Hospitacje inaczej
Dobrym początkiem niech będzie autentyczna historia sprzed kilkunastu lat. Jako rozpoczynający pracę, młody nauczyciel wychowania fizycznego, byłem na konferencji metodycznej (gdzieś w centralnej Polsce). Jednym z elementów takiego spotkania nauczycieli była lekcja pokazowa z siatkówki. Zestresowany liczną "lożą szyderców", nauczyciel z przejęciem poprowadził bardzo ciekawe zajęcia z grupą chłopców. W pewnym momencie uczniowie wykonali ćwiczenie w sposób odmienny od polecenia nauczyciela. Należy podkreślić, że zadanie (chodziło o sposób odbijania piłki) wykonali znakomicie pod względem technicznym. Wśród obserwatorów natychmiast pojawił się komentarz - wyćwiczona lekcja. Ten zarzut, na owe czasy bardzo poważny, pojawił się też na omówieniu zajęć w gronie uczestników konferencji. Żal mi było nauczyciela wobec totalnej krytyki, zabrałem więc głos, zwracając uwagę na znakomite wyszkolenie techniczne uczniów. Uważałem wtedy, do dziś nie zmieniłem zdania, że nauczyciel pokazał znakomity efekt swojej pracy - jego podopieczni potrafili grać w siatkówkę! Nie pamiętam już końcowej oceny ze strony prowadzącego konferencję doradcy metodycznego, nie jest to teraz istotne, jednak to zdarzenie przypomniało mi się przy przemyśleniach nad niniejszym opracowaniem.
Kiedyś podstawowym kryterium oceny lekcji był jej tok, zastosowane metody, środki, sformułowanie i realizacja celów (wychowawczy!). Często była to sztuka dla sztuki, ponieważ na pierwszym miejscu stawiano metody, formy zapominając o rzeczy najważniejszej - wyniku pracy ucznia i nauczyciela. Lekcje otwarte są jeszcze rzadkością, chociaż coraz częściej nauczyciele odczuwają potrzebę pokazania swojego warsztatu a przede wszystkim efektów własnej pracy. Jednym z podstawowych elementów nadzoru pedagogicznego pozostanie hospitacja. Z punktu widzenia dyrektora szkoły najbardziej istotny wydaje się § 4 Rozporządzenia MEN w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego : " ... dyrektorzy szkół i placówek prowadzą mierzenie jakości pracy szkół i placówek w szczególności przez:
badanie skuteczności działania szkoły lub placówki, porównując osiągane efekty z założonymi celami,
badanie osiągnięć edukacyjnych uczniów
diagnozowanie wybranych obszarów pracy szkoły lub placówki,
zorganizowane i systematyczne obserwowanie osiąganej jakości pracy szkoły lub placówki, według ustalonych kryteriów,
hospitację polegającą w szczególności na obserwacji wiedzy, umiejętności i postaw uczniów"
który wskazuje miejsce i rolę hospitacji w szkole.
Hospitacja pozostaje w szkole, choć jej rola jest zupełnie inna. Pierwszorzędne znaczenie, zgodnie z cytowanym we wstępie zarządzeniem o sprawowaniu nadzoru pedagogicznego, ma hospitacja diagnozująca - czyli badanie wiedzy, umiejętności i postaw uczniów. Założenia takiej hospitacji są następujące:
tematyka hospitacji wynika z realizacji zamierzeń;
nauczyciele lub zespoły nauczycielskie w ramach istniejących katedr tworzą narzędzia do procedur hospitacyjnych (np. plan metodyczny);
nauczyciel indywidualnie ustala termin hospitacji podczas której następuje prezentacja osiągnięć uczniów(nauczyciel najlepiej wie w którym momencie może zaprezentować osiągnięcia edukacyjne z danego zakresu programu, więc on proponuje termin);
dyrektor zaprasza zainteresowanych nauczycieli, rodziców oraz wizytatora do udziału w hospitacji; (zrealizowanie tego punktu od razu w całości może spotkać się ze zrozumiałym oporem i nieufnością hospitowanego - powinno się wprowadzać stopniowo - np. najpierw jeden lub kilku nauczycieli obok dyrektora na lekcji);
rozmowa pohospitacyjna powinna być spotkaniem nauczyciela ze wszystkimi gośćmi (jednak tylko po udanej lekcji powinno się rozmawiać w obecności osób z zewnątrz), jest to rozmowa o dzieciach - ich sukcesach, poziomie umiejętności, aktywności itp.;
po lekcji nauczyciel pisze diagnozę dotyczącą aktualnych osiągnięć uczniów i projekt dalszego działania;
Hospitacja diagnozująca to pokaz umiejętności uczniów. Na drugi plan w tym wypadku schodzą metody pracy nauczyciela. Nauczyciele w zespołach przedmiotowych powinni opracować harmonogram hospitacji tzn. kiedy - np. październik, początek drugiego semestru, w jakich klasach, jaki pokaz umiejętności składowych i operacyjnych mają zademonstrować uczniowie. Harmonogram taki powinien stać się obowiązujący dla dyrektora i nauczycieli. Początkowe minimum, to jedna taka hospitacja w roku szkolnym każdego nauczyciela. Istnieją jednak przesłanki, że nauczyciele przekonani o potrzebie mierzenia jakości pracy szkoły, zaproszą dyrektora więcej niż jeden raz w roku na hospitację diagnozującą. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na pozytywne nastawienie do tego typu hospitacji ze strony nauczycieli będzie potrzeba dokumentowania dorobku w ramach odbywanych staży.
Innym typem hospitacji jest hospitacja doradczo - doskonaląca. Jak wskazuje nazwa na takiej hospitacji powinno się skupić na sprawach organizacyjno - metodycznych oraz dydaktyczno - wychowawczych. W tym kontekście pojawia się odwieczny problem przedmiotowej bariery specjalizacyjnej np. dyrektor matematyk ma doradzać wykwalifikowanemu nauczycielowi przyrody. Ten problem można rozwiązać wykorzystując nowe zasady ścieżki zawodowej nauczyciela. W zarządzeniu dotyczącym awansu nauczyciela pojawia się nowa funkcja - opiekun stażu. Logicznym jest wyznaczenie do takiej funkcji najbardziej doświadczonego nauczyciela w danej katedrze ( nie zawsze musi to oznaczać najdłuższego stażu pracy ! ). Hospitacja doradczo - doskonaląca przeprowadzona przez dyrektora i opiekuna nauczyciela stażysty powinna spełnić swój cel. Koronny argument przeciwników tradycyjnej hospitacji, że bez dobrej znajomości przedmiotu niemożliwa jest obiektywna ocena hospitowanej lekcji, jako że strona metodyczna i organizacyjna lekcji wiąże się nierozerwalnie z jej tematem i treścią, przestaje być aktualny. Projekt cytowanego wyżej rozporządzenia nakazuje obecność dyrektora lub opiekuna stażu przynajmniej raz w miesiącu na lekcji stażysty, można przyjąć, że minimum trzykrotna obecność dyrektora w ciągu roku szkolnego ale w obecności opiekuna stażu będzie dobrą normą w szkole. W przypadku nauczyciela kontraktowego normą powinno być dwa tego typu spotkania w roku (dyrektor plus opiekun stażu) niezależnie od innych hospitacji opiekuna stażu. Oczywiście podstawowym ogniwem pozostaje hospitacja diagnozująca, element doradczo - doskonalący ma być tylko uzupełnieniem tego pierwszego. Zdaniem autora hospitacje o charakterze doradczo - doskonalącym nie powinny dotyczyć nauczycieli mianowanych, chyba że w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Hospitacje o charakterze kontrolno - oceniającym istniały w szkole zawsze. Nowe przepisy nie likwidują takich hospitacji, ponieważ ocenianie nauczyciela będzie się odbywało zdecydowanie częściej. W sytuacji określonej w art. 6a Karty Nauczyciela jest miejsce na taką hospitację. Autor planuje je tylko w takich uwarunkowaniach.
W zakresie ŁASIŃSKIEGO Dziś taki nauczyciel powinien otrzymać najwyższą ocenę, osiągnął cel, skutecznie nauczył