Procesy glebotwórcze

GLEBA - najbardziej zewnętrzna powłoka litosfery, składająca się z luźnych cząstek mineralnych i organicznych, powietrza i wilgoci. Gleba powstaje w procesie glebotwórczym ze zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią zespołów organizmów żywych i czynników klimatycznych w określonych warunkach. Gleby ma zdolności zaspokajania potrzeb roślin na składniki pokarmowe, wodę, tlen i ciepło.

Składniki gleby:

- skała macierzysta - zwietrzelina skały litej lub skała luźna - ok 95%

- woda glebowa [błonkowa, kapilarna, higroskopijna, zawieszona i grawitacyjna]

- powietrze przesycone CO₂ i parą wodną, o obniżonej zawartości O₂

- edafon - ogół organizmów żyjących w glebie [kret, nornica], mikroflora i mikrofauna

- próchnica = humus - bezpostaciowa substancja, niewidoczna, wiąże się z ziarnami mineralnymi, jest źródłem składników mineralnych pobieranych przez rośliny, które są dowodem jej obecności.

Procesy glebotwórcze to całokształt zjawisk fizycznych, chemicznych, biochemicznych i biologicznych zachodzących w powierzchniowych warstwach skorupy ziemskiej pod wpływem kontaktu z biosferą, atmosferą i hydrosferą w wyniku, których powstają gleby.

Martwa skała pod wpływem procesów wietrzenia, w trakcie których zwietrzała skałą uzyskuje pewną pojemność wodną, przepuszczalność, staje się środowiskiem, na którym osiedlają się mało wymagające organizmy żywe - organizmy pionierskie. Pobierają one na budowę swojego ciała różne składniki pokarmowe, a jednocześnie wydzielają różne składniki organiczne, które wraz z obumarłymi osobnikami stanowią masę przekształcająca się następnie w próchnicę. Powstawanie próchnicy świadczy o tworzeniu się gleby. W miarę gromadzenia się próchnicy następuje poziome i pionowe mieszanie się składników gleby prowadzące do powstania typowego dla danej gleby profilu glebowego.

Czynnikami glebotwórczymi są:

1. Rodzaj skały macierzystej, z której kształtuje się gleba. Składniki gleby pochodzą ze skały macierzystej, a mineralogiczne tworzywo gleby jest zbliżone do składu skały macierzystej danej gleby. Spotykane w glebie odłamki skał, minerały pierwotne i wtórne pochodzą przeważnie ze skały macierzystej. Wpływ skały macierzystej na glebę jest wyraźnym szczególnie w początkowym okresie tworzenia się gleb.

2. Biosfera - jest szczególnie ważnym czynnikiem glebotwórczym. Właściwe kształtowanie się gleby rozpoczyna się z chwilą pojawienia się żywych organizmów na zwietrzelinie skalnej. Zwierzęta i rośliny wzbogacają glebę w substancje organiczne. Rośliny chronią powierzchnię ziemi przed bezpośrednim działaniem opadów, przed wypłukiwaniem i wywiewaniem cząstek gleby, korzenie przemieszczają w głąb składniki pokarmowe i mineralne. Mikroorganizmy rozkładają substancje organiczne doprowadzając do mineralizacji związków próchniczych, przetwarzają azot ze związków organicznych w białko, przetwarzają związki siarki, żelaza, dostarczają azot do gleby.

3. Klimat - przede wszystkim opady atmosferyczne, temperatura, parowanie oraz wilgotność i ruch powietrza mają duży wpływ na kształtowanie się gleby. Te czynniki mają wpływ na przebieg i kierunek wietrzenia oraz decydująco oddziaływają na roślinność, co z kolei przesądza o kierunku kształtowania się gleby.

4. Hydrosfera - dzięki wodzie są rozpuszczane minerały oraz przemieszczane lub gromadzone poszczególne składniki. Woda decyduje o życiu organizmów występujących w glebie lub na jej powierzchni. Dużą rolę spełnia także woda spływająca po powierzchni.

5. Rzeźba terenu -decyduje w wielu przypadkach o powstaniu takiej a nie innej gleby. Zależnie bowiem od rzeźby terenu odmiennie kształtują się stosunki wodne i cieplne. W terenie równinnym są one podobne na całej powierzchni i warunki tworzenia się gleb są jednakowe. Teren silnie urzeźbiony ma inne stosunki wodne i cieplne na zboczu niż u podnóża, co stwarza odmienne warunki życia roślin i kształtowania się gleb. Dużą rolę odgrywa również nachylenie terenu oraz ekspozycja stoku.

6. Działalność człowieka - działalność gospodarcza staje się coraz częściej czynnikiem decydującym o przebiegu procesu kształtowania się gleby. Człowiek swymi zabiegami bezpośrednimi a nawet pośrednimi, wpływa na kierunek procesów zachodzących w glebie. Do takich działań człowieka można zaliczyć usuwanie lasów lub zalesianie, regulację rzek, kopanie kanałów oraz zabiegi melioracyjne, przeciwerozyjne, uprawowe i nawozowe, zagospodarowywanie nieużytków oraz rekultywację terenów zniszczonych.

7. Czas - budowa i właściwości gleb zależą w określonych warunkach od czasu kształtowania się gleb. Po upływie długiego okresu czasu w glebie następują zmiany ilościowe, które w efekcie powodują zmiany jakościowe, co nazywamy ewolucją gleby. Wyróżniamy gleby młode, o słabo wykształconych poziomach genetycznych i mało rozwiniętym profilu glebowym, gleby dojrzałe, o pełnym rozwinięciu profilu i nasileniu urodzajności oraz gleby stare, wyczerpane, o obniżonej urodzajności.

POJĘCIA:

Żyzność gleby - zdolność gleby do zaspokajania życiowych potrzeb roślin, tj. zaopatrywania je w wodę, tlen, składniki pokarmowe i sole mineralne. Jej miarą jest liczba gatunków roślin

Urodzajność - zdolność gleby do wytwarzania plonów, do zaspokajania uprawy. Jej miarą jest plon.

Zasobność - zawartość w glebie składników mineralnych [makro- i mikro elementów] oraz próchnicy i szczątków organicznych w różnym stopniu rozkładu.

Produktywność - zdolność do wytwarzania biomasy. Jej miarą jest sucha masa roślin.

Sorpcja - zdolność gleby do zatrzymywania i pochłaniania różnych składników, w tym jonów i cząsteczek. Dzięki sorpcyjnym właściwościom gleb jest możliwa regulacja w nich odczynu oraz magazynowanie dostarczonych w nawozach składników pokarmowych roślin.

Odczyn gleby - stosunek jonów wodorowych H⁺ do jonów wodorotlenowych OH^-

- gleby b. kwaśne ≤ 4,5 pH

- gleby kwaśne 4,6-5,5 pH

- gleby lekko kwaśne 5,6-6,5 pH

- gleby obojętne 6,6-7,2 pH

- gleby zasadowe > 7,2 pH

Gleba zależnie od warunków jej kształtowania się ma swoisty wygląd i charakterystyczną budowę profilu. Profilem glebowym nazywamy przekrój pionowy przez miąższość warstwy Ziemi objętej procesem glebotwórczym. Gleba w miarę wykształcania się uzyskuje charakterystyczną budowę profilu. Jego miąższość (głębokość od powierzchni gleby do skały macierzystej) i układ poszczególnych poziomów genetycznych (warstwy gleby o charakterystycznych właściwościach powstałe pod wpływem czynników glebotwórczych) stanowią podstawę w rozpoznawaniu gleb.

Najważniejsze genetyczne poziomy glebowe występujące w profilu glebowym to:

1. Poziom próchniczy A₁ - powstaje w wyniku nagromadzenia szczątków organicznych i produktów ich rozkładu. Wielokrotne przemiany substancji organicznej w mineralną i odwrotnie prowadzą do wzrostu jego miąższości. Ilość próchnicy zależy więc od ilości dostawy obumarłej substancji organicznej i tempa jej rozkładu. Występuje prawie we wszystkich typach gleb, ma duże znaczenie dla żyzności gleby.

2. Poziom wymywania A₂ - powstaje w wyniku rozpuszczania lub wypłukiwania składników mineralnych i przemieszczania ich przez przesączającą się wodę. Występuje poniżej poziomu próchniczego i ma jasną barwę [biała lub szara], gdyż pozostaje w nim tylko krzemionka. Występuje w glebach bielicowych.

3. Poziom wmywania B - tworzy się w wyniku osadzenia w glebie wypłukanych z warstw leżących bliżej powierzchni przez przesiąkającą wodę i rozpuszczonych związków mineralnych [żelaza, wapnia, glinu i in.] poprzez ich wytrącanie. Znajduje się pod poziomem wymywania, głównie w glebach bielicowych. Ma zwykle ciemną, brunatną barwę i jest bardziej zbity od innych poziomów.

4. Glejowy G - występuje w glebach silnie nawilgoconych, gdzie wody gruntowe zalegają płytko w związku z czym jest tam mało lub brak tlenu. W takich warunkach zachodzi redukcja związków żelaza, dlatego poziom ten ma zielonkawo-niebieskawe zabarwienie. Poziom glejowy wpływa na obniżenie żyzności gleby i zwykle wskazuje na potrzebę jej odwodnienia.

5. Poziom skały macierzystej C - niepodlegająca procesom glebotwórczym zwietrzała część skały, na której rozwinęła się gleba.

6. Lite podłoże skalne D - poziom skały macierzystej niezwietrzałej, skała podścielająca.

Gleby strefowe [związane z określonymi strefami klimatyczno-roślinnymi]

Typ gleby	Charakterystyczne cechy	klimat	Przydatność rolnicza	Rejony występowania
Gleby tundrowo glejowe	Płytkie, słabo wykształcone, mało żyzne zawartość próchnicy nie przekracza 1% Powstają w warunkach silnego uwilgotnienia w lecie oraz występowania wieloletniej zmarzliny [utrudniony odpływ wód] i skąpej roślinności	subpolarny	Słaba, rzadko uprawiane Próbuje się na nich uprawiać warzywa i jęczmień	Północne krańce Eurazji oraz Ameryki północnej
Gleby bielicowe	Wytworzone z piasków, żwirów i iłów pod wpływem roślinności lasów iglastych - tajgi, zawartość próchnicy 2-3% Mało lub średnio żyzne	Umiarkowany chłodny kontynentalny	poprzez umiejętną uprawę i nawożenie można poprawić ich produktywność, Uprawy: żyto, owies, jęczmień i ziemniaki oraz rośliny pastewne	Europa Pn. i Wsch., Syberia oraz środkowa Kanada
Gleby płowe	Wytworzone z glin, iłów i lessów, zawartość próchnicy 3-4% powstają pod lasami liściastymi strefy umiarkowanej	Umiarkowany przejściowy i oceaniczny	Średnio żyzne i żyzne, można na nich uprawiać pszenicę, jęczmień oraz rośliny pastewne	Europa Środkowa oraz okolice Wielkich Jezior w Ameryce Pn.,
Gleby brunatne	Profil glebowy składa się z poziomu akumulacyjnego i brunatnienia, na terenach górskich wymagają ochrony przed erozją. Tworzą się w strefa lasów mieszanych i liściastych	Umiarkowany ciepły wilgotny	dają wysokie plony	Europa Zach. Japonia, Mandżuria, Płw.Koreański, pn.-wsch. i pn.-zach. część USA
Czarnoziemy lessowe	Najżyźniejsze gleby świata, zawartość próchnicy 12-20%, a grubość poziomu akumulacji próchnicy 0,8-1,2 m; Tworzą się na lessach przy znacznym udziale roślinności trawiastej	Umiarkowany ciepły kontynentalny, podzwrotnikowy kontynentalny	Uprawy: pszenica, buraki cukrowe i słoneczniki	pd. Ukraina, pd.-zach. Rosja, Kazachstan, Mongolia Wewn., Pampa, Wielka Równina Prerii
Gleby kasztanowe	Powstanie ich warunkuje ciepły i suchy klimat kontynentalny Zawartość próchnicy 2-4%	Podzwrotnikowy kontynentalny	Mało żyzne gleby, odpowiednio uprawiane daja wysokie plony uprawy zbóż pod warunkiem ugorowania i nawadniania	Podnóże G. Skalistych, strefa położona na południe od czarnoziemów w Eurazji
Gleby cynamonowe	Bogate w próchnice 2-7% wytworzone na podłożu wapiennym Gleby żyzne,	podzwrotnikowy morski i przejsciowy	uprawy: warzywne, owoce, w tym cytrusy, ponadto tytoń, pszenica	Wybrzeża M. Śródziemnego, Hiszpania, pd. Turcja,pd.-zach. Australia, Kalifornia Kraj Przylądkowy w RPA
Czerwono-ziemy i żółtoziemy	Zawartość próchnicy 2-6% Powstają pod bujnie rosnącymi lasami Średnio żyzne lub żyzne szczególnie wtedy, gdy powstają na lessach; Mają czerwoną lub żółtą barwę ze względu na wodorotlenki żelaza [im Większa ilość Fe tym bardziej żółte]	podzwrotnikowy i zwrotnikowy: wilgotny i monsunowy	uprawy: soja, ryż, tytoń, herbata, orzeszki ziemne, bawełna, trzcina cukrowa	Pd.-wsch. USA, pd.-wsch. Brazylia, pd.-wsch. Australia, pd.-wsch. Chiny, Nowa Zelandia
Czarne ziemie tropikalne	Wytworzone na zwietrzałych pokrywach skał bazaltowych	Podrównikowy i zwrotnikowy monsunowy	Żyzne, po nawodnieniu są wykorzystywane pod uprawę bawełny i orzeszków ziemnych	Dekan, Kotlina Górnego Nilu, Queensland w Australii
Gleby czerwono-brązowe	Kwaśne, mało żyzne i ubogie w próchnicę, która w warunkach wysokich temperatur ulega rozkładowi	Suche odmiany klimatów podrównikowych	Mało żyzne i zakwaszone; uprawy: kawa, kakao i bawełna	Strefa Sudanu, Kotlina Kalamarii, pn. Australia
Czerwone i żółte gleby laterytowe			Równikowe wilgotne oraz wilgotne podrównikowe	Uprawy: banany i drzewa kauczukowe	Kotlina Kongo, Nizina Amazonki, Wyżyna Gujańska, Ameryka Środkowe i Archipelag Malajski
Szaroziem	Bardzo mała zawartość próchnicy 1-4% Wyraźny wapienny lub gipsowy poziom wmywania Gleba obszarów pustynnych i półpustynnych	Zwrotnikowa sucha	Naturalne pastwiska i łąki	Gleby pustynne: Australii [44%] Afryki [37%] Eurazji [15%]

Gleby astrefowe

[powstają pod wpływem specyficznej skały macierzystej lub specyficznych warunków wodnych panujących na danym obszarze]

► Mady rzeczne - powstają z osadów aluwialnych [mineralnych i organicznych] w dolinach i deltach rzek, bardzo żyzne, bogate w próchnicę (powstają na bazie nawozów rzecznych).Kompleksy madów znajdują się w dolinie i delcie Nilu, Gangesu, Missisipi, Huang He, w dolinie Tygrysu i Eufratu, Mekongu oraz na Żuławach Wiślanych.

► Marsze, czyli mady morskie powstają z nanosów morskich osadzanych na okresowo zalewanych równinach nadmorskich.

► Gleby torfowe - tworzą się na obszarach torfowisk niskich i wysokich, zawierają poziom glejowy, związany z wysokim poziomem wód gruntowych.

► Czarne ziemie - żyzne, ale trudne w uprawie gleby, powstają na obszarach o wysokim poziomie wód gruntowych, na obszarach pobagiennych lub terenach zanikających jezior, pod wpływem roślinności łąkowej lub leśno-łąkowej. Występują na Kujawach.

► Rędziny - powstają na zwietrzałych skałach węglanowych [np. wapienie] lub siarczanowych [np. gipsy]. Są żyzne, zasobne w próchnicę, ale płytkie i trudne w uprawie, występują na Polesiu Lubelskim lub Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

► Terra rosa - śródziemnomorska odmiana rędzin, których czerwone zabarwienie wywołane jest zawartością wodorotlenków glinu i żelaza. Zaliczana jest do gleb średnio żyznych i płytkich. Uprawia się na nich winorośl i oliwki.

► Tufy wulkaniczne - powstają na zwietrzałych pokrywach wulkanicznych, zaliczane do gleb bardzo żyznych.

► Gleby górskie - w obszarach górskich, nie posiadają wykształconego profilu glebowego, są płytkie i mało żyzne.

Erozja gleb

Gleby są zagrożone dwoma rodzajami erozji:

Typ erozji	Przyczyny	Skutki	Metody zapobiegania	Skutki
Wietrzna	- trwałe lub okresowe przesuszanie gleby - nieumiejętna uprawa, szczególnie na obszarach obszarach deficycie opadów - brak pokrywy roślinnej - nieumiejętnie przeprowadzone melioracje - zmniejszenie lesistości		- zalesienia pasów terenu pomiędzy polami uprawnymi, mające zmniejszyć pre\ędkość wiatru - stosowanie ugorowania - utrzymanie stałej pokrywy roślinnej
Wodna	Brak trwałej pokrywy roślinnej - duże nachylenie stoków - duże i intensywne opady deszczu - lessowe, gliniaste lub ilaste podłoże		- stosowanie orki wzdłuż poziomic - terasowanie zboczy przeznaczonych pod uprawę - utrzymanie trwałej pokrywy roślinnej na stoku w celu wykorzystania go jako pastwiska

Inne:. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ZADANIA:

Zadanie 1.

Rysunek przedstawia profil glebowy.

Wpisz na rysunku brakujące nazwy poziomów glebowych.

Podaj nazwę typu genetycznego gleby przedstawionej na profilu oraz nazwę strefy klimatycznej, w której te gleby występują.

Zadanie 2.

Uzupełnij poniższe związki przyczynowo-skutkowe, tak aby przedstawiały schemat:

Skała macierzysta → typ gleby → urodzajność → wykorzystanie rolnicze [uprawy]

Nanosy w dolnym biegu rzeki → . . . . . . . . . . . . . . . . . . →. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .→. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . → gleby bielicowe → . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .→. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gliny lodowcowe → . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . →. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .→. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3.

Struktura użytkowania ziemi na świecie ulega ciągłym zmianom - uzasadnij to stwierdzenie podając przykłady zmian w użytkowaniu ziemi na wskazanych obszarach:

1. Amazonia

2. Wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych

3. Okolice Bełchatowa

Zadanie 4.

Tajga, obok wilgotnego lasu równikowego, należy do największych pod względem powierzchni formacji leśnych na Ziemi. Wyjaśnij zależność między jej bioróżnorodnością a warunkami klimatycznymi i glebowymi. Wyjaśniając podaj co najmniej dwa przykłady zależności.

	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Rok
Temp. [°C]	-18,5	-17,3	-10,8	1,3	9,6	16,0	18,1	15,7	9,4	1,6	-9,4	-16,8	-0,1
Opady [mm]	18	15	20	25	41	61	74	64	53	38	36	25	470

Korzystaj z zamieszczonych danych meteorologicznych oraz profilu glebowego.

Zadanie 5.

Na podstawie danych zawartych w tabeli scharakteryzuj i oceń:

- strukturę wartości użytkowej gleb w Polsce w 1990 roku;

- zmiany tej struktury w latach 1980-1990.

Klasa bonitacyjna	Udział klas bonitacyjnych
		1980	1990
I	0,4	0,4
II	3,1	2,9
III	23,7	22,3
IV	39,3	39,8
V	20,9	22,7
VI	12,6	11,9

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 6.

Wyjaśnij dlaczego:

1. Gleby lasów równikowych są ubogie w próchnicę, mimo dużej ilości substancji organicznej.

2. Gleby pustyń są często glebami słonymi.

3. W profilu gleby bielicowej poziom wymywania ma jasne zabarwienie.

4. Czarnoziemy cechuje duża miąższość poziomu próchniczego.

5. Mady są żyznymi glebami.

6. Gleby laterytowe cechuje czerwone zabarwienie.

FORMACJE ROŚLINNE NA ZIEMI: STREFOWE

Formacje
Drzewiaste	Wiecznie zielone lasy równikowe		Nizina Amazonki, Kotlina Kongo, Archipelag Malajski, Ameryka Środkowa
		Widne lasy zrzucające liście w porze suchej		Obrzeża Kotliny Kongo, Płn. Australia, Nizina Orinoko
		Wiecznie zielone lasy monsunowe		Półwysep Indochiński, Półwysep Indyjski
		Wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe		Pd.-zach. Europa, pd.-wsch.i pd.-zach. część USA, pd. Brazylia, pd.-wsch. Australia
		Lasy strefy umiar-kowa-nej	Lasy liściaste	Pn.-wsch. część USA, pn. Półwyspu Koreańskiego, Europa Zachodnia
				Lasy mieszane	Europa Środkowa, Okolice Wielkich Jezior,
				Lasy iglaste	Syberia, Europa Pn. i Wsch., środkowa Kanada
	Trawiaste	Sawanny		Wyżyna Brazylijska, Sudan, Kotlina Kalaharii, pn.-wsch. Australia,
		Stepy strefy umiarkowanej		Wielka Równina Prerii, Pampa w Argentynie, pn. Kazachstan, Mongolia Wewn.,
		Stepy ostnicowe		Podnóże Gór Skalistych, pd. Kazachstan
		Tundra		Pn. Eurazja, Kanada, pd. Grenlandia
Krzewiaste	Basen M. Śródziemnomorskiego - makia Kalifornia - chaparall Australia - scrub
Pustynne	Pustynie: -Afryki -Ameryk -Azji Centralnej

FORMACJE ROŚLINNE ASTREFOWE

► Lasy namorzynowe

► Halofity

► Roślinność górska

Zależy od porowatości skały

Detrytus - nierozłożone cząstki ściółki

---