Ewolucjonizm – czyli orientacja teoretyczna, której podstawowym paradygmatem teorii kultury jest koncepcja ewolucji kulturowej. Jest źródłem zmienności kultury ludzkiej oraz powoduje wszechstronny rozwój od form prostych do złożonych. Jest nieustannym postępem. Zgodnie z zasadą ewolucji, organizmy społeczne, podobnie jak naturalne, przechodzą od stadiów niższych do wyższych, różnicując się, porządkując i doskonaląc swoje zdolności adaptacyjne. Rozwój społeczeństwa i kultury ma charakter stadialny, konwergentny – wszyscy zmierzają do tego samego punktu celu; i jednoliniowy – przejście przez wszystkie i te same etapy. Baza tego co jest teraz jest to co było wcześniej.
Do zasadniczych zagadnień ewolucjonizmu należą:
Liczba dróg ewolucji
Sekwencja ewolucji
Jej pomiar oraz kryteria postępu
Problem regresu
Ciągły lub skokowy rozwój
Do głównych faz rozwojowych ewolucjonizmu zalicza się:
Teoretyczny progresywizm – charakter prekursorski, powstał pod wpływem ówczesnego klimatu intelektualnego. XIII w. i pierwsza połowa XIX
Klasyczny ewolucjonizm schematyczny – druga połowa XIX w. novum klasycznego ewolucjonizmu schematycznego stanowiła próba stworzenia jednolitego systemu teoretycznego. Podstawowe założenia: jedność świata, jedność natury ludzkiej, odpowiedniość praw lub prawidłowości, zmienność i cechy zmiany, postęp wraz z jego charakterystyką, genetyzm, metoda porównawcza.
Duże znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturowych – elementy kultury takie jak praktyki, zwyczaje, wierzenia. Zmodyfikowane w późniejszych stadiach. Rekonstruowanie pozostałości elementów kultury.
Przedstawiciele:
H. Spencer- prawa ewolucyjne obowiązujące w przyrodzie, społeczeństwie, we wszechświecie. Wyróżniał ewolucję organiczną, ponadorganiczną, nieorganiczną.
Wyróżnił dwa typy społeczeństwa
a) kryterium struktury i funkcji: społeczeństwo militarne(stadia dzikości), społeczeństwo przemysłowe (stadia cywilizacji)
b) stopień złożoności: społeczeństwo proste i społeczeństwo złożone (podwójne, potrójne).
Teoria Spencerowska ma charakter makroewolucyjny.
L. H. Morgan – badał plemię Indian Irokezów. Zajmował się systemami pokrewieństwa wyróżnił dwa rodzaje : klasyfikacyjny (malajski i turański) oraz opisowy (aryski). Systemy pokrewieństw (stany): bezład seksualny, rodzina kazirodcza(majski system pokrewieństwa), rodzina punualna (swoista) – małżeństwo grupowe, rodzina parzysta(para zamieszkująca osobno), rodzina patriarchalna (wielożeństwo), rodzina monogamiczna. Wyróżnił trzy stadia rozwoju ludzkości: dzikość, barbarzyństwo, cywilizację.
A. Bastion – teza o jedności psychicznej człowieka – dzięki jedności istnieją idee elementarne i wtórne.
E. B. Tylor – stworzył teorię przeżytku kulturowego
- kultury ludzkie rozwijały się wzdłuż tej samej linii rozwojowej od szczebli niższych do wyższych, przechodząc przez takie same etapy rozwojowe, jakkolwiek tempo tych zmian mogło różnić się w różnych społeczeństwach. Te unilinearne sekwencje stadiów rozwojowych kultury ludzkiej odzwierciedlały ich zdaniem jedność psychiki ludzkiej.
- obecność w jednej kulturze przeżytków (czyli wytworów z minionych epok, które pozostały, lecz utraciły swoją dawną funkcję) uważano za dowód, że dane społeczeństwo przeszło przez wcześniejsze etapy rozwojowe.
- ewolucjoniści koncentrowali się głownie na analizie i wykrywaniu owych podobieństw kulturowych które miały potwierdzać ich tezę o jednakowości (pararelnosci), ciągłości i jednokierunkowości rozwoju we wszystkich kulturach ludzkości.
- atomistyczne podejście do zjawisk kulturowych – o przejściu do następnego etapu decyduje jakieś sensacyjne pojawienie się nowego elementu kulturowego, nie powiązane z żadnym szerszym tłem historycznych i kulturowo – społecznych uwarunkowań.
- metoda kulturowo – poznawcza, którą posługiwali się ewolucjoniści, polegająca na rekonstrukcji minionych faz rozwojowych kultury w drodze analizy przeżytków oraz porównywania kultur przy pomocy tzw. kryteriów wyższości i niższości stopni. Im kultura jest bardziej złożona, im większą znajdujemy w niej ilość elementów, im bardziej są one różnorodne, a zarazem doskonałe, tym wyższy szczebel rozwoju dana kultura reprezentuje.
- klasyczni ewolucjoniści wierzyli w doktrynę społecznego darwinizmu; darwinizm społeczny podkreślał, że niektóre społeczeństwa i jednostki były lepiej wyposażone do rządzenia i dominacji niż inne. Kulturę europejską uważano za najbardziej kumulatywną i rozwiniętą, a tym samym w największym stopniu predysponowaną do narzucania swojej organizacji społecznej, kultury i polityki innym społeczeństwom.