Metodologiczne osobliwości analizy politologicznej.
Logiczna struktura wiedzy humanistycznej:
Politologia – nauka niesamodzielna eksplanacyjnie – podstawowe determinanty życia politycznego znajdują się poza tą sferą. Wiedza konieczna do określenia granic świata polityki wymaga odwołania się do wielu ogólniejszych teorii nauk humanistycznych. Tworzą one trzy poziomy: antropologii ogólnej, socjologii oraz dyscyplin czyniących przedmiotem badania poszczególne struktury społeczne, w tym polityczną sferę życia społecznego.
Człowiek jako całość bio- psycho- socjokulturowa:
Na najwyższym piętrze wiedza o człowieku w biokulturowej perspektywie: biologia ewolucyjna, antropologia ogólna i fizyczna, psychologia ewolucyjna,
Do tej wiedzy dołączamy efekty rozwoju osobniczego (socjalizacji) w określonej kulturze narodowej (lokalnej), jednostka jest składnikiem wszystkich struktur i relacji społecznych, w nich wykorzystuje potencjał człowieczeństwa -> chcąc poznać jak zachowuje się homo politicus, należy najpierw poznać homo sapiens sapiens – człowieka nowoczesneg anatomicznie.
Koncepcja człowieka Tomasza Kocowskiego: człowiek jako biosystem rozwijający psychoorganizację w warunkach kulturowych. Cechą gatunkową człowieka jest zaspokajanie potrzeb biogennych (rozwój osobniczy, przetrwanie, prokreacja) przez zorganizowaną aktywność zbiorową z podziałem ról. Warunki konieczne dla koegzystencji i kooperacji grupowej tworzą potrzeby socjogenne człowieka.
Nowa faza ewolucji – wykorzystanie potencjału psychomózgowego dla zwiększenia zasięgu swego oddziaływania na środowisko przyrodnicze – narzędzia i technika (pozaorganizmalne środki oddziaływania na przyrodę).
Zastane formy kultury duchowej tworzą „rzeczywistość myślową” , która wyposaża jednostkę w schematy postrzegania otaczającej rzeczywistości: mity, wiedzę potoczną, doktryny polityczne.
Gatunkowa natura człowieka stanowi stały warunek i podłoże jego aktywności historycznej .
Biologiczny constans aktywności w danym lokalnym ekosystemie tworzą:
Dualność ludzkiej natury – człowiek jest rozpięty między naturą (zaprogramowaniem genetycznym) a kulturą. Jest to spowodowane tym, iż w swoim zachowaniu z jednej strony maksymalizuje przekazywanie kopii genów następnym pokoleniom (strategia wyboru stałego partnera), ale zarazem nie jest wehikułem genów (altruizm, umiejętność bezinteresownej współpracy).
Homo sapiens de mens – agresywność (wewnątrzgatunkowa) mężczyzn. Skłonność do ryzykownych zachowań wiąże się z posiadaniem cech, które cenią potencjalne partnerki (odwaga, wysoka pozycja społeczna, zasoby materialne bądź posiadanie cech charakteru i zdolności, które mogą je zapowiadać.
Myśl a emocje. Zdolność myślenia abstrakcyjnego, człowiek poprzedza działanie tworzeniem symbolicznego modelu rzeczywistości, a zarazem sterowany jest przez układ limbiczny – kieruje się emocjami i intuicją, równie silnie reaguje na sygnały zagrożenia realnego, co wyimaginowanego.
Polityka w świecie społecznym człowieka – poziom socjologii.
Socjologia – teoria społeczeństwa jako całości, złożonej z wielu podstruktur.
Podczas ewolucji kulturowej, opartej na dziedziczeniu pozagenetycznym, powstał świat człowieka (całości społeczne złożone z elementów takich jak: gospodarka, państwo, formy kultury duchowej). Ta dziedzina aktywności człowieka, wykorzystująca język i środki semiotyczne, obejmuje składniki świadomości i tożsamości narodów, obejmuje wszystkie składniki świadomości czy tożsamości narodów ( wszystko to, co może różnić wielkie i małe wspólnoty ludzkie – przede wszystkim, poza rasą, mentalność, osobowość społeczną, podstawy identyfikacji grupowej, wartości i zbiory zachowań).
Społeczeństwo – dynamiczna, hierarchiczna struktura funkcjonalna, tworząca konieczne i wystarczające warunki trwania i rozwoju należących do nich grup i jednostek. Kryterium wyodrębniania takiej całości jest samodzielność egzystencji.
Poziom refleksji politologicznej.
Dopiero, gdy wiemy, jak powiązane są genetycznie i funkcjonalnie poszczególne podstruktury społeczeństwa jako całości, można przystąpić do jej badania.
Wiele problemów metodologicznych jak np. związki logiczne między aparaturą pojęciową i terminologiczną, zakresy praw i budowanych teorii, terminy pierwotne na poszczególnych poziomach.
Postulat erudycji, roboczej znajomości logicznej struktury wiedzy społecznej i umiejętność umieszczania zjawisk politycznych na szerokim tle pozapolitycznych uwarunkowań politycznej aktywności ludzi.
Badacz, chcąc w pełni zrozumieć politykę, nie może ograniczać się tylko do wiedzy ogólnej i faktograficznej, musi występować natomiast w trzech osobach:
Humanista – znajomość osobliwości człowieka jako całości bio- psycho – socjokulturowej; istoty aktywnej wobec samej siebie i innych ludzi, wobec przyrody oraz jako istoty historycznej,
Teoretyk „własnej” dziedziny przedmiotowej i teoretyk społeczeństwa jako całości
Faktograf - badacz jednostkowych wydarzeń i procesów politycznych oraz struktur władzy państwowej.
Perspektywa czasowa politologa:
Ograniczenia poznawcze w pracy politologa - ma on do czynienia z procesami otwartymi ontologicznie: część bezpośrednich i bardziej pośrednich skutków obserwowanych wydarzeń należy w chwili badania do przyszłości – nie może więc wiedzieć, która z możliwych alternatyw rozwojowych się realizuje.
Przedmiotem zainteresowania może być to, w jaki sposób istniejące struktury społeczne: normatywne (prawo, moralność), przedmiotowe (gospodarcze) instytucje i państwo współdeterminują aktualne życie polityczne. Badane są wówczas procesy trwania, reprodukcji systemu politycznego (często jest to stagnacja), które w dalszej perspektywie ulegają erozji stopniowej, czasami przyspieszonej transformacji. Jest ona rezultatem wielokierunkowej i często niezamierzonej działalności ludzi – innowacji normatywnych, dewiacji, ruchów społecznych nastawionych na reformy czy dyfuzji kulturowej. Są to procesy morfogenezy.
W historii politycznej dominuje podejście idiograficzne, prowadzące do rekonstrukcji warstwy wydarzeniowej życia politycznego niesterowanej teorią . Historycy wytykają politologom podejście abstrakcyjno – teoretyczne, gubiące jakościowe różnice między zjawiskami władzy w poszczególnych epokach.
Odmienność warsztatowa zdaje się stopniowo zanikać, dostrzega się podobieństwa między pracą politologa a historyka: duży rezonans, z jakim spotykają się ich prace – wciągają ich w wir walki politycznej, groźbę stanowi wpływ potocznej wizji świata i człowieka na ukształtowanie perspektywy poznawczej badania.
Dwie tendencje:
Tendencja purystyczna – badanie dziejów po 1945 roku jest w istocie uprawianiem politologii bez żadnej ujmy dla tej nauki.
Postawa heroiczna – badacz teraźniejszości stara się zachować naukowy charakter swoich analiz. Dobry historyk ma znacznie większe możliwości krytycznej analizy dziejów bieżących niż często pozbawiony dostatecznej wiedzy o procesie historycznym politolog, tłumaczący chętnie tłumaczący teraźniejszość aktualnymi wydarzeniami i obecnym stanem struktur społecznych.
Badanie danego faktu interesującego obie dyscypliny jest:
W większym stopniu historyczne, im bardziej (względnie) zamknięty jest ten fakt,
W większym stopniu politologiczne, im bardziej (względnie) otwarty jest ten fakt.
Znaczenie prac badawczych politologa dla rekonstrukcji minionej rzeczywistości politycznej:
Formowanie warstwy faktograficznej syntezy, nawet jeśli mają charakter wstępny,
Zrozumienie życia politycznego i jego uwarunkowań poprzez wysuwanie (choćby prowizorycznych) wyjaśnień przyczynowych i interpretacji humanistycznej.
Formułowania, przynajmniej próbnego, teorii historycznej, opisującej i objaśniającej formę i dzieje państwa w danej epoce i właściwego jej typu stosunków międzynarodowych.
Struktura procesu badania dziejów politycznych:
Badania empiryczno – historyczne aktualnego życia politycznego, w których jako pierwsi uczestniczą politologowie,
Wyniki badań empiryczno – historycznych uogólniane są w miarę zamykania się analizowanych faktów i procesów oraz przyrostu wiedzy faktograficznej. Na tym etapie powstają teorie historyczne – teorie państwa i polityki w danej epoce.
Prócz ograniczeń poznawczych, wynikających z nieznajomości dalszych skutków badanych wydarzeń i procesów, występuje dodatkowa trudność – ma ona charakter źródłowy - dostępności materiałów takich jak dokumenty urzędowe, protokoły narad etc. Ich właściwa interpretacja jest jest konieczna do pełnej rekonstrukcji przebiegu różnych zdarzeń (ustalenie roli różnych osób, motywów jej działania).
Warstwa wydarzeniowa dziejów, a nie procesy masowe – idiografizm i nomotetyzm.
Życie polityczne toczy się w określonych warunkach, które obejmuje inna kategoria - sytuacja polityczna. Kategoria ta obejmuje układ zewnętrzny względnie trwałych stanów rzeczy w zakresie stosunków ekonomicznych, społecznych, świadomości społecznej, istniejącej w danej chwili w społeczeństwie:
Na których podstawie kształtują się struktury motywacyjne działań politycznych określonych podmiotów i/lub
Które towarzysząc działaniom politycznym współdeterminują ich przebieg bądź skutki. W tej roli stają się istotnymi składnikami warunku wystarczającego, bądź tylko sprzyjają realizowaniu się określonych prawidłowości społecznych.
Zadania badawcze zmierzające do uchwycenia tła podejmowanych działań muszą obejmować w ujęciu synchronicznym opis i rekonstrukcję:
W zakresie opisu struktury organizacyjnej aparatu państwa, partii i grup interesu: relacje między ogniwami aparatu władzy państwowej
W zakresie świadomości i kultury politycznej: ideologie i programy polityczne wobec przywódców i instytucji publicznych, zakres akceptacji ładu konstytucyjnego i praktyki rządzenia,
W aspekcie socjotechnicznym: stylu rządzenia i przywództwa politycznego, dominujące środki i sposoby realizacji polityki państwa, sposoby korzystania z praw politycznych i wpływania na rządy.