Mowa jest odzwierciedleniem procesów umysłowych. Wypowiedzenie pełni dwie funkcje:

• Funkcja nominatywna – nazywa rzeczy, zjawiska,

• Funkcja komunikatywna – pomaga nam się porozumiewać,

Diagnozę traktujemy jako rozpoznawanie stanu mowy. W logopedii diagnoza bywa przedstawiana jako:

• Konstatująca fakty,

• Projektująca,

• Weryfikująca,

O artykulacji mówimy tylko wtedy, gdy wypowiadamy głoski.

Systemy klasyfikujące mowę i inne zjawiska komunikacji:

• Klasyfikacja o charakterze etiologicznym,

• Klasyfikacja o charakterze fizjologicznym (Irena Styczeń – „Logopedia 1970),

• Zabezpieczenia kory mózgowej:

• Analiza, dyslalia ,

• Układ kory:

• Uszkodzenia w ośrodkach korowych,

• Drogi piramidowe,

• Niepełnosprawność intelektualna,

• Niepełnosprawność budowy anatomii, niepełnosprawność mowy,

Następstwa: Rynolalia – mowa nosowa.

• Zaburzenia osobowości,

Następstwo: dysfazja,

• Zaburzenia emocjonalne:

• Dysfonia,

• Dysfagia,

• Dyslogia,

Okresy rozwojowe

Logopedia, dział pedagogiki specjalnej

Klasyfikacja i typologia zaburzeń mowy:

1. Etiologiczne

2. Symptomatologiczne

3. Wg Leona Kaczmarka (mieszana)

4. Wg WHO

Etiologiczna:

- egzogenna – zewnątrzpochodne (środowiska, wzorce językowe, kultura językowa)

- egzogenne – wewnątrzpochodne

Endogenne wg I. Styczek:

• uszkodzenie struktur kory mózgowej

- alalia, dyslalia, afazja

• uszkodzenie ośrodków podkorowych

- anartria, dysartria

• upośledzenie umysłowe – dylogia

• nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy – dysglosje

• zaburzenia emocjonalne - desphemie

• zaburzenia osobowości – dysphrazje

Typologia wg WHO:

1. opóźnienie rozwoju mowy (w kontekście opóźnienia mowy czynnej)

2. Zaburzenia rozwoju mowy wynikające z :

- zaburzeń słuchu – obwodowe i centralne

- uszkodzeń centralnych ośrodków mowy – czuciowego i ruchowego na wielu piętrach OUN

- upośledzenia umysłowego, towarzyszące MPDz

- stanów emocjonalnych i zaburzeń zachowania

- dziedziczenia, inne nieklasyfikowane, kombinacje kilku przyczyn

Wg L. Kaczmarka:

1. Zaburzenia treści

2. Zaburzenia języka

3. Zaburzenia substancji:

- w płaszczyźnie suprasegmentalnej

- w płaszczyźnie segmentalnej

Nieprawidłowości rozumienia – zakłócenia w odbiorze tekstu pisanego i słownego

Zaburzenia treści:

1. Zaburzenia procesu uogólniania i abstrakcji

2. Brak logiki w zbudowanych tekstach

3. Zaburzenia ukierunkowania myślenia

Zaburzenia języka:

- niemota, … (analfabetyzm specyficzny)

- afazja, dysfazje … ruchowe, sensoryczne

- niedokształcenie mowy (konstytucjonalne, dziedziczne…)

- agramatyzm, dysgramatyzm…

- przejęzyczenie (lapsus lingua, lapsus calami)… transmutacja, metateza, elizja, epenteza, antycypacja wyrazów, perseweracja wyrazów, kontaminacja)

Zaburzenia substancji – płaszczyzna suprasegmentalna:

1. Jąkanie (balbuties, dysfemia, spazmofemia, lalo neuroza)

2. Rhinolalia

3. Głos i wymowa bezkrtaniowców (głos przełykowy)

4. Utrata lub zaburzenia zdolności postrzegania i odtwarzania układów rytmicznych

Zaburzenia substancji – płaszczyzna suprasegmentalna:

1. Zaburzenia głosowe: afonia… spastica, hysterica, dysforie: hiper i hipokinetyczne

2. Fonastenia – zaburzenia siły głosu na skutek pracy mięśni oddechowych, głosowych (razestenia, klezastenia)

3. Giełkot (Polten, bredouillement, cluttering, tumulus, sermonis, paraphrasia, praeceps, bataryzm, paplanie)

4. Bradylalia – zwolnienie tempa mówienia. Uszkodzenie układu pozapiramidowego i striparidalnego = zwolniona artykulacja

5. Tachylalia – przyspiesznie tempa mówienia

Zaburzenia substancji – płaszczyzna segmentalna:

1. Dyslalia: audiogenna , mechaniczna, funkcjonalna, uszkodzenia obwodowe

2. Paralalie

3. Moglilalie

4. Dysortofonie

Płaszczyzna suprasegmentalna i segmentalna:

1. Palatolalia

2. Mutyzm:

- całkowity

- wybiórczy

Symptomatologiczne:

- zaburzenia artykulacji lub percepcji głosek

- w wymowie sylab

- wyrazów

- w posługiwaniu się formami gramatycznymi lub mowy ciągłej

- zaburzenia rytmu, melodii, akcentu,

- zaburzenia głosu

- M. E. Morley – zaburzenia językowe, artykulacji, wypowiedzeń i głosu

Fazja – zespół czynności neurofizjologicznych w OUN odpowiedzialny za rozumienie i mówienie.

Artria – zaburzenia wynikające z uszkodzeń lub dysfunkcji nerwów czaszkowych i ich jąder w OUN odpowiedzialnych za pracę narządów głosowo – artykulacyjnych.

Lalia – zaburzenia czynności narządów artykulacyjnych lokalizowanych na najniższym piętrze opisywanych mechanizmów (fazji, artrii).

Objawy związane z płynnością mówienia:

- niepłynność mówienia – dolna granica szeroko rozumianej normy mówienia

- jąkanie się – z pełnym zestawem objawów jak: powtarzanie, przeciąganie i zawahania połączone z współruchami, giełkot – mowa szybka i bezładna

- jąkanie z giełkotem

Podstawowe kierunki teoretyczne:

- nurt wąsko lokalizacyjny – każda funkcja ma reprezentacje w określonych okolicach kory półkul mózgowych – zwanej ośrodkiem tej funkcji

- nurt koneksjonistyczny – zaburzenia powodują mechanizm dyskoneksji (przerwania włókien nerwowych łączących określone okolice mózgu)

- nurty holistyczne (antylokalizacyjne) komunikacji transkorowej – myślenie abstrakcyjne, kategorialne, symboliczne

Opozycyjne:

- bazują na sile podstawowych funkcji człowieka

- mowa wewnętrzna

- synteza sekwencyjna

- synteza symulatywna

- słuch fonematyczny

- gnozja somestetyczna

- pamięć słuchowo-werbalna

Ruchowe Dynamiczne Motoryczne	Czuciowe (percepcyjne)
Aferentne	1. Akustyczno - gnostyczne
Eferentne	2. Akustyczno – menstyczne
czołowe	3. semantyczne

Poznanie umysłowe:

- pojęcia – definiowanie i nominowanie;

- sądy – twierdzenia, zdania logiczne, komunikowanie

- porównania – komparatystyka

- uogólnienia

- abstrakty

- analiza i synteza

- wnioskowanie przez: indykcję, dedukcję, redukcję

Dentaliacja – nieprawidłowa budowy uzębienia szczęki dolnej i górnej.

Wady zgryzu i wady uzębienia

Wady zgryzu:

- prognacja i progenia (przodozgryz i tyło zgryz)

- zgryz styczny

Poprawny stan fizjologiczny: górna szczęka delikatnie opiera się na dolnej

Kompensacja jest możliwa jeśli nie przekracza 8 mm ( przy tyłozgryzie) przy przodozgryzie może być 12 mm.

- zębów nie można podpiłować kiedy kanał zębowy jest zbyt blisko

- gdy wystają kły to może być problem,

- zgryz półotwarty (górny lub dolny)

- zgryz skrzyżowany

12 głosek (s, z , c ,dz, sz, rz cz, dż, ś, ź ,ć, dź)

Lapsusy językowe – przejęzyczenia

Działanie o charakterze instrumentalnym – takie ułożenie narządów mowy, które będzie przymuszać do poprawnego mówienia (przy użyciu np. zapałki).

Nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy:

- wady zgryzu i wady uzębienia,

- ruchy i położenie podniebienia miękkiego.

OBRAZEK
Konstrukcja jest symetryczna (w jamie ustnej).

Przestrzeń ta nie powinna przekraczać 6 mm pomiędzy podniebieniem a tylną ścianą gardła.

Zwierający pierścień gardłowy tylny, który przyciąga te dwa elementy do siebie.

Trzeci migdał może zmienić warunki anatomiczne i akustyczne (wyłuskanie 3 migdałka jest bardzo proste ale może dużo zmienić).

Najczęściej występuje nieprawidłowa ruchowość i budowa podniebienia (może być zbyt krótkie, może być nadmiernie sklepione – gotyckie), podniebienie zbyt słabo umięśnione (napięcie mięśniowe słabe), podniebienie wklęsłe , rozszczep podniebienia (pseudorozszczepy, rozszczepy całkowite, rożkowe).

Charakteryzacja:

Efektem nieprawidłowej budowy podniebienia miękkiego jest nosowanie. Rozszczep rzekomy nie jest widoczny, jest lokalizowany pomiędzy podniebieniem twardym a wałkiem nosowym. Powstaje coś w rodzaju szczeliny (6-16 mm) przykryty błoną śluzową.

Wypełniacz – obturator (materiał obojętny biologicznie), żeby nie wywoływał stanów zapalnych

Przy rozszczepach rzekomych i pseudorozszczepach występuje rozszczepienie, rozdwojenie języczka.

Terapia:

Profilaktyka i higiena słuchu

Dziecko przy pielęgnacji nie może być karmione piersią, ani z butelki bo nie można karmić pod ciśnieniem.

Takie dzieci są często narażone na zapalenie ucha środkowego. Jest ono bolesne, zawsze się kończy ubytkiem słuchu.

Żeby słyszeć wystarczy nam od 200-4000 Hz.

Zapalenie ucha środkowego ‘wycina’ określoną ilość Hz.

Rozszczep całkowity pozostawia ślad na tzw. Zajęczej wardze (rozszczep wargi i podniebienia).

Można stosować: sklepienia, które uczynniają lub próbują zmienić anatomię narządów mowy.

Trzy grupy zadań do realizacji:

1. Zadania związane z procesem mówienia, do których należą ortofonia, profilaktyka, metodyka logopedyczna. Należy włączyć do tej grupy wyrabianie poprawności gramatycznej i ustalenie jej normy, rozumienie stosunków składowych i semantycznych, wzbogacenie zasobu słownikowego oraz kształtowanie tzw. Mowności, tj. chęci, odwagi, umiejętności wypowiadania się, gotowości językowej.

2. Problemy związane z surdopedagogiką

3. Zagadnienia percepcji mowy dźwiękowej za pośrednictwem surogatowym.

Przedmiot logopedii: szeroko pojęte wychowanie obejmujące akt porozumiewania się.

*oligofrenologopeda, oligofrenopedagog

Zadania realizowane są w obrębie działów logopedii:

Które w zależności od stanu wiedzy, metodologii nauk i wyposażenia instrumentalno0technicznego skupiają się wokół: teorii mowy, kształtowania się mowy u dzieci niedosłyszących i głuchych, porozumiewania się głuchoniewidomych, percepcji wypowiedzi słownych i pisanych, fonetyki artykulacyjnej i akustycznej a także audytywnej i wizualnej, zaburzeń porozumiewania się w przytoczonych zakresach, teorii kultury żywego słowa. Co nie wyczerpuje wszystkich możliwości ale jest mocno osadzone w praktyce.

Terapię utrudniają cechy dzieci upośledzonych umysłowo, które manifestują się:

- zaburzeniami rozwoju ruchowego

- zaburzeniami autoorientacji

- orientacji przestrzennej

- koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej

- percepcji wzrokowej, słuchowej

- procesów poznawczych

- motoryki narządów mowy

- mowy

Wybrane metody oddziaływań stymulująco-terapeutycznych:

1. Ruch rozwijający Weroniki Sherborne

2. Pedagogika zabawy

3. Psychostymulacyjna metoda kształtowania rozwoju mowy i myślenia

4. Kinezjologia edukacyjna {Paula Dennisona

5. Holistyczna terapia widzenia – trening widzenia

Zaburzenia mowy współwystępują z zaburzeniami motoryki.

Objawiają się one w postaci wzmożonego lub obniżonego napięcia mięśniowego, występowania współruchów dyskoordynacji ruchowej w obrębie tzw. motoryki „dużej” i „małej”.

Deficyt sprawności ruchowej u dzieci upośledzonych umysłowo obejmuje różne sfery motoryki (najwyższy deficyt sprawności ruchowej występuje u dzieci z niedokształceniem mowy (alalia)).

Objawia się on ograniczeniem zasobu ruchów nieprecyzyjnym ich wykonaniem, zakłóceniem w łączeniu ruchów oraz organizacją ruchu w przestrzeni (obserwuje się wykonywanie ruchów „własnych” przy jednoczesnym braku umiejętności wyuczenia się nowych). Ruch jest często chaotyczny - konsekwencją wymienionych zakłóceń jest dyskoordynacja ruchowa, słuchowo-ruchowa, wzrokowo-ruchowa oraz statyczna; u dzieci z zaburzeniem płynności mówienia występuje głównie zaburzenie napięcia mięśniowego, a także dyskoordynacja ruchowa.

Porażenie mózgowe:

- spastyczna (układ piramidowy-napięcie mięśni… „scyzorykowe” + wzmożone odruchy)

- atetotyczna – atetoza (układ piramidowy i zwoje podstawy – zmiany nieregularne napięcia mięśniowego – powolne wężowe ruchu najczęściej palców.. szyja, kończyny i tułów)

- móżdżkowa – ataktyczna (zaburzenia równowagi i niemożność wykonywania celowych ruchów na skutek uszkodzenia układu przedsionkowo-móżdżkowego)

- mieszana (hiperkinezja – hipertonia)

Dysartria:

- korowa (okolice ruchowe związane z obszarem mowy)

- rzekomoopuszkowa (nadjądrowe – drogi korowo-opuszkowe łączących z korą jądra nerwó narządów mowy)

- opuszkowa (jądra nerwów w opuszce – często występują jednocześnie z uszkodzeniem dróg korowo-jądrowych i jąder nerwów opuszkowych)

- móżdżkowa (ataktyczna – uszkodzenie mózgu)

- podkorowa (jądra podstawy mózgu)

- (zaburzenia w oddychaniu, głosu artykulacji)

Ruchowe Dynamiczne Motoryczne	Czuciowe (percepcyjne)
Aferentne	1. Akustyczno – gnostyczne
Eferentne	2. Akustyczno – amnestyczne
czołowe	3. semantyczne

Etiologia:

- miażdżyca mózgu, kiła, nowotwory, stwardnienie rozsiane i inne schodzenia (dorośli)

- MPDz (para lysis cerebralis infantum) przed drugim rokiem życia – jedna połowa ciała – postać spastyczna – dziecięca hemiplegia lub obie strony ciała – spastyczna (choroba Little’a)

- atetoza

- porażenie rzekomo-opuszkowe lub opuszkowe – bywa także tylko uszkodzony układ pozapiramidowy

- choroby mózgu (zbliznowacenia korowe – odcinkowe)

- uszkodzenia porodowe (urazy), krwotoki wewnątrz czaszkowe, przepuszczalność naczyń

- choroby przebyte w pierwszych latach życia, skrzep naczyniowy mózgu (odra, płonica, ciężki krztusiec, urazy czaszki).

Alalia – dyslalia ekspresyjna (motoryczna, ruchowa)

- Rozumie mowę, zachowana artykulacja głosek izolowanych, zachowania kontrola słuchowa, próby ułatwienia za pomocą dzielenia na sylaby

- Trudności w mówieniu, zaburzenia kinestezji, brak wzorca ruchowego zespołów głosek w nominowaniu.

U chłopców może zdarzyć się sytuacja, że mogą zacząć mówić zdaniami.

Nie ma czegoś tak dziecko jak dziecko trudne wychowawczo.

Alalitycy są rozgarnięte. Zaobserwowano u nich syndrom oczekiwania na karę (jeśli w rodzinie jest dwójka dzieci to karany jest zawsze ten, który nie potrafi się wytłumaczyć).

Jest zaburzona cała fraza, nie jest zachowana składnia. Tory artykulacyjne tworzą ciąg wypowiedzeniowy.

Alalia percepcyjna (słuchowa, recepcyjna, impresywna, słuchoniemota sensoryczna, głuchota słowna)

- największe trudności w rozumieniu mowy. Zapamiętywanie a następnie różnicowanie każdego nowego zespołu dźwięków wymaga dużego wysiłku.

- łączą głoski w większe całości – nawet w czasie tej samej wypowiedzi wyraz może być wypowiadany inaczej.

Przykłady:

- onomatopeje (własne słownictwo), Au, kicia, truś, gudzia, papać)

- brak wzorca słuchowego (elementarz – elementarz, sweter – sweter, tweter)

- Różne znaczenie dla tego samego wyrazu: TROWE – rower, krowa, droga, trawa

- Paralalie werbalne:

a) mylenie wyrazów tej samej kategorii – czytać – pisać ,pisać – rysować, myć – prać

b) brak rozumienia pojęć abstrakcyjnych – jarzyny, owoce, zwierzęta

c) zapamiętana nazwa dla wielu: każdy staw – kolano

*różnica pomiędzy kinestezją a sonestezją

Przykłady:

- PARALALIE GŁOSOWE

1. zamiana głosek – mówi – wówi

2. wstawki ryba – tryba, bocian – bincian

3. opuszczanie (elizje: kotek – kote)

4. metateza (przestawiania): most – smot, kapelusz – szapelu, mapa – pama

5. agramatyzmy.. brak poprawności np. deklinacji

6. asymilacje – nie występują

7. zastępowanie – substytucje

Strategia terapeutyczna

1. zakwalifikowanie (ogólne)

2. ustalenie przyczyn

3. zestawienie symptomów

4. diagnoza (rozpoznanie szczegółowe)

5. określenie skutków (społecznych, psychicznych innych

6. terapia

7. prognoza

Nagrywanie na taśmę magnetofonową itp. To tylko archiwizowanie. Do tego jest potrzebna transkrypcja fonetyczna. Tylko ona jest w stanie wyłonić wszystkie zakłócenia mechanizacji języka itp.

Programy: liniowe, koncentryczne i spiralne.

Konstrukcje

Terapia:

- nawiązanie kontaktu

- kształtowanie języka i rozumienia wypowiedzi otoczenia

-kształtowanie mówienia (ćwiczenia usprawniające… oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne… układów rytmicznych, logorytmicznych, korekcyjnych w miarę potrzeb)

- konwersacja

Formuła terapii pedagogicznej ma charakter najszerszy.

Badanie mowy:

- rozumienie wypowiedzi

- budowanie wypowiedzi

- jakość zbudowanej wypowiedzi ze względu na:

a) treść

b) język

c) strukturę foniczną

Badanie specjalistyczne:

1. RUTYNOWE: neurologiczne, psychologiczne, laryngologiczne, neuropsychologiczne, audiologiczne (stan… somatyczny, rozwój psychiczny… badanie nosa, jamy gardłowej, ustnej, krtani… ewentualne dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego i wskazanie kierunków oddziaływań terapeutycznych

2. DODATKOWE: uzupełniające – psychiatryczne, endokrynologiczne, foniatryczne, ortodontyczne.