ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Zdolność do czynności prawnych, czyli zdolność do samodzielnego składania i przyjmowania oświadczeń woli wywołujących skutki prawne, była czymś zupełnie odrębnym od zdolności prawnej.
Prawo rzymskie znało ograniczenie zdolności do czynności prawnych ze względu na wiek, stan umysłowy, płeć i marnotrawstwo (hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku).
Ze względu na wiek można wyróżnić trzy podstawowe grupy osób:
Dzieci poniżej 7 roku życia (infantes) – pozbawione zdolności do czynności prawnych. Za te osoby działał tutor.
Osoby powyżej 7 roku życia do 14 roku (chłopcy) lub 12 roku (dziewczęta) – impuberes – były uważane za niedojrzałe, czyli takie, które mogą samodzielnie dokonywać czynności przysparzających (powiększających majątek), nie mogą zaś samodzielnie bez zgody tutora (interpositio auctoritatis tutoris) dokonywać czynności rozporządzających i zobowiązujących, czyli uszczuplających majątek.
*Negotium claudicans – czynność kulejąca.
Niedojrzali nie mogli zawierać małżeństwa ani sporządzić testamentu. Mieli oni ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Mężczyźni powyżej 14 roku życia (puberes) mieli pełną zdolność do czynności prawnych. Ze względu na niedoświadczenie życiowe dla puberes minores viginti quinque annis, którzy mieli pełną zdolność do czynności prawnych, ustanawiano kuratora.
Kwestia kobiet:
Do pierwszych lat pryncypatu: kobiety po ukończeniu 12 roku życia, czyli po uzyskaniu dojrzałości, miały nadal tutora, gdyż miały jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych (potrzebna zgoda tutora do niektórych czynności).
Od Augusta: przywilej dla kobiet ius trium liberorum – możliwość pozbycia się tutora, uzyskanie pełnej zdolności do czynności prawnych (warunek: urodzenie 3+ dzieci).
Osoby chore umysłowo (furiosi) nie mogły dokonywać żadnych czynności, dlatego też były one pozbawione zdolności do czynności prawnych. Lucida intervalla – przebłyski świadomości – uzyskiwały pełną zdolność do czynności prawnych. W okresie choroby pieczę nad majątkiem furiosi sprawował kurator.
Marnotrawca (prodigus) – osoba, która trwoniła majątek rodowy. Posiadała kuratora. Pretor w drodze interdictio bonorum odbierał mu początkowo w ogóle możliwość zarządu majątkiem. W późniejszym okresie ograniczał jego zdolność do czynności prawnych. Współpraca z kuratorem.
Infamia – utrata czci obywatelskiej – miała pewien wpływ na zdolność do czynności prawnych. Infamia mogła powstać bezpośrednio na skutek popełnienia czynu haniebnego (np. dezercji) lub
w sposób pośredni na skutek wyroku w procesie karnym lub cywilnym, np. z actio doli.