Polszczyzna na tle innych języków

Klasyfikacja typologiczna języków

Podstawą tej klasyfikacji jest podobieństwo w budowie gramatycznej, bez uwzględniania pochodzenia genetycznego języków. Porównawcze badania typologiczne dotyczą poszukiwania cech wspólnych na różnych poziomach struktury języka: fonologicznym, morfologicznym i syntaktycznym.

1. Typologia fonologiczna

Porównanie systemów fonologicznych pozwala podzielić języki na:

- języki o systemach bogatych i ubogich

- samogłoskowe i spółgłoskowe

- prozodyczne i nieprozodyczne.

Punktem wyjścia dla ogólnej klasyfikacji jest prymarny system fonologiczny obejmujący dziesięć fonemów: 3 samogłoski oraz 7 spółgłosek, czyli samogłoski stanowią 30% a spółgłoski 70%.

W językach ubogich system fonologiczny liczy 13-20 fonemów (języki tubylcze Australii i Polinezji), w średniobogatych 20-35 fonemów (języki indoeuropejskie Europy), w bardzo bogatych 47-70 fonemów (języki północnokaukaskie).

Jeżeli w jakimś języku jest więcej niż 30%, to zaliczamy go do języków samogłoskowych (wokalicznych), jeżeli jest więcej niż 70% spółgłosek, to język zaliczamy do spółgłoskowych.

Język polski jest umiarkowanie spółgłoskowy – 6 fonemów samogłoskowych (15,4%) i 33% spółgłosek (85,6%).

Języki prozodyczne charakteryzują się tym, że wykorzystują takie cechy, jak akcent, iloczas, intonacja do odróżniania form językowych, podczas gdy w językach nieprozodycznych cechu te nie służą odróżnianiu wyrazów.

Język polski jest językiem nieprozodycznym, nie ma w nim par wyrazów, które różniąc się w warstwie brzmieniowej, np. tylko akcentem, byłyby słowami oznaczającymi co innego.

a)

- języki prozodyczne (np. rosyjski)

- języki nieprozodyczne (język polski)

b)

- języki samogłoskowe, tj. mające powyżej 30% samogłosek (np. jęz. francuski)

- języki spółgłoskowe, tj. mające powyżej 70% spółgłosek;

2. Typologia morfologiczna

w tej klasyfikacji bierze się pod uwagę stopień i sposób zespolenia morfemu leksykalnego (rdzenia) w wyrazach oraz to, czy funkcje gramatyczne sa skumulowane w jednym morfemie gramatycznym czy tez przeciwnie – każdy morfem gramatyczny jest wykładnikiem osobnej funkcji. Stąd podział na:

a)

- języki aglutynacyjne – do leksemu dodawane są morfemy gramatyczne, z których każdy jest wykładnikiem jednej funkcji (np. jęz. turecki)

- języki fleksyjne – do tematu dołączane są morfemy gramatyczne, tj. końcówki fleksyjne (jęz. polski)

- języki alternacyjne – wyrazy stanowią pewną całość, przy czym spółgłoski sygnalizują znaczenie, a alternujące (oboczne, wymieniające się ) samogłoski sygnalizują funkcje gramatyczne (n. jęz. arabski, hebrajski)

- języki izolujące – wyrazy pełne łącza się z wyrazami syntaktycznymi, które oznaczają stosunki między wyrazami (jęz. angielski, chiński);

b)

- języki syntetyczne – funkcje gramatyczne wyrażają morfemy dołączane do formy wyrazowej i stanowiące jej integralną część,

- języki analityczne – funkcje gramatyczne wyrażają osobne wyrazy, np. przyimki, słowo posiłkowe; język polski ma charakter syntetyczno-analityczny, np. czas przyszły może być wyrażony syntetycznie: napiszę lub analitycznie będę pisał//pisać.

3. Typologia syntaktyczna

podstawą tej klasyfikacji jest porównywanie budowy zdania w językach ze względu na układ członów syntaktycznych i sposoby sygnalizowania funkcji składniowych i znaczeniowych. Stąd podział na:

- języki koncentryczne (inkorporujące) – dopełnienia włączane są do orzeczenia (jęz. amerykańskich Indian, jęz. kaukaskie)

- języki ekscentryczne

- przypadkowe - końcówki fleksyjne wskazują na funkcję semantyczną i składniową wyrazu, szyk wyrazów nie jest pod tym względem istotny (język polski)

- pozycyjne – funkcje semantyczno-składniowe są sygnalizowane przez stały szyk członów syntaktycznych (jęz. angielski, francuski);

4. Typologia leksykalna

- języki o wysokim stopniu rozwoju wyrazów oznaczających pojęcia abstrakcyjne w stosunku do wyrazów konkretnych (języki europejskie, w tym jęz. polski)

- języki o niskim stopniu rozwoju wyrazów oznaczających pojęcia abstrakcyjne w stosunku do wyrazów konkretnych (np. języki Indian).

Klasyfikacja genetyczna (genealogiczna)

kryterium jest pochodzenie języków, a materiał opracowuje językoznawstwo historycznoporównawcze w oparciu o metodę filologiczną, rekonstrukcji wewnętrznej i historycznoporównawczą. Językoznawstwo ustala pokrewieństwo pomiędzy językami

– język polski należy do rodziny języków indoeuropejskich.

Klasyfikacja geograficzna

o podobieństwie lub różnicach miedzy językami przesadza nie tyle ich pochodzenie genetyczne, co sąsiedztwo geograficzne, dzięki czemu języki upodabniają się do siebie, tworząc:

- ligi (np. liga bałkańska, obejmująca: języki albański, bułgarski, macedoński, rumuński, nowogrecki, dialekty serbskie i chorwackie)

- cykle (tj. kilka lig).