STRELAU

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU

TEMPERAMENT

• Podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości

• Objawiają się w formalnej charakterystyce zachowań

• Występują we wczesnym dzieciństwie

• Są wspólne dla ludzi i zwierząt

• Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone cechy fizjologiczne

• Podlega zmianom

CECHY TEMPERAMENTU

• Wykazują interindywidualne zróżnicowanie

• I intraindywidualną stałość międzysytuacyjną

• Są stabilne czasowo

• Zdeterminowane biologicznie

• Są wyznaczane przez mechanizmy fizjologiczne

• W dużej mierze uwarunkowane genetycznie

• Zmienne w ontogenezie czyli zmieniają się wraz z wiekiem

• Zmienne zależnie od płci przez różnice w mechanizmach neurohormonalnych

CHARAKTERYSTYKI ENERGETYCZNE ZACHOWANIA

• Różnice indywidualne w mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny

Reaktywność emocjonalna

• tendencja jednostki do silnego reagowania na emotogenne bodźce

• duża wrażliwość

• mała odporność

• wrażliwość i odporność w relacji ujemnej

• wyznacza stopień rozbieżności pomiędzy powstałym pobudzenie a optimum

wytrzymałość

• zdolność do adekwatnego reagowania

• na sytuacje wymagające długotrwałego lub bardzo stymulującego działania

• zdolność do działania w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej

wrażliwość sensoryczna

• zdolność do reagowania na bodźce sensoryczne

• o niskiej wartości stymulacji

• duża mobilność wrażliwości w zalezności od warunków otoczenia

aktywność

• odpowiedzialna za regulację stymulacji

• za powstawanie dysocjacji w obrębie temperamentu

• pośrednia - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej

• bezpośrednia - tendencja do podejmowania zachowań prowadzących do osiągnięcia silnej stymulacji zewnętrznej

• wrażliwość sensoryczna, wytrzymałość i aktywność wiążą się z fizjologią i biochemią struktur korowo siatkowatych

• reaktywność jest związana z wrażliwością systemu limbicznego i autonomicznego układu nerwowego

• cechy związane z emocją wiążą się głównie z układem limbicznym i autonomicznym układem nerwowym

CHARAKTERYSTYKA CZASOWA ZACHOWANIA

• Zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie

Labilność – szybkość powstawania i zaniku procesów nerwowych

Ruchliwość – szybkość przeróbki sygnałowego znaczenia bodźców szybkość zmiany procesów newowych

Perseweratywność

• Trwałość reakcji

• Tendecja do trwania i powtarzania danego zachowania przez jednostkę

• Po zaprzestaniu działania bodźca

• U Pawłowa związana z małą labilnością procesów nerwowych

Żwawość

• Szybkość, tempo i ruchliwość zachowania

• Tendencja do szybkiego reagowania

• Utrzymywania dużego tempa wykonywania czynności

• Łatwa zmiana zachowania

• W odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych

• Ruchliwość zachowania u Pawłowa to ruchliwość procesów nerwowych

• W innych koncepcjach zdolności przystosowawcze

• Szybkość i tempo = labilność procesów nerwowych

• W innych to składowa impulsywności lub aktywności

• Dopamina jest współwyznacznikiem charakterystyki czasowej zachowania

RELACJE CECH TEMPERAMENTU

Żwawość - perseweratywność

Żwawość + wytrzymałość

Żwawość - Reaktywność emocjonalna

Perseweratywność + reaktywność emocjonalna

Perseweratywność – wytrzymałość

ZMIENNOŚĆ CECH TEMPERAMENTU ZWIĄZANA Z WIEKIM

KOBIETY

Wyższa :

• Reaktywność emocjonalna

• Perseweratywność

• Wrażliwość sensoryczna

Niższa :

• Żwawość

• Wytrzymałość

• Aktywność

U-KSZTAŁTNE (wraz z wiekiem maleje a potem podwyższa się)

• Reaktywność emocjonalna

• Perseweratywność

• Aktywność

ODWRÓCONE U

• Wytrzymałość

• Wrażliwość sensoryczna

• żwawość

ELIASZ

ROLA INTERAKCJI TEMPERAMENTU I ŚRODOWISKA

TEMPERAMENT

• Względnie stały element wpływający na rozwój człowieka

• Określa relację jednostki z otaczającym ją światem

• Pośrednio wpływa na nasz rozwój

• Wpływa na różny odbiór takich samych oddziaływań środowiska

• Nie determinuje rozwoju osobowości – może wpływać na rozwój cech osobowości

• Wyznacza dynamikę zachowań

• Determinuje potrzebę stymulacji

• Czynnik określający odporność na stres i zmęczenie

RÓŻNICE W ZAKRESIE TEMPERAMENTU

• Mechanizmy fizjologiczne warunkujące wrażliwość na bodźce

• Łatwość dostosowania reakcji do zmieniających się bodźców

ŚRODOWISKO

• Może sprzyjać rozwojowi cech

• Może przeszkadzać w naturalnym rozwoju zgodnym z możliwościami jednostki

TEMPERAMENT A ŚRODOWISKO

• Temperament przystosowuje do rożnych warunków środowiska

• Wpływa na stosunek otoczenia do jednostki

• Ma wpływ na przebieg kontaktów interpersonalnych

KOHERENCYJNA STAŁOŚĆ TEMPERAMENTU

• Stała transsytuacyjna niespójność dynamiki zachowań

• Występowanie stałych w czasie różnic pomiędzy sytuacjami

• Wymiary temperamentu różnicują się wewnętrznie na podwymiary różnych klas sytuacji

• Niespójność sytuacji stała dla danych klas sytuacji

• Sytuacje fizyczne wywierają większy wpływ na osoby nisko reaktywne

SKŁADOWE TEMPERAMENTU

1. Biologiczna

• Decydująca o średnim poziomie danego aspektu dynamiki zachowań

1. Nabyta w procesie uczenia się regulacji stymulacji

• Odpowiedzialna za względnie stałe w czasie odchylenia dynamiki zachowań od poziomu wyznaczonego biologicznie

TEMPERAMENT A ROZWÓJ

• Nie determinuje rozwoju tylko wpływa na niego wraz z wieloma innymi czynnikami

UMIEJĘTNOŚĆ REGULACJI STYMULACJI

• Nabywana w toku uczenia się

• Dzieci o małej potrzebie stymulacji są bardzo wrażliwe na bodźce i bardzo aktywne ruchowo

• Pod wpływem uczenia się dziecko wyrabia sobie tendencję do korygowania natężenia stymulacji odpowiednio do stanu organizmu, czego warunkiem jest umiejętność rozróżniania stanów organizmu

• Oddziaływania niezgodne z potrzebą stymulacji mogą wystąpić podczas całego życia

SPÓJNOŚĆ vs. NIESPÓJNOŚĆ MIĘDZY ODDZIAŁYWANIAMI SPOŁECZNYMI A MOŻLIWOŚCIAMI JEDNOSTKI

• Niespójność gdy środowisko skłania osoby o niskiej potrzebie stymulacji do dostarczania sobie wysokiej stymulacji lub odwrotnie

• Silną potrzebę osiągnięć można zauważyć u osób nisko i wysoko reaktywnych

WZÓR ZACHOWAŃ A

• Silna potrzeba osiągnięć

• Duża agresywność

• Stałe poczucie presji

• Niezdolność do relaksacji

• Chęć osiągnięcia jak najwięcej jak najszybciej

• Osoby o wysokiej reaktywności poddane pod presję wymagającego otoczenia rozwijają ten wzór

WZÓR B

• Swobodny stosunek do obowiązków

• Nastawienie hedonistyczne

REAKTANCJA

• Psychiczny opór

• Przy wystąpieniu reaktancji uzyskuje się efekt odwrotny do oczekiwań

• U osób o wysokiej reaktywności niezbędne jest stawianie wysokim celów, lecz bez presji rozwija się wzór B

• Osoby wysoko reaktywne rzadziej korzystają ze strategii zadaniowych częściej ze strategii nastawionych na redukcję napięcie emocjonalnego.