TEMPERAMENT
Przez temperament psychologia rozumie charakterystykę zachowania odnosząca się do aspektu formalnego (a nie treściowego). Temperament determinuje to w jaki sposób się coś robi, a nie to co się robi. Teorie te bardziej odpowiadają na pytanie "jak?" a nie "co?". Treściowy aspekt zachowania, czyli to co się robi jest bardziej uzależnione od osobowości (wartości i zainteresowań), która ukierunkowuje zachowanie. Dla przykładu mogą być dwie osoby, które lubią silne wrażenia i jak to się mówi adrenalinę. Jest to właściwość temperamentalna jednakże to jak będzie ta cecha się przejawiać zależy od osobowości i warunków społecznych. Jedna osoba będzie szukać silnych wrażeń angażując się w działalność przestępczą, inna może realizować się w społecznie aprobowany sposób np. w sportach ekstremalnych.
Forma – sposób wyrażania treści.
Treść – wyraża stosunek jednostki do otaczającego świata i siebie.
Poziom energetyczny – wielkość, intensywność, siła. Na poziom składa się:
Reaktywność – jednostki różnią się intensywnością. Jako cecha przejawia się we względnie stałej i charakterystycznej dla jednostki wielkości intensywnej reakcji. Reakcja współdeterminuje wrażliwość jednostki:
Niskoreaktywni – charakteryzują się obniżoną wrażliwością i wysoką wydolnością. Mechanizm fizjologiczny tłumi stymulacje. Mają wyższą odporność.
Wysokoreaktywni – charakteryzują się wysoką wrażliwością i obniżoną wydolnością.
Mechanizm fizjologiczny wzmacnia stymulacje.
Aktywność – zarówno niskoreaktywni i wysokoreaktywni są aktywni. Nisko – szukają stymulacji, wysoko – unikają stymulacji.
Charakterystyka czasowa zachowania – elementy składowe: utrzymanie się reakcji, powtarzanie, trwałość, szybkość, tempo. Najważniejszym czynnikiem jest ruchliwość.
Ruchliwość – zdolność przechodzenia z jednej reakcji w druga. Jest to czynnik wyższego rzędu. Większa ruchliwością charakteryzują się niskoreaktywni.
Cechy temperamentu a styl działania.
Wg Tomaszewskiego:
Styl działania – typowy sposób działania jednostki.
Czynności:
Zasadnicze – czynności prowadza bezpośrednio do osiągnięcia wyniku.
Pomocnicze – organizowanie warunków umożliwiających wykonanie czynności zasadniczych.
Ludzie dzielą się na tych, u których dominują czynności zasadnicze i takich, u których dominują czynności pomocnicze.
Dwa style działania:
Prostolinijny – dominacja czynności zasadniczych; dominuje u osób niskoreaktywnych.
Wspomagający – dominacja czynności pomocniczych; dominuje u osób wysokoreaktywnych.
Uwaga:
Jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji.
Jest mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłów, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji.
Funkcje uwagi:
Selektywność – to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych.
Dzięki selekcjonującej funkcji uwagi jesteśmy w stanie wykonywań większość codziennych czynności np. słuchać muzyki, czytać książkę, mimo nieustannego działania konkurencyjnych źródeł informacji, takich jak: hałas, przypadkowo zasłyszana rozmowa.
Niekiedy selektywność uwagi zawodzi, a wtedy zaczynamy przetwarzać informacje, które powinny być zignorowane. Przysłuchujemy się więc „nieważnej” rozmowie, pogrążamy się w „nieistotnych” myślach lub wspomnieniach, zamiast skoncentrować się na bieżącej aktywności.
Czujność – to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem.
Trudność, jakiej musi sprostać mechanizm uwagi polega na tym, że szum działa nieustannie, „usypiając czujność”, natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach.
Czujność uwagi można opisać w języku teorii detekcji sygnałów. W dowolnej sytuacji sygnał może być obecny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie lub powstrzymanie się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał, oznacza to trafienie; jeśli nie zareaguje na szum, oznacza to poprawne odrzucenie. W tych dwóch przypadkach człowiek działa prawidłowo. Może jednak zareagować na szum albo zlekceważyć sygnał. W pierwszym wypadku mówimy o błędzie fałszywego alarmu, w drugim o błędzie chybienia.
Przeszukiwanie – jest procesem aktywnym, polega na systematycznym badaniu la percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.
Podstawowym czynnikiem utrudniającym przeszukiwanie jest obecność bodźców zakłócających, czyli dystraktorów. Badania wykazały, że efektywność i czas przeszukiwania pola percepcji wzrokowej zależą od liczby dystraktorów, ich podobieństwa do szukanego sygnału i wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów. Jeśli zbiór dystraktorów jest różnorodny, przeszukiwanie staje się trudne, a jeśli jednorodny – łatwiejsze.
Kontrola czynności jednoczesnych – to zdolność wykonywania kilku czynności w jednakowym czasie.
W większości przypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga z a sobą negatywnych skutków, ponieważ czynności są zazwyczaj proste albo dobrze zautomatyzowane. Problem pojawia się wtedy, gdy przynajmniej jedna z jednoczesnych czynności staje się bardziej wymagająca.
PAMIĘĆ – to proces, zdolność jednostki do rejestrowania, magazynowania (przetwarzania bodźców) i odtwarzania bodźców.
Cechy pamięci, w ramach których różnimy się:
szybkość zapamiętywania
wierność – dokładność z jaką zapamiętujemy informacje
trwałość – czas przechowywania informacji w pamięci
gotowość – szybkość wydobywania informacji z pamięci
Rodzaje pamięci:
Gatunkowa – mamy na uwadze czynniki genetyczne , przenoszenie struktur anatomicznych i czynnościowych z pokolenia na pokolenie.
Osobnicza – różne rodzaje pamięci jakie człowiek posiada, dotyczą różnych spraw, przedmiotów. Ze względu na czas przechowywanego materiału:
Długotrwała – liczona na lata
Krótkotrwała – do 18 sekund
Ultrakrótka (sensoryczna, zmysłowa) – 2-4 sekundy
Deklaratywna – deklarowanie, stwierdzanie, że coś wiem.
Proceduralna – wiemy jak coś przebiega, działa:
Semantyczna – treści zakodowane w strukturze pamięci, dotyczy faktów, wydarzeń; zakodowana w postaci symboli; to wiedza przemyślana, rozumiana.
Epizodyczna – dotyczy wydarzeń, faktów, epizodów z naszego życia. W grę wchodzą emocje.
Retrospektywna – pamięć wydarzeń, które miały miejsce; fakty, które już były.
Prospektywna – to co będzie miało miejsce; co mamy zrobić.
Teorie zapominania:
Zanikanie śladu pamięciowego – na skutek braku używania.
Zniekształcenia śladu pamięciowego – pewne sytuacje są zniekształcone; fakty stają się wyolbrzymione, to „barwienie”, dopowiadanie więcej niż w rzeczywistości było.
Teoria interferencji (hamowanie, utrudnianie):
Retroaktywna – odnosi się do faktu obniżonego przechowywania zadania A w wyniku nauczenie się nowego zadania B, które nakłada się na odtwarzanie zadania A. Kiedy zadania A i B są do siebie podobne to przechowywanie zadania A zmniejsza się w miarę wzrostu podobieństwa.
Proaktywana – obniżone przechowywanie zadania B w wyniku przedniego wyuczenia się zadania A. Stopień wyuczenia zadania uprzedniego A wpływa na stopień interferencji proaktywnej.
Teoria zapominania na skutek „braku dostępu” - chcemy więcej informacji, w sposób ograniczony zapamiętujemy fakty; chodzi o skojarzenia.
Teoria tzw. wyparcia – przykre wydarzenia zapominamy, zostają zepchnięte do podświadomości, ale odbyło to się nieświadomie.
Zjawiska związane z pamięcią:
Reminiscencja – lepsze przypominanie, odtwarzanie w okresie późniejszym niż zaraz po wyuczeniu, bo organizm jest zmęczony.
Deżawu – to zjawisko występujące po raz pierwszy, ale my mamy wrażenie, że to już było. Dzieje się tak, gdyż nie kodujemy wszystkich bodźców, robimy selekcję.
Przypominanie – wydobywanie z pamięci faktów, treści.
Rozpoznawanie – zachodzi, gdy musimy wybrać z kilku danych właściwą.
Ponowne uczenie – dowody na istnienie informacji w naszym magazynie pamięci, gdy uczymy się ponownie.
Uczenie się – proces przejawiania, prowadzi do zmian w zachowaniu pod wpływem uprzedniego doświadczenia.
Transfer – wpływ uprzedniego uczenia się na uczenie obecne.
Wzmocnienie – nieobojętny bodziec na organizm, który wywołuje pojawienie się drugiego bodźca.
PROBLEMY – jest każda sytuacja zadaniowa (w życiu codziennym, w pracy zawodowej), w której występuje pewna trudność, pytanie na które szukamy odpowiedzi.
Problemy dzielimy na:
otwarte (w nauce, sztuce) – poziom informacji jest niski, dopuszcza się różnorodne rozwiązania; to dylematy.
zamknięte (w wojsku) – dany jest pełny zbiór możliwych rozwiązań.
W strukturze można wymienić:
cel
dane początkowe, czyli informacje zawarte w sytuacji problemowej
Problem dobrze zdefiniowany – podobny jest do problemu algebraicznego, w którym stan wyjściowy, stan docelowy oraz operacje są jasno określone. Zadanie polega na odkryciu, w jaki sposób zastosować dozwolone operacje, by uzyskać odpowiedź.
Problem źle zdefiniowany – stan wyjściowy, stan docelowy oraz/lub operacje, które mogą być niejasne i określone nieprecyzyjnie. Głównym zadaniem rozwiązującego problem jest przede wszystkim dokładne zdefiniowanie samego problemu, tak by ujawnił się punkt wyjścia, optymalne rozwiązanie i środki jego osiągnięcia.
Rozwiązywanie problemów – to myślenie przechodzące od stanu wyjściowego do stanu docelowego za pośrednictwem pewnego zbioru operacji umysłowych.
Fiksacja umysłowa – jest to blok umysłowy, wpływający negatywnie na rozwiązywanie problemów i twórczość przez hamowanie dostrzeżenia nowych funkcji przedmiotu skojarzonego wcześniej z jakimś innym celem.
Nastawienie umysłowe – jest to istniejący wcześniej stan umysłu, nawyk lub postawa, które mogą podnosić jakość i szybkość percepcji, rozwiązywanie problemów w pewnych warunkach, ale hamować i zakłócać jakość naszej aktywności umysłowej, kiedy stare sposoby myślenia i działania przestają być w nowych sytuacjach produktywne.
Strategie rozwiązywania problemów:
algorytm – metodyczna procedura „krok po kroku”, która gwarantuje końcowy sukces pod warunkiem wystarczającej ilości czasu i cierpliwości.
heurystyka – jest nieformalną „regułą kciuka” pozwalającą iść na skróty, redukującą rozwiązywanie złożonych problemów o prostszych operacji osadzania.
Fazy rozwiązywania problemów:
Dostrzeganie problemu.
Analiza sytuacji problemowej (określenie różnicy między tym co wiemy, a tym co jest pożądane).
Wytwarzanie pomysłów na rozwiązanie problemów.
Weryfikacja pomysłów (trzeba wybrać jedno rozwiązanie).
Przystępowanie do działania.
Fazy rozwiązywania problemów wg Dewey'a:
Sytuacja problemowa.
Ukazanie problemu.
Wstępne gromadzenie informacji o przedmiocie (problemie).
Sformułowanie hipotezy w oparciu o zgromadzone informacje.
Plan działania.
Sprawdzenie słuszności przewidywań.
Formułowanie związane z rozwiązywaniem problemów.
Utrudnienia związane z rozwiązaniem problemów:
nastawienie
wcześniejsze doświadczenia
brak informacji
ograniczenia związane z postrzeganiem
EMOCJE
Emocje – są to zespoły zmian obejmujące wzbudzenie fizjologiczne, mechanizmy mózgowe, doznawane uczucia, ocenę poznawczą naszych reakcji fizycznych oraz wyrażenie tego co czujemy, za pomocą mięśni twarzy, postawy, czy ruchów ciała, które informują innych o naszych uczuciach.
Funkcje emocji:
Motywacyjna – pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia.
Ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów,które są dla nas korzystne.
Pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy na co zwracamy uwagę, wpływają na nasz sposób spostrzegania siebie i innych.
Emocje intensyfikując wybrane doświadczenia życiowe sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna.
Regulują interakcje społeczne: jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny środek pozwalają nam zachować dystans wobec innych.
Pobudzają do zachowań prospołecznych.
Komunikacyjna funkcja demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy.
STRES
Stres – jest to zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolności radzenia sobie.
Stresor – jest zdarzeniem bodźcowym, które wymaga od organizmu jakiegoś rodzaju reakcji przystosowawczej.
Reakcja organizmu na stresory wewnętrzne nosi nazwę – napięcia.
Zmienne modyfikujące stres – są to zmienne, od których zależy wpływ stresora na jakiś typ reakcji stresowej.
Stres może być:
negatywny
pozytywny
Zmiana oraz konieczność przystosowania się do wymagań biologicznych, społecznych, fizycznych i środowiskowych to podstawowe przyczyny stresu.