Pojęcie mowy definiowane jest jako akt procesu porozumiewania się; akt, w którym nadawca słownie przekazuje językowo ustrukturalizowany komunikat (wypowiedź), a odbiorca komunikat ów percypuje, czyli rozumie.
Mowa to czynność polegająca na budowaniu i odbiorze (rozumieniu) komunikatów językowych słownych. Czynności tej towarzyszy szereg zachowań niejęzykowych (L. Kaczmarek, 1995).
Mowa to zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego (S. Grabias). Zatem mowa to pewne zachowania językowe, które mogą być:
poznawczymi procesami;
procesami quasi komunikacyjnej, organizującej wiedzę z zamiarem jej przekazania;
zachowania dokonujące się w tzw. mowie wewnętrznej (cerebracja), których wynikiem jest pozbawiony postaci dźwiękowej tekst przemyślany.
Do składników (komponentów) mowy zalicza się:
język
tekst (wypowiedź, komunikat)
nadawanie, przekaz informacji
odbiór informacji
Język to twór abstrakcyjny o charakterze społecznym na który składają się 2 klasy: znaki i reguły gramatyczne (łącznie z tych znaków w mowie). Rozumiany jako system znaków służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności. Jest to dwuklasowy system, składający się z symboli (fonemów, morfemów i leksemów) oraz układu zasad, na podstawie których budowane są wypowiedzi słowne (Milewski 1975 r.).
Język stanowi zatem zbiór symboli, które objęte są wzajemnymi zależnościami wynikającymi z wytwarzania i odbioru dźwięków, podlegających centralnie sterowanym regułom językowym. Składa się z semantyki, fonologii i gramatyki. Język jest nie tylko narzędziem myślenia, ale przede wszystkim narzędziem komunikacji, co stanowi jego pierwotną funkcję. Otóż nie sam język przekazujemy w trakcie mówienia, lecz językowo zorganizowane komunikaty, czyli wypowiedzi, które są interpretowane przez ich odbiorcę (Kaczmarek, 1995 r.).
W strukturalnym podejściu mowa to dźwiękowe (słowne) porozumiewanie się ludzi.
W mowie wyróżniamy aspekt społeczny i jednostkowy:
♦ społeczny – mowa to akt porozumiewania się językowo- słownego, w którym uczestniczą co najmniej dwie osoby: nadawca i odbiorca. Aby nadawca i odbiorca mogli się porozumieć muszą znać wspólny język, musi istnieć między nimi kontakt (pośredni i bezpośredni). Kontakt bezpośredni – żywa mowa, kontakt twarzą w twarz, kontakt pośredni – pismo, telegraf, telefon, zapis magnetofonowy, internetowe komunikaty.
♦ jednostkowym – budowanie wypowiedzi słownej i jej odbiór na podstawie języka. W wyniku mówienia i rozumienia powstają twory takie jak wypowiedzi czy tekst: wypowiedź słowna i wypowiedź pisana.
W każdej wypowiedzi wyróżniamy: treść (do czego odnosi informacja do rzeczywistości), forma gramatyczna (jak jest zbudowany tekst w jaki sposób wyrazy łączą się w zdania a zdania w dłuższy tekst), substancja (foniczna, graficzna, sygnalizowana. Wyróżniamy 2 płaszczyzny: segmentalne – głoski, wyrazy, sylaby, zdania, litery, znaki interpunkcyjne, suprasegmentalna : intonacja tempo wypowiedzi, wysokość tonu, akcent przerwy wypowiedzi)
Funkcje mowy według Karla Buhlera: komunikatywna (przekazywanie informacji), ekspresywna (emocje nadawcy przy pomocy zachowania się niejęzykowego), impresywna (wywieraniem wpływu na odbiorcę)