Zdolność do

Zdolność do

czynności

czynności

prawnych

prawnych

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI

PRAWNYCH

PRAWNYCH



zdolność do samodzielnego (przez

zdolność do samodzielnego (przez

własne oświadczenia woli)

własne oświadczenia woli)

nabywania praw i zaciągania

nabywania praw i zaciągania

zobowiązań

zobowiązań

PRZESŁANKI W RZYMIE

PRZESŁANKI W RZYMIE



wiek

wiek



płeć

płeć



stan umysłowy

stan umysłowy



marnotrawstwo

marnotrawstwo

Wiek

Wiek



G. 3.107: Poddany opiece dokonuje każdej

G. 3.107: Poddany opiece dokonuje każdej

czynności (prawnej) prawidłowo, byleby tylko

czynności (prawnej) prawidłowo, byleby tylko

miał przyzwolenie opiekuna, gdy ono jest

miał przyzwolenie opiekuna, gdy ono jest

niezbędne, mianowicie jeśli sam zaciąga

niezbędne, mianowicie jeśli sam zaciąga

zobowiązanie, ponieważ innego zobowiązać

zobowiązanie, ponieważ innego zobowiązać

względem siebie może też bez przyzwolenia

względem siebie może też bez przyzwolenia

opiekuna.

opiekuna.



D.50.17.5 Paulus: Poddany opiece [pupil] może

D.50.17.5 Paulus: Poddany opiece [pupil] może

dokonywać wszelkich czynności za zezwoleniem

dokonywać wszelkich czynności za zezwoleniem

opiekuna.

opiekuna.



D.26,8,9 Gaius: Poddany opiece nie może być

D.26,8,9 Gaius: Poddany opiece nie może być

zobowiązany z żadnego kontraktu bez

zobowiązany z żadnego kontraktu bez

upoważnienia opiekuna: nabywać zaś dla siebie

upoważnienia opiekuna: nabywać zaś dla siebie

[...] może także bez upoważnienia opiekuna.

[...] może także bez upoważnienia opiekuna.



O kim jest tu mowa?

O kim jest tu mowa?

Wiek c.d.

Wiek c.d.



G.3.109. Ale to, co powiedzieliśmy o poddanym

G.3.109. Ale to, co powiedzieliśmy o poddanym

opiece, jest prawdziwe co do tego,

opiece, jest prawdziwe co do tego,

kto ma już

kto ma już

pewne rozeznanie

pewne rozeznanie

, bo dziecko i ten, kto jest

, bo dziecko i ten, kto jest

(wiekiem) bardzo bliski dziecku, różni się nie

(wiekiem) bardzo bliski dziecku, różni się nie

wiele od (osoby) umysłowo chorej, ponieważ

wiele od (osoby) umysłowo chorej, ponieważ

poddani opiece w tym wieku nie mają żadnego

poddani opiece w tym wieku nie mają żadnego

rozeznania.

rozeznania.



I.2,12, l: Ponadto nie mogą sporządzać

I.2,12, l: Ponadto nie mogą sporządzać

testamentu niedojrzali, ponieważ umysł ich nie

testamentu niedojrzali, ponieważ umysł ich nie

ma żadnego rozeznania.

ma żadnego rozeznania.

Dlaczego Gaius wskazuje na konieczność

Dlaczego Gaius wskazuje na konieczność

możliwości rozeznania? Kto tego rozeznania nie

możliwości rozeznania? Kto tego rozeznania nie

ma?

ma?

Wiek - zestawienie

Wiek - zestawienie



INFANTES

INFANTES

dzieci do 7 roku życia -

dzieci do 7 roku życia -

brak

brak

zdolności do czynności prawnych

zdolności do czynności prawnych



IMPUBERES

IMPUBERES

7-12 dziewczęta /7-14 chłopcy

7-12 dziewczęta /7-14 chłopcy



osoby o

osoby o

ograniczonej zdolności do

ograniczonej zdolności do

czynności prawnych

czynności prawnych

.

.



PUBERES

PUBERES

mężczyźni 14 – 25 lat (

mężczyźni 14 – 25 lat (

minores

minores

25 annis

25 annis

):

):

minorzy z ustanawianym na wniosek

minorzy z ustanawianym na wniosek

kuratorem.

kuratorem.

Puberes

Puberes

mają pełną zdolność

mają pełną zdolność

do czynności prawnych.

do czynności prawnych.

Impuberes

Impuberes



Czynności

Czynności

przysparzające

przysparzające

(po stronie

(po stronie

pupila) ważne

pupila) ważne



Czynności

Czynności

rozporządzające

rozporządzające

i

i

jednostronnie

jednostronnie

zobowiązujące

zobowiązujące

i

i

nieważne

nieważne

bez zgody

bez zgody

opiekuna

opiekuna

Auctoritas tutoris

Auctoritas tutoris

– warunek

– warunek

ważności

ważności

takiej czynności prawnej (!!)

takiej czynności prawnej (!!)



Czynności o charakterze

Czynności o charakterze

mieszanym

mieszanym

–

–

ważne w zakresie przysporzenia.

ważne w zakresie przysporzenia.

(

(

negotium claudicans

negotium claudicans

)

)

Negotia claudicantia

Negotia claudicantia

–

–

cd.

cd.



czynność dwustronnie zobowiązująca.

czynność dwustronnie zobowiązująca.

Pupil

Pupil

kontrahent

kontrahent



Zobowiązanie pupila nie powstaje –

Zobowiązanie pupila nie powstaje –

kontrahent nie ma skargi z zawartego

kontrahent nie ma skargi z zawartego

kontraktu.

kontraktu.



Póki nie spełni świadczenia, może

Póki nie spełni świadczenia, może

powstrzymać się z jego spełnieniem do

powstrzymać się z jego spełnieniem do

czasu uzyskania świadczenia wzajemnego.

czasu uzyskania świadczenia wzajemnego.



Jeśli kontrahent spełni swoje świadczenie,

Jeśli kontrahent spełni swoje świadczenie,

nie ma możliwości dochodzenia jego zwrotu.

nie ma możliwości dochodzenia jego zwrotu.

Negotia claudicantia

Negotia claudicantia

c.d.

c.d.

ale: po

ale: po

reskrypcie Antonina Piusa

reskrypcie Antonina Piusa

(II w. n.e.)

(II w. n.e.)

zobowiązanie uznaje się za

zobowiązanie uznaje się za

zobowiązanie

zobowiązanie

naturalne

naturalne

.

.



D.3.5.3.4 Ulpian: Od czasu reskryptu boskiego

D.3.5.3.4 Ulpian: Od czasu reskryptu boskiego

Antonina Piusa również pupil, który prowadził

Antonina Piusa również pupil, który prowadził

sprawy, może być pozwany o to, o co się wzbogacił.

sprawy, może być pozwany o to, o co się wzbogacił.



D.26.8.5 pr. Ulpian: … jednak powstaje

D.26.8.5 pr. Ulpian: … jednak powstaje

zobowiązanie naturalne o ile pupil się wzbogacił.

zobowiązanie naturalne o ile pupil się wzbogacił.

Ponieważ boski cesarz Antoninus Pius

Ponieważ boski cesarz Antoninus Pius

odpowiedział, że (…) każdemu należy udzielić

odpowiedział, że (…) każdemu należy udzielić

skargi przeciw pupilowi [na tyle], na ile on się

skargi przeciw pupilowi [na tyle], na ile on się

wzbogacił.

wzbogacił.

Jakie są skutki

Jakie są skutki

reskryptu?

reskryptu?



Zobowiązanie pupila pozostaje

Zobowiązanie pupila pozostaje

niezaskarżalne, ale:

niezaskarżalne, ale:



Kontrahent może powstrzymać się od

Kontrahent może powstrzymać się od

świadczenia, zanim nie uzyska

świadczenia, zanim nie uzyska

świadczenia wzajemnego

świadczenia wzajemnego



Kontrahent może żądać zwrotu swojego

Kontrahent może żądać zwrotu swojego

świadczenia do wysokości wzbogacenia.

świadczenia do wysokości wzbogacenia.

(odpowiedzialność pupila na

(odpowiedzialność pupila na

id quod

id quod

facere potest

facere potest

.)

.)

Minores viginti quinque

Minores viginti quinque

annis

annis



Mają pełną zdolność do czynności prawnych

Mają pełną zdolność do czynności prawnych

zatem: wszystkie ich czynności są WAŻNE!

zatem: wszystkie ich czynności są WAŻNE!



Ale:

Ale:

ze względu na niedoświadczenie mogą prosić

ze względu na niedoświadczenie mogą prosić

pretora o

pretora o

restitutio in integrum

restitutio in integrum

.

.

Zgoda kuratora (

Zgoda kuratora (

consensus

consensus

) uniemożliwia im

) uniemożliwia im

ubieganie się o

ubieganie się o

restitutio

restitutio

.

.

Zgoda ta

Zgoda ta

nie jest wymagana

nie jest wymagana

dla ważności

dla ważności

czynności pr.!!!

czynności pr.!!!

PŁEĆ -

PŁEĆ -



kobiety, choć dojrzałe miały ograniczoną

kobiety, choć dojrzałe miały ograniczoną

zdolność do czynności prawnych.

zdolność do czynności prawnych.



ale ich ograniczenie - inne niż

ale ich ograniczenie - inne niż

impuberes

impuberes

:

:



kobieta nie mogła dokonywać bez zgody

kobieta nie mogła dokonywać bez zgody

tutora tylko niektórych czynności (głównie

tutora tylko niektórych czynności (głównie

formalnych, wywodzących się z

formalnych, wywodzących się z

ius civile

ius civile

),

),

pozostałe czynności - również zobowiązujące

pozostałe czynności - również zobowiązujące

i rozporządzające były skuteczne.

i rozporządzające były skuteczne.



od Augusta, kiedy kobieta miała

od Augusta, kiedy kobieta miała

ius trium

ius trium

liberorum

liberorum

uzyskiwała pełną zdolność do

uzyskiwała pełną zdolność do

czynności prawnych.

czynności prawnych.

Jakich czynności nie wolno

Jakich czynności nie wolno

dokonywać kobiecie?

dokonywać kobiecie?



Tituli ex corp. Ulpiani

Tituli ex corp. Ulpiani

11.27: Zatwierdzenie

11.27: Zatwierdzenie

przez opiekuna czynności kobiet wymagane

przez opiekuna czynności kobiet wymagane

jest w następujących sprawach:

jest w następujących sprawach:

jeśli

jeśli

prowadzą sprawę

prowadzą sprawę

z ustawy (w procedurze

z ustawy (w procedurze

legisakcyjnej) lub w postępowaniu

legisakcyjnej) lub w postępowaniu

zwyczajnym (proc. formułkowy), jeśli

zwyczajnym (proc. formułkowy), jeśli

zaciągają zobowiązanie

zaciągają zobowiązanie

, jeśli

, jeśli

dokonują

dokonują

czynności prawa cywilnego

czynności prawa cywilnego

(ius civile),

(ius civile),

gdy pozwalają swej wyzwolenicy na pożycie

gdy pozwalają swej wyzwolenicy na pożycie

z cudzym niewolnikiem, gdy

z cudzym niewolnikiem, gdy

zbywają

zbywają

res

res

mancipi

mancipi

.

.

Podopieczny

Podopieczny

musi zaś uzyskać

musi zaś uzyskać

potwierdzenie opiekuna

potwierdzenie opiekuna

także przy zbyciu

także przy zbyciu

res nec mancipi

res nec mancipi

.

.

Płeć

Płeć



D.l,5.9 Papinianus: W wielu naszych przepisach

D.l,5.9 Papinianus: W wielu naszych przepisach

prawa gorsze jest położenie kobiet niż mężczyzn.

prawa gorsze jest położenie kobiet niż mężczyzn.



D.50,17,2 Ulpianus: Kobiety zostały odsunięte od

D.50,17,2 Ulpianus: Kobiety zostały odsunięte od

wszelkich obowiązków obywatelskich i

wszelkich obowiązków obywatelskich i

publicznych

publicznych

i dlatego

i dlatego

nie mogą być sędziami

nie mogą być sędziami

ani

ani

sprawować urzędu

sprawować urzędu

, ani

, ani

pozywać

pozywać

, ani

, ani

przyjąć

przyjąć

długu za kogo innego

długu za kogo innego

, ani też

, ani też

sprawować zarządu

sprawować zarządu

nad cudzym majątkiem

nad cudzym majątkiem

.

.



D.2.13, l 2 Callistratus: Kobiety są odsunięte od

D.2.13, l 2 Callistratus: Kobiety są odsunięte od

wykonywania zawodu bankiera, gdyż jest to

wykonywania zawodu bankiera, gdyż jest to

męskie zajęcie.

męskie zajęcie.

Płeć

Płeć



G. 1,144: [...] przodkowie [nasi] bowiem

G. 1,144: [...] przodkowie [nasi] bowiem

chcieli, by kobiety, choćby były pełnoletnie,

chcieli, by kobiety, choćby były pełnoletnie,

podlegały opiece przez wzgląd na płochość

podlegały opiece przez wzgląd na płochość

[ich] usposobienia.

[ich] usposobienia.



G.3.107.

G.3.107.

Poddany opiece

Poddany opiece

dokonuje każdej

dokonuje każdej

czynności (prawnej) prawidłowo, byleby

czynności (prawnej) prawidłowo, byleby

tylko miał przyzwolenie opiekuna, gdy ono

tylko miał przyzwolenie opiekuna, gdy ono

jest niezbędne, mianowicie jeśli sam

jest niezbędne, mianowicie jeśli sam

zaciąga zobowiązanie, ponieważ innego

zaciąga zobowiązanie, ponieważ innego

zobowiązać względem siebie może też bez

zobowiązać względem siebie może też bez

przyzwolenia opiekuna.

przyzwolenia opiekuna.



G.3.108.

G.3.108.

Taki sam jest stan prawny co do

Taki sam jest stan prawny co do

kobiet, które pozostają pod opieką

kobiet, które pozostają pod opieką

.

.

Płeć

Płeć



G.

G.

l ,190: By kobiety pełnoletnie natomiast

l ,190: By kobiety pełnoletnie natomiast

podlegały opiece, nie przemawia za tym -

podlegały opiece, nie przemawia za tym -

jak się zdaje — żadne bodaj liczące się

jak się zdaje — żadne bodaj liczące się

uzasadnienie, bo [to uzasadnienie], które

uzasadnienie, bo [to uzasadnienie], które

pospolicie bywa przyjmowane, że z

pospolicie bywa przyjmowane, że z

powodu płochości [ich] usposobienia są

powodu płochości [ich] usposobienia są

[kobiety] przeważnie wprowadzane w błąd

[kobiety] przeważnie wprowadzane w błąd

i słuszne było, iżby kierowało nimi

i słuszne było, iżby kierowało nimi

przyzwolenie opiekunów, bardziej się

przyzwolenie opiekunów, bardziej się

wydaje błyskotliwe aniżeli trafne.

wydaje błyskotliwe aniżeli trafne.

STAN UMYSŁOWY -

STAN UMYSŁOWY -



szaleńcy -

szaleńcy -

brak

brak

zdolności do

zdolności do

czynności prawnych z wyjątkiem

czynności prawnych z wyjątkiem

lucida intervalla

lucida intervalla



G.3.106: Chory umysłowo nic może

G.3.106: Chory umysłowo nic może

dokonywać żadnej czynności

dokonywać żadnej czynności

(prawnej), ponieważ nie rozumie, co

(prawnej), ponieważ nie rozumie, co

czyni.

czyni.

MARNOTRAWSTWO

MARNOTRAWSTWO



D. 27,10,1 Ulpianus: Ustawa XII Tablic zabrania

D. 27,10,1 Ulpianus: Ustawa XII Tablic zabrania

marnotrawcy zarządu swymi dobrami. [Ten zakaz]

marnotrawcy zarządu swymi dobrami. [Ten zakaz]

początkowo został wprowadzony przez prawo zwyczajowe.

początkowo został wprowadzony przez prawo zwyczajowe.

Lecz dziś pretorowie lub namiestnicy, jeśli znajdą takiego

Lecz dziś pretorowie lub namiestnicy, jeśli znajdą takiego

człowieka, który w swych wydatkach nie zna końca, tak co

człowieka, który w swych wydatkach nie zna końca, tak co

do czasu, jak i ilości, i trwoni swój majątek marnotrawiąc

do czasu, jak i ilości, i trwoni swój majątek marnotrawiąc

[go] i szastając [nim], mają zwyczaj ustanawiać dla niego

[go] i szastając [nim], mają zwyczaj ustanawiać dla niego

kuratora, tak jak dla umysłowo chorego.

kuratora, tak jak dla umysłowo chorego.



Czego dotyczy powyższy fragment?

Czego dotyczy powyższy fragment?



Jak jest definiowana osoba o której mówi tekst?

Jak jest definiowana osoba o której mówi tekst?



Skąd wywodzi się omawiana w źródle instytucja?

Skąd wywodzi się omawiana w źródle instytucja?



Jaka jest reakcja pretora i do kogo jest porównana osoba o

Jaka jest reakcja pretora i do kogo jest porównana osoba o

której mowa w tekście?

której mowa w tekście?

Marnotrawstwo

Marnotrawstwo



Ulpianus,

Ulpianus,

Epitome

Epitome

20,13: Niemy, głuchy, umysłowo chory,

20,13: Niemy, głuchy, umysłowo chory,

także marnotrawca, którym ustawowo został zabroniony

także marnotrawca, którym ustawowo został zabroniony

zarząd majątkiem, nie mogą sporządzać testamentu: [...]

zarząd majątkiem, nie mogą sporządzać testamentu: [...]

marnotrawca, ponieważ zabroniono mu uczestnictwa w

marnotrawca, ponieważ zabroniono mu uczestnictwa w

obrocie, nie może zbywać [swego] majątku.

obrocie, nie może zbywać [swego] majątku.



D. 45,1,6 Ulpianus: Ten, komu został zabroniony zarząd

D. 45,1,6 Ulpianus: Ten, komu został zabroniony zarząd

[swoimi] dobrami, nabywa dla siebie poprzez przyjęcie

[swoimi] dobrami, nabywa dla siebie poprzez przyjęcie

przyrzeczenia, nie może zaś przekazywać czy być

przyrzeczenia, nie może zaś przekazywać czy być

zobowiązanym przez złożenie przyrzeczenia. I dlatego

zobowiązanym przez złożenie przyrzeczenia. I dlatego

poręczyciel nie może w stosunku do niego udzielić

poręczyciel nie może w stosunku do niego udzielić

poręczenia, tak jak nie może tego uczynić w stosunku do

poręczenia, tak jak nie może tego uczynić w stosunku do

umysłowo chorego.

umysłowo chorego.



Jakich czynności nie może wykonywać osoba o której mowa

Jakich czynności nie może wykonywać osoba o której mowa

w tekście?

w tekście?



Jakie czynności może wykonać osoba o której mowa w

Jakie czynności może wykonać osoba o której mowa w

tekście?

tekście?

Sytuacje szczególne

Sytuacje szczególne



Ograniczenia wynikające ze specyfiki czynności prawnej

Ograniczenia wynikające ze specyfiki czynności prawnej



104.

104.

Poza tym bezskuteczne jest formalne

Poza tym bezskuteczne jest formalne

przyrzeczenie, jeśli je odbieram od tego, kto podlega

przyrzeczenie, jeśli je odbieram od tego, kto podlega

memu prawu, tak samo, jeśli on odbiera formalne

memu prawu, tak samo, jeśli on odbiera formalne

przyrzeczenie ode mnie. Jednakże niewolnik i osoba:

przyrzeczenie ode mnie. Jednakże niewolnik i osoba:

podległa władzy z uchwycenia ręką, i córka podległa

podległa władzy z uchwycenia ręką, i córka podległa

władzy ojcowskiej, i (żona), która jest pod władzą męża,

władzy ojcowskiej, i (żona), która jest pod władzą męża,

nie mogą zobowiązywać się nie tylko względem tego,

nie mogą zobowiązywać się nie tylko względem tego,

czyjej władzy są podlegli lub podległe, ale nawet

czyjej władzy są podlegli lub podległe, ale nawet

względem kogokolwiek innego.

względem kogokolwiek innego.



105.

105.

Że niemy nie może ani odbierać formalnego

Że niemy nie może ani odbierać formalnego

przyrzeczenia, ani przyrzekać, to jest oczywiste.

przyrzeczenia, ani przyrzekać, to jest oczywiste.

To samo przyjęto również co do głuchego, ponieważ i

To samo przyjęto również co do głuchego, ponieważ i

ten, kto od biera przyrzeczenie, powinien wysłuchiwać

ten, kto od biera przyrzeczenie, powinien wysłuchiwać

słów przyrzekającego, i ten, kto przyrzeka słów

słów przyrzekającego, i ten, kto przyrzeka słów

odbierającego przyrzeczenie.

odbierającego przyrzeczenie.