Rozpłód owiec
Dojrzałość płciowa i rozpłodowa
Owce osiągają dojrzałość płciową w wieku 5-8 miesięcy, zależnie m.in. od rasy i żywienia. W warunkach obfitego żywienia, dostatecznej ilości ruchu w Polsce dojrzałość płciowa u owiec występuje w wieku 5-6 miesięcy. Przy uboższym żywieniu później w wieku 7-8 miesięcy. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością do rozpłodu. Owce by mogły być rozmnażane muszą osiągnąć odpowiednia masę ciała. Jako minimalna masę ciała owcy, świadczącą o osiągnięciu stopnia rozwoju warunkującego celowe użycie do rozpłodu, przyjęto 75% masy ciała w pełni wyrośniętych sztuk danej rasy.
Sezonowość aktywności płciowej
Popęd płciowy występuje u owiec sezonowo. Sezonowość ta w mniejszym stopniu zaznacza się u tryków niż u maciorek. Maciorki wykazują ruję tylko w określonej porze roku, właściwej dla danej rasy i położenia geograficznego. Okres ten nazywamy sezonem aktywności płciowej.
Merynos polski: 10-12 miesięcy (najdłuższy)
Owce długowełniste i nizinne: ok. 6 miesięcy
Cakiel i owce prymitywne: 3-4 miesiące (z wyjątkiem wrzosówki)
Początek sezonu aktywności płciowej związany jest ze skracaniem się długości dnia. W Polsce początek sezonu :
Merynos: znane skuteczne pokrycia już kwiecień - maj
Owce długowełniste i nizinne: koniec sierpnia-wrzesień
Cakle: koniec września –październik
Poza sezonem u maciorek nie występuje ruja, tryki produkują mniej nasienia o niższej zdolności zapładniającej, zmniejszony popęd płciowy.
W czasie trwania sezonu u nie zapłodnionych maciorek ruja występuje cyklicznie, zwykle w odstępach 16-17 dni (wahania 14-19). Sama ruja trwa 30-36 godzin, jajeczkowanie pod koniec tego okresu. Ruja u owiec występuje najczęściej bez objawów tzw. Cicha ruja. Najważniejsza wówczas jest obserwacja czy maciorka pozwala się obskakiwać trykowi.
Stanówka
Zorganizowany rozpłód u owiec nazywamy stanówka.
Powinna ona być przeprowadzona w odpowiedniej porze, najlepiej po rozpoczęciu się sezonu, gdy wszystkie maciorki zaczęły się już grzać.
Stanówkę można prowadzić w systemie kontrolowanym krycia i niekontrolowanym.
Krycie kontrolowane: polega na tym ze do grupy maciorek przeznaczonych do krycia wpuszcza się tryka probiera –szukarka - którego zadaniem jest wyszukanie grzejących się maciorek. Taki tryk nie może zapłodnić maciorek, gdyż jego narządy płciowe sa przykryte fartuchem ze sztywnego materiału, podwiązanym pod brzuchem. Nowoczesnym sposobem przygotowania tryka szukarka jest sterylizacja, podwiązanie nasieniowodów. Taki tryk zachowuje popęd płciowy, może kryć, ale nie może zapłonić. Ten sposób umożliwia wykrycie wszystkich samic z ruja i krycie w odpowiednim czasie. Owca wyszukana przez probiera jest wyłapywana ze stada i umieszczana w specjalnej zagrodzie. Wyszukaną maciorkę można wówczas pokryć dobranym do niej trykiem. System ten nazywamy kryciem naturalnym z reki. Przy tym systemie 1 tryk rozpłodowy może pokryć w czasie stanówki 50-60 owiec. Jeden tryk nie powinien kryć więcej niż 2-3 samice dziennie, przerwy miedzy skokami powinny wynosić 2-3 godziny. Owce pokryte a mimo to wykazujące ruje, należy pokryć ponownie.
Krycie nie kontrolowane: swobodne kojarzenie naturalne bez udziału człowieka. Kilka różnych systemów nie kontrolowanych:
System haremowy: polega na włączeniu 1 tryka do stadka 20-30 maciorek, z którymi zostaje na czas stanówki (zwykle ok.34 dni). System ten można stosować w hodowlach zarodowych gdyż oboje rodzice sa znani.
System wolny: do wszystkich maciorek przeznaczonych do krycia w danym terminie wpuszcza się wszystkie tryki. Nie znamy wobec tego pochodzenia jagniąt spłodzonych. Na 1 tryka przeznacza się max.25 maciorek.
Wskaźniki przeprowadzonej stanówki stwierdza się podczas wykotów. Najważniejsze sa tu: wskaźnik płodności-obliczany ze wzoru:
Wskaźnik płodności = $\frac{\text{liczba}\ \text{matek}\ \text{kotnyc}h}{\text{liczba\ maciorek\ przeznaczonych\ do\ krycia\ }}$ x 100
Wskaźnik ten nie powinien być niższy niż 90 %, pożądane by był powyżej 95%.
Drugim wskaźnikiem prawidłowości prowadzonego rozrodu jest wskaźnik plenności:
Wskaźnik plenności = $\frac{\text{liczba}\ z\text{ywo}\ \text{urodzonyc}h\ \text{jagni}at}{\text{liczba}\ \text{maciorek}\ \text{wykoconyc}h}$ x 100
Wskaźnik ten w zależności od rasy w Polsce wynosi 120-170%.
Ciąża i poród
Ciąża u owiec trwa 144-152 dni. Do 2-go miesiąca ciąży maciorka nie wymaga dodatkowych ilości paszy na rozwój zarodka. Ważne jest żywienie wówczas pasza pełnowartościowa -najlepiej pastwisko. Od 3-go miesiąca masa ciała maciorki wzrasta. Należy wówczas prawidłowo żywic oraz pielęgnować maciorkę. Należy postępować łagodnie i spokojnie ze zwierzęciem, nie można dopuszczać by się tłoczyły, korzystny jest spacer spokojny codzienny, łatwiejsze sa wtedy porody. Na 2 miesiące przed porodem należy usunąć z pomieszczenia dla matek obornik, należy wydezynfekować pomieszczenie. Po tych czynnościach na 6-4 tyg. przed kotelnia należy przeprowadzić strzyżę. Zwiększa to higienę porodów, ułatwia karmienie jagniąt. Pod koniec 5 miesiąca od rozpoczęcia stanówki należy przygotować pomieszczenie do wykotów. Temperatura odpowiednia dla przyszłych jagniąt wówczas to min. 12-15 st. Maciorkom należy posłać sucha słomę, najlepiej żytnią. Maciorki najwcześniej pokryte można trzymać w oddzielnej zagrodzie (jeśli jest ich dużo w stadzie).
Owca ma bardzo silny instynkt stadny, nie powinna być izolowana od pozostałych. Jest spokojniejsza jeśli koci wśród stada. Zwiastuny porodu:
powstają doły głodowe - więzadła macicy wiotczeją
srom jest lekko obrzmiały
wyciek śluzu ze sromu
pojawienie się siary w strzykach
owca staje się niespokojna, nie je, szuka miejsca na poród
Poród : ukazuje się w szparze sromowej pęcherz płodowy (nie należy go rozrywać). Gdy pęcherz pęknie z rozszerzonej szpary powinny wystawać nóżki jagnięcia. Pomoc człowieka w rozrodzie owiec jest zbędna, powinna się ograniczać jedynie w razie potrzeby do ułatwienia przesunięcia głowy poza szparę sromowa-rozchylanie i odciąganie wstecz zewnętrznych warg sromowych. Dalej poród idzie już łatwo. W razie nieprawidłowego ułożenia płodu – interwencja lek. wet.
Postępowanie z noworodkiem
Pierwszym zabiegiem po porodzie jest obtarcie śluzu z pyszczka i nozdrzy, następnie podsuwa się jagnie maciorce do oblizania (wysuszenie, ogrzanie, pobudzenie krążenia, oswojenie się matki z młodym). Następnie należy opatrzyć pępowinę. Z reguły odrywa się ona sama, powinna mieć ok. 7 cm długości. Jeśli jest dłuższa należy ja skrócić. Nie trzeba jej przewiązywać, a jedynie na całej długości odkazić poprzez zanurzenie w jodynie, a następnie po jej wyschnięciu zanurzyć w butelce z dziegciem. Jest to środek silnie suszący.
Po odkażeniu pępowiny jagnięta umieszcza się w klatce z matka o wymiarach 1x1,25 i trzyma tam 1-4 dni. Celem tego jest przyzwyczajenie jagniąt do matki by później w większym stadzie potrafiły ją odszukać. Następnie po zdezynfekowaniu 1-2 %-owym roztworem nadmanganianu potasu i umyciu woda wymion należy dopuścić jagnięta do ssania .
W ciągu 1-2 godzin po porodzie maciorka powinna wydalić łożysko. Należy je usunąć z owczarni, zakopać. Można wówczas zdezynfekować zad maciorki. Można również napoić matkę letnia woda, następnie dać jej dobrego siana i niewielka ilość otrąb pszennych. Karmi się ja tak 2 dni od porodu a następnie przechodzi się na żywienie maciorek karmiących. Ważne jest utrzymanie temperatury w pomieszczeniach zwłaszcza w pierwszych godzinach po porodzie (powyżej 10 st).
Wychów osesków:
Najważniejszym czynnikiem decydującym o prawidłowym rozwoju jagnięcia i o przyroście jego masy w pierwszym miesiącu jego życia jest mleko. Można rozróżnić parę etapów karmienia.
Okres wydzielania siary: najlepiej gdy jest to siara od matki, jagnie musi dostawać ja przez co najmniej 2 dni.
Okres rozdajania: następne 4 tyg. życia. Ilość spożytego mleka decyduje o przyrostach jagnięcia. W pierwszym miesiącu życia jagnię zużywa 5-6 l mleka matki na 1 kg przyrostu, dlatego dzienne przyrosty masy ciała jagniąt pojedynczych wynoszą 250-330 g, bliźniąt 170-250g każde.
Najprostszym sposobem dostarczania mleka jagnięciu jest dopuszczenie go do ssania własnej matki. Zdarza się jednak ze jagnie pozostaje pozbawione mleka własnej matki z powodu jej padnięcia, utraty mleka na skutek zapalenia wymienia. W tych wypadkach należy znaleźć jagnięciu matkę karmicielkę. Nadają się do tego silne, zdrowe matki, które urodziły pojedyncze jagnięta. Ostatnią szansa odchowu młodego jagnięcia jest karmienie z butelki, co jednak jest kłopotliwe. Zasadą jest podawanie pełnego mleka krowiego o temp 36-38 st podawanego w butelce ze smoczkiem. Sztuczny odchów stosuje się przy masowej produkcji jagniąt. Zamiast mleka matki podaje się preparaty mleko zastępcze Preparaty takie rozcieńcza się z wodą. Taką paszą karmimy jagnię 4 tyg., a następnie przechodzimy na pasze stałe.
Na jagniętach ssących wykonuje się 2 podstawowe zabiegi chirurgiczne: obcinanie ogonków u wszystkich jagniąt przeznaczonych do hodowli oraz niekiedy kastracje-u tryczków przeznaczonych na rzez.
Obcinanie ogonków: miedzy 3 a 4 kręgiem ogonowym. Najlepiej pod koniec 1 tyg, lub w 2 tyg życia jagniąt. Zabieg przeprowadza się krwawo-ostrym nożem lub emaskulatorem lub bezkrwawo przez nałożenie na ogonek specjalnymi szczypcami silnie uciskającego pierścienia gumowego.
Kastracja tryczków -można wykonywać w stadach jednocześnie z obcinaniem ogonków u maciorek. Metoda krwawa i bezkrwawa. Metoda bezkrwawa polega na zgnieceniu podstawy moszny specjalnymi kleszczami typu Burdizzo lub nałożeniu na podstawę moszny takiego pierścienia gumowego jak na ogonek.