• TOSKANIA wyróżnia dwie stolice artystyczne:

• FLORENCJA

• PIZA

Protorenesans. Dla rejonu Toskanii charakterystyczne są okładziny elewacji z wielobarwnych kamieni (ten sposób zdobienia stosowany był we Florencji jeszcze na początku renesansu). Całość odnosi się do inkrustacji ścian (połączenie czerni i bieli). Kościoły Toskanii wręcz prześcigały swe współczesne odpowiedniki w Rzymie, jeśli idzie o klasyczne użycie materiałów i kompozycję fasad. Są również bar o podobne do kościołów florenckich XV wieku, które określane są właśnie mianem protorenesansu. Toskańskie budowle są równie kunsztowne, co Rzymskie XI i XII wieczne. W większości pod względem wystroju wnętrza. Przykładem jest :

* San Miniato al Monte we Florencji, 1013-1077. Zbudowany na miejscu wcześniejszej budowli, jako trójnawowa bazylika. Wnętrze podzielone kolumnami o wzorowanych na porządku korynckim kapitelach, przykrywa otwarta więźba dachowa. Trzy przęsła budowli oddzielają od siebie poprzeczne łuki oparte na filarach wzmocnionym półkolumnami. Trzecie przęsło ma podwyższoną posadzkę, pod którą została umieszczona krypta z sklepieniem krzyżowym. Ściany wewnętrzne i elewacje pokrywają inkrustracje z barwnych płyt kamienia ułożone w geometryczne wzory. Podobnie rozwiązano dekorację posadzki. Prezbiterium sklepione jest krzyżowo, zamknięte apsydą, lekkie marmurowe kolumny, które pokryte są marmurkowaną inkrustacja utrzymują w dwubarwnej tonacji ołtarz, który kryje domniemane szczątki patrona świątyni św. Miniasza oraz pasy ciemnego marmuru dzielą wnętrze. Fasadę zdobi także bogata, bizantyjska mozaika (przedstawiająca Chrystusa, św. Miniasza i Pannę Marie), znajdująca się, ponad edikulą, całość dzielona jest arkadami, o tym samym rozstawie interkolumnium, inkrustacje imitują ślepe portale. Wewnątrz użyto są kapiteli w porządku kompozytowym, które spoczywają na trzonie o soczysto zielonej barwie marmuru z Monteferrato. Przejęte formy antyczne – okulusy.

WEWNĄTRZ I NA ZEWNĄTRZ KOSCIÓŁ WYRAŻA JEDNO PRZESŁANIE: ‘ zbawienie jest piękne i obfite’. Obraz raju = niebiańskiego Jeruzalem = przedstawionego wśród klasycznych arkad i przy pomocy wielobarwnego marmuru stał się wspólnym motywem łączącym kościoły w dolinie największej rzeki Toskanii.Mozna go odnaleźć w:

* Baptysterium przy katedrze we Florencji, pocz. 1055.

Kopuła wewnątrz posiada przedstawienia S.T i N.T., całość okryta okładziną w kolorze bieli, czerni i zieleni, tworząca geometryczne inkrustacje . Całość tworzy 3 kondygnacyjny twór, z czego środkowa posiada płaskie arkady i otwory okienne, 3 wejścia prowadzące do jego wnętrza i 3 pary drzwi wykonanych z brązu.

Romańska architektura Toskanii znajduje swój najwspanialszy wyraz w zespole katedralnym w Pizie, znany, jako: * Campo dei Miracoli w Pizie, czyli POLE CUDÓW = zespół katedralny:

1. Katedra Santa Maria Assunta, ku czci NMP pocz. 1063, kons. oł.gł. 1122, architekt Busketos. Na planie krzyża łacińskiego. Wnętrze zostało podzielone na pięć naw przy pomocy monolitycznych kolumn o korynckich kapitelach. Kolumny wsparte są na attyckich bazach, pochodzących z wcześniejszych budowli. Nawa główna przykryta jest drewnianym stropem, boczne sklepieniami krzyżowymi. Nad skrzyżowaniem naw z transeptem umieszczono eliptyczną kopułę. Wnętrze ozdobiono białym marmurem i zielonym serpentynem ułożonym naprzemian w pasy. Podobnie potraktowano elewacje zewnętrzne, dodając w fasadzie dekoracje w kształcie rombów. Portale fasady zdobią kolorowe mozaiki. Najniższą kondygnację zdobią przyścienne arkady okalające kościół, powyżej wykonano arkadowe galerie, wpisując je w fasadzie w bazylikową sylwetkę budowli. Przez zastosowanie nieregularności rozmieszczenia arkad, krzywizn korygujących złudzenia optyczne, osiągnięto efekt niezwykłej harmonii przy jednoczesnej prostocie zastosowanych środków. 2. Baptysterium, zostało rozwiązane na planie koła z obejściem i emporą wewnątrz. Elewacje ozdobiono arkadami, do których w okresie późniejszym dodano elementy gotyku – wimpergi i pinakle. Całość przykryto stożkową kopułą, w latach późniejszych zasłoniętą sferyczną powłoką. 3. Kampanila, 1173-1350. Przerwy w budowie były spowodowane odchylaniem się wieży od pionu. Jej elewacja została ozdobiona, podobnie jak elewacja katedry – na najniższej kondygnacji przyściennymi arkadami, wyżej arkadowymi galeriami. 55 m wysokości. 4. Campo Santo: cmentarz. Zbudowany na planie prostokąta otoczonego szerokimi krużgankami przylegającymi do zewnętrznych murów. Układ budowli zachował się, ale dekoracje pochodzą z okresu późniejszego. Goły plac otoczony krużgankami, całość posiada charakter relikwiarza pod gołym niebem, odnosząc się do kultu męki Pańskiej, z wysypaną ziemią przywiezioną przez Pizańczyków z Golgoty.

Dzięki wielobarwnym inkrustacjom marmurom i bogato zdobionym płaskorzeźbami murom zewnętrznym katedra rozbłysła blaskiem, bliskim Jerozolimie. Inne budowle uzupełniające kompleks wzmocniły tylko aurę i silę oddziaływania Compo dei Miracoli.