Zmiana generacji w rolnictwie

Przez zmianę generacji w rolnictwie rozumie się obejmowanie gospodarstw rolnych przez młode pokolenie. Polega ona z reguły na przejściu własności nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa na nowego właściciela, młodszego od zbywcy.

Może dokonywać się w dwojaki sposób

• Mortis causa – przybierając formę dziedziczenia

• Inter vivos – za życia rolnika : zapewnia ciągłość gospodarowania, zapobiega konfliktom przy podziale majątku, nabywca przejmuje gospodarstwo rolne „w ruchu”.

INTER VIVOS – formy prawne

• Uniwersalne (umowy uregulowane w K.c.)

- umowa dożywocia

- umowa darowizny

- umowa sprzedaży

• Specjalne ( występują w obrocie rolnym)

- umowa z następcą

- umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy

- umowa przekazania gospodarstwa rolnego celem uzyskania renty strukturalnej

Czynniki decydujące o formie przekazania gospodarstwa:

• Utrwalone w świadomości rolników zwyczaje związane z rodzinnym charakterem gospodarstwa rolnego

• Atrakcyjność poszczególnych prawnych form przekazania gospodarstwa

• System bodźców zachęcających rolnika do przekazania ziemi następcy, a także system pomocy dla następcy.

Spośród uniwersalnych form prawnych potrzebom zmiany generacji najbardziej odpowiada instytucja dożywocia, gdyż łączy przeniesienie własności z zabezpieczeniem starości rolnika. Szczególnie dużą rolę odgrywała w okresie międzywojennym ubiegłego wieku, ale później jej znaczenie zmalało, gdyż większą gwarancję zabezpieczenia starości dawało przekazanie gospodarstwa na rzecz państwa za rentę.

Ustawa z 27 października 1977 o zaopatrzeniu emerytalnym rolników wprowadziła umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy, co wyparło z obrotu umowy dożywocia i darowizny ponieważ umożliwiała ona uzyskanie świadczeń emerytalno-rentowych w zamian za przekazanie gospodarstwa, a umowy dożywocia i darowizny wykluczały uzyskanie takich świadczeń.

Ustawa z 20 grudnia 1990 o ubezpieczeniu społecznym rolników zmieniła sytuację, gdyż ustawodawca przewidział preferencje dla umów darowizny i dożywocia zawieranych w związku z zaprzestaniem działalności przez rolnika mającego ustalone prawo do emerytury lub renty. W praktyce to umowy najczęściej spotykane. Umowa sprzedaży jako forma zmiany generacji występuje bardzo rzadko – gdy rolnik nie ma następcy z kręgu rodziny.

Ta sama ustawa wprowadziła nową formę zmiany generacji – umowę z następcą. W odróżnieniu od poprzednich umów tu przejście gospodarstwa w młode ręce jest procesem rozłożonym na lata – poprzedzone jest ono dopuszczeniem młodego rolnika do pracy lub współzarządzania gospodarstwem. Taka regulacja zapewnia płynną zmianę gospodarza i wzmacnia pozycję starego rolnika.

Ustawa z 26 kwietnia 2001 o rentach strukturalnych w rolnictwie wprowadza nową formę – przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną. Świadczenie to ma być zachętą do przyspieszenia zmiany generacji, a zostało tak ukształtowane, aby służyć poprawie struktury obszarowej gospodarstw rolnych.

1 sierpnia 2004 weszło w życie odwołujące się do regulacji wspólnotowej rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich.

21 czerwca 2007 – rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi określające szczegółowe warunki i tryb przyznawania pomocy w ramach działania „Renty strukturalne”

W świetle obowiązującego ustawodawstwa na uwagę zasługują następujące prawne formy zmiany generacji Inter vivos : darowizna i dożywocie jako formy prawne uniwersalne, oraz umowa z następcą i przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną jako formy prawnorolne.