Architektura regionu Poitou.

Na zachodzie państwa zachodniofrankijskiego okres romański pozostawił budowle o bardzo różnych cechach. Można połączyć je w dwie grupy: kościoły halowe i kościoły kopułowe. Są to 3 nawowe kościoły z wieżą na skrzyżowaniu naw, fasada od zewnątrz w całości zdobiona. W rejonie Poitou budowano kościoły o fasadach flankowanych wieżami przykrytymi stożkowatymi hełmami. Przykładami są:

 

A ) Saint-Savin-sur-Gartempe, 1060-1115

Pseudobazylika,

Transept silnie wystający poza lico,

3 nawowy wydłużony korpus,

Apsyda z obejściem i z 5 wieńczącymi kaplicami,

Nawa główna bardzo szeroka, boczne nawy znacznie węższe

W części zach. sklepienie z gurtami.

Ściany boczne posiadają płytkie arkady tworzące rytm.

Pseudo hala: wrażenie tunelu,

Jasne wnętrze,

W nawach sklepienie kolebkowe,

Kapitele z plastycznym ornamentem,

Malowidła na sklepieniu i w przedsionku.

 

Kościoły halowe

Najstarszym kościołem halowym w Poitou wydaje się być Saint- Savin- sur-Gartempe, jego chór i transept datowane są na lata 1060 – 1085, nawy zaś na 1095-1115. Pięć niemal całkowicie okrągłych kaplic wieńca, przylega do przykrytego sklepieniem kolebkowo-krzyżowym wąskiego obejścia kolumnowego. Rzut pionowy składa się z dwóch kondygnacji, nad arkadami wznoszą się podniebienie i czasza. Trzyczęściowy transept z kwadratowym przecięciem naw i po jednej wschodniej apsydzie na każdym ramieniu poprzedza chór. Do tego miejsca typ budowli niewiele odbiega od kościołów klasztornych Owernii. Główny korpus świątyni wywołuje jednak spore zaskoczenie. Przykryte kolebkowo-krzyżowym sklepieniem nawy boczne są tej samej szerokości i niemalże tej wysokości, co nawa główna, nad której wysokimi arkadami kolumnowymi znajduje się okrągła kolebka. W pierwszych sześciu przęsłach od wschodu jest ona gładka, w trzech ostatnich dzielą ją podciągi. Powstaje szerokie, jasne wnętrze, którego podział na poszczególne nawy – z uwagi na szerokość naw bocznych i smukłe podpory- w ogóle jest trudno dostrzegalny.

B) Notre-Dame-la-Grande w Poitiers, 1130-1145

Brak transeptu,

Chór z 3 kaplicami,

Wydłużony korpus z gurtami

Nie ma wrażenia tunelowatości,

Filary dekorowane: geometrycznie zdobione filary wiązkowe ze służkami,

Kapitele roślinne polichromowane.

Bryła zew: członowanie bocznych ścian,

Niejednolicie uformowane wieże na skrzyżowaniu naw,

Specyficzna fasada - w całości zdobiona ze szczytem ekranowym.

Kościół powstał w drugiej ćwierci XII wieku. Kontynuuje tendencję zapoczątkowaną w Saint- Savin. Chór z obejściem i trzema kaplicami wińca przy wielokątnie łamanej ścianie zewnętrznej ma tylko jedną kondygnacje. Jest, więc dość ciemny. Ciemny jest również dość wąski, wydłużony transept z więżą nad przecięciem naw. Wewnątrz korpusu kościoła zmieniły się proporcje szerokości i wysokości naw. Nawa środkowa jest o wiele szersza od bocznych, także znacznie wyższa. Kolebki nie oświetla światło z wysokich okien bocznych, ale gubi się ono w półmroku. Podpory ukształtowane są na filarów z Saint- Savin. Środkowa nawa Notre-Dame la Grande jest o wiele silniej rytmizowana, co znacząco osłabia efekt prawdziwej hali. To, co najważniejsze w tej budowli, to jej fasada, która ukazuje cały wzornik rzeźby budowlanej i samo bogactwo zdobień i figur. Żaden kamień fasady nie pozostaje bez ozdób. W przyziemiu otwiera się portal główny, któremu towarzysza trzy archiwolty ujęte w dwie szerokie blendy, w której wstawiono po jednej bliźniaczej arkadzie. Powyżej w klinach między łukami znajdują się sceny figuralne, od góry ograniczone fryzem łukowym. Wysokiemu środkowemu oknu towarzyszą dwie strefy nisz z figurami, dalej drugi fryz łukowy, który poprowadzony jest nad wyższym oknem pośrodku. Pole szczytu składa się z ułożonego w ornament muru i posiada wielki owalny kartusz z wyobrażeniem sceny oraz obramienia ornamentalne. Fasadę obramowują dwie okrągłe wieżyczki. Otaczają je wiązki służek. Wieżyczki łączą się ze strefą okien pod wysokim stożkowatym dachem.

Fasada Zachodnia – skrót:

Całkowicie pokryta rzeźbą

Flankowana wieżyczkami cylindrycznymi + szpiczasta rzeźba koronkowa

W centrum usytuowane okno

Podziały fasady nie odpowiadają podziałom wnętrz

Program ikonograficzny:

Strefa przyziemia 3 portale (zewnątrz ślepe)

Główny portal wejściowy rozbudowany

Ramy prawe- rozwinięcie typologiczne- ST i NT + inkarnacja

Rzeźby bardzo drobiazgowo i szczegółowo dopracowane

Motywy roślinne wykonane miękko i plastycznie

Pomiędzy archiwoltami rzeźby

2 strefy arkad ze świętymi i apostołami

Rzeźba koronkowa, szczelna i gęsto wypełniająca przestrzenie

Kościoły kopułowe Francji zachodniej: geneza typu, charakterystyka realizacji.

Kościół kopułowy na planie krzyża greckiego – założenie 5 kopuł na pendentywach

Korpus podłużny 3 kopuły

Zrodzone ze wzorców bizantyjskich budowli bądź zapożyczone z Wenecji.

Dość małe salowe pomieszczenia

Kościoły kopułowe

Znajdują się na zachodnim wybrzeżu wokół Periguex, w starej Akwitanii. Najprawdopodobniej wzory bizantyjskie oglądane podczas wypraw krzyżowych zrodziły myśl przesklepienia jednonawowego korpusu podłużnego trzema kopułami albo krycia pięcioma kopułami korpusu na planie krzyża. Przykładem bizantyjskich budowli jest Aposteleion w Konstantynopolu. Za czasów panowania Justyniana, oraz sama budowla San Marco w Wenecji po 1063 roku. Na początku XII wieku w zachodniej Francji nieoczekiwanie rozkwitła sztuka sklepienia kopuł, zapewne zapożyczona od Wenecji, gdzie po roku 1063 wznoszono kopułowy kościół apostoła Marka. Kopuły rozpina się na siatce z cieńkich żeber, i dzieli się je podobnym gurtami, przerzuconymi między bardzo cienkimi kolumnami- w taki sposób powstaje sklepienie kopułowe. Najsłynniejszymi kopułowymi budowlami zachodniej Francji są kościół klasztorny Fontevrault, Sain Front w Perigueux.

• AKWITANIA

 

*Opactwo Fontevrault – Anjou; chór zał. 1101, kons.ok. 1119 roku przez papieża Kaliksta II

Około 1110 roku Robertowi d’Arbissel nadano zimie w dolinie Fontevrault na założenie żeńskiego opactwa. Na polecenie Roberta d’Arbissel wzniesiono rozległy chór z obejściem i trzema kaplicami, ograniczony od zachodu pięcioczęściowym transeptem z 2 apsydami od wschodu i przykryty wieżą przecięciem naw. Niezwykłą cechą tegoż chóru jest wysokość arkad, zajmująca więcej niż połowę całej jego wysokości. Dochodzą do tego niski fryz arkadkowy i małe okna pod okrągłą kolebką. Wysokie obejście przykrywa pierścieniowa kolebka. Jest to kościół salowy, którego 4 kwadratowe przęsła przekryte są kopuła na pendentywach. Spoczywają one na stosunkowo niskich pasach sklepieniowych. Wnętrze jest szerokie i ścieśnione zarazem. Blendy arkadowe dzielą strefę przyziemia ścian bocznych oraz nad nimi znajdują się po dwa okna ujęte w kolumienki. Kościół opacki posiada obejście, masywne przyziemne przypory, w całość gęsto i bogato rzeźbiony. Wewnątrz budowli znajdują się nagrobki królów z dynastii Plantagenetów. Spoczywa tu łącznie 6 przedstawicieli tej rodziny: Henryk II, małżonka Eleonora, Ryszard lwie serce(syn), Joanna angielska (córka).

* Saint-Front w Pèrigueux, ok. 1120

Kościół kopułowy na planie krzyża greckiego, od wschodu 3 apsydy, jedna na belce. Zachodnia kopuła nad grobem św. Fronta. Założenie 5kopułowe na pendentywach, kolebkach i kolumnach. Zach. masyw jednowieżowy, fasada na planie krzyża greckiego. Przypomina swoim rozwiązaniem bazylikę św. Marka w Wenecji. Każdy moduł jest sklepiony własną kopuła na pendentywach!!

Katedr w Perigueux wyraźnie pozwala rozpoznać swój pierwowzór – San Marco w Wenecji. Do małego prostokątnego kościółka z XI/XII wieku dołączono gmach na planie krzyża greckiego 5 kopułami. Jak u św. Marka pendentywowi kopuły opieraj ą się na krótkich odcinkach kolebek. Potężne flary w rogach kwadratu przerywają pasaże częściowo przykryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, częściowo jak w Wenecji zaopatrzone w kopuły. Ściany zewnętrzne mają strukturę nadana im przez blendy, pond, którymi z każdej zewnętrznej strony otwiera się grupa 3 okien. 4 OKNA PRZEŁAMUJA TAKŻE KAŻDĄ Z 5 KOPUŁ. Ku wschodowi Saint Front ma trzy apsydy, po jednej na północnym i południowym ramieniu krzyża i jedna większą na wschodnim ramieniu. Apsydę również dzielą blendy arkadowe na 2 strefy, a w wyższą wbudowane są okna. Pięć części wnętrza wywołuje wrażenie sztywności, łuki i okna dają efekt wyciętych w murze, a wnętrze dzięki kombinacji form stereometrycznych i rezygnacji z jakiegokolwiek wyposażenia wygląda na dzieło rewolucyjne.

Architektura i rzeźba regionu Charente. – Brak tympanonów, wystrój rzeźbiarski koncentruje się na archiwoltach.

• CHARENTE

 Architektura + rzezba

* Saint-Pierre w Angouléme, 1120-1130

WNĘTRZE - Kościół kopułowy, jednonawowy na planie krzyża łacińskiego, z transeptem i obejściem. Masyw zach. dwuwieżowy, nawa gł. kryta 3 kopułami na pendentywach, transept również 3 kopuły, na skrzyżowaniu kopuła 8 boczna. Założenie 6 kopułowe, chór zamknięty apsydą z 4 kaplicami radialnym.

FASADA – zostały na niej ujęte dwa wątki rozlane na cała fasadę – Sąd Ostateczny i Wniebowstąpienie, w centralnej części, górnej Chrystus w Mandorli.

Dokładnym powtórzeniem kościoła klasztornego w Fontevrault wydaje się być korpus katedry w Angouleme, rozpoczęty zapewne ok 1120-1130 roku. Zrezygnowano z obejścia chóru składa się on tylko z szerokiej apsydy trzema półokrągłymi kaplicami. Transept ma 3 części. Nad kwadratowym przecięciem naw wznosi się ośmioboczna kopuła bębnowa, następnie w obie strony wybiegają po jednym wąskim przęśle z apsydą wschodnią - ostatnia reminiscencja tradycyjnych transeptów- i również kwadratowe przęsło z mniejszą kopuła. Oba poprzeczne ramiona miały unosić wieże, ale ukończono tylko jedną od północy. Jej 4 kondygnacje przerastają nawet kopułę. Prawdziwie godna uwagi jest fasada. Niemal całkowicie pokrywa j ja dekoracje. Na 3 kondygnacjach różnej wysokości, półkolumny dzielą fasadę na 5 części. Powiązane są one łukami spinającymi po bokach mniejsze nisze z figurami. Wysokość bocznych łuków na żadnej kondygnacji nie odpowiada wysokości luku środkowego, nie ma podziałów poziomych. Pozostaje wyraźny pionowy podział na 5 części, co sugeruje pięcionawowy układ kościoła, którego jasne, przykryte kopułą wnętrze tym bardzie zaskakuje.

Wystrój fasady Saint Pierre powstał miedzy 1115 – 1136, za rządów biskupa Girarda II. Program ten rozróżnia przyziemie z tympanonenem portalu i wysokimi arkadami, od górnej kondygnacji ze środkowym polem i strefą wyobrażeń aniołów. Pośrodku, w mandorli wyrastającej ze ściany, stoi Chrystus. Otaczające go symbole ewangelistów wpuszczone w płytkie nisze ścienne. To zróżnicowane stopniowanie rzeźby wobec ściany fasady stanowi szczególną cechę charakterystyczna. 4 anioły między fryzem, a łukiem podobnie jak symbole ewangelistów są wypuszczone w nisze i zarazem zwrócone ku Chrystusowi. Anioły wysuwają się przed ścianę i zwracają na zewnątrz, anioły tym samy odnoszą się do Chrystusa, ukazując dosłowne odzwierciedlenie tekstu biblijnego –apokalipsy, mówiącej o sadzie ostatecznym. Dalego też w bocznych arkadach umieszczone są postaci wymienione w odpowiednich fragmentach księgi: łuk- sprawiedliwi, podwójne arkady – apostołowie Wniebowstąpienia, na lewo Mata Boża i aniołowie również, jako świadkowie sądu Ostatecznego, a po bokach towarzysza im potępieni i diabły.

• CHARENTE-MARITIME, Rzezba

 AULNAY

* Saint-Pierre-de-la-Tour w Aulnay-le-Saintonge, po 1130

Fasada Zachodnia- ślepy portal ukazujący ukrzyżowanie św. Piotra, ukazując jednocześnie wyraźne zaznaczenie struktur.

Portal południowego ramienia transeptu - ślepe arkadowania, 4 archiwolty, skomplikowane przedstawienia ikonograficzne, brak tympanonów,

Bezpośrednia więź architektury i rzeźby w najbardziej reprezentatywny sposób ukazana jest w portalach z archiwoltami kościołów w Aulnay de Saintogne i Saintes. Trzy zewnętrzne z czterech archiwolt portalu południowego transeptu kościoła pielgrzymkowego Saint- Pierre a Aulnay pokazują mnóstwo maleńkich radialnie ułożonych figurek - skierowane są pionem ku centrum portalu i ułożone wachlarzowo. Każda z figur z osobna wykuta jest w pojedynczym kamieniu, toteż również każdy kamień archiwolty z osobna staje się nośnikiem konstrukcji luku, nie licząc jego funkcji ozdobnej. W wewnętrznej archiwolcie wiją się jedynie ornamenty zwierzęce i roślinne. Ponad nimi widać 24 otoczone nimbem postaci, trzymające księgi i naczynia, które zapewne przedstawiają apostołów i proroków. W 3 archiwolcie znajdują się starcy apokaliptyczni niosący korony, instrumenty i dzbany, jednakże tutaj mamy do czynienia nie, z 24 lecz 31. W celu sprostania architektonicznej konstrukcji należało wzbogacić luk o większą liczbę starców. Wszystkie archiwolty podparte są przez małe atlanty widoczne tylko od dołu. W 4 archiwolcie ukazane są liczne zwierzęta, bajeczne stwory, hybrydy, które odnoszą się do przedstawień ze starożytności np. sfinks, bądź przywar lokalnych. Tj. osioł z instrumentem. Zwierzęta biegną ku środkowi dotykając łuku osia ciała.

SAINTONGE:

Gęsta rzeźba integralnie połączona

Archiwolty budowane z klińców układane wachlarzowo

Zestawienie jednej obok drugiej figury = przedstawienie figuralne dające cykl

* Sainte-Marie-des-Dames w Saintes, 2 tercja XII w.

Ukształtowanie fasady zachodniej kościoła postępuje za przyjętym w zachodniej Francji trójdzielnym schematem na dwóch kondygnacjach. Zachowane rzeźby skupiają się na główmy portalu, którego archiwolty tworzą fryzy zwierzęce i roślinne. Tak, więc 6 aniołów porusza się wewnątrz w stycznym układzie ku wierzchołkowi a dwaj z nich trzymają w ręku medalion z Ręką Bożą. W 2 archiwolcie pojawiają się symbole ewangelistów wśród splecionych ozdób roślinnych, a na wierzchołku pokazano Baranka Bożego. Ustawione rzędem liczne figury trzeciej archiwolty gdzie każda z nich zajmuje własny kamienny klin, przedstawia rzez niewiniątek w Betlejem, podczas gdy liczba starców z Apokalipsy w 4 archiwolcie zwiększona jest do 54, zgodnie z liczbą klinowatych kamieni.