pierwsze zakony na ziemiach polskich

PIERWSZE ZAKONY NA ZIEMIACH POLSKICH

BENEDYKTYNI

-zgromadzenie założone w VI w. we Włoszech przez Benedykta z Nursji

- przyjmuje się, że towarzyszyli pierwszym polskim biskupom – Jordanowi i Ungerowi

- kiedyś przyjmowano hipotezę o ich działalności już w IX w, lecz nie potwierdzają tego materiały archeologiczne

- w 1003 r. dokonano napadu rabunkowego i morderstwa na 5 Braciach Męczennikach, lecz nie zakończyło to działalności klasztoru

- czasy Kazimierza Odnowiciela, a zwłaszcza Bolesława Śmiałego charakteryzują się zakładaniem w diecezjach trwałych ośrodków monastycznych

- benedyktyni wykazywali ożywioną aktywność ekonomiczną, co owocowało fundacjami kolejnych klasztorów

- do XII w. benedyktyni odgrywali wiodącą rolę w życiu religijnym i kulturalnym kraju. Ich aktywności zawdzięczać należy sprowadzenie do Polski i wykonywanie na miejscu wielu ksiąg liturgicznych.

TYNIEC

- budowę kościoła podjęto u schyłku lat 50 XI w lub w lata 1075-1085

- fundatorem był Kazimierz Odnowiciel lub Bolesław Śmiały i jego żona Judyta

- Badania zainicjowane pracami Gabriela Leńczyka – od schyłku lat 40 XX w. Do połowy lat 60. przebadano niemal całą powierzchnię kościoła. Kolejne badania rozpoczęły się w połowie lat 90.

- Od początku po wiek XVIII wnętrze kościoła używane było do celów grzebalnych, a pierwsze groby zakonników zostały wpisane w plan powstającej świątyni

- Odkryto prawie 50 pochówków, wśród których kilkanaście odnosi się do XI-XIII/XIV w.

- Zmarłych chowano w różnych strefach kościoła. Rozkład pochówków też był różny. Rzadko chowano w trumnach. Pochówki najczęściej nie zawierały wyposażenia.

- Do najbardziej monumentalnych należy grób zawierający domniemane szczątki pierwszego opata Arona lub jego następcy Anchory. Jest to grobowiec o ścianach z ciosów kamiennych, ale bez dna, z wymodelowaną półkolistą niszą na głowę, wyżłobioną w bloku piaskowca. Jedynie ten opat otrzymał kamienny sarkofag i płytę upamiętniającą w posadzce.

- W grobach opatów przy prawym boku zachowały się pastorały, a przy 2 pochówkach również naczynia liturgiczne. W 3 przypadkach udało się ustalić że zmarli mieli na sobie szaty liturgiczne.

- Uważa się, że monumentalną bazylikę trójnawową wzniesiono dopiero pod koniec XI w., a murowane zabudowania klasztorne powstały w XII w.

- na terenach późniejszego klasztoru, zauważono, że warstwa kulturowa dochodziła aż do 2 metrów, nawarstwienia te prawdopodobnie miały związek z formowaniem terenu dla lepszego przystosowania go pod budowę pierwszego kościoła

- Emil Zaitz sądzi, że są przesłanki umożliwiające wydzielenie najstarszej fazy kościoła opackiego. Zwraca uwagę na tzw. szarą posadzkę (wylewka pod właściwą posadzkę) i grób opata oznaczony nr 15. Posadzka przykrywała grób opata. W zasypisku tego grobu nie było grudek zaprawy z warstwy budowlanej. Właśnie te elementy mają świadczyć o ich związku z poziomem najstarszej świątyni. Dopiero powyżej wspomnianej posadzki występują nawarstwienia związane z budową bazyliki romańskiej.

- Dominującymi elementami kompleksu opackiego stały się trójnawowa bazylika, refektarz (jadalnia) i otaczające krużganek zabudowania tworzące czworobok w południowo zachodniej części klasztoru. W obrębie murów obwodowych znalazły miejsce budynki drewniane o charakterze mieszkalnym i gospodarczym. Długość 24m, szerokość 12 m. Część fundamentowa wykonana z dużych brył wapienia. Partie naziemne wzniesiono techniką opus emplectum.

MOGILNO

- początki klasztoru lata 40 XI w.

- Wybrano to miejsce, by zakon stanowił oparcie dla diecezji gnieźnieńskiej oraz zaporę przed wpływami pogańskimi docierających z terenów pruskich i pomorskich. Pierwszy kościół zaczęto wznosić w obrębie istniejącego już grodu.

- Proces budowy kościoła klasztornego był rozciągnięty w czasie

- Była to trójnawowa bazylika z transeptem i 3 apsydami. Długość muru korpusu nawowego najstarszego kościoła wynosiła ponad 37 m, rozpiętość fundamentów transeptu 22,5 m. Z transeptu prowadziły 2 klatki schodowe do krypty.

- Budowla najstarszej fazy stylistycznie przypomina zredukowaną formę architektury karolińskiej, którą można znaleźć na obszarze Niemiec jako charakterystyczne dla kręgu nadreńsko-mozańskiego 1 poł. XI w.

- zachodnia krypta kościoła początkowo prawdopodobnie miała funkcję sali kapitularza, czyli miejsca zgromadzeń zakonników. Miejscem grzebalnym mogła stać się po wybudowaniu murowanego klasztoru. W obrębie krypty wschodniej odkryto fundamenty ołtarza.

- z 1 poł. XIII w. uchwycone są ślady spalenizny na terenach przyległych do kościoła jak i we wnętrzu . W tym czasie spalony został wał obronny, łączone jest to z wydarzeniami walk książąt dzielnicowych. Po walkach przebudowano zespół klasztorny. Wzniesiono też nowe umocnienia. W poł. XIII w. wybudowano pierwsze obwarowania murowane z mostem zwodzonym i fosą od strony rozwijającego się miasta.

- Na terenie zespołu klasztornego odsłonięto 54 groby. Najstarsze w krypcie wschodniej i na zewnątrz kościoła wokół prezbiterium. Brak trumien i wyposażenia. We wszystkich grobach byli mężczyźni. W krypcie wschodniej natrafiono na wkop o głębokości 4 m. Interpretowany jako najstarsze miejsce chowania zakonników, ale natrafiono tam na niewielką ilość szczątków.

LUBIŃ

- Kompleksowe prace archeologiczne trwały w latach 1978-1994 r., objęły one obszar wzgórza, wnętrze kościoła i kościół św. Leonarda z przyległym cmentarzem

- Budowa pierwszej bazyliki p.w. Najświętszej Marii Panny została rozpoczęta w ostatniej ćwierci XI w., nie została doprowadzona do końca. Fundatorem był Bolesław Krzywousty. Miała to być trójnawowa świątynia, beztranseptowa, z 3 apsydami od wschodu.

- Wznowienie fundacji klasztoru datuje się na czasy Krzywoustego. W drugiej fazie odstąpiono od pierwotnej koncepcji planu. Uderza o wiele skromniejszy program architektoniczny.

- Plan kościoła klasztornego wzniesiono w technice opus emplectum z różnych surowców skalnych, wielkość zredukowana do rozmiarów 13 na 9,5 m. Plan ograniczał się do jednonawowej świątyni z transeptem i 3 apsydami.

- W kolejnej fazie – 2 poł. XII w., dobudowano trójkondygnacyjny masyw zachodni. Później przebudowano partię prezbiterialną.

- Zabudowaniom sakralnym towarzyszył mur obwodowy oraz wykopana po stronie północnej i częściowo od zachodu fosa. Po stronie południowej wykorzystano w roli elementu ogradzającego resztki muru kościoła fazy najstarszej. Po stronie zachodniej muru wybudowano 2 baszty: jedną półkolistą i drugą o d=4m baszty takie , nieznane w tym czasie w Polsce, uznawane są za bezpośrednią realizację tradycji z Europy Zachodniej.

- Cały obszar klasztorny zajmował teren 38 na 40-45 m .

- Na południe od kościoła znajdował się cmentarz.

- W kościele jaki w obiektach klasztornych powszechnie chowano zmarłych. Łącznie odkryto ponad 270 grobów. Liczne pochówki były też w kryptach i ossariach.

- Opatom przypisywane są groby w prezbiterium.

- 2 pochówki się wyróżniają: 1. (grób 197) w krypcie zachodniej, złożono w 4-bocznym grobowcu, szalowanym wewnątrz drewnem i przykrytym płytą z zaprawy wapiennej umieszczonej na poziomie posadzki. Mężczyzna 30-35 lat. Zniszczony grób, wkopy rabunkowe – koniec XIV w. Zdaniem odkrywców forma grobu jak i miejsce, wskazują, że pochowanym mógł być książę Bolesław – 1 z synów Mieszka Starego z Rusinką Eudoksją.

- W kaplicy grobowej, odsłoniętej po stronie północnej prezbiterium, odkryto szczątki 31 zmarłych, w tym 4 kobiece i 9 dziecięcych. Pomieszczenie o wymiarach 11 na 4 m i wysokości 5 m, zbudowane z kamieni w kształcie wydłużonej kostki, zamknięte pierwotnie apsydą, a później prostą ścianą. Najstarszy pochówek posiadał wyposażenie (nr 186) 1, 20 m poniżej posadzki, w skrzyni ze ścianami bocznymi i wiekiem, ale bez dna, 45-55 lat, mężczyzna, asymetria stóp, drewno ścięte między 1220 a 1230 r. Niektórzy uważają, że to pochówek księcia Władysława Laskonogiego, bo w kościach czytelne krwiopochodne zapalenie, dyskoidalna głowica z otworem wykonana z poroża, z resztkami zbutwiałego drewna w środku, z warstwy gruzowiskowej zakrystii – plakietki z wyobrażeniem orła piastowskiego z XIII w. Wg innych pochowany tam jego bratanek Władysław Odonic.

W trakcie budowy całego założenia istniało osiedle związane właśnie z ową budową. Znajdowało się ono na zachód od muru. Stwierdzono tam resztki naziemnych budynków drewnianych i zagłębionych w ziemię, częściowo mieszkalnych , częściowo pracowni wiążących się np. z obróbką budulca kamiennego, pozostałości pieców metalurgicznych. Została zlikwidowana po połowie XIII w. w partii środkowej, lecz zabudowania służebników klasztornych w partii północno- i południowo-zachodniej nadal istniały.

CYSTERSI

- Cystersi - zgromadzenie mnisze założone w XI w. we Francji, wyrośli na regule benedyktyńskiej. Połączyli reguły św. Benedykta z ascezą i ideałami życia eremickiego. Wprowadzono ascezę, a podstawą utrzymania mnichów stała się ich praca na roli.

-Intensywna działalność budowlana – XII i XIII w.

- Pierwsi mnisi w PL pojawili się w latach 40 XII w. jako filia burgundzkiego klasztoru w Morimond.

- Głównym źródłem dochodów u schyłku wczesnego średniowiecza była gospodarka chłopska, dostarczająca klasztorowi rentę feudalną. Mnisi budowali szpitale przyklasztorne, skryptoria, w których kopiowano księgi liturgiczne i spisywano kroniki.

JĘDRZEJÓW

- Najstarszy klasztor cysterski założony około 1140 r. Fundatorem był Janik Jaksa, późniejszy arcybiskup gnieźnieński.

- zakonnicy przybyli do tego miejsca, by nawracać narody Rusi

- prowadzili parafie, szkółki, szpitale. Posiadali młyny, tartak, hutę szkła, budowali organy, zajmowali się hodowlą ryb.

- Kościół cystersów sprzed 1210 roku jest trójnawową bazyliką z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium

- W części środkowej klasztoru zachowała się sporych rozmiarów półkolista kamienna wieża (fragment dawnej fasady), pochodząca jeszcze z pierwszej przedcysterskiej świątyni (przed 1118 rokiem).

ŁEKNO

- W Łeknie znajduje się zespół osadniczy na stanowisku „klasztorek”, gdzie zidentyfikowano osadę i gród z okresu plemiennego, gród wczesnopaństwowy z romańską rotundą, klasztor cysterski i wielowarstwowe cmentarzysko szkieletowe z kaplicą cmentarną.

- Nazwa „klasztorek” odnosi się do utrwalonego w dokumentach pisanych miejsca, gdzie miała istnieć wieś. Do dnia dzisiejszego przetrwały z niej jedynie ruiny klasztoru.

- Pierwszą budowlą sakralną w tym miejscu była rotunda prosta z półkolistą apsydą, odkryta w północo-wschodniej części grodu, bezpośrednio pod reliktami kościoła cysterskiego. Jej łączna długość wraz z apsydą wynosiła ok. 12 m, przy średnicy wnętrza nawy 6,8 m i apsydy do 3,6 m. Zbudowana z płyt piaskowca kwarcytowego. Obiekt wzniesiono przed poł. XI w.

- Około roku 1153 ufundowany został klasztor cystersów. Zakonnicy przybyli tu ze zgromadzenia w Altenbergu koło Kolonii. Opactwo funkcjonowało po wiek XV, kiedy to przeniesiono je do Wągrowca.

- Po translokacji klasztoru w jego dawnym miejscu powstał cmentarz, na którym pobudowano kaplicę. Około 1620 r. nie było osadnictwa, więc cmentarz przestał funkcjonować i kaplica popadła w ruinę.

- Pierwszym kościołem klasztornym było niewielkie oratorium. Wzniesiono je na planie prostokąta i zakończono prostokątnym prezbiterium z półkolistą apsydą. Od strony zachodniej przylegała kruchta. Obiekt miał ok 25 m długości i 15 m szerokości. Między końcem XII w, a połową XIII w. oratorium rozbudowywano w kierunku zachodnim. W ten sposób powstał halowy kościół o długości 42,5 m i szerokości 14-14,6 m. W końcowym okresie zapewne nastąpiła utrata statyki, wskutek posadowienia kościoła nie na calcu, a na obiektach chronologicznie starszych. Prowadziło to do nieuchronnej destrukcji. To mogła być przyczyna przeniesienia klasztoru do Wągrowca.

- Podczas badań wydobyto liczne materiały, w tym gipsowe detale architektoniczne bryłowe i płaskie trójwarstwowe, pochodzące z wystroju klasztoru. Część z nich jest bogato zdobiona rytem, z motywami roślinnymi, gryfami.

WĄCHOCK

- Cystersi w Wąchocku – 1179 r.

- W latach 60. XX w. dokonano tu wielu odkryć, w tym najstarszej, trzynastowiecznej fazy klasztoru. Było to trójskrzydłowe założenie przylegające do południowej ściany kościoła konwentualnego.

- W latach 70. XX w. odkryto negatywowe pozostałości nieznanych dotąd budowli monumentalnych, stratygraficznie poprzedzających wzniesienie zabudowań trzynastowiecznego klasztoru. Wyróżniały się wśród nich: obiekt sakralny – identyfikowany z kaplicą pałacową oraz prostokątna budowla świecka – zinterpretowana jako palatium. Pozostałością po kaplicy miały być m.in. ślady zachowane na odcinku ściany wschodniej prezbiterium, w tym jej ława fundamentowa, fragment negatywu ściany północnej oraz fundamenty arkad międzynawowych. Natknięto się na pozostałości prostokątnej apsydy. Całość wzniesiona z lokalnego szarego i czerwonego piaskowca.

- Obok kaplicy cmentarz typu rzędowego, który określa czas funkcjonowania wcześniejszych zabytków. Pochówki orientowane w kierunku zachodnim. Groby zalegały tu poniżej pochowków cysterskich. Na 20 grobów 7 złożono w trumnach, 1 w obudowie kamiennej z płyt piaskowca. 1 był pochówkiem dziecka.

- Uważa się, że po 1179 r. pewne budowle rozebrano, inne włączono w obręb XIII-wiecznego klasztoru.

- Po co budowano nową kaplicę klasztorną, skoro w tym miejscu wcześniej była inna? Wg Białoskórskiej wynikało to z reguły cysterskiej. Bo dawna kaplica przejęła część funkcji parafialnych, włącznie z sepulkralnymi, nie mogła stać się jednocześnie budowlą konwentualną.

KANONICY REGULARNI (ZAKONNICY REGUŁY ŚW. AUGUSTYNA) – OPACTWO W TRZEMESZNIE

Zakon wywodzi się z tzw. biskupich wspólnot kleryckich tworzonych od IV. Wśród tych wspólnot jedną z bardziej znanych jest wspólnota utworzona przez św. Augustyna w Hipponie. Po kilku wiekach na synodzie laterańskim w 1059 dokonano reformy życia kanoniczego. Rok ten jest oficjalną datą powstania zakonu. Do Polski kanonicy regularni przybyli na przełomie XI i XII w.

Kościół i pierwsze zabudowania klasztorne wzniesiono na niewielkim wyniesieniu otoczonym od północy i zachodu jeziorem. Od wschodu rozwijała się osada przyklasztorna.

1949-1950 – badania i w latach 80., odkryto wówczas wieżę na planie prostokąta, odsłonięto fragmenty fundamentów skrzydeł krużganków klasztornych i zabudowy gospodarczej, odkrycia te zasadniczo zmieniają rekonstrukcję pierwszego kościoła, który jest datowany na 1 poł. XII w.

Na najwcześniejszy poziom składa się budowa pierwszej, romańskiej świątyni oraz wznoszeń zabudowań klasztornych.

Niewielka trójnawowa bazylika z chórem kapłańskim zakończonym apsydą, ujętym 2 kwadratowymi pomieszczeniami w zakończeniu naw bocznych. Jedynym zachowanym śladem wystroju architektonicznego są barwne płytki ceramiczne. Kościół w takim stanie wytrwał do 2 poł. XIV w., kiedy to miały miejsce pożary. Po nich kościół odbudowywano już zgodnie z założeniami gotyckimi.

Badania potwierdziły obecność cmentarza przyklasztornego.

Odkryto 2 krypty. Uważano, że w 1 z nich mogły być relikwie św. Wojciecha, lecz brak danych, które by to potwierdzały.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pierwsze zakony na ziemiach polskich
Zadania pierwszych inkwizytorów na ziemiach polskich
Budownictwo drewniane na ziemiach polskich sięga aż prehistorii i jest związane z pojawieniem się pi
Pierwszy system rejestracji kryminalnej przestępców na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim
6 Nowoczesne pielęgniarstwo na ziemiach polskich
Droga chasydów na ziemiach polskich
Żelazo na ziemiach polskich znane było okołou0 r
zaliczenia z hist gosp, ROZDZIAŁ 14, Gospodarka na ziemiach polskich
!! Wypracowania !!, 98, Rozwój przemysłu na ziemiach polskich w XIX i XX wieku®
O sztuce w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na ziemiach polskich
18 04 Prawosławie na ziemiach polskich
Sytuacja na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego po roku63
Rewolucja przemysłowa na ziemiach polskich (19 stron) 3E2J6YSUPCCPTGL7NYBHHQIONRCAXDMT55PLYIQ
Rozwój konstytucji na ziemiach polskich od XVIII do XX wieku, Rozwój konstytucji na ziemiach polskic
WIĘZIENIA HITLEROWSKIE na ziemiach polskich, WIĘZIENIA HITLEROWSKIE na ziemiach polskich (w obecnych
PIELĘGNIARSTWO NOWOCZESNE NA ZIEMIACH POLSKICH
M PASZKOWSKA Z DZIEJÓW STATYSTYKI SĄDOWEJ NA ZIEMIACH POLSKIC W XIX WIEKU
sztuka prehistoryczna na ziemiach polski, Plastyk, obrona, 1. sztuka prehistoryczna

więcej podobnych podstron