Etyka – wykład 3 (29.10)
Antropologia filozoficzna – teoria człowieka:
Inne nauki o człowieku: archeologia, etnologia, socjologia, ekonomia, językoznawstwo i psychologia
Antropologia była nazywana psychologią metafizyczną, racjonalną, spekulatywną
Przedmiot materialny, przedmiot formalny (aspekt badania)
Bada człowieka jako szczególnego typu byt
Poznać jego istotę i sposób istnienia
Co konstytucje i warunkuje jego pozycję w świecie
Odpowiada na te typowo metafizyczne pytania wykorzystując wiedzę empiryczną na temat ludzkiego zachowania, sposobu spostrzegania swego ciała, przeżyć i stanów świadomych, strumienia świadomości, tendencji, dyspozycji, mechanizmów psychicznych
Problematyka szczegółowa:
- monizmem a pluralizmem – czy człowiek jest bytem w swej strukturze i jakościowym uposażeniu jednorodnym czy wielorodnym?
-> skrajne monizmy: spirytualizm, materializm
-> dualizmy: hylemorfizm, interakcjonizm
Od wieków ten sam problem: dusza/ciało (od starożytności); umysł/ciało (współcześnie mind/body)
Filozofia umysłu (natura umysłu)
Eliminatywizm – materializm (umysł to tylko złudzenie, żadne stany mentalne nie istnieją, działanie człowieka efekt mechanicznych, biochemicznych procesów)
Naturalizm materialistyczny – materializm (umysł = mózg/ teoria identyczności), monizm
Naturalizm nieredukcjonistyczny (umysł pochodną elementarnych cząsteczek fizycznych/ superwenientyzm/emergentyzm [emerge – wyłaniać się]; rodzaj dualizmu (nowa własność) – dualizm własności; procesy mentalne nie istnieją bez procesów fizjologicznych
Nonnaturalizm – dualizm substancji, istnieją dwie nieredukowalne do siebie substancje: materialna (ciało) i niematerialna (umysł)
Antropologia zajmuje się człowiekiem (istotą) i jego działaniem:
Filozofia społeczna – społeczna natura człowieka, natura wspólnoty, wielokulturowość, tolerancja
Filozofia polityki – sprawiedliwy ustrój polityczny, problem władzy, wolność słowa
Filozofia prawa – obowiązek wobec prawa, relacja prawa do moralności, obywatelskie nieposłuszeństwo
Filozofia religii – racjonalność przekonań religijnych, wiara a nauka, rola religii w kulturze
Filozofia dziejów
Filozofia kultury
Aksjologia – teoria wartości moralnych i estetycznych (od gr. aksia = wartość)
Rozróżnienia:
- opis/FAKTY – ocena/WARTOŚCI
- JEST – POWINIEN
NAUKA – FAKTY (dystans wobec wartości – FILOZOFIA NAUKI, ETYKA NAUKI)
Co to jest wartość?
- pluralizm wartości/monizm – istnieje jedna wartość czy wiele różnych wartości (hedonizm); czy istnieje jedna uporządkowana hierarchia wartości czy raczej wartości są niewspółmierne i przez to nieporównywalne.
Jak istnieją wartości?
- Realizm (nonnaturalizm, naturalizm) vs antyrealizm (emotywizm/woluntaryzm)
Etyka:
Zajmuje się:
->dobrem i złem moralnym
-> Wyjaśnieniem natury dobra (zła) moralnego
-> Powinnością moralną (jak działać)
-> Dobrym życiem (jak żyć)
-> Szczęściem (do czego zmierzać?)
-> Postawami i dyspozycjami moralnymi (kim być?)
- Etyka ogólna
- Etyka stosowana (bioetyka, etyka społeczna, polityczna, biznesu, zawodowa)
- Metaetyka – epistemologia i o..?
- Kazuistyka – bada się konkretny przypadek
Estetyka – to nauka o pięknie oraz o ujmowaniu i ocenie czegoś w aspekcie piękna, o kontakcie z pięknem (asthesis = wrażenie, spostrzeżenie zmysłowe, dla stoików także bezpośrednie wyczucie piękna. „estetyczny” = zmysłowy, naoczny; piękny; wzniosły; powabny)
Problematyka:
teoria wartości estetycznych – istota piękna (wartości estetyczne), postaci piękna i jego odmiany, sposób istnienia piękna, wyróżnienie wielu wartości estetycznych (wdzięk, wzniosłość, ładność)
Teoria dzieła sztuki – istota dzieła sztuki, klasyfikacja
Teoria piękna pozaartystycznego – sztuka użytkowa
Teoria przeżycia estetycznego – jak kontaktujemy się z pięknem?, teoria twórczości artystycznej
Metafilozofia – zespół nauk o filozofii (epistemologia i metodologia poznania filozoficznego)
Problematyka:
- opis nauk i systemów filozoficznych
- ocena ich wartości
Historia filozofii – nauka pomocnicza dla osoby uprawiającej filozofię (lub ją studiującą) jej głównym przedmiotem są teksty filozoficzne
Kim jest człowiek?
Jestem osobą (co wiem o sobie na podstawie introspekcji)
Co to znaczy być osobą?
Świadomość (co to jest?)
- lustro odbijające zewnętrzny świat (jabłko – prywatne doświadczenie, nietoperz – echolokacja)
- wewnętrzność (ktoś a nie coś) – myśli, uczucia, emocje
- samoświadomość
- poznanie (rozumienie) – percepcja
- kreatywność
Przyczynowość – sprawczość (przyczynowanie w dół/z siebie)
- decyzja (co się właściwie w nas dzieje w momencie decydowania)
- wola (miłość)
- samo-determinacja
- czy jesteśmy wolni?
Czy tylko ludzie są osobami?
Rozwijać się jako osoba
Co to znaczy rozwijać się jako osoba?
Osoby jako miejsce zmian i dynamizmów?
- zmiany biologiczne (rozwój, starzenie się, choroba)
- zmiany psychiczne:
-> skutki uboczne decyzji (pośrednie kształtowanie siebie, przechodniość czynów)
-> kształtowanie charakteru (samokontrola)
- co wzmacnia osobę jako osobę? (świadomość/wolność)
Rozwój:
- płaszczyzny rozwoju: poznanie, wola, twórczość
- miłość/egoizm
- integracja
Wartość osoby
Doświadczenie (wartości) osoby
Wartość własności osobowych
- eksperyment myślowy (sprzedaj mi jedną z twoich cech: wolę albo świadomość (podaj cenę). Uczyń mnie niewolnikiem.
Wartość innych osób:
- skąd wiesz, że inne osoby istnieją (oczy, dialog, „przy-jaźń”)
- sztuczna inteligencja:
-> test Turlinga – maszyna symulująca dokładnie pracę ludzkiego umysłu; badany miał rozstrzygać czy na jego pytania odpowiada maszyna czy człowiek
-> Chiński pokój Searle’a – samo zastosowanie się do instrukcji =/ (przekreślone) myślenie, rozumienie; komputer jedynie symuluje myślenie i rozumienie
Równość osób (co do wartości):
- eksperyment myślowy: wczesnym rankiem biegniesz przez park. Jesteś umówiony na rozmowę o pracę. Bardzo ci zależy, bo to dobra oferta. Biegnąc widzisz w oddali tonącego w stawie. Co zrobisz? Jakie byłyby twoje oczekiwania, gdybyś ty tonął? Czy to tylko kwestia ceny? Czy cena nie ma żadnego znaczenia? Jakie masz INTUICJE?
Problem umysł-ciało:
Jesteśmy istotami cielesnymi (tak się przynajmniej wydaje). Czym wobec tego jest umysł?
Czy mózg myśli?
Funkcje umysłu:
- język
- rozumienie
- świadomość (jak istnieje? – tzw. twardy problem)
- kontrola
Stany mentalne:
- przykłady
Jak istnieją?
- na czym polega percepcja
- kwalia (jako wartości w umyśle reprezentujące własności zewnętrznych rzeczy – kolor, smak, faktura) – jak istnieją, gdzie?
Czy komputery mają umysły?
Problem relacji między umysłem a ciałem (jak to możliwe że ciała mają umysły?)
Podejścia dualistyczne: Problem wzajemnego oddziaływania – jak?
*Interakcjonizm (Kartezjusz)
Głosi: istnieje wzajemne oddziaływanie diametralnie odmiennych sfer, niematerialnego świadomego umysłu (res cogitans) i materii (res extensa)
- dualizm substancji (Kartezjusz – szyszynka)
- dualizm własności (współcześnie – nie dają się zredukować, ale bez potrzeby osobnego metafizycznego substratu)
Zarzuty:
- Czysto negatywna wiedza na temat umysłu, brak wyjaśnienia. Skoro radykalna heterogeniczność, jak możliwa interakcja?
- Sprzeczność z nauką (ewolucyjna ciągłość w budowie układów nerwowych świadczy przeciw tezie o diametralnej odmienności umysłu ludzkiego od zwierząt?, kiedy miałyby się pojawić nie-fizyczne substancje?
- Niemożność zidentyfikowania duszy inaczej jak za pośrednictwem ciała, gdy takie same doświadczenia i treści świadomości
*Paralelizm (n. przedustanowiona harmonia)
Procesy mentalne i fizyczne zachodzą równolegle bez wzajemnego oddziaływania, zgodnie ze swoimi własnymi prawami.
Argumenty za:
- nie istnieje problem interakcji
- nie łamie zasady domknięcia kauzalnego (wyklucza istnienie innych przyczyn niż fizyczne)
Zarzuty:
- niezgodność z naukowym założeniem, że przy długotrwałej korelacji, zachodzi silny związek przyczynowy pomiędzy tym, co fizyczne i tym, co mentalne; paralelizm uznaje związki psychofizyczne za akcydentalne
*Hylemorfizm (Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu)
Nie istnieją dwie odrębne substancje, ale dwie własności jednej substancji. Całe ciało jest umysłowe/duchowe, dusza umysł jest cielesna. Dusza jest substancjalna formą ciała.
Problem: nadal niewyjaśnione, jak ciało generuje świadomość?
*Epifenomenalizm (epifenomen – wtórne zjawisko)
Istnieją nieredukowalne zdarzenia mentalne (świadomość), ale są one tylko skutkiem bocznym procesów fizycznych; przyczynowość jest tylko w jednym kierunku od tego, co fizyczne do tego, co mentalne.
Argument za:
- nie łamie zasady domknięcia przyczynowego – (wyklucza istnienie innych przyczyn niż fizyczne). Istoty ludzkie są częścią zamkniętego systemu przyrody i podlegają jego prawom;
Zarzut: (nieintuicyjność)
- myślenie nie determinuje naszych działań
- brak istotnej różnicy pomiędzy świadomymi organizmami a zombie (dlaczego ewolucja doprowadziła do powstania świadomości?)
*Superweniencja
Teza: własności mentalne są superwenientne w stosunku do własności fizycznych (zależne);
- nie ma dwóch identycznych stanów fizycznych, które różniłyby się pod względem mentalnym
- nie ma zmiany w (superwenientnych) stanach mentalnych, które nie byłoby poprzedzone zmianami w ich fizycznej podstawie
Zarzut: brak przyczynowania „w dół” zdarzeń mentalnych na zdarzenia fizyczne
- własności wyższe są zdeterminowane przez własności bazowe, ale nie odwrotnie
Podejścia monistyczne (problem redukcji)
*Fenomenalizm – przekonanie, że możemy myśleć o ciałach jako istniejących niezależnie od umysłu jest złudzeniem (esse = percipi). Cała materia to tylko fenomeny bez podstawy w sobie (Berkeley).
Zarzut:
- problem istnienia, gdy nikt nie postrzega (Berkeley – Bóg)
- skąd wiedza o innych substancjach myślących, jeśli nasza wiedza dotyczy jedynie fenomenów (naszych spostrzeżeń, bez ontycznej podstawy);
- konsekwencje – SOLIPSYZM [solus ipse] – istnieję tylko ja – postrzegający podmiot
*Panpsychizm
Teza: Wszystko ma życie psychiczne (tylko o różnej intensywności)
- naiwny PP: wszystkie przedmioty mają życie wewnętrzne
- krytyczny PP: odróżnia stany świadome od supozycji do bycia świadomym
PP może być materialistyczny i niematerialistyczny
Argumenty za:
- wyjaśnia jak świadomość mogła powstać z materii
- zgodność z tezą o ciągłości ewolucyjnej pomiędzy człowiekiem i bardziej prymitywnymi organizmami (protopsychiczność – samoutrzymanie w istnieniu Kosmosu, celowe zachowanie niższych organizmów..)
Zarzuty:
- nie wyjaśnia natury świadomości
- nieprzydatność teorii w rozwiązaniu problemu mind-body – eliminacja problemu zamiast rozwiązania
- zbyt ogólna hipoteza – rozciąganie pojęcia psychiczności
*Teoria podwójnego aspektu (Spinoza, Fechner)
Teza: istnieje trzeci element )obok ducha i materii) – boska substancja, której te dwa są aspektami (monizm neutralny)
Zarzut:
- teoria nie mówi, czym jest ta substancja (przesuwa problem)
- na czym ona polega i jakie mamy pozytywne racje za jej przyjęciem?
- nie rozwiązuje problemu, tylko przeformułowuje
*Behawioryzm
- metodologiczny b.: introspekcyjne doniesienia są często zawodne, lepiej zwracać uwagę nie na to, co ludzie myślą bądź mówią, ale na to, jak się zachowują
- filozoficzny b.: nie istnieją zdarzenia wewnętrzne, a jedynie zewnętrzne (obserwowalne) zachowanie i również jego zewnętrzne przyczyny sprawcze. Przez stany psychiczne należy rozumieć dyspozycje organizmy do określonych zachowań
Zarzuty:
- zachowania polegające na symulowaniu określonych stanów mentalnych nie różnią się pod względem zachowania od autentycznych stanów mentalnych
- nasza introspekcja przeczy tezie behawioryzmu
- ignoruje się różnice pomiędzy stanami mentalnymi (duma, gniew, itd. nie mogą być odróżnione, jeśli odrzucimy realność wewnętrznych stanów).
- niektóre przekonania zależą od innych przekonań (np. wnioskowanie logiczne) – wg behawioryzmu one nie istnieją
*Teoria identyczności
Teza: każdy stan mentalny jest identyczny z określonym stanem fizycznym w mózgu. Stany mentalne są określone przez prawa materialnego świata. Mamy tu do czynienia jedynie z dwoma odmiennymi opisami tego samego stanu
Zarzuty:
- jeśli twierdzimy, że mamy do czynienia z dwoma opisami tej samej rzeczy, powinniśmy wykazać, że mamy do czynienia z tym samym desygnatem. To, w przypadku problemu umysł-ciało, wydaje się niemożliwe
- absurdalne konsekwencje:
-> jaką temperaturę ma myśl, że np. Warszawa jest stolicą Polski?
-> jeśli dwie osoby podzielają tę samą myśl, to czy ich mozgi są w takim samym stanie fizycznym? (ta krytyka doprowadziła do powstania teorii funkcjonalizmu)
*Materializm eliminacyjny
Teza: zjawiska mentalne nie istnieją
Zarzuty:
- problem redukcji/eliminacji
- problem tzw. potocznej psychologii – całej wiedzy uzyskanej dzięki introspekcji, naszym doświadczeniem
- > psychologia potoczna wiele nie wyjaśnia (choroby umysłowe, kreatywność wyobraźni, iluzje percepcyjne, zawodność pamięci)
-> PP jest heurystycznie nieowocna (żadnych postępów, daleka od ideału wiedzy)
- ME „nie do wiary”, sam się znosi:
-> zdania opisujące jego treść = jedynie ślady atramentu na papierze, albo stukanie klawiatury
-> By ME te zdania muszą mieć jakieś znaczenie
-> „znaczyć” = ma odniesienie do stanów intencjonalnych, racje (argumenty) istnieją wtedy, gdy istnieją podmioty uznające te racje
*Funkcjonalizm
(nawiązuje do behawioryzmu) przyjmuje, że adekwatna interpretacja natury umysł ludzkiego musi odwoływać się nie tylko do dającego sie obserwować zachowania, ale też wewnętrznych stanów organizmu i ich wzajemnych oddziaływań.
- istnieje jakaś sieć funkcjonalnych powiązań. Umysł nie jest tożsamym z żadnym materialnym nośnikiem tylko z tą strukturą wzajemnych powiązań (mózg – komputer, umysł – software)
- ma obecnie najwięcej zwolenników. Funkcjonalizm może być monistyczny i dualistyczny. Neuronauki (monizm) na tym modelu pracują – komutacyjna teoria umysłu
- dyskusja gorąca i nieustająca !