą sprawują Sądy i Trybunały (art. 10 ust. 2).
1. Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy.
2. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
3. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.
4. Sądy i Trybunały są finansowane z budżetu państwa.
5. Nadzór administracyjny nad sądami z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego sprawuje minister sprawiedliwości.
Niezależność Sądów i Trybunałów - polega na tym, że o treści ich decyzji nie mogą przesądzać inne władze publiczne.
Niezawisłość sędziów - nikt, ani inny organ władzy nie może wywierać jakichkolwiek nacisków na sędziego lub skład sądzący w celu uzyskania decyzji o określonej, oczekiwanej przez siebie decyzji. Oznacza też obowiązek sędziów oparcia się tym naciskom.
Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Wiążą wszystkie organy władzy publicznej.
Wymiar sprawiedliwości - orzekanie w jednostkowych sprawach (cywilnych, administracyjnych).
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Tryb doraźny (uproszczony, przyśpieszony) może być ustanowiony tylko na czas wojny.
Sądy Powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.
Organizacja Sądów Powszechnych
Sądy Rejonowe - dla 1 lub więcej gmin.
Wydziały:
- wydział cywilny;
- wydział karny;
- wydział rodzinny i nieletnich;
- wydział pracy (Sąd pracy);
- wydział ksiąg wieczystych.
Ponadto mogą być:
- wydział ubezpieczeń społecznych;
- wydział gospodarczy;
- wydział grodzki sądu rejonowego, tworzone w siedzibach Sądów Rejonowych lub jako wydziały zamiejscowe (zamiast kolegiów).
Sądy Okręgowe - orzekają w 1 instancji w poważniejszych sprawach, rozpatrują odwołania od wyroków Sądów Rejonowych. Sąd Okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 Sądów Rejonowych.
Wydziały:
- wydział cywilny (w tym rodzinny);
- wydział karny, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych;
- wydział pracy (Sąd pracy);
- wydział ubezpieczeń społecznych;
- wydział gospodarczy.
Sądy Apelacyjne (w Polsce jest ich 11) - rozpatrują sprawy Sądów 2 instancji. Tworzy się na obszarze właściwości przynajmniej 2 Sądów Okręgowych.
Wydziały:
- wydział cywilny (sprawy cywilne, rodzinne, gospodarcze, opiekuńcze);
- wydział karny;
- wydział ubezpieczeń społecznych.
Organy sądów:
Sąd Rejonowy - Prezes Sądu.
Sąd Okręgowy - Prezes Sądu i Kolegium Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny - Prezes Sądu i Kolegium Sądu Apelacyjnego.
Prezesi Sądów powoływani i odwoływani są przez Ministra Sprawiedliwości.
Naczelny Sąd Administracyjny - od 01.01.2004 r.
Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) sprawuje nadzór nad Wojewódzkimi Sądami Administracyjnymi w zakresie orzekania (sąd odwoławczy). Od wyroków NSA nie ma odwołania do Sądu Najwyższego.
W skład NSA wchodzą Izby: finansowa, gospodarcza, ogólno-administracyjna.
Organy NSA - Prezes NSA, Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA, Kolegium NSA.
Prezesa NSA powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Rozstrzygają spory kompetencyjne.
Sądy Wojskowe
Od wyroków Wojskowych Sądów Garnizonowych odwołuje się do Okręgowych Sądów Wojskowych. Od wyroków Okręgowych Sądów Wojskowych odwołuje się do Izby Wojskowej Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy - określa ustawa z 1984 r. o Sądzie Najwyższym.
Sąd Najwyższy nie wchodzi do systemów sądów powszechnych.
Funkcje Sądu Najwyższego
- nadzór nad działalnością wszystkich sądów w zakresie orzekania, oprócz sądów administracyjnych. Rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń, a zwłaszcza skargę kasacyjną w odniesieniu do prawomocnych wyroków niższych sądów;
- podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnić wątpliwości przepisów prawnych lub, których stosowanie powoduje rozbieżności prawne;
- czuwa nad jednolitością orzeczeń i bezpieczeństwem prawnym obywateli.
SN dzieli się na Izby:
- cywilna;
- karna;
- pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych;
- wojskowa.
Organami Izb SN są Prezesi SN.
Pracami Sądu Najwyższego kieruje I Prezes Sądu Najwyższego. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
Krajowa Rada Sądownictwa - określa ustawa z 1989 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa.
Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Skład Krajowej Rady Sądownictwa
1) Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,
3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.
Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.
Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Opiniuje również powoływanie i odwoływanie sędziów, uczestniczy w powoływaniu sędziów.
Sędziowie
Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.
Sędziowie są nieusuwalni.
Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie.
Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.
Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Ławnicy
Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.
Występują w sądach I instancji (rejonowych, okręgowych), wybierani a głosowaniu tajnym na 4 lata przez Radę Gminy na terenie działania Sądu. Ławnikiem może być osoba w wieku 35-50 lat, musi być zatrudniony lub zamieszkujący na terenie działania Sądu przez co najmniej 1 rok.
Trybunał Stanu - wprowadzony w 1921 r., regulowany przez ustawę z 1982 r. o Trybunale Stanu.
Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu:
1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz zakazu nabywania tego majątku. Za naruszenie tych zakazów, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.
Trybunał Stanu wybierany jest przez Sejm.
Trybunał Stanu składa się z: przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
Członkiem Trybunału Stanu nie może być poseł ani senator.