Sieroctwo jako zjawisko społeczne02

Sieroctwo jako zjawisko społeczne

Ad. 1) Istota sieroctwa i jego rodzaje.
Sieroctwo jest to zjawisko, które wiąże się z pozbawieniem dziecka opieki wskutek śmierci rodziców. Przypadki, w których rodzice porzucali swoje dzieci nazywano w przeszłości opuszczeniem. Pojęciami tymi posługiwali się w swoich opracowaniach H. Radlińska i Cz. Babicki. Po raz pierwszy termin ?sieroctwo społeczne? został użyty w 1958 r. przez Wacława Żelasko, od tej pory trwale zagościł w literaturze. Pierwszą całościową próbę analizy sieroctwa podjęła Alicja Szymborska. Wyróżniła ona dwa znaczenia tego terminu:
w znaczeniu szerszym o sieroctwie społecznym mówimy wtedy, gdy dziecko pozbawione jest właściwej opieki rodzicielskiej, ale pozostaje formalnie pod opieką rodziców i przez to jest z nimi w stałym kontakcie.
w znaczeniu węższym sieroctwo społeczne obejmuje takie sytuacje, gdy brak jest opieki i oddziaływań wychowawczych rodziców i zaistniała konieczność długotrwałego pobytu dziecka poza domem rodzinnym, która wiąże się z brakiem kontaktów bądź niewystarczającymi kontaktami z rodzicami.

Szymborska wyróżnia trzy stopnie sieroctwa:
1. najwyższy- wtedy, kiedy kontakt między rodzicami a dzieckiem nie istnieje, dziecko jest umieszczone w placówce opiekuńczej.
2. średni- gdy kontakt między rodzicami a dzieckiem nie został całkowicie zerwany ale jest rzadki, niesystematyczny a dziecko żyje w ciągłej niepewności czy zobaczy rodziców czy też nie.
3. najniższy- ma miejsce wtedy, gdy rodzice kontaktują się z dzieckiem, czasem kupują mu ubrania, interesują się jego postępami w nauce, ale na co dzień nie ingerują w jego życie.
Autorka wprowadziła pojęcie sieroctwa psychologicznego, twierdząc że jest to zjawisko związane z przeżywaniem przez dziecko odtrącenia emocjonalnego.

Adam Strzembosz- za sieroty w węższym znaczeniu uważa dzieci umieszczone w placówkach opiekuńczo-wychowawczych ze względu na nie wypełnianie przez rodziców podstawowych obowiązków rodzicielskich i to bez względu na to, czy dzieci utrzymują kontakt z rodzicami, czy też rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.

Marek Jakubowski twierdzi, że sieroctwo jest zjawiskiem bio-psycho-społecznym. Zjawisko to wg niego jest traktowane holistycznie (całościowo), wieloaspektowo. Dotyka ono dzieci, wiąże się z określonym układem stosunków między rodzicami a dziećmi, a towarzyszy mu określony stan pozbawienia naturalnego środowiska rodziny własnej.

Jakubowski analizując sieroctwo wymienia następujące jego aspekty:
1. zawężenie funkcji opiekuńczej rodziny-dziecko zaniedbane (brudne, ubrane nieadekwatnie do pory roku, głodne, niedożywione)
2. rozbicie więzi uczuciowo-emocjonalnej- dziecko odrzucone
3. demoralizacja środowiska rodzinnego- dziecko przymusowo zabrane a rodzice pozbawieni praw rodzicielskich
4. dezintegracja strukturalna rodziny (rozwód, emigracja zarobkowa)- dziecko opuszczone
5. śmierć jednego z rodziców ? półsieroctwo naturalne
6. śmierć obojga rodziców ? sieroctwo naturalne

Janina Maciaszkowa i Joanna Raczkowska wyodrębniają w zjawisku sieroctwa społecznego dwa aspekty:
za sieroty społeczne uznajemy wszystkie dzieci mające subiektywne poczucie osamotnienia, a więc też te, które przebywają pod opieką rodziców,
za sieroty społeczne uznajemy wszystkich nieletnich pozostających pod stałą, bądź okresową opieką całkowitą poza rodziną własną, również tych którzy utrzymują z tą rodziną kontakt.

Maria Łopatkowa (po Lisieckim kierowała ogniskami sierocymi)- wprowadza pojęcie samotności sierocej. Za kryterium przyjmuje:
- brak rodziców
- brak domu
Wg niej poczucie osamotnienia jest podstawowym kryterium sieroctwa społecznego. Zaznacza, że nawet przy całkowitym odrzuceniu dziecka przez rodziców, jeśli mieszka ono z nimi, to dom nabiera dla niego dużej wartości i dziecko nie jest sierotą.

Irena Jundziłł proponuje, aby przyjąć że sierotą społeczną jest dziecko porzucone przez żyjących rodziców i przeświadczone o braku miłości rodzicielskiej. Wyróżnia trzy rodzaje sieroctwa:
1. jawne- występuje wtedy, gdy brak jest należytej opieki rodzicielskiej, ma miejsce patologia rodziny i dziecko zostaje od niej odseparowane. Ten rodzaj sieroctwa może być kompensowany przez tworzenie dziecku środowiska zastępczego, a w sytuacjach niejednoznacznych można dzieciom z tych rodzin zapewnić opiekę częściową np. ogniska wychowawcze.
2. utajnione (subiektywne)- wiąże się z odrzuceniem dzieci przez rodziców, ale w taki sposób że nie widać tego na zewnątrz. Może się ono wiązać z brakiem więzi uczuciowych i z subiektywnym odczuwaniem przez dziecko odrzucenia na skutek błędów popełnionych przez rodziców.
3. wtórne- ma miejsce wówczas gdy dziecko osierocone zarówno w sposób naturalny i społeczny znajdzie zastępcze środowisko rodzinne, zaakceptuje je, zwiąże się z nim uczuciowo a pod wpływem różnych czynników zostanie z niego zabrane lub przez nie odrzucone.

Andrzej Tynelski twierdzi, że sieroctwo społeczne to sytuacja, kiedy dziecko zostało porzucone przez rodziców, a tym samym pozbawione opieki, albo też sytuacja w której nastąpiło zerwanie więzi emocjonalnej między rodzicami a dzieckiem.

Rodzaje sieroctwa:
1. sieroctwo społeczne prawne spowodowane orzeczeniem sądu który ograniczył lub pozbawił rodziców władzy rodzicielskiej.
2. sieroctwo społeczne losowe - wiąże się z sytuacją przejściową, czasowym pozbawieniem dziecka opieki.
3. sieroctwo społeczne wynikające z dezorganizacji rodziny - rodzina jest dysfunkcyjna bo jedno z rodziców jest alkoholikiem, jest bezrobotne, bezdomne.
4. sieroctwo społeczne emocjonalne, czyli pozorne- wynika z odrzucenia dziecka. Odrzucenie może wiązać się też ze znęcaniem się psychicznym lub fizycznym.

Tynelski mówi też o:
-sieroctwie społecznym trwałym - ma miejsce wtedy, gdy dziecko trafia do placówki opiek- wychowawczej
-sieroctwie społecznym przejściowym - trafia do pogotowia opiek, gdy sytuacja rodziny się poprawia wraca
-sieroctwo wtórne

Grzegorz Kozak wyróżnił sieroctwo emigracyjne -dotyczy ono dzieci które wyjechały z rodzicami za granice kraju. Wskaźniki tego zjawiska to:
? ambiwalentna postawa dziecka w stosunku do własnego kraju i nowej ojczyzny
? osłabienie lub zerwanie więzi z członkami rodziny w kraju ale też w nowej ojczyźnie
? trudności adaptacyjne
? wchodzenie w konflikt z otoczeniem wskutek nieakceptowania nowego układu rodzinnego
? kształtowanie się u dziecka postawy pasywno-konsumpcyjnej na skutek niewłaściwych oddziaływań rodziców.

Ad. 2) Zaburzenia występujące u sierot.
Skutki sieroctwa
U dzieci w wieku od 0 do 3 lat objawy sieroctwa społecznego występują w warunkach opieki całkowitej w postaci choroby sierocej. Wiodącym motywem chorobotwórczym jest zerwanie naturalnej więzi łączącej dziecko z matką. Nasila się u niego: trwoga, lęk, brak jest zaspokojenia potrzeby przynależności uczuciowej i obdarzania uczuciem jednej i tej samej osoby.

A. Spitz jako pierwszy wykazał, że po rozłące z matką znaczącemu przyhamowaniu ulega rozwój psychomotoryczny dziecka. Opisał zjawisko depresji anaklitycznej wyodrębniając następujące wskaźniki: apatia, martwa mimika, wtulanie się w poduszkę z wyrazem zamierania, bezwładna pozycja ciała, zaburzenia łaknienia, bezsenność, słaba odporność na infekcje.

J. Bowlby twierdził, że dziecko pozbawione opieki matki zawsze jest opóźnione w rozwoju, a skutki wczesnych doświadczeń deprywacyjnych z reguły są trwałe i nieodwracalne. Krytyczny wiek to okres między 6 miesiącem a 3 rokiem życia.
Współcześnie badacze podkreślają, że skutki sieroctwa są w jakimś zakresie odwracalne i wiąże się to z jakością przywróconej opieki macierzyńskiej.

W chorobie sierocej wyróżnia się 3 fazy:
I. faza protestu
w tej fazie dziecko reaguje płaczem, krzykiem, czasem agresją. Domaga się matki. Jego zachowanie charakteryzuje brak pozytywnej reakcji na osoby z najbliższego otoczenia. Pojawiają się także zaburzenia snu, łaknienia, wymioty i biegunki.
II. faza rozpaczy
dziecko nieco się wycisza, popłakuje, jest bardzo smutne. Po pewnym czasie obojętnieje, przechodzi do fazy wyobcowania.
III. faza wyobcowania
staje się bierne, mimiczne, apatyczne i uruchamia zespół odruchów obronnych, takich jak ssanie palca, kołysanie się i sufitowanie. Jest w bardzo słabym stopniu aktywne na bodźce ? martwieje.

Zdaniem Barbary Czeredreckiej dzieci wychowane w domu dziecka bardzo mocno odczuwają brak indywidualnego podejścia i brak przynależności. Nie jest u nich zaspokojona potrzeba bezpieczeństwa oraz potrzeby afiliacyjne, czyli miłości, więzi emocjonalnej. Brak zaspokojenia tych potrzeb wywołuje różne urazy psychiczne ? poczucie zagrożenia, osamotnienia. U dziecka obniża się też samoocena, zaniżają się aspiracje, a w konsekwencji pojawiają się trudności natury wychowawczej, np. niechęć do podejmowania wysiłku, a w konsekwencji słabe wyniki w nauce.

Zaburzenia dotyczą też kontaktów społecznych i zdaniem Szymborskiej dzieci młodsze głównie manifestują swoim zachowaniem głód uczuciowy, poszukują kogoś, kto by je pokochał, lgną do każdej osoby. Natomiast dzieci starsze przejawiają postawę obojętności czy też nawet chłodu uczuciowego, izolują się od otoczenia. Dla większości sierot społecznych charakterystyczny jest egocentryzm, nielojalność i brak życzliwości.

Wyniki badań Bogdana Barana dowodzą, że dzieci wychowywane w placówkach opieki wychowawczej wykazują mniejszą tolerancję na frustrację, często przeżywają lęk, mają obniżoną niestabilną i nieadekwatną samoocenę i cechuje je obniżony poziom aspiracji.

Z kolei Irena Obuchowska za typowy dla sierot społecznych uznaje stan zagubienia, na który składa się niestabilność uczuciowa, niejednoznaczna przynależność dziecka i brak jednolitości stawianych dziecku wzorców. Konsekwencje zagubienia są następujące: upośledzenie uczuciowe, negatywna tożsamość i kwestionowanie władzy.

Aleksandra Maciasz twierdzi z kolei, że sieroctwo prowadzi do chwiejności emocjonalnej, zaburzeń snu, obniżenia odporności somatycznej i stałego poczucia lęku przed nawiązywaniem kontaktu emocjonalnego.

Ad. 3) Sugestie dotyczące kompensacji sieroctwa.
Kompensacja to inaczej wyrównywanie braków w zakresie opieki i wychowania dziecka. Ma ona miejsce głównie w palcówkach opiekuńczo- wychowawczych oraz środowiskach zastępczych.
Ogólną klasyfikację placówek oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych zawdzięczamy Ryszardowi Wroczyńskiemu. Wymienia on kierunki i formy opieki na dzieckiem według typu środowiska wychowawczego:
opieka nad dzieckiem w rodzinie
opieka nad dzieckiem w szkole
opieka nad dzieckiem w miejscu zamieszkania
opieka nad dzieckiem w placówkach opiekuńczo-wychowawczych o charakterze zakładowym

W obszarze każdego z tych kierunków funkcjonuje wiele form opieki, których celem jest kompensacja sieroctwa. Podstawowym problemem pedagogicznym, jaki towarzyszy sieroctwu jest zależność dziecka od opiekuna. Kierunki kompensacji sieroctwa oceniamy biorąc pod uwagę ich podobieństwo do środowiska rodzinnego, ale także wiek dziecka.
Badania dowodzą, że dla małego dziecka środowisko rodzinne i tak zwany rodzinny układ życia są nie do zastąpienia. Dzieci w wieku od 0 do 3 lat nie powinny trafiać do placówek opiekuńczo ? wychowawczych o charakterze zamkniętym. Współcześnie w polityce opiekuńczej przyjęto zasadę, aby formy opieki zakładowej stosować tylko w ostateczności i dotyczy to dzieci bez względu na wiek.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Przestępstwo jako zjawisko społeczno-prawne.x
7 Ad Wychowanie jako zjawisko społecznie umotywowane, wychowanie
Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz przedmiot pracy socjalnej, nauczanie przedszkolne i polonistyka
bezrobocie, Bezrobocie jako zjawisko społeczne (15 stron)
Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz przedmiot pracy socjalnej, socjologia
14 Starość jako zjawisko społeczne i przedmiot pracy op.wych., socjologia, Pedagogika
Karwat, Skrzypiec Prostytucja jako zjawisko społeczne
Cechy wychowania jako zjawiska społecznego
Polityka jako zjawisko spoleczne
7. ANALIZA WYCHOWANIA JAKO ZJAWISKA SPOŁECZNEGO, Przygotowanie Pedagogiczne, Teoria Wychowania
temat?zrobocie jako zjawisko społeczne
15 Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz p rzedmiot pracy socjalnej, socjologia, Pedagogika
Przestępstwo jako zjawisko społeczno prawne docx
Praca jako zjawisko społeczne, ⑨DOKUMENTY(1)
15. Ubostwo jako zjawisko spoleczne i przedmiot pracy socjalnej, Z pracy pedagoga szkolnego
Prostytucja jako zjawisko społeczne, Opracowania z netu
Prostytucja jako zjawisko społeczne- praca
Pilch Lepalczyk Pedagogika Społeczna - opracowanie, rozdz 20, Ubóstwo jako zjawisko społeczne oraz p

więcej podobnych podstron