Na zajęciach z lingwistycznych podstaw logopedii odbyły się praktyczne ćwiczenia, które miały nas nauczyć rozpoznawać zaburzenia mowy. Pomógł nam w tym ośmioletni chłopiec – Pawełek. Po wspólnym wysłuchaniu bajki o Misiu Mokrej Łapce i jego przyjaciołach, każdy mógł zadać pytanie Pawełkowi, dotyczące usłyszanej opowiastki. Celem tych zabiegów było wychwycenie błędów artykulacyjnych chłopca i próba nazwania zjawisk logopedycznych.
Najbardziej charakterystyczna w mowie Pawełka jest echolalia. Należy ona do symptomów zaburzeń treści mowy. Polega na tym, że osoba powtarza słowa lub całe zdania wypowiedziane przez kogoś innego. W przypadku Pawełka najczęściej pojawiało się to, kiedy chłopiec miał odpowiedzieć na pytanie, dotyczące treści bajki. W momencie, gdy był powtarzany fragment, zawierający pożądaną odpowiedź, chłopiec, zaraz po ich usłyszeniu, jak echo, powtarzał ostatnie zdanie. Warto zwrócić uwagę, że echolalia jest prawidłowym etapem w rozwoju mowy dziecka, jest czymś w rodzaju wyższej formy gaworzenia. Dziewięcio- bądź dziesięciomiesięczne dziecko naśladuje sylaby wypowiadane przez innych i automatycznie je łączy ze sobą. Dlatego też w mowie Pawełka należy echolalię uznać za zaburzenie.
Po wysłuchaniu wypowiedzi Pawła od razu da się zaobserwować mowę bezdźwięczną. Jest to jeden z rodzajów dyslalii, który polega na niewymawianiu spółgłosek dźwięcznych. W zastępstwie pojawiają się ich bezdźwięczne odpowiedniki. Dotyczy to tylko 13 głosek, ponieważ zjawisko nie obejmuje samogłosek i spółgłosek dźwięcznych, które nie mają bezdźwięcznych korelatów. Chłopiec ma wymowę bezdźwięczną częściową - w niektórych sytuacjach potrafi rozróżnić głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Jeśli chodzi nieprawidłowe wymawianie głosek, to pojawia się ono na przykład w takich wyrazach jak: zawołał [ ], polowaniu[ ], przychodzę [ ], przychodzić [ ]. Jak widać Paweł bezdźwięcznie wymawia przede wszystkim głoski „d”, „dź” i „w”.
W sposobie mówienia chłopca pojawiają się także zaburzenia prozodyczne. Posługuje się on specyficzną intonacją. Zdania oznajmujące bardzo często wypowiada jak zdania pytające, z intonacją wznoszącą. Głównie wtedy, gdy nie jest pewny swojej odpowiedzi. Nieprawidłowe wydają się też być zmiany w sile głosu. Zdarza się, że najintensywniej i najgłośniej wypowiada ostatnią część zdania. Oprócz tego pojawia się również skandowanie, czyli swoiste oddzielanie sylab w wyrazach, robienie niepotrzebnych pauz.
Niepoprawnie wymawiane przez Pawełka są również samogłoski nosowe. W języku polskim nosówki mogą być realizowane dwojako – synchronicznie lub asynchronicznie. W mowie chłopca dominuje drugi sposób artykulacji. Polega to na tym, że samogłoski nosowe, występujące przed spółgłoskami zwartymi lub zwarto-wybuchowymi, powinny być rozkładane na dwa elementy – na odpowiednią samogłoskę ustną i spółgłoskę nosową.W przypadku Pawła błąd tkwi w tym, że przenosi on tę zasadę do wyrazów, które muszą być realizowane synchronicznie, czyli do takich, w których samogłoski nosowe znajdują się przed spółgłoskami szczelinowymi. Przykładem wadliwej wymowy chłopca mogą być wyrazy: węch [ ] i językiem [ ]. Jeśli chodzi o drugie słowo, to w zasadzie można by powiedzieć, że Paweł wymówił je poprawnie – „z” jest spółgłoską zwartą, zatem nosówka musi być wypowiedziana asynchronicznie. Jednakże chłopiec realizuje „z” bezdźwięcznie – jak „s”, co pociąga za sobą konsekwencje wymowy synchronicznej.
Uproszczenie grup spółgłoskowych to typowe zjawisko fonetyczne. Dotyczy ono wyrazów, w których pojawiają się trzy, cztery a nawet pięć spółgłosek obok siebie, czyli jest to pewnego rodzaju ułatwienie wymawiania skomplikowanych zbitek. U Pawła jednak pojawiają się takie uproszczenia, które czasami uniemożliwiają zrozumienie słów. Jedynie dzięki kontekstowi można wywnioskować, że [ ] to nazwisko Sroki Skrzeczyńskiej, a [
To imię jednego z lisków – Szperacza. Zdarzało się też chłopcu gubić głoski w wyrazach raczej prostszych, w których nie pojawiały się zbitki spółgłosek, np. w słowie „kulawego” [
Podobnym zjawiskiem, ale mającym inne przyczyny, było urywanie fraz. Na przykład w zdaniu: „Wykonała to pełne sal(to) w tył.”, ostatnia sylaba słowa „salto” została wyciszona, wydaje się, że chłopcu czasami brakuje powietrza na dokończenie jakiegoś wyrazu.
Należałoby też zwrócić uwagę na realizację poszczególnych głosek. Spółgłoska „r” jest wymawiana tylnojęzykowo. Mamy tu do czynienia z reraniem gardłowym, czyli z przeniesieniem miejsca artykulacji w głąb jamy ustnej. To zdeformowane brzmienie można zauważyć w wyrazach „Rudecki” lub „zaprowadził” [ ]. Natomiast głoska „g” czasami brzmi jak spółgłoska „k”, na przykład w słowie nogi [noki]. Pojawia się zatem gammacyzm (a konkretnie paragamacyzm) – rodzaj dyslalii, który polega na nieprawidłowej realizacji spółgłoski „g” i zastępowaniu ją inną spółgłoską.
Bardzo nietypowym zjawiskiem w wymowie Pawła są neologizmy. Nowe elementy języka są często tworzone przez dzieci w okresie mowy dziecięcej. Jednak występują też jako objaw zaburzeń treści mowy. Osoby tworzą niespotykane wyrazy, łącząc dowolnie części różnych, istniejących już słów. Pawełek zbudował, między innymi, dwa takie wyrazy: karwale (robale) i rogendry.
To tylko niektóre błędy mowy, które udało mi się zauważyć. Tego rodzaju ćwiczenia - rozpoznawanie zjawisk logopedycznych i obserwacja, w jaki sposób należy pracować i aktywizować dziecko z zaburzeniami mowy – były dla mnie bardzo cenne i pouczające. Myślę, że z czasem będę umiała wychwycić więcej nieprawidłowości wymowy.