LEKI PRZECIWBÓLOWE

Ból – skutek podrażnienia receptorów czuciowych przez bodźce środowiska

drogi czuciowe

Impulsy bólowe ------------------- kora mózgu (ból)

Intensywność bólu zależna od natężenia bodźca i impulsu bólowego, a jego odczuwanie modulowane przez substancje endogenne – neuromodulatory bólu: prostaglandyny i substancja P ( potęgują wrażenie bólu), endorfiny i enkefaliny ( hamują wrażenie bólu)

Endorfiny (‘endogenne morfiny’) i enkefaliny – peptydy wytwarzane w tkance mózgowej; łącząc się ze swoistym receptorem bólu (r. opiatowy) hamują wrażenie bólu. Efekt można uzyskać tez przez podanie tych endogennych peptydów opiatowych do płynu mózgowo-rdzeniowego (podane do krwi nie działają- nie przenikają bariery krew-mózg)

Zniesienie bólu:

- zahamowanie wrażliwości komórek czuciowych kory mózgu odbierających impulsy

- porażenie zakończeń bólowych i nerwów czuciowych

Zależnie od miejsca działania 2 grupy leków znoszących ból:

1. leki działające ośrodkowo – analgetica (leki przeciwbólowe)

2. leki działające obwodowo – anaesthetica localia (środki znieczulające miejscowo)

Leki przeciwbólowe działają depresyjnie na OUN, zwłaszcza okolice czuciową kory mózgu i ośrodki podkorowe (mechanizm działania: łączenie z receptorem opiatowym)

W lecznictwie stosuje się leki wywierające działanie przeciwbólowe w dawkach nie powodujących innych zaburzeń OUN.

Stosowane w lecznictwie leki przeciwbólowe dzielimy na 2 grupy:

1. narkotyczne leki przeciwbólowe

2. nienarkotyczne leki przeciwbólowe o działaniu przeciwzapalnym

Leki działające ośrodkowo:

1. nienarkotyczne:

- Pyramidonum

- Pyralginum

- Pabialgin

- Veramid

- Gardan

- Fenacetyna

- Polopiryna

- Butapirazol

- Rheumopiryn

- Rheumanol

2) narkotyczne:

- Morfina

- Eucodalum

- Petydyna

- Fentanyl

- Pentazocyna

- Dekstromoramid

Leki narkotyczne działające obwodowo:

- Anestezyna

- Polocainum

- Pantocain

- Lignocainum

NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE:

Analgetyki o właściwościach narkotycznych ( w odpowiedniej dawce wywołują sen narkotyczny).

Działanie: silnie przeciwbólowe, w odpowiednich analgetycznie dawkach hamują inne obszary OUN (poza okolicą czuciową kory mózgu). Wywołują stany euforyczne, zaburzenia czynności ośrodków autonomicznych. Tolerancja i lekozależność przy dłuższym stosowaniu, niebezpieczeństwo narkomanii.

Zastosowanie:

Doraźne lub w przypadku bólów nie dających uśmierzyć się nienarkotycznymi analgetykami.

Leki te zmniejszają cierpienie chorych i ratują życie

Morfina

Występowanie:

Alkaloid ( złożony zw. leczniczy zawierający N, z kwasami tworzy rozp. w wodzie sole) obecny w opium – stężony sok mleczny z niedojrzałych makówek maku lekarskiego (Papaver somniferum). Alkaloidy czynne obecne w opium: alkaloidy fenantrenowe (morfina, kodeina) i alkaloidy chinolinowe (papaweryna). Alkaloidy fenentrenowe – narkotyki a izochinolinowe- trucizny protoplazmatyczne działające miolitycznie i spazmolitycznie.

Działanie na korę mózgu:

Narkotyk działający silnie hamująco na OUN, zwłaszcza na okolicę czuciową kory mózgu i ośrodki autonomiczne. Silny lek przeciwbólowy. Pod wpływem morfiny kora mózgu jest niewrażliwa na docierające z obwodu impulsy bólowe – brak wrażenia bólu. Usuwa uczucie głodu, zmęczenia oraz pamięć i świadomość przykrych przeżyć psychicznych – stan euforii.

Morfina w małych dawkach nie upośledza proc. myślowych i czynności ruchowych. Większe dawki – zmniejszenie wrażliwości na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, ułatwia sen. Bardzo duże dawki – głęboki sen narkotyczny, zaburzenia czynności ośrodków autonomicznych.

Działanie na ośrodki autonomiczne:

Małe dawki – hamujące na ośrodki autonomiczne: zmniejszenie wrażliwości ośrodka oddechowego (zwolnienie oddychania), hamowanie czynności ośrodka kaszlu i ośrodka naczynioruchowego (rozszerzenie naczyń skórnych i obniżenie ciśnienia krwi), pobudzenie ośrodka wymiotnego.

Działanie na przewód pokarmowy:

Hamuje wydzielanie gruczołów (gł. trawiennych) oraz przesuwanie i wydalanie treści pokarmowej (napięcie ścian jelit i silny skurcz zwieraczy – zaparcia). Wzmaga napięcie zwieracza pęcherza moczowego, pęcherzyka żółciowego i innych narządów z mięśni gładkich.

Zatrucie ostre:
przedawkowanie wywołuje głęboki sen narkotyczny, źrenice zwężone; zimna, blada, silna skóra, tętno wolne, niskie ciśnienie krwi; oddech Cheyne’a-Stokesa). Śmierć przez porażenie ośrodka oddechowego.

Ratowanie zatrutego:

Stosowanie analeptyków ośrodka oddechowego – nalorfina i lewalorfan, zw. działające antagonistycznie w stosunku do morfiny na ośrodek oddechowy.

Sztuczne oddychanie mieszanką O2 z CO2, płukanie żołądka (po 2-3 h ) r-em KMnO4 (rozkład morfiny), podanie środków przeczyszczających i węgla aktywowanego

Zatrucia przewlekłe:

Narkomania morfinowa (morfinizm) – głód morfinowy najpierw psychiczny potem tkankowy po 7-10 dniach podawania morfiny. Morfina niezbędnym składnikiem przemiany materii tkanek narkomana. Odstawienie – objawy abstynencyjne(zaburzenia oddychania, niedomogi krążenia – śmierć)

Zatrucie chroniczne: zaburzenia psychiczne – zanik etyki, woli. Zaburzenia czynności i zwyrodnienie narządów wewnętrznych, zaparcia, przewlekły nieżyt błony śluzowej przewodu pokarmowego, zmniejszenie wydzielania soków trawiennych, brak łaknienia - wychudzenie. Impotencja u mężczyzn, zaburzenia miesiączkowania i bezpłodność u kobiet, zmniejszenie odporności na choroby zakaźne, wypadanie włosów, sucha blada i cienka skóra.

Leczenie morfinizmu:

W zakładach zamkniętych. Stopniowe zmniejszanie ilości podawanej morfiny, leczenie ogolne i psychoterapia. Objawy abstynencji łagodzone insuliną, ACTH, glikokortykosteroidami, pirogenoterapią, lekami kojącymi i neuroplegicznymi (gł. pochodne fenotiazyny)

Przeciwwskazania:

Niemowlęta i ciąża

Opium – jego działanie jest wynikiem działania wszystkich jego alkaloidów gł. morfiny i papaweryny. Działanie silnie narkotyczne, przeciwbólowe, nasenne, przeciwkaszlowe, zmniejszenie wrażliwości ośrodka oddechowego. Papaweryna – hamowanie skurczy mięśni gładkich.

Zastosowanie morfiny:

1. lek przeciwbólowy w:

- dusznicy bolesnej i zawale mięśnia sercowego

- bólach nowotworowych nie podlegających zabiegowi operacyjnemu

- po ciężkich urazach, zmiażdżeniach, postrzałach, oparzeniach w celu zapobiegania wystąpienia wstrząsu pourazowego

2) przygotowanie farmakologiczne chorego do znieczulenia ogólnego – skrócenie okresu pobudzenia, ułatwienie wystąpienia narkozy

3) zmniejszenie wrażliwości ośrodka oddechowego w dusznicy bolesnej

Preparat:

- Morphinum hydrochloricum

Kodeina – alkaloid pochodny morfiny występujący w opium. Działa słabiej niż morfina na korę mózgu, rzadko euforia. Silne działanie hamujące na ośrodki autonomiczne (gł. kaszlu)

Zastosowanie:

Lek przeciwkaszlowy w nadmiernych odruchach kaszlowych (np. krztusiec, gruźlica)

Preparat:

- Codeinum phosphoricum

Syntetyczne pochodne morfiny:

- o silnym działaniu przeciwbólowym:

Oksykodon (Eucodalum) – działanie silnie przeciwbólowe jak morfina, ale mniejsze działania niepożądane (brak wymiotów i wzrostu napięcia mięśni gładkich)

Leworfanol (Dromoran) – działa przeciwbólowo dłużej i silniej od morfiny. Działania niepożądane, objawy zatrucia, przeciwwskazania jak dla morfiny.

- o silnym działaniu przeciwkaszlowym (jak kodeina):
Hydrokodon – Hydrocodonum hydrotartaicum (Dikodid) - działa przeciwbólowo jak morfina, ale mniej toksyczny. Jeden z najsilniejszych leków przeciwkaszlowych

Etylomorfina (dionina) – Aethylmorphinum hydrochloricum – działa przeciwbólowo słabiej niż morfina, silniej niż kodeina. Lek przeciwkaszlowy

Dekstrometorfan (Romilar) – działa silnie przeciwkaszlowo, nie działa przeciwbólowo ani depresyjnie na OUN

- antagoniści morfiny o właściwościach analgetycznych:

Nalorfina - Nalorphinum (N-allilonormorfina) – kompetycyjny antagonista morfiny i wszystkich jej pochodnych i innych narkotycznych leków przeciwbólowych – znosi ich działanie ośrodkowe, zwłaszcza przeciwbólowe depresyjne na ośrodek oddechowy (stosowana jako odtrutka w zatruciach morfiną). Działa ośrodkowo przeciwbólowo, nieznacznie hamuje czynność ośrodka oddechowego, działa slabonarkotycznie, nie euforyzuje. Na narządy z mięśni gładkich działa spazmolitycznie (morfina kurcząco). Podobne działanie ma lewalorfan.

Inne narkotyczne leki o działaniu przeciwbólowym:

Petydyna – Pethidinum hydochloricum (Dolargan) – działa przeciwbólowo słabiej i krócej niż morfina. Działa miolitycznie i parasympatykolitycznie (zastosowanie-kolki). Mniej objawów niepożądanych.

Zastosowanie:

Do koktajlów litycznych przed znieczuleniem ogolnym zamiast morfiny, do znieczulenia ogólnego przy bronchoskopii i gastroskopii.

Metadon (Polamidon) – działa przeciwbólowo silniej niż morfina, wzmaga skurcze mięsni gładkich, słabo euforyzuje, rzadko przyzwyczaja.

Fentanyl – działa kilkadziesiąt razy silniej od morfiny

Zastosowanie:

1. premedykacja przed zabiegami operacyjnymi

2. w neuroletoanalgezji – znieczulenie, w którym podaje się dożylnie krótkodziałający analgetyk narkotyczny

NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE:

Działają przeciwbólowo słabiej niż narkotyczne leki przeciwbólowe; mniej niebezpieczne, nie powodują przyzwyczajenia, rzadko prowadzą do nadużywania. Działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne (zmniejszenie nasilenia dośrodkowych impulsów bólowych), przeciwgośćcowe (RZS)

1. pochodne kw. salicylowego

2. pochodne pirazolonu

3. pochodne aniliny

4. pochodne chinoliny

Pochodne kwasu salicylowego:

Kw. salicylowy – krystaliczny zw. org. nierozp. w wodzie. Właściwości bakteriobójcze. Stosowany miejscowo drażni tkanki – w małych stężeniach wzmaga rozrost naskórka, w większych rozpulchnia go i rozpuszcza. Pochodne kw. salicylowego działają przeciwbólowo, uspokajająco, przeciwgorączkowo, napotnie, przeciwzapalnie i przeciwgośćcowo.

Związki salicylowe wydzielają się z żółcią, działając żółciopędnie i odkażająco na drogi żółciowe.

Salicylany są mało toksyczne, w większych dawkach – zawroty i bóle głowy, upośledzenie słuchu, podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, skazę krwotoczną, uczulenia.

Napotne i przeciwgorączkowe działanie malin zależy od zawartych w nich salicylanów.

Natrium salicylicum – lek przeciwgośćcowy (obniżenie temp. i obrzęków stawów). Dłuższe stosowanie powoduje zmniejszenie stężenia protrombiny i upośledzenie krzepnięcia krwi (zapobieganie – witamina K); stosowany doustnie z wodorowęglanem sodowym (zapobieganie rozkładowi pod wpływem HCl na drażniący kw. salicylowy)

Kw. acetylosalicylowy (Polopiryna, Aspiryn) – działa silniej przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i napotnie niż salicylan sodu. Działa dłużej, mniej drażni przewód pokarmowy.

Zastosowanie:

1. lek przeciw zaziębieniu – rozszerza naczynia skórne i działa napotnie.

2. Lek przeciwgorączkowy, przeciw bólom głowy i reumatycznym bólom mięśni, stawów i nerwów

Lek drażni błonę śluzową żołądka, może wywołać wrzody żołądka i dwunastnicy. Stosowana często z dodatkiem środków neutralizujących działanie HCl np. Polopiryna S – kw. cytrynowego i węglanu wapniowego, Polopiryna C – kw. askorbinowego

Wśród zw. salicylowych najczęściej stosowany salicylamid – mała toksyczność, brak przykrego smaku polopiryny, działa silniej przeciwbólowo, słabiej przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie od Polopiryny

Pochodne pirazolonu:

Najsilniejsze nienarkotyczne leki przeciwbólowe. Działaja przeciwgorączkowo, uspokajająco, przeciwzapalnie, przeciwgośćcowo, przeciwprzesiękowo i spazmolitycznie. Trucizny protoplazmatyczne – przy dłuższym stosowaniu uszkodzenie szpiku. Częste przypadki uczulenia

Mechanizm działania przeciwgorączkowego i przeciwgośćcowego: hamowanie syntezy prostaglandyn ( jak dla aspiryny)

Aminofenazon-Aminophenazonum (Pyramidonum) – działa silnie przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, słabo uspokajająo, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, przeciwgośćcowo i spazmolitycznie. Rozszerza obwodowe naczynia krwionośne, kurczy naczynia mózgowe. Uszkadza szpik, wywołuje uczulenia.

Noramidopiryna-Noramidopyrinum (Pyralginum) – działa silnie przeciwbólowo, słabiej przeciwgorączkowo i przeciwgośćcowo

Fenylobutazon-Phenylbutazonum (Butapirazol) – silnie przeciwbólowo, przeciwgośćcowo i przeciwzapalnie

Mieszanki przeciwbólowe:

Silniej od pochodnych pirazolonu działają mieszanki tych leków z pochodnymi kw. barbiturowego. Pochodne pirazolonu osłabiają działanie nasenne barbituranów a te wzmagają działanie przeciwbólowe. Często dodaje się kodeinę – potęguje działanie przeciwbólowe lub kofeinę (zwłaszcza bóle głowy)

Pabialgin – aminofenazon + allobarbital; lek przeciwbólowy i spazmolityczny

Veramid (Veramon) – aminofenazon + kw. dietylobarbiturowy; działa silniej i dłużej przeciwbólowo od pabialginy

Gardan – aminofenazon + noramidopirydyna

Pochodne aniliny:

Fenacetyna-Phenacetinum (Phenacetin) – działa przeciwbólowo, uspokajająco, przeciwgorączkowo,dobry lek przeciwbólowy.