Chorobę Parkinsona po raz pierwszy opisał w 1817 roku lekarz J.Parkinson.
Na chorobę zapadają w równym stopniu kobiety i mężczyźni; to najczęściej występujące schorzenie neurologiczne wieku podeszłego. Termin parkinsonizm dotyczy różnych schorzeń, które charakteryzują się zaburzeniami ruchowymi opisanymi dla tej choroby.
Na chorobę cierpi 1% osób w wieku powyżej 65 lat; co najmniej 10% osób w wieku powyżej 60 lat może cierpieć na wczesne niezdiagnozowane stadium choroby.
Czynniki ryzyka:
incydenty przejściowego niedokrwienia mózgu,
uszkodzeni mózgu,
przyjmowanie związków uzależniających,
rasa kaukaska – największe ryzyko
Podtypy choroby:
- idiopatyczna – pierwotna: przyczyna nieznana
- parkinsonizm – wtórna: przyczyna to wylew krwi do mózgu, udar niedokrwienny mózgu, uraz mózgu i leki
- rodzinna: podłoże genetyczne
- bradykinezja/akinezja (spowolnienie i upośledzenie ruchów aż do bezruchu)
- wzmożone napięcie mięśni szkieletowych (hipertonia)
- drżenie spoczynkowe
- pociąganie nogami (trudności w utrzymaniu postawy)
Drżenie:
- mimowolne ruchy ciała, głowy, kończyn; najczęściej drżenie rąk
- nasilenie drżenia w czasie stresu
- drżenie ustępuje w czasie snu
- drżenie ustępuje w czasie ruchów zamierzonych
- ruch „liczenia monet” lub „przesuwania tabletki” - najbardziej kłopotliwym, ale jednocześnie najmniej szkodliwym wśród objawów
Sztywność mięśniowa:
- wzmożone napięcie mięśni szkieletowych
- pacjenci z reguły są nieświadomi hipertonii, ale przeszkadza im spowolnienie ruchowe będące jej wynikiem
- bardziej widoczne dla lekarza niż dla pacjenta
- ruch „po zębatce”
Bradykinezja – spowolnienie ruchowe
Akinezja – niemożność wykonania ruchu
Zaburzenia postawy:
- trudności w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała
-w czasie chodu – najpierw palce potem stopy
- pochylenie ciała do przodu
- pochylenie ramion w czasie chodu
- trudności w rozpoczęciu i zakończeniu ruchów
Objawy upośledzające życie pacjenta:
- zmniejszenie stopnia mimiki twarzy (maskowatość twarzy)
- trudności w jedzeniu i przeżuwaniu
- wolny chód
- postępujące osłabienie potencjału intelektualnego, zaburzenia pamięci
Inne objawy:
- otępienie, upośledzenie uwagi, funkcji poznawczych
- zaburzenia widzenia
- niepokój, lęk
- zaburzenia snu
- zaburzenia funkcji seksualnych
- zaburzenia termoregulacji
N-metylo-4-fenylo-1,2,3,6-tetrahydropirydyna (MPTP) – trucizna wywołująca parkinsonizm
Subkliniczny stan hypodopaminergiczny:
utrata 80-90% neuronów przed wystąpieniem objawów klinicznych (ok 20 lat);
śmierć neuronów w istocie czarnej i szlaku nigrostriatalnym;
neurony dopaminergiczne istoty ciemnej stopniowo obumierają aż do całkowitego zaniku
Jądra podstawy mózgu: jądro ogoniaste, jądro móżdżku?, skorupa
Istota czarna – utrata pigmentu w przebiegu choroby Parkinsona
Leczenie objawów – cele: poprawa kontroli pracy mięśni szkieletowych, spadek drżenia mięśniowego i sztywności mięśniowej, bradykinezji/akinezji; poprawa mowy; poprawa zdolności pisania; poprawa życia i przełykania; normalizacja oddechów.
Podniesienie poziomu dopaminy: wzrost syntezy dopaminy (L-DOPA – prekursor dopaminy); nasilenie uwalniania dopaminy, spadek metabolizmu dopaminy, implantacja neuronów dopaminergicznych lub komórek macierzystych do mózgu, pobudzenie receptorów dopaminergicznych, blokada ośrodkowych receptorów muskarynowych.
Leki stosowane w leczeniu:
Leki podnoszące poziom dopaminy w mózgu
Agoniści receptorów dopaminowych
Cholinolityki
szybkie wchłanianie po przyjęciu doustnym (95% przekształcane do DOPA)
- szlak powstania DOPA: tyrozyna – hydroksylaza tyrozynowa – L-DOPA – DOPA
- dopamina z osocza
Problemy związane z L-DOPĄ:
- wysokie poziomy obwodowe dopaminy (nudności) – strefa chemoreceptorowa odpowiedzialna za ośrodkowe ogniwa odruchu wymiotnego, znajduje się poza barierą krew-mózg
- hamujemy obwodową dekarboksylazę DOPA przez stosowanie karbidopy lub benserazydu (nawet przy zastosowaniu tych inhibitorów znaczna część L-DOPY jest przekształcana przez COMT (w przewodzie pokarmowym i wątrobie) do nieaktywnego metabolitu); dodanie do standardowego leczenia inhibitorów obwodowych COMT (wydłużył okres biologicznego półtrwania i przedłużyło działanie L-DOPY))
Działania niepożądane L-DOPA:
- tachykardia, skurcze dodatkowe – dopamina pobudza β1 w sercu
- rozszerzenie niektórych łożysk naczyniowych
- hipotonia ortostatyczna
- pocenie się, brak apetytu, zaburzenia ze strony układu pokarmowego
- dłuższe podawanie wywołuje zaburzenia hormonalne, spadek i sekrecji prolaktyny, wzrost sekrecji hormonu wzrostu.
Ośrodkowe działania niepożądane L-DOPY:
wzrost aktywności ruchowej, bezsenność, podniecenie, dyskinezy i ruchy przymusowe o charakterze pląsawiczym (mięśnie głowy i kończyn, rzadziej tułowia i brzucha)
zmiany zachowania: depresje, stany maniakalne, ataki lęku, psychozy, halucynacje; L-DOPY nie można stosować u chorych psychicznie (zaostrzenie objawów); czasami zachodzi konieczność okresowego odstawienia leku („a drug holiday”)
Ograniczenie terapii L-DOPA:
postępująca utrata skuteczności terapeutycznej (w wyniku postępującej degeneracji neuronów dopaminergicznych)
efekt „on/off” (prawdopodobnie związany z utratą zdolności neuronów dopaminergicznych do syntezy i magazynowania neuroprzekaźników)
bradykinezja a potem akinezja
częste stosowanie L-DOPY bądź stosowanie wysokich dawek może wywołać dyskinezy i zaburzenia psychiczne
lek p/wirusowy
prawdopodobnie nasila uwalnianie dopaminy oraz hamuje wychwyt zwrotny dopaminy w jądrach podstawy mózgu
niepożądane: hipotonia ortostatyczna, koszmary nocne, „zamknięcie umysłu”, depresja, omamy i halucynacje
Selegilina (Deprenyl):
inhibitor MAO-B
przedłuża okres biologicznego półtrwania dopaminy
DATATOP ((Deprenyl and Tocopherol Antioxidative Therapy for Parkinson's Disease)
może zwiększać dyskinezy i zaburzenia psychiczne wywołane przez L-DOPA
pozwala pacjentowi na: stosowanie niższych dawek L-DOPY i wydłużenie przerw pomiędzy dawkami L-DOPY
niepożądane: nudności i wymioty, hipotonia ortostatyczna, zawroty głowy, omdlenia, halucynacje. Omamy i depresja
mała skuteczność terapeutyczna i liczne działania niepożądane, pobudzają receptory D2
agoniści receptorów D3
zalecane we wczesnym stadium choroby
bardziej skuteczne i bezpieczne od bromokryptyny i pergolidu (ryzyko „ataków” snu w dzień)
długi okres biologicznego półtrwania
niepożądane: halucynacje, bezsenność, nudności, zawroty głowy, somabulizm (lunatykowanie)
triheksyfenidyl
benzatropina (Cogentin)
biperiden (Akineton)
procyklidyna (Kemadrin)
etopropazyna
tachykardia
nadwrażliwość skóry na światło
zaparcia, zatrzymywanie moczu
suchość w jamie ustnej
zaburzenia widzenia, rozszerzenie źrenicy
zaburzenia psychiczne
halucynacje
odnerwienie wzgórza
odnerwienie gałki bladej
głęboka stymulacja mózgu (IDBS)
wszczepienie rdzenia nadnerczy
wszczepienie płodowej tkanki mózgowej
komórki macierzyste