1. Fakty (wydarzenia) historyczne ważne dla narodu żydowskiego. Antioch IV Epifanes – jego rola.
Pierwsza połowa II w. p.n.e. aż do 200 r. p.n.e. to czas panowania Ptolemeuszy w Palestynie, następnie zaś władzę objęli Seleukidzi. Napięcia w Jerozolimie i Judei: „Arcykapłan Boga Jedynego jest mianowany przez pogańskiego króla, kandydacie knują intrygi na królewskim dworze”. Jedenasty władca z tej dynastii, Antioch IV Epifanes, prześladował Żydów – zabraniał im składać ofiary w Świątyni Jerozolimskiej:
Efektem tego wszystkiego jest wybuch powstania Machabeuszy, którego przywódcą był Juda Machabeusz (przydomek). W ciągu czterech lat powstańcy odzyskali Jerozolimę i na nowo poświęcili zbeszczeszczoną Świątynię (167/168 – 164 p.n.e.)
Panowanie Domicjana (81-96r.) – wygnał z Rzymu wszystkich filozofów, prześladował chrześcijan, wymagał nazywania siebie „panem i bogiem”.
Panowanie Nerona – prześladowanie chrześcijan, mieszkających w Rzymie.
70 r. – zburzenie Jerozolimy.
2. Znaczenie słowa „apokalipsa”.
Gr. Apokalypsis – objawienie, odsłonięcie (często za pośrednictwem anioła).
Jako dzieło literackie apokalipsa to opowieść o kimś, kto otrzymał objawienie, by je przekazać innym. Jest to objawienie tajemnic, znanych aż do tej chwili jedynie Bogu, toteż tylko On może je odsłonić. Czyni to sam lub za pośrednictwem anioła.
3. Kiedy (w jakich czasach) powstawały apokalipsy i dlaczego?
Apokalipsy rodzą się w czasach kryzysu, ucisku i największego zagrożenia. Mają one nieść pocieszenie prześladowanemu narodowi żydowskiemu i być zapowiedzią jego zwycięstwa oraz bliskości zbawienia. Nie są więc zapowiedzią zagłady (no cóż, przynajmniej nie dla Żydów). Przyjście królestwa zostaje porównane do przyjścia lata (w Polsce raczej wiosny – przyp. pani Gierek) – Łk 21, 25-31 (bardzo ważne!). Apokalipsa to wezwanie nie do rozpaczy, ale do nadziei.
4. W jakich latach powstawały apokalipsy? Najstarsza apokalipsa.
Powstawały od III/II w. p.n.e. do II w. n.e. Najstarsza jest Pierwsza Księga Henocha (zbiór najstarszych apokalips apokryficznych).
5. Przykłady utworów apokaliptycznych w Starym i Nowym Testamencie.
Księga Daniela, Apokalipsa św. Jana. Teksty apokaliptyczne wmontowane w inne pisma – eschatologiczne mowy Jezusa (Mk 13, Mt 24, Łk 21). W Biblii hebrajskiej charakter apokaliptyczny mają późni prorocy:
• Joel
• Zachariasz (Za 9-14) – Księga Zachariasza to nie dzieło tego Zachariasz z końca VI w. p.n.e., lecz innego proroka z epoki hellenistycznej.
• pewne partie Ezechiela (Ez 1-3, 9, 26-27, 37-48)
• w Księdze Izajasza rozdziały 24-27 (stanowiące późniejszą wstawkę) oraz 65-66.
6. Utwory apokryficzne pozakanoniczne.
Wszystkie zostały odrzucone przez faryzeuszów w Jamnii, kiedy ustalali kanon Biblii hebrajskiej, przez chrześcijan zresztą też.
Żydowskie apokalipsy apokryficzne, powstające od II w. p.n.e. do II w.n.e.: Henocha, Mojżesza, Adama, Abrahama, Ezdrasza, Barucha – w większości zachowane fragmentarycznie, dzięki chrześcijanom. Katolicy nazywają je apokryfami, a protestanci pseudoepigrafami. W II w. n.e. pojawiają się także apokryfy chrześcijańskie, takie jak Apokalipsa św. Piotra z opisem Sądu Ostatecznego, Apokalipsa św. Pawła, której punktem wyjścia stały się słowa Apostoła z Drugiego Listu do Koryntian (2 Kor 12, 2-4)
7. Ostatni prorocy według uczonych w Piśmie.
Aggeusz, Zachariasz i Malachiasz.
8. Hassidim (do tematu z ugrupowań żydowskich – przyp. Pani Gierek)
Grupa, która utworzyła się jeszcze przed powstaniem Machabeuszy, aby we własnym sercu strzec świętej Tory przed pogańskim zagrożeniem. Kiedy powstanie wybuchło, część się przyłączyła, ale na ogół nie popierali oni walki zbrojnej. Woleli ginąć jako męczennicy, bo miało im to otworzyć drogę do wiecznego życia.
9. Co odróżnia literaturę apokaliptyczną od mądrościowej?
Apokalipsy wyrastały z przekonania, że Bóg, gdy mu się spodoba, może udzielić swego objawienia komu zechce. W obu chodzi o mądrość, ale tylko w apokalipsie do jej poznania potrzebne jest specjalne objawienie.
10. Różnice pomiędzy autorami apokalips a prorokami.
| Prorocy | Autorzy apokalips |
|---|---|
| Przemawiają w imieniu Boga, są „mężami słowa” i to słowa żywego. Ich wyrocznie zbierają pierwotnie uczniowie, dopiero później zaczynają je spisywać sami prorocy. | Od początku piszą dla czytelników (wiąże się to z epoką, bo nie wcześniej niż w IV-III w. p.n.e. rozwija się na dobre także czytelnictwo w świecie greckim). |
| Nawołują z zasady do nawrócenia, wszystko może się zmienić na lepsze, jeśli tylko pokuta i skrucha będą szczere. | Ucieczki już nie ma, wzywają zatem do wytrwania w wierności niezłomnej, gdyż Bóg kieruje losami świata i On odniesie ostateczne zwycięstwo. |
| Zapowiadają nadejście Dnia Jahwe, a wraz z nim Królestwa Bożego na ziemi. Jest to dla nich uwieńczeniem planów Boga. | Oczekują gwałtownego wtargnięcia rzeczywistości Bożej w rzecz. naszą. Przemiana ta zakłóci odwieczny porządek świata (spadające gwiazdy, etc.) |
| Są mężami słowa, ale nie wizjonerami – miewają wprawdzie wizje, ale są one proste i zrozumiałe. U późniejszych (od Ezechiela – VI w. p.n.e.) wizje zaczynają się komplikować, a tam, gdzie pojawia się ktoś (zazwyczaj anioł) tę wizję wyjaśniający, to już tekst apokaliptyczny. Wizje nie stanowią ani właściwej treści, ani potwierdzenia ich posłannictwa. | W wizjach zawarte jest zasadnicze przesłanie. Mają one ponadto charakter symboliczny, trzeba dopiero starać się odczytać ich znaczenie, a nic nam nie da próba odtwarzania samego obrazu. |
| Pisane językiem symbolicznym. Symbolami są wszystkie występujące w nich liczby, kolory i obrazy tradycyjne. | |
| Autorzy ukrywają się zazwyczaj za imieniem jakiegoś wielkiego męża z odległej przeszłości (oprócz Apokalipsy św. Jana). Np. chrześcijańskie apokalipsy będą przypisywane apostołom: Piotrowi, Tomaszowi, Jakubowi, Pawłowi. |
11. Pojęcie czasu i bliskości u proroków i w apokalipsach.
W języku proroków i apokalips „blisko” oznacza bliskość tylko psychologiczną, a nie czasową. Jesteśmy już w pewien sposób „poza czasem”.
12. Symbole pojawiające się w apokalipsie; ich znaczenie.
| Liczby | Kolory | Obrazy tradycyjne |
|---|---|---|
| 7 - liczba doskonała, doskonałość, pełnia | Biały – zwycięstwo, czystość | Róg – moc, potęga |
| 6 – to 7 mniej 1, czyli niedoskonałość | Czerwony – mord, gwałt, krew męczenników | Białe włosy – wieczność (nie starość) |
| 3 1/2 - połowa 7, czas próby, prześladowania; 3 1/2 albo „czas, czasy i połowa czasu”; 3 1/2 = 3 1/2 lub 42 miesiące albo 1260 dni | Czarny – śmierć, bezbożność | Długa szata – często godność kapłańska |
| 12- Izrael, stary i nowy | Szkarłat i purpura – rozpusta | Złoty pas – władza królewska |
| 4 – świat stworzony (bo 4 strony świata?) | Zielony – rozkład i śmierć | |
| 1000 – bardzo wiele |
Symbolami są także kwadraty i wielokrotności liczb.
13. Księga Daniela: dlaczego jest uważana za szczególną; kiedy powstała i dlaczego, kim jest Daniel; treść Księgi (jej części); symbolika Księgi (szczególnie „Syn Człowieczy” i „ohyda spustoszenia”).
„Jest to księga szczególna, bo budzi przy pierwszym już zetknięciu wiele pytań (…) Zaczyna się wszystko już od jej miejsca w Biblii. W wydaniach katolickich Daniel jest czwartym wielkim prorokiem(…) w kanonie żydowskim i protestanckim jest tylko trzech wielkich proroków, natomiast Księga Daniela została zaliczona do Pism”. Jest to jedyna księga biblijna, zawierająca teksty aż w trzech językach: po hebrajsku (rozdz. 1 i 8-12), po aramejsku (rozdz. 2-7; w rozdział 3. wstawiono dwie greckie pieśni), po grecku (rozdz. 13 i 14). Teksty greckie są późniejszym dodatkiem i nie są uznawane za natchnione przez Żydów i protestantów, a Katolicy uważają je za wtórokanoniczne. Podział z punktu widzenia treści nie pokrywa się z podziałem wg języka.
Wg Księgi Daniel żył na wygnaniu w Babilonii w VI w. p.n.e. Autor tworzył ją pod wrażeniem prześladowania zarządzonego przez Antiocha IV (doskonale zna fakty z powstania Machabeuszy). Księga powstała zatem w Palestynie, w latach 167-164 (najprawdopodobniej w roku 164, gdyż autor wie już o odzyskaniu Świątyni, ale nie wie jeszcze o śmierci Antiocha IV, która nastąpiła pod koniec tego roku). Czyli jest oczywiste, że autor Księgi nie ma nic wspólnego z Danielem, który miał żyć w Babilonii ok. 400 lat wcześniej. Daniel to postać legendarna i zapewne spoza Izraela. Wspomina o nim jedynie Ezechiel, a u niego imię to brzmi Danel i pojawia się obok Noego i Hioba. W tekstach z Ugarit (dziś Ras Szamra) jest król DNiL. Być może Daniel to postać z jakiejś legendy fenicko – kananejskiej, wskazuje na to brak jego genealogii, podczas gdy podawanie genealogii w pismach żydowskich należało do uświęconego tradycją zwyczaju.
Księga dzieli się na dwie części (nie licząc dorzuconych później rozdziałów 13 i 14):
• opowieści pouczające (rozdz. 1-6) – mają zachęcić do niezłomnej wytrwałości w wierze – tylko rozdział 2. ma charakter apokaliptyczny
• wypowiedź Daniela, relacjonującego wizje, jakie otrzymał od Najwyższego (rozdz. 7-12) – właściwa apokalipsa.
Symbolika Księgi: (dodam troszkę treści, żebyście kojarzyli, tak na wszelki wypadek)
Rozdział pierwszy – Daniel przybywa na dwór wraz z trzema towarzyszami, by stać się chłopcem królewskim (zwyczaj właściwy dworom hellenistycznym, obcy w Babilonie i Persji), odmawia jedzenia nieczystych pokarmów (problem palący dopiero za Antiocha IV) i złożenia pokłonu złotemu posągowi króla, postawionemu przez Nabuchodonozora (Nabuchodonozor niczego podobnego nie wymagał ani dla swoich pogańskich bogów, ani dla siebie). Wszystko to wskazuje na czasy Antiocha IV. Młodzieńcy zostają wrzuceni do rozpalonego pieca – Nabuchodonozor dziwi się, bo widzi w piecu nie trzech, lecz czterech spokojnie przechadzających się mężów (czwarty to anioł) – ich ocalenie z ognia jest symbolem wyrwania z więzów śmierci męczenników, ginących za swoją wierność Najwyższemu. Rozdział szósty – Dariusz zabrania prosić o cokolwiek boga lub człowieka – wszystkie prośby do niego (jednak kult boski władców, poza Egiptem, to zjawisko greckie z końca IV wieku, a rzekomo istniejący Med Dariusz panuje jeszcze w VI wieku) – za wierność Bogu Daniel zostaje wrzucony do jaskini z lwami, jednak Dariusz nad tym boleje i każe go wypuścić. Daniel żyje – chodzi o to, że lud Izraela został skazany na śmierć za swoją wierność Bogu , lecz Bóg wyprowadzi go na wolność tak, jak wyprowadził Daniela.
Sen Nabuchodonozora (Dn 2) – posąg zrobiony z różnych, co niżej to gorszych materiałów – obraz imperiów: złoto – Babilon, srebro – Medowie, miedź – Persowie, żelazo – Aleksander Macedoński, żelazo i glina – monarchie hellenistyczne. Spada kamień i posąg się rozpada. Morał: nie tracić nadziei, wielkie mocarstwa przemijają, zbawienie przyjdzie wprost od Boga, powstanie to nie najlepszy pomysł. Imperium Medów nigdy nie istniało, więc mamy kolejno: babilońskie, perskie, greckie i rzymskie (pominięcie Rzymu nie miało znaczenia, ludzie ginęli z rąk Antiocha!)
Bardzo ważna jest wizja z rozdziału siódmego!!! Sen Daniela
(Dn 7, 2-9)
• cztery wrogie imperia (wichry nieba) – babilońskie, medyjskie, perskie i greckie (to ostatnie najgroźniejsze)
• bestia o dziesięciu rogach - dziesięciu władców z dynastii Seleukidów
• róg jedenasty – Antioch IV Epifanes (prześladowanie jeszcze trwa)
(Dn 7, 9-14)
• Syn Człowieczy – [hebr. ben’adam, aram. bar’enosz – syn człowieka, człowiek] prorok Ezechiel nazywa tak siebie aż 93 razy. Wg chrześcijan Jezus, który sam się z nim utożsamia (Mt 26, 64; Mk 14, 62; Łk 22, 69). Dla autora jest to jednak „lud świętych” (Dn 7, 26-27), który otrzymuje od najwyższego panowanie.
(Dn 8,8) baran – Persja, kozioł – Aleksander.
(Dn 9, 27) Ohyda spustoszenia – słowem „ohyda” prorocy nazywali kulty pogańskie; spustoszenie – hebr. szomem. Chodzi więc o posąg Baala Szamima (dosł. Pana Niebios), utożsamianego z Zeusem.
14. Kiedy i dlaczego powstała Apokalipsa św. Jana? Autorstwo Apokalipsy.
Powstała pod koniec panowania Domicjana, ok. 90-96 r. – ucisk, męczeństwo. Domicjan prześladował chrześcijan.
Autor nie chowa się za żadnym pseudonimem, przedstawia się już w prologu. Przebywa na wyspie Patmos (a więc został tam zesłany karnie jako chrześcijanin). Mamy pięć pism zachowanych pod imieniem Jana: Ewangelię, 3 listy oraz Apokalipsę. Ewangelia była co najmniej raz przeredagowywana i to samo może dotyczyć listów. Pierwszy list jest najbliższy Ewangelii – prawdopodobnie wspólny autor. Drugi i trzeci list mają charakter bardziej osobisty. Między Ewangelią i Apokalipsą istnieją różnice językowe i doktrynalne. Wniosek: autorem Apokalipsy jest ktoś inny, ale istnieje też hipoteza o szkole Janowej – być może Ewangelia została wygładzona językowo i stylistycznie, a Apokalipsa (pełna łamańców językowych) korekty się nie doczekała.
15. Oś Apokalipsy św. Jana. W jaki sposób ukazana?
Centrum wszystkiego jest zmartwychwstały Chrystus. Księgę otwiera i zamyka wizja Jezusa (z pierwszej płynie głębsze zrozumienie historii przedstawionej w księdze, z końcowej rodzi się nadzieja mająca pomóc chrześcijanom w oczekiwaniu na Jego powrót), jego śmierć i zmartwychwstanie są początkiem czasu zbawienia.
Apokalipsa św. Jana jest nazywana „Apokalipsą Jezusa Chrystusa” (dwie wersje: objawienie pochodzące od Jezusa Chrystusa lub objawienie dotyczące J.Ch.)
16. Próby interpretacji Apokalipsy Janowej.
Można je podzielić na trzy grupy:
• Apokalipsa przedstawia kolejne wielkie etapy dziejów ludzkości aż do końca świata (błąd tej teorii polega na tym, że trzeba ją na nowo dopasowywać do nowych czasów oraz zapominanie, że wszelkie liczby w są tylko symbolami)
• Interpretowanie Apokalipsy w całości jako zapowiedzi eschatologicznej, czyli końca świata. Autor miał myśleć tylko o paruzji i oczekiwać jej w najbliższej przyszłości.
• Jan odwołuje się tylko do historii mu współczesnej, więc przedstawia w sposób symboliczny refleksje dotyczące wydarzeń jego epoki.
17. Symbolika w Apokalipsie Janowej: siedem Kościołów, szaty wybielone we krwi baranka, dwaj Świadkowie, Niewiasta i jej Dziecię, dwie bestie, „niebiańska liturgia”, wizja ostateczna.
Siedem Kościołów – są to Kościoły prowincji Azji, do nich adresowane są Listy w pierwszym rozdziale. Są to: Efez, Smyrna, Pergamon, Tiatyra, Sardem Filadelfia, Laodycea). Chodzi także o pełnię, o cały Kościół powszechny wszystkich czasów.
Szaty wybielone we krwi baranka – wyzwoleni już z cierpień męczennicy opłukali swe szaty we krwi Baranka
Dwaj Świadkowie (Ap 11, 3-12) – ci, którym jeszcze za życia Jana przypadło pełnienie misji prorockiej w obliczu cesarstwa rzymskiego oraz symbol Kościoła, dającego świadectwo pośród narodów pogańskich.
Niewiasta – Maryja, także symbol ludu Izraela, Syjonu lub Jerozolimy (np. Jer 3, 6-10)
Syn Niewiasty – Chrystus – Mesjasz (wskazuje na to Psalm 2. wers 9.)
Dwie bestie (Ap 13, 2-4 oraz 13, 11) – łączą w sobie atrybuty czterech Danielowych. Pierwsza to Rzym (każdy totalitaryzm), a druga to kult pogańskie (wspierająca go ideologia).
Niebiańska liturgia – rozdziały 4. i 5. Apokalipsy, wizja zmartwychwstania ukazana od strony nieba: dwudziestu czterech starców – święci Izraela, białe szaty – należą do sfery Bożej, złote wieńce – zwycięstwo, cztery Istoty Żyjące – przedstawiają kosmos a że są „pośrodku tronu i dookoła trony” znaczy to, że Bóg nie przebywa w oddzielonym niebie, lecz jest obecny w świecie, który stworzył – tej obecności hołd liturgiczny składają starcy (czyli uświęcona ludzkość) i Istoty Żyjące, słowami: „Święty, święty, święty, Pan Bóg wszechmogący. Który był i Który jest, i Który przychodzi”, księga zapisana wewnątrz i na odwrocie – dawniej zwoje papirusowe zapisywano właśnie w taki sposób i jeśli były ważne, opatrywano pieczęciami, Lew z pokolenia Judy, odrośl Dawida – umierający Jakub udzielił swemu synowi Judzie błogosławieństwa, nazywając go „młodym lwem” (Rdz 49, 9-10) a wyrocznia Izajasza nazywa Mesjasza „różdżką z pnia Jessego” (Jesse to ojciec Dawida) – chodzi więc o to, że Mesjasz otworzy księgę; Baranek – Mesjasz
Wizja ostateczna - (Ap 21 i 22) obraz całkowitego wypełnienia obietnic Bożych – nowe Jeruzalem – nowy Kościół, zstąpi z nieba od Boga. Nowy świat to wzajemna komunia („Wszystko co moje, twoje jest, a co twoje moje”) i nieskończonego szczęścia dla całej ludzkości. Nie widać świątyni – jest nią Pan Bóg i Baranek. Rzeka wody życia wypływa z tronu Boga i Baranka – obraz Tego, „który od Ojca i Syna pochodzi” (mniemam, że chodzi o Ducha). I będzie drzewo życia, rodzące dwanaście owoców, wydające owoc każdego miesiąca – dostępne dla człowieka.
Lektury dodatkowe
1. Co wyrażają apokalipsy?
Wyrażają w sposób symboliczny bardzo istotne przekonanie, że pewne sprawy są w życiu transcendentne. Wszyscy podlegamy wpływom i siłom przekraczającym to, do czego świadomie dążą istoty ludzkie. Wyrażają przede wszystkim poczucie, że świat nasz przemija i że nie mamy tu stałej ojczyzny.
2. Apokalipsy pozakanoniczne: ich nazwy (od czego pochodzą); kiedy, gdzie i w jakim języku zostały spisane; co zawierają.
• Księga Jubileuszów – powstała pomiędzy 150 a 100 r.p.n.e. w Palestynie. Poza greckimi i hebrajskimi fragmentami zachowała się w całości tylko w Biblii etiopskiej. Pochodzenie nazwy: wszystko, co wydarzyło się od stworzenia świata aż do wyjścia Izraelitów z Egiptu, zostało podzielone na „jubileusze”, tj. okresy 49 lat, które dzielą się na siedem serii po 7 lat, każdy rok ma 364 dni. Inaczej nazywana „Małą Genezis” – bo w znacznej części parafrazuje Księgę Rodzaju (której grecki i łaciński tytuł brzmi Genezis). Autor wprowadził pewne uzupełnienia – np. dowodzi, że już patriarchowie zachowywali Prawo i obchodzili Święto Namiotów (w rzeczywistości znacznie późniejsze). Poznajemy imiona córki Adama i żon patriarchów sprzed potopu. Dowiadujemy się, jak Bóg stworzył anioły: „[stworzył] aniołów Oblicza i aniołów Uświęcenia, jak również aniołów wiatru, który tchnie, aniołów – duchy chmur, ciemności, śniegu (…)”. Aniołowie Oblicza i Uświęcenia (przynajmniej oni) zostali stworzeni już obrzezani
• Czwarta Księga Ezdrasza (apokryficzna Księga trzecia nie jest apokalipsą).
• Testamenty Dwunastu Patriarchów – powstała między 130 a 63 r.p.n.e. (za panowania Hasmoneuszów), była jednak póżniej przerabiana, także przez chrześcijan, a do naszych rąk dotarła w przekładzie greckim. Prawdopodobnie powstała w języku aramejskim. Nawiązuje do błogosławieństw Jakuba z 49. rozdziału Księgi Rodzaju.
• „Henoch słowiański” – napisany po grecku w I w.n.e. w Palestynie przez Żyda lub przez judeochrześcijanina (Żyda, który został chrześcijaninem). Zachował się tylko w języku starocerkiewnym. Henoch odbywa podróż przez siedem nieb i w jej czasie otrzymuje wiele objawień, dotyczących stworzenia świata, jak i tajemnic przyszłości.
• Księgi Sybillińskie: Księga trzecia (Sybilla aleksandryjska) - napisana po grecku przez nieznanego autora żydowskiego, żyjącego zapewne w II w. w Aleksandrii. Sam początek się zgubił, tak że tekst aleksandryjski zaczyna się od 97 wiersza Księgi (pierwsze 96 wersów zostało dopisanych później). W środku dodał też ktoś w następnym stuleciu ok. 100 wierszy. Autor Księgi trzeciej pisał wierszem i dialektem Homera; pagnie ukazać całość dziejów aż po ich kres i nadejście Królestwa Bożego. W ostatnich wierszach Księgi przedstawia się jako córka/synowa Noego (nie jest więc poganką, bo urodzona przed Abrahamem, uczestniczy w „praobjawieniu”). Nazywa Homera „pisarzem kłamstw” i oskarża o kradzież literacką (że niby przywłaszczył sobie jej język i miary wierszowe). Pierwsze zachowane wiersze stanowią prolog do dziejów ludzkości, które przedstawione są jako następujące po sobie imperia. Jest to historia królów, których później ludzie mianowali bogami. Tytanomachia to tylko pierwsza wojna ludzi. Imperia: Salomona-> Grecja->Macedonia->Rzym. Lekceważona jest chronologia. Chwała dla narodu wybranego, nie uprawiającego praktyk magicznych ani astrologii (rozróżnienie od astronomii). Mesjasza upatruje u Ptolemeuszów (być może w Ptolemeuszu VI Filometorze). Ksiąg Sybillińskich (zwanych Wyroczniami Sybillińskimi) jest dziś 12 (dwie zaginęły), miały wielu autorów, a ich ostatnia redakcja to V lub VI w. n.e.
3. Symbolika w „Apokalipsie zwierzęcej”
(85, 3-4) „Oto byk wychodzi z ziemi, a byk ten jest biały. Po nim wyszła jałówka, a z nią razem wyszły dwa cielce, jeden z nich był czarny, a drugi czerwony. I ten cielec czarny uderzył czerwonego i ścigał go po całej ziemi i odtąd nie mogłem dojrzeć tego cielca czerwonego”.
Biały byk – Adam, jałówka – Ewa, cielce – Kain i Abel.
Potem jałówka rodzi innego byka białego (Set) oraz byki i jałówki czarne. Do linii byków białych nalezą: Noe, Sem, Abraham, Izaak i Jakub. Ostatni byk biały (Jakub) zostaje ojcem dwunastu Owiec, które przedstawiają jego synów, protoplastów dwunastu pokoleń Izraela. Owce zaczynają błądzić, a wówczas Pan Owiec (Bóg) pozwala na nie napadać dzikim zwierzętom (narody pogańskie), a wreszcie wydaje je 70-ciu Pasterzom (królowie pogańscy i „aniołowie narodów”, którym poganie służą): 1-35 to okres od Nabuchodonozora do Aleksandra Wielkiego, następnych 35 to okres hellenistyczny, kiedy orły, jastrzębie, sępy i kruki (poganie) znęcają się nad Owcami.
Białe Owce (lud Izraela) wydaje na świat białe Baranki (Żydzi dochowujący wierności Bogu, pewno hassidim), ale wkrótce rzucają się Dzikie Bestie. Niektórym barankom wyrastają rogi (powstanie Machabeuszy), a wśród nich jeden róg potężny (Juda Machabeusz). Kruki (wojska pogańskie) starają się go powalić i w tym celu sprzymierzają się nawet z dzikimi owcami (Żydzi zhellenizowani). Ostatni obraz odnosi się zapewne do walko stoczonych przez Judę Machabeusza w 165 roku. Od tej chwili otwiera się przyszłość. Pan daje Owcom wielki miecz, by zabiły nim Dzikie Bestie. Sąd Boży: w ognistą otchłań zostają wrzucone najpierw gwiazdy, które spadły na ziemię (aniołowie upadli), po nich źli pasterze (władcy pogańscy, prześladujący Żydów) i zaślepione Owce (niewierni żydzi). Na miejsce starego Domu (Świątynia) pojawia się nowy, wspanialszy.
E. Trocme (Apokalipsa św. Jana)
W jakiej sytuacji znalazło się siedem Kościołów, do których skierowane są listy? Jakie są ich problemy, jakie zagrożenia na nie czyhają?
Zagrożeniem jest z pewnością rozwój kultu cesarza za Domicjana. Wiele z Kościołów zaznało prześladowań (Smyrna, Pergamon, Filadelfia), dwa pozostają w konflikcie z miejscową synagogą (Smyrna, Filadelfia) – określoną przez autora jako „synagogą Szatana”, trzy straciły swą pierwotną żarliwość (Efez, Sardem, Laodycea), borykają się z ruchami heretyckimi, pozwalającymi uczestniczyć chrześcijanom w kultach bałwochwalczych (Efez, Pergamon, Tiatyra).