MIĘDZYNARODOWE – WYKŁAD 4.03.2010R.

T.: Źródła prawa.

1. Podstawy obowiązywania prawa międzynarodowego.
2. Miejsce prawa międzynarodowego w porządku krajowym.

Ad.1. a) teoria naturalistyczna – doktryna praw podstawowych, zasadniczych państwa,
- państwo jest porównywane do człowieka, posiada naturalne, przyrodzone prawa, które są niezależne od niczyjej woli (zasady rozumu, logika, odwieczny porządek rzeczy)
- brak jest katalogu takich praw, a jedynie mówi się o takich prawach, które wynikają z samego faktu istnienia państwa – prawo do niepodległości, prawo do równości, prawo do utrzymywania stosunków dyplomatycznych, (Karta organizacji praw amerykańskich z 1948r. – art.8 i 9 wymienia się tylko niektóre prawa),
b) teoria pozytywistyczna (woluntarystyczna) – podstawą jest wola państwa, dopiero wtedy może ono przyjąć pewne zobowiązania, te zobowiązania kreują następnie skutki prawne
- teoria Kelsena – wykazanie, że należy usunąć pewne metafizyczne spekulacje (racja rozumu, itp.), rozgraniczenie prawa od haseł jak moralność, słuszność, teoria polityki, socjologia, a nawet historia,
- prawo międzynarodowe reaguje na zmieniające się sytuacje i zgodnie z nimi będzie się kształtować,
c) podstawy przestrzegania prawa międzynarodowego
- teoria solidarystyczna obowiązywania prawa międzynarodowego – solidarność państw i solidarne działania są podstawą działania prawa
– partykularne interesy państw, interesy zbiorowe (działanie na rzecz pokoju i bezpieczeństwa, środowisko, kosmos, otwarte morza),
- zasada wzajemności w przestrzeganiu prawa – prawo dyplomatyczne i konsularne (konwencje dyplomatyczne ustanawiają minimalne progi, a prawa często ustanawiają wyższe na zasadzie wzajemności), umowy o ekstradycje, itp.,
- czynnik siły – przestrzeganie prawa międzynarodowego ze względu na grożące nam sankcje (ekonomiczne, wojskowe, traktaty dotyczące pokoju).

Ad.2. a) wzajemna relacja prawa międzynarodowego i wewnętrznego: wyróżniamy 2 podstawowe teorie – dualizm i monizm,
b) teoria dualistyczna – XIXw.
- 1899r. „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” Triepl (?) – prawo międzynarodowe i wewnętrzne stanowią 2 odrębne porządki prawne, różnią się od siebie pod względem przedmiotu regulacji, pod względem źródeł, itp.,
- nie można wyprowadzać norm prawa międzynarodowego z prawa wewnętrznego i odwrotnie , nie jest możliwa kolizja norm tych 2 praw(Ancilotti),
- normy prawa międzynarodowego mogą uzyskać moc obowiązującą w prawie krajowym, ale potrzebna jest transformacja (recepcja)
- transformacja polega na tym, że doprowadzi się do stosowania w prawie krajowym normy prawa międzynarodowego (stosowanie przez organy państwowe: bezpośrednie – bezpośrednie stosowanie przepisu w prawie krajowym, np. rozporządzenie w prawie UE lub pośrednie – interpretowanie norm prawa krajowego zgodnie z prawem międzynarodowym, np. dyrektywa – wyznacza ona określony cel i muszą być wydane przepisy krajowe dla stosowania danej dyrektywy),
- do bezpośredniego stosowania potrzebne jest implementowanie traktatu aktem parlamentu: 2 etapy – ratyfikacja i ustawa implementacyjna
- obowiązuje w Kanadzie, Austrii, częściowo w Niemczech i we Włoszech,
c) teoria monistyczna – Normy prawa międzynarodowego i krajowego stanowią 1 porządek prawny, istnieje określona hierarchia tych norm,
- może zachodzić kolizja tych norm,
- teoria z dominacją prawa wewnętrznego (PM musi być zgodne z krajowym) - Hegel,
- monizm z prymatem prawa międzynarodowego,
- Francja, Hiszpania, Holandia, Portugalia, Belgia
- włączenie normy prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego odbywa się automatycznie, na podstawie konstytucji,
- traktaty stają się skuteczne już po samej ratyfikacji i ogłoszeniu w dzienniku ustaw.

3. Źródła prawa międzynarodowego w sensie materialnym i formalnym.
a) źródła w sensie materialnym – wszystko, co sprawia, że PM nabywa moc prawną (nakazy rozumu, wola państw, wola społeczności międzynarodowej, itp.),
b) źródła w sensie formalnym – umowa między narodowa, zwyczaj, inne źródła pomocnicze, które prowadzą do powstania prawa międzynarodowego – doktryna i orzecznictwo,
c) źródła w znaczeniu poznawczym – zbiory traktatów, kompilacje, kodyfikacje, Dz. U.

4. Hierarcha źródeł formalnych
a) brak ściśle uporządkowanej hierarchii źródeł formalnych,
- nadrzędność norm bezwzględnie obowiązujących (ius cogens – nie są źródłem formalnym) i pierwszeństwo norm wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych,
b) wymienienie źródeł (art. 38 statutu MTS):
- konwencje międzynarodowe (ogólne, partykularne),
- zwyczaj międzynarodowy (jako dowód ogólnej praktyki przyjętej za prawo),
- ogólne zasady prawa (uznane przez narody cywilizowane) – funkcja uzupełniająca,
- orzeczenia sądowe i poglądy posiadających wysokie kwalifikacje pisarzy w zakresie prawa międzynarodowego,
- brak(?) aktów jednostronnych państwa, np. protest,
- uchwały organizacji międzynarodowych,
c) wzajemne możliwe derogowanie się norm zawartych w jednych źródłach przez normy innych źródeł,
d) w razie kolizji norm stosuje się zasadę „lex specialis derogat legi generali”
e) nie obowiązuje zasada, że prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze
f) 1986r. – orzeczenie MTS w sprawie działalności militarnej i paramilitarnej USA w Nikaragui (USA nie uznało kompetencji MTS-u do orzekania na podstawie norm prawnych – MTS wydał więc orzeczenie wyłącznie na podstawie zwyczaju).

5. Normy ius cogens – normy powszechnie, bezwzględnie obowiązujące (Elrlich – twierdził, że nie ma czegoś takiego jak powszechnie obowiązujące normy)
- 1969r. – KOPT – pojawiają się tam normy ius cogens – określona jest niezgodność umowy międzynarodowej z tymi normami – prowadzi do nieważności traktatu albo do jego wygaśnięcia,
- katalog tych norm nie jest nigdzie określony,
- przykłady: zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, używania siły,
- każde państwo ma interes w tym, żeby te normy były przestrzegane

6. Umowa międzynarodowa – porozumienie międzynarodowe, zawarte w formie pisemnej między państwami i regulowane prawem międzynarodowym (wg KOPT).

7. Procedura zawierania umów w prawie międzynarodowym.
a) negocjowanie traktatu,
b) przyjęcie i umocowanie umowy,
c) wyrażenie przez państwo zgody na związanie się traktatem,
d) notyfikowanie decyzji państwa pozostałym stronom umowy,
e) wejście w życie w stosunku do państw, które wyraziły zgodę na związanie się traktatem.

Ad. A. pełnomocnictwo – art.7 KOPT – pełne zwolnienie z obowiązku posiadania i okazania dokumentu pełnomocnictwa odnośnie trzech podmiotów – prezydent, premier, minister spraw zagranicznych (w przypadku USA sekretarz stanu),
- szefowie misji dyplomatycznych zwolnienie są z obowiązku okazania pełnomocnictw tylko dla przyjęcia tekstu traktatu,
- przedstawiciele akredytowani przez państwa na konferencji międzynarodowej lub przy organizacji międzynarodowej zwolnieni z tego obowiązku tylko w zakresie przyjęcia tekstu tylko na konferencji czy w ramach danej organizacji,
Ad. B. a) przyjęcie tekstu (art. 9) – uzgodniono treść i formę umowy (w umowach dwustronnych przyjęcie występuje najczęściej łącznie z umocowaniem, w wielostronnych przyjęcie może wymagać głosowania – jednomyślność lub większość 2/3 państw głosujących),
- po przyjęciu umowy nabierają znaczenia jej kwestie związane z wejściem w życie,
b) umocowanie – ustalenie autentyczności tekstu (art. 10) w drodze procedury lub przez podpisanie ad referendum
Ad. C. sposoby wyrażenia zgody na związanie się traktatem (art. 11)
- zgoda może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów, ratyfikację, przystąpienie lub jakikolwiek inny uzgodniony sposób.
Ad. D. – umowa może zostać przechowana u depozytariusza (przy umowach multilateralnych)
- zasięg terytorialny obowiązywania traktatu (art. 29) – jeżeli nie ma innego zamiaru w traktacie, traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jej terytorium,
- możliwe jest zgłaszanie pewnych zastrzeżeń (art. 19 i n.) – na różnych etapach państwa mogą zgłaszać zastrzeżenia, chyba że: traktat już w samej treści zakazuje wskazywania zastrzeżeń, w traktacie strony określą, że dozwolone są tylko określone zastrzeżenia, jeżeli traktat w ogóle nie reguluje kwestii zastrzeżeń to bierze się pod uwagę tematykę traktatu i do tego dopasowuje dozwolone tematy zastrzeżeń – nie mogą godzić w podstawową tematykę traktatu),
- od zastrzeżeń można stosować sprzeciwy i takie zastrzeżenie może wtedy nie skutkować do państwa, które złożyło sprzeciw,
- możliwe jest tymczasowe stosowanie (art. 25) – może to być przewidziane w samej umowie lub w jakikolwiek inny sposób ustalone przez strony traktatu,
Ad. E. – art. 102 KNZ – konwencje powinny być możliwie najszybciej rejestrowane w sekretariacie i ogłaszane przez ten sekretariat,
- jeśli umowy nie ogłosi się i nie zarejestruje w sekretariacie ONZ to nie można się na nią powoływać w jakimkolwiek ogranie ONZ,
- art. 80 KOPT też o tym mówi.

8. Pacta sunt servanda (art. 26).
9. Lex retro non agit (art. 28).
10. Interpretacja traktatów (art. 31) – zwykłe znaczenie słów w kontekście przedmiotu I celu traktatu,
- w razie wątpliwości przy interpretacji można powoływać się na prace przygotowawcze, itp.
11. Skutek, jaki wywiera umowa.
- wiąże tylko strony związane umową (mogą istnieć jakieś prawa i obowiązki na rzecz państw trzecich – państwo trzecie powinno wyrazić na to zgodę, ale w wypadku praw zgoda ta może być milcząca),
- nieważność bezwzględna, a nieważność względna: przy nieważności bezwzględnej umowa nie może być konwalidowana, a przy względnej można umowę konwalidować ,
- przyczyny nieważności bezwzględnej: przymus wobec przedstawiciela państwa, przymus wobec państwa, uprzednia niezgodność z normą ius cogens – każda strona umowy może powołać się na przesłankę nieważności,
- nieważność względna – może powołać się na nią wyłącznie strona pokrzywdzona, przyczyny:
(art.46-50) naruszenie prawa wewnętrznego dotyczące kompetencji do zawierania traktatów, przekroczenie pełnomocnictw, błąd, oszustwo, przekupstwo przedstawiciela państwa,
- skutki nieważności traktatu (art. 69),
- wygaśnięcie traktatu (rozdział 3 konwencji) – przewidziane w traktacie: zmniejszenie się liczby stron poniżej określonego poziomu, upływ czasu; nieprzewidziane w umowie – całkowita i trwała niemożność wykonania traktatu (jeśli jest czasowa to może być podstawą zawieszenia traktatu).
- zasadnicza zmiana okoliczności (art. 62),
- zerwanie stosunków dyplomatycznych,
- o wygaśnięciu traktatu decyduje wyraźna zgoda państw (może być milcząca, jeśli państwa zawierają nową umowę, która wyłącza możliwość stosowania tej wcześniejszej),
- do wygaśnięcia może też dojść w wypadku, gdy jedno z państw istotnie narusza postanowienia umowy (art. 60.3),
- wygaśnięcie powoduje też wypowiedzenie umowy przez jedną ze stron,
- przy zawieszeniu umowa tylko traci skuteczność na określony czas.
- zawieszenie: może wywoływać skutek wobec wszystkich stron, jednej strony bądź tylko poszczególnych państw – przyczyny: (art. 54)wynikają z postanowień traktatu, zawarcie traktatu późniejszego (59.2), czasowa utrata skuteczności (61), naruszenie traktatu przez stronę (60),
- traktat może być zawieszony w całości, można zawiesić też tylko poszczególne jego postanowienia.