Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870,

Warszawa 2002.

Rozdział pierwszy: Francja przed rewolucją.

Kapitalizm i filozofia Oświecenia była tak rozwinięta, że formy ustrojowe stawały się coraz bardziej nieprzystosowane. Tak działo się w Anglii, Holandii i Francji. Powstała nowa klasa - burżuazja.

We Francji rewolucja była gwałtowna z powodu: + dużego konserwatyzmu ekonomicznego + czynnikami feudalnymi.

Dane statystyczne Francji: + 26 mln mieszkańców zwartych pod względem religijnym i etnicznym (97% katolików, 84% to mieszkańcy wsi) + Paryż liczy pół miliona mieszkańców.

Rozróżnienie na trzy stany: + kler - 70 tys. duchowieństwa i 60 tys. zakonników, korzystał z przywileju honorowego, kultowego, sądowniczego i podatkowego, 10% ziemi było w jego posiadaniu, płacił państwu zwykłą dziesięcinę i ofiarę darmową, był bardzo zróżnicowany pod względem majątkowym + szlachta dzieląca się na rodową i urzędniczą miała przywileje honorowe i ekonomiczne, duże zróżnicowanie ekonomiczne (właściwie trzy grupy: dworska, rodowa przebywająca na wsi, urzędnicza), łącznie liczyła do 200 tys. osób + stan trzeci to mieszczaństwo, wolni chłopi, mieszczaństwo to burżuazja handlowa i przemysłowa, poza tym to też właściciele plantacji, bankierzy, grupa urzędników państwowych, wolne zawody (adwokaci, lekarze, nauczyciele), mieszczaństwo było rozgoryczone upośledzeniem prawnym, niżej stało drobnomieszczaństwo (rzemieślnicy, drobni kupcy) i proletariat (robotnicy, czeladnicy i biedota).

Wieś francuska: + 5/6 ziemi należało do chłopów i miast, poza nimi należy wymienić dzierżawców, winiarzy, bezrolnych + chłopi płacili duże podatki (gruntowy, pogłówny, dwudziestego grosza), łącznie 60% dochodu.

Rok 1788 był katastrofalny dla rolników. W 1786 zawarto traktat Edena z Wielką Brytanią powodujący napływ tańszej produkcji z wysp. Wskutek głodu zaczęli grasować rozbójnicy.

28 kwietnia 1789 - w Paryżu wybucha powstanie

Rozdział drugi: Rewolta uprzywilejowanych.

Już w II połowie XVIII wieku mało ludzi wierzyło w ustrój Francji. Ludwik XIV miał hegemonię w Europie, ale doprowadził kraj do ruiny finansowej, głównie przez toczone wojny. Po nim (Ludwik XV) następuje dyskredytacja monarchii.

Rządy Ludwika XVI (1774-1792): + żona jego to Maria Antonina, córka Marii Teresy z Austrii + 1784 - sprawa naszyjnika zakupionego przez kardynała de Rohan dla królowej, była to kompromitacja korony i Kościoła + deficyt w 1774 wynosił 300 mln liwrów + miały miejsce nieudane reformy podatkowe Turgota + później ministrem finansów został Necker + w 1781 ogłosił on sprawozdanie z finansów państwa, został za to usunięty w tym samym roku + 1787 - nieudane reformy Calonne + na arenie międzynarodowej miała miejsce porażka w sprawie Holandii, która prosiła o pomoc w walce z Prusami, Francja nie udzieliła pomocy + 1788 - powrót Neckera do ministerstwa finansów.

Wobec takich wypadków burżuazja wyciągnęła wnioski: + król bez pieniędzy jest bezsilny + nie może liczyć na wojsko + Ludwik XVI jest mało energiczny.

Państwo nie mogło już dalej pożyczać pieniędzy, więc 24 stycznia 1789 król ogłosił zebranie Stanów Generalnych (było to przedstawicielstwo trzech stanów, nie zwoływane od 1614) na dzień 1 maja 1789.

Stronnictwa przed zebraniem Stanów Generalnych: + anglicy, którzy głosili kompromis szlachty i burżuazji + amerykanie, głoszący, że klasą rządzącą jest burżuazja.

W styczniu 1789 E. Sieyes wydaje „Co to jest stan trzeci”, gdzie odpowiada, że jest to naród.

Rozdział trzeci: Stany Generalne. Utworzenie Konstytuanty.

Wybory do Stanów Generalnych: + dwa pierwsze stany wybierały bezpośrednio + stan trzeci głosował pośrednio (dwustopniowo na wsi, trzystopniowo w mieście) + wyborcy dawali deputowanym listę skarg.

Skład Stanów Generalnych: + 291 - stan pierwszy + 270 - stan drugi + 578 - stan trzeci + brak chłopów i robotników.

5 maja 1789 - otwarcie Stanów w Wersalu

17 czerwca 1789 - przyjęto wniosek Sieyesa o tym, że stan trzeci uznaje się za Zgromadzenie Narodowe

20 czerwca 1789 - zamknięcie sali gdzie zbierał się stan trzeci, przechodzi on do sali do gry w piłkę, gdzie przysięga uchwalić konstytucję

Król na wydarzenia nie zareagował w ogóle. Wszystkie stany połączyły obrady.

9 lipca 1789 - Zgromadzenie Narodowe uznaje się Zgromadzeniem Narodowym Konstytucyjnym

Rozdział czwarty: Rewolucja ludowa w Paryżu.

12 lipca 1789 - wiadomość o usunięciu przez króla ministra Neckera powoduje wzburzenie ludu, dzień później zorganizowano komitet w stolicy i gwardię mieszczańską

14 lipca 1789 - wtargnięcie ludu do Bastylii (kierował nią Launay) w celu zdobycia broni dla gwardii, uwolniono przy tym siedmiu więźniów

Merem Paryża zostaje Bailly, a komendę nad gwardią otrzymuje La Fayette.

17 lipca 1789 - król udaje się z Wersalu do Paryża

Rozdział piąty: Rewolucja municypalna i chłopska. Zniesienie przywilejów feudalnych.

Bracia królewscy i wielu arystokratów opuściło Francję z obawy przed wzburzeniem ludu. Zaczęły się pogłoski o spisku arystokratycznym. W wielu miastach naśladowano przykład Paryża.

Tymczasem na wsi przestano płacić powinności feudalne. Przeszedł nastrój „wielkiego strachu”, czyli obawa przed rozbójnikami podpłaconymi przez arystokratów. Zgromadzenie Narodowe bojąc się rozruchów chłopskich, w dniu 4 sierpnia 1789 powzięło decyzję o zniesieniu ciężarów feudalnych. Poza tym pozostały dalej ciężary ekonomiczne, ale zniesiono dziesięcinę.

Rozdział szósty: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Stronnictwa polityczne we Francji 1789-1791.

26 sierpnia 1789 - uchwalono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, niektóre ustępy przypominały Deklarację praw z 1776 przyjętą przez Wirginię i Massachusetts.

Treść Deklaracji: + głosiła prawa naturalne i niezbywalne (wolność, własność, braterstwo) + suwerenność ludu + równość wobec prawa + tolerancja religijna + wolność słowa + niepozbawialność własności + miała 17 paragrafów.

5 października 1789 - kobiety manifestują z powodu braku chleba, pod przewodnictwem Maillarda udają się do Wersalu, król zostaje przeniesiony do Paryża na stałe

Podział na frakcje w Zgromadzeniu Narodowym: + prawica to grupa arystokratów i wyższy kler, była przeciwna konstytucji, chciała silnej władzy króla, należał do niej Maury + „przyjaciele konstytucji monarchistycznej”, inaczej anglicy, chcieli monarchii konstytucyjnej + konstytucjonaliści, zwolennicy ustroju amerykańskiego, był wśród nich Sieyes i Talleyrand oraz La Fayette + lamethani (od trzech braci Lameth), chcieli króla tylko jako ozdobę + druga grupa lewicowa (pierwsza to lamethani), byli bardziej konsekwentni niż lamethanie, ale te same poglądy, wśród nich był Buzot, Robespierre.

W Zgromadzeniu największym mówcą był Mirabeau.

Kluby francuskie: + powstawały na wzór angielskich + Klub zwany bretońskim powstał 30 kwietnia 1789, należeli do niego Bailly, Sieyes, Mirabeau, Robespierre, po wielu zmianach nazw, od września 1792 nazwani Stowarzyszeniem Jakobinów Przyjaciół Wolności i Równości, tworzyli liczne filie na prowincji + od kwietnia 1790 część deputowanych odeszła, w 1791 elementy te, umiarkowane zakładają klub w klasztorze feuillantów + latem 1790 powstaje Stowarzyszenie Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela, zwane Klubem Kordelierów, miało ono czuwać nad nie łamaniem praw, należeli do niego Danton i Marat.

Wielką rolę polityczną odgrywała prasa.

Rozdział siódmy: Konstytucja 1791 roku.

10 października 1789 - Talleyrand składa wniosek o uznanie dóbr kościelnych za własność narodową, w zamian miano płacić pensje duchowieństwu, chciano aby Kościół uratował w ten sposób budżet państwa, ostatecznie 2 listopada 1789 przegłosowano ten wniosek

Wypuszczono asygnaty, które wymieniano na ziemię kościelną, wkrótce zastąpiły one pieniądz metalowy. Ziemię kościelną kupowali chłopi, którzy potem musieli bronić rewolucji, aby nie stracić ziemi.

Wkrótce zniesiono zakony (pozostawiono zakony charytatywne i nauczające).

12 lipca 1790 - ustawa cywilna o duchowieństwie, głosiła ona wybieralność biskupów i proboszczów, którzy mieli otrzymywać pensje

27 listopada 1790 - ustalono obowiązek przysięgi kleru na ustawę cywilną, złożyło ją około 50% księży, powstało w ten sposób rozdwojenie kleru, w późniejszym okresie ustawę tą potępił papież

14 czerwca 1791 - prawo La Chapeliera, które zakazywało robotnikom organizowania się w związki

25 czerwca 1791 - po nieudanej ucieczce króla (został on rozpoznany w Varennes) następuje jego internowanie w pałacu, został też zawieszony w czynnościach

17 lipca 1791 - manifestacja ludowa w imieniu zdetronizowanego króla, zakończyła się ona rzezią na Polu Marsowym

14 września 1791 - konstytucja otrzymuje sankcję królewską, tym samym przywrócono króla na stanowisko

Treść konstytucji: + prawdziwymi obywatelami są właściciele + cztery kategorie wyborców (bierni, którzy pozbawieni byli głosu, czynni, mogący wybierać elektorów, elektorzy, wybierali kler i byli deputowanymi do parlamentów oraz wybieralni) + zatrzymano niewolnictwo.

Konstytuanta wprowadziła podział na 83 departamenty dzielące się z kolei na dystrykty, kantony i najniżej na gminy. W ten sposób nastąpiła decentralizacja władzy.

Rozdział ósmy: Zgromadzenie Prawodawcze. Początek wojny z Austrią.

Nikt z członków Konstytuanty, na wniosek Robespierre, nie mógł zasiadać w Zgromadzeniu Prawodawczym.

1 października 1791 - pierwsze zebranie Zgromadzenia Prawodawczego, zwanego Legislatywą.

Skład Legislatywy: + 264 feuillantów, zwolenników konstytucji + mniej liczna była lewica, głównie jakobini (Brissot) z żyrondystami, którzy reprezentowali średnie mieszczaństwo + najliczniejsze było centrum.

Na zebraniach klubów zaczęli odgrywać dużą rolę sankiuloci (nosili długie spodnie) czyli sklepikarze, rzemieślnicy, proletariat. Byli oni zwolennikami równości politycznej.

Wszyscy (król, żyrondyści, La Fayette) zaczęli dążyć do wojny, aby zmienić swoją sytuację (oprócz Robespierre). Wysłano do elektora trewirskiego ultimatum o usunięciu z jego terytorium emigrantów francuskich, które zostało spełnione.

Powołano więc nowy rząd z żyrondystą Janem Rolandem i Karolem Dumouriezem jako ministrem wojny.

25 marca 1792 - ultimatum w kierunku cesarza (1 marca zmarł Leopold II, jego syn Franciszek II jeszcze się nie koronował), nie było na nie odpowiedzi, więc Francja wypowiedziała wojnę Austrii.

Rozdział dziewiąty: Wpływ Rewolucji Francuskiej na kontynentalną Europę (1789-1791).

Zainteresowanie Rewolucją spowodowane było popularnością mody francuskiej na świecie.

Wkrótce też podejmowano, przy pomocy mas ludowych, próby zmian ustroju feudalnego, jak chociażby w Kolonii i na terenie Wielkiego Księstwa Toskanii.

W Brukseli 10 stycznia 1790 proklamowano utworzenie Zjednoczonych Stanów Belgijskich, po raz pierwszy wprowadzono oficjalne wyrazy: belgijski i Belgia. Cesarz Leopold II zmuszony był tam cofnąć prawie wszystkie reformy Józefa II.

Także w Europie Środkowej powitano hasła Rewolucji z zapałem (Kant, Fichte, Klopstock, Goethe).

W Hiszpanii tępiono pisma pochodzące z Francji.

W Rosji, Katarzyna II kazała wszystkim Rosjanom wracać z Francji.

Rozdział dziesiąty: Wielka Brytania pod koniec XVIII wieku.

Z żywym zainteresowaniem przyjęto w Wielkiej Brytanii wieści z rewolucyjnej Francji.

Sama Anglia pierwszą fazę rewolucji burżuazyjnej przeszła już w XVII wieku, wiek XVIII to już faza rewolucji przemysłowej.

Organizacja państwa Wielkiej Brytanii: + władza królewska ograniczona przez parlament + o składzie Rady Gabinetowej decydował przywódca większości parlamentarnej + izba wyższa parlamentu to Izba Lordów (biskupi anglikańscy, lordowie szkoccy, lordowie dziedziczni angielscy) + izba niższa to Izba Gmin (posłowie wybierani przez hrabstwa, miasta i uniwersytety) + udział w wyborach traktowany był jako przywilej + podział na okręgi wyborcze był już bardzo stary, a przez to nieproporcjonalny do liczby mieszkańców (tak zwane zgniłe miasteczka) + ogólnie biorąc było to państwo rządzone przez oligarchię szlachecko-burżuazyjną, wśród której przeważała arystokracja ziemska + istniały dwie partie polityczne - wigowie (nie chcieli dopuścić do zwiększenia roli króla) i torysi (kładli nacisk na prawa króla i Kościoła, konserwatyści).

Arystokracji, jako właścicielom ziemskim, zależało na wysokiej cenie zboża.

Wpływ Rewolucji Francuskiej: + powstają liczne kluby polityczne + działalność Edmunda Burke, który najpierw popierał ruchy liberalne, ale potem przestraszył się wpływu rewolucji w Irlandii i Belgii, w 1790 opublikował „Uwagi nad rewolucją we Francji” gdzie wystąpił zdecydowanie przeciwko Rewolucji, był zwolennikiem tronu, religii i Kościoła oraz podkreślał rolę przeszłości, której nie można zmieniać, a jedynie naprawiać poprzez powolne zmiany, czyli ewolucję, był zwolennikiem zasady interwencji, przez to wszystko stał się przez to jednym z głównych przedstawicieli konserwatyzmu + po 1792 Anglicy już wrogo odnosili się do Rewolucji Francuskiej.

Przeciwko Burke wystąpił Tomas Paine, który w 1791/1792 wydał „Prawa człowieka”, gdzie bronił zasady suwerenności ludu, chciał zniesienia przywilejów rodowych i klasowych oraz wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego.

Rozdział jedenasty: Sytuacja międzynarodowa w latach 1789-1791.

Podczas wybuchu Rewolucji Francuskiej Wielka Brytania z jej premierem Williamem Pittem z zadowoleniem patrzyła na kłopoty francuskie.

Inne, główne sprawy międzynarodowe Europy: + wojna szwedzko-rosyjska (1787-1790) zakończona pokojem kompromisowym w Varala 14 sierpnia 1790 + sprawa Turcji, z którą od 1787 wojnę prowadziła Rosja i Austria, przewaga tych państw wzrosła po wygranych przez rosyjskiego generała Aleksandra Suworowa bitew pod Fokszanami i Rymnikiem (1789), wzmocnienie Austrii było nie na rękę Prusom, stąd konferencja w Reichenbach, gdzie doszło 27 lipca 1790 do umowy austriacko-pruskiej, na jej mocy Austria wycofała się z wojny z Turcją bez nabytków terytorialnych, potwierdzono to pokojem w Swisztowie w 1791, Rosja dalej prowadziła działania i pod koniec 1790 zdobyła twierdzę Izmaił, skończyła wojnę pokojem w Jassach (1792), dzięki któremu Rosja zyskiwała wybrzeże Morza Czarnego i zgodę Turcji na zabór Krymu + sprawa Polski i II zaboru w 1793.

Rozdział dwunasty: Wojna Austrii i Prus z Francją. Druga Rewolucja Francuska.

Nadzieje Żyrondystów, na przejęcie władzy w czasie trwania krótkiej wojny okazały się nierealne. Wojsko francuskie stało bowiem na niskim poziomie, już 30 kwietnia 1792 Francuzi uciekli z pola bitwy.

6 lipca 1792 - Prusy wypowiadają Francji wojnę

11 lipca 1792 - ustawa „ojczyzna w niebezpieczeństwie”, która była ogłoszeniem stanu wojennego i wezwania do broni wszystkich obywateli

25 lipca 1792 - Karol Wilhelm Ferdynand, książę brunszwicki wydaje odezwę w której zapowiadał ukaranie winnych Rewolucji i w najgorszym wypadku zburzenie Paryża

10 sierpnia 1792 - lud wkracza siłą do pałacu królewskiego (Druga Rewolucja), przestraszone Zgromadzenie Prawodawcze zawiesza Ludwika XVI w czynnościach

Pod koniec sierpnia zaczął się pierwszy terror rewolucyjny. Zaczęto ścigać rodziny emigrantów i nie zaprzysiężonych księży.

2-5 września 1792 - masowe mordy zdrajców w więzieniach, tzw. septembryzacja

20 września 1792 - pierwsze zebranie Konwentu

Przyczyny wolnego posuwania się armii sprzymierzonych: + niechęć generałów pruskich i austriackich do siebie + ludność nie przyjmowała wojsk entuzjastycznie + opady deszczowe.

20 września 1792 - starcie pod Valmy, pierwsze zwycięstwo Francuzów

Kolejne podboje francuskie: + Nicea, Bazylea (utworzono tam republikę Raurację), włączenie Sabaudii, zajęcie Moguncji, + tym samym granicę oparto na Renie + bitwa pod Jemappes (6 listopada 1792) + zajęcie Belgii.

Rozdział trzynasty: Upadek monarchii we Francji. Początek pierwszej koalicji.

Organizacja Konwentu: + 749 deputowanych + większość monarchistów, ale zastraszonych + prawica to żyrondyści reprezentujący średnie mieszczaństwo i żądający autonomii prowincji + lewica to jakobini, inaczej „góra”, Danton, Marat i Robespierre + centrum, zwane „równiną” bądź „bagnem”, Sieyes.

15 stycznia 1793 - zadecydowano że Ludwik XVI jest winien zamachu na narodzie

21 stycznia 1793 - wykonano wyrok śmierci na królu

24 stycznia 1793 - na wiadomość o śmierci króla francuskiego Wielka Brytania wydaje Francji wojnę, prawdziwym powodem było zagarnięcie przez Francję Belgii

Wojnę Francji wypowiedziała także Hiszpania, Parma, Toskania, Królestwo Neapolu i Portugalia. Poza tym Francja wypowiedziała wojnę Holandii i Państwu Kościelnemu.

Przyczyny słabości sprzymierzonych: + brak jednorodnych interesów + zainteresowanie mocarstw wschodnich kwestią Polski.

Przebieg działań wojennych: klęska Francji pod Neerwinden (1793), ucieczka paktującego z wrogiem Dumourieza, zajęcie przez Austriaków Belgii, wkroczenie od południa Hiszpanów.

Powstanie w Wandei: + przyczyną był przymusowy pobór do wojska + hasłem stała się obrona religii i monarchii + słabość wskutek małej organizacji armii.

Rozdział czternasty: Dyktatura jakobinów.

W lipcu, sierpniu i wrześniu 1793 wybuchały rozruchy głodowe.

Specyfika ugrupowania jakobinów: + nie stanowili oni partii politycznej w dzisiejszym rozumieniu + brak zwartej organizacji i programu + wyrażali ogólne pragnienia drobnomieszczaństwa + prawo własności uważali za nienaruszalne.

5 kwietnia 1793 - utworzenie Komitetu Ocalenia Publicznego

Organizacja Komitetu Ocalenia Publicznego: + był on właściwym rządem Francji + weszło do niego 7 członków centrum, wśród nich Bertrand Barere de Vieuzac, ale prawdziwym kierownikiem był Danton

2 czerwca 1793 - gwardia narodowa otoczyła Konwent, który pozwolił aresztować 29 swoich członków, w tym przywódców żyrondystów, tym samym rozpoczęła się dyktatura jakobinów, czyli drobnomieszczańska faza rewolucji

24 czerwca 1793 - Konwent uchwala drugą konstytucję, czyli konstytucję I roku

Konstytucja I roku: + projekt jej opracował przyjaciel Dantona: Marie Herault de Sechelles + wstępem do niej była ujęta w 33 punkty nowa Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, o wiele bardziej demokratyczna niż poprzednia + po raz pierwszy nałożono na państwo obowiązek zapewnienia oświaty i pomocy biednym + każdy Francuz ukończywszy 21 lat miał prawo głosu + władzą prawodawczą było Ciało Prawodawcze + najwyższa władza wykonawcza należała do Rady Wykonawczej + ustawy Ciała przechodziły przez referendum ludowe.

Od razu ogłoszono referendum, w którym wyrażono zgodę na tą konstytucję, ogłoszono ją 10 sierpnia 1793. Jednakże od razu ją zawieszono i nigdy nie weszła w życie.

13 lipca 1793 - Karolina Corday d'Armont morduje Marata

27 lipca 1793 - do Komitetu Ocalenia Publicznego wchodzi Robespierre.

Komitet miał groźnych przeciwników w hebertystach (Komuna Paryska) i Konwencie (Danton).

Drugą ważną instytucją był Komitet Bezpieczeństwa Publicznego, kierował on tajną policją i wyszukiwaniem wrogów rewolucji. Nastąpiło wielkie nasilenie terroru, w ciągu 4 miesięcy wymordowano 4000 ludzi.

22 września 1792 - wprowadzono nowy kalendarz republikański

10 listopada 1793 - święto ku czci Rozumu, było ono przejawem dechrystianizacji

4 marca 1794 - nieudana próba powstania ludowego w Paryżu, po nim zaczęto aresztować hebertystów, a Klub Kordelierów przez nich opanowany przestał istnieć

5 kwietnia 1794 - Danton, główny przeciwnik Robespierre zostaje zgilotynowany

8 czerwca 1794 - zainaugurowanie kultu Istoty Najwyższej

Program polityczny Robespierre: + utrzymywano środki przeciwko bogaceniu się + próby strajków stłumiono surowo + uznawał kontynuację terroru za konieczną

10 kwietnia 1794 - dekret odmawiający oskarżonym obrońcy, tym samym rozpoczął się Wielki Terror

27 sierpnia 1794 - aresztowanie przez Konwent m. in. Robespierre i Saint Justa (przewrót 9 thermidora), przyczyną był jego drobnomieszczański plan polityczny, któremu przeciwna była burżuazja oraz terror jaki prowadził

Robespierre i aresztowanych zdołano uwolnić, ale został jednak ponownie aresztowany i 28 sierpnia został zgilotynowany wraz z innymi przywódcami jakobinów. Zwycięzcy tego przewrotu zostali nazwani termidorianami. Tym samym zakończyła się dyktatura jakobinów i rewolucja w ogóle.

Rozdział piętnasty: Wojna pierwszej koalicji z Francją. Sprawa polska w latach 1793-1795.

23 sierpnia 1793 - powołano do wojska wszystkich mężczyzn pomiędzy 18 a 25 rokiem życia

Organizacja armii francuskiej: + stosowanie amalgamatu, czyli przemieszania doświadczonych żołnierzy z nowymi + usuwano nieudolnych dowódców + brak sztabu generalnego, rekompensowane to było działalnością Łazarza Carnota, świetnego organizatora + atakowano wielkimi masami i przełamywano tym front + stosowanie tyraliery.

Wiosną 1794 widać było wyraźnie przewagę Francuzów.

26 czerwca 1794 - bitwa pod Fleurus, Francuzi zwyciężając, pod dowództwem Jourdana, zajmują Belgię

Przyczyny klęski koalicji: + rząd hiszpański stracił chęć z powodu widoków na rozbiór Francji, a nie jej ratowanie + monarchie wschodnie zajęte były sprawą Polski.

9 luty 1795 - wycofuje się z koalicji Toskania

5 kwietnia 1795 - pokój w Bazylei z Prusami, tym samym koalicja zaprzestała działań wojennych, później podpisano pokój z Holandią (Republika Batawska) i Hiszpanią, która straciła część wyspy Santo Domingo.

Rozdział szesnasty: Termidorianie i Dyrektoriat.

Po przewrocie Komitet Ocalenia Publicznego został pozbawiony swej władzy. Rozwiązano także Komunę Paryską i klub jakobinów. Zniesiono maksimum cen co spowodowało zwyżkę cen. Zaczęła się ogromna bieda i nędza wśród mas ludowych. Jednocześnie rozpoczął się „biały terror” to jest ściganie jakobinów i ich zwolenników, zwano ich terrorystami bądź królobójcami.

22 sierpnia 1795 - uchwalenie nowej konstytucji (5 fructidora roku III) wraz z nową deklaracją, ale ta nakładała także na obywatela obowiązki

Konstytucja 5 fructidora roku III: + władza prawodawcza w rękach dwuizbowego parlamentu złożonego z Rady Pięciuset i Rady Starszych + podział na obywateli czynnych (płacących podatek bezpośredni) i biernych (właściciel majątku) + władza wykonawcza należała do 5 dyktatorów wybieranych na 5 lat przez Radę Starszych + tolerancja religijna + całkowita swoboda handlu + nienaruszalność własności prywatnej + ogólnie miała charakter burżuazyjny.

5 października 1795 - powstanie monarchistów, które zostało stłumione przez Bonapartego na rozkaz Barrasa, który później odgrywał główną rolę wśród dyktatorów

marzec 1796 - powstaje Sprzysiężenie Równych, której inicjatorem był Grakchus Babeuf, działał tam też Filip Buonarrotti

Program polityczny Sprzysiężenia Równych: + prowadzenie ustroju komunistycznego, w którym ziemia i środki są własnością wspólną + doprowadzić do tego miało powstanie ludowe

26 maja 1797 - Babeuf i jego współpracownicy zostali aresztowani i skazani na śmierć, poglądy Babeufa spopularyzował później Buonarrotti

3 września 1797 - nieudana próba zamachu stanu przez monarchistów (18 fructidora), udaremniona przez wojska Bonapartego, rozpoczął się drugi okres Dyrektoriatu, miał on wrogów wśród jakobinów jak i monarchistów

Rozdział siedemnasty: Wielka Brytania i Irlandia w latach 1795-1799.

Zyski Wielkiej Brytanii z prowadzenia wojny z Francją: + zagarnięcie kolonii francuskich + zagarnięcie niektórych rynków zbytu w Europie + zagarnięcie kolonii holenderskich

Straty Wielkiej Brytanii z prowadzenia wojny z Francją: + ogromny deficyt spowodowany płaceniem zasiłków w złocie swoim sprzymierzeńcom + przez to wzrosły podatki, co spowodowało wzrost niezadowolenia ludności i ogólne ruchy przeciw państwu, dlatego w latach 1794 - 1795 zawieszono Habeas Corpus z 1679

Sprawa Irlandii: + ujarzmiona ostatecznie w 1691 + zaczęto dyskryminować tam katolików + miała swój parlament + właściwe rządy należały do kliki zamkowej to jest grupy arystokratów + duża emigracja do Ameryki + lata 80 XVIII wieku to pewne ustępstwa dla Irlandczyków, np. bierne prawo wyborcze + powstał ruch irlandzki, od 1775 kierowany przez Henry Grattana + pod wpływem rewolucji francuskiej rząd brytyjski poszedł na ustępstwa, dano katolikom czynne prawo wyborcze + ruch irlandzki sparaliżowała walka katolickich chłopów z właścicielami protestanckimi + 1796 wyprawa francuska do Irlandii, pod dowództwem generała Hoche, nie dostała się jednak na wyspę + po nim zaczęto prześladowania co w 1798 doprowadziło do otwartego powstania + zakończyło się ono klęską na wzgórzu Vinegar w czerwcu 1798 + w 1800 doprowadzono do Unii, czyli zlikwidowano parlament irlandzki i 100 deputowanych zasiadło w Izbie Gmin a 28 w Izbie Lordów.

Rozdział osiemnasty: Wojna kontynentalna w Europie w latach 1795-1797. Włochy pod koniec XVIII wieku.

W Austrii bano się wpływu Rewolucji. W 1794 powstało tam Stowarzyszenie Równości i Wolności z Ignacym Martinovicem, rok później zostało rozbite. Zaostrzono kurs polityczny w Austrii.

Organizacja frontu armii francuskiej: + górny Ren, dowódcą Jan Moreau + środkowy Ren, dowódcą Jan Jourdan + front włoski, dowódcą Bonaparte

Jourdan został pobity pod Ambergiem, pod Wurzburgiem i pod Altenkirchen, wobec czego musiał się wycofać, a zanim zrobił to Moreau. Tymczasem Bonaparte rozbił armię austriacką i piemoncką.

15 maja 1796 - król sardyński Wiktor Amadeusz III podpisuje pokój w Paryżu, oddaje Francji Niceę i Sabaudię

Dalszy przebieg kampanii włoskiej: + pobicie armii austriackiej pod Lodi + wjazd Napoleona do Mediolanu i proklamowanie Republiki Lombardzkiej + w czerwcu 1796 armia francuska wkracza do Państwa Kościelnego + zaczęły się ogromne rabunki dzieł sztuki + pokonanie armii austriackiej Davidowicza pod Lonato + kolejna klęska Austrii pod Castiglione + wybuch powstania mieszczaństwa, które chciało znieść stosunki feudalne, zostało ono poparte przez Bonapartego + proklamowanie 16 października 1796 Republiki Cispadańskiej + 15-17 listopada 1796 bitwa pod Arcole + bitwa pod Rivoli i kapitulacja Mantui + 19 luty 1797 po nieudanym wystąpieniu zbrojnym Państwo Kościelne musi podpisać pokój w Tolentino, zrzeczenie się Awinionu + 18 kwietnia 1797 wobec postępów armii Napoleona oraz Moreau i Jordana Austria godzi się na preliminaria pokojowe w Leoben, w zamian za straty w Niemczech w Włoszech otrzymuje ona Wenecję + przekształcenie Genui w Republikę Liguryjską + połączenie Republik Lombardzkiej i Cispadańskiej w Republikę Cisalpińską, która była zaczątkiem zjednoczenia Włoch + 17 października 1797 ostateczny pokój z Austrią w Campo Formio (ustalony w Passariano).

Postanowienia pokoju w Campo Formio: + cesarz zrzeka się Lombardii, Belgii i posiadłości na zachód od Renu z wyjątkiem Kolonii w zamian za co otrzymuje Wenecję.

15 luty 1798 - wojska francuskie wkraczają do Rzymu, proklamowano republikę i internowano papieża Piusa VI

styczeń 1798 - Fryderyk de Laharpe i Piotr Ochs po porozumieniu się z Napoleonem inicjują powstanie w Szwajcarii, do tego kraju wkroczyły wojska francuskie, uchwalono konstytucję, centralistyczną, Szwajcaria została zamieniona w Republikę Helwecką

Rozdział dziewiętnasty: Wyprawa do Egiptu. Druga koalicja antyfrancuska. Zamach stanu 18 brumaire'a.

Sytuacja polityczna Egiptu: + w VII wieku podbity przez Arabów + kraj zależny od Turcji, rządził tam pasza + oddziały zbrojne złożone z mameluków, czyli dawnych niewolników

Przebieg kampanii egipskiej: + 19 maja 1798 wyruszenie wojsk z Tulonu + po drodze zajęto wyspę Maltę + 21 lipca 1798 rozbicie armii paszy koło piramid i wkroczenie do Kairu + 1 sierpnia 1798 zniszczenie przez admirała angielskiego Nelsona floty francuskiej pod Abu Kirem + wyruszenie Francuzów do Palestyny + 17 kwietnia 1799 rozbicie pod górą Tabor nadciągającej armii tureckiej + nieudane oblężenie Akki i powrót wojsk francuskich do Egiptu + liczne reformy francuskie w Egipcie jak powołanie przedstawicielstwa narodowego, nie dały one jednak rezultatu ponieważ muzułmanie odnosili się nadal wrogo do chrześcijan + 22 sierpnia 1799 wskutek beznadziejnej sytuacji Napoleon bez wojska ucieka z Egiptu.

Sytuacja we Włoszech: + państwo neapolitańskie atakuje Francuzów i zajmuje Rzym + szybko jednak Francuzi odzyskują straty i wkraczają do Neapolu 23 stycznia 1799, ogłoszono tam Republikę Partenopejską.

Powstała druga koalicja antyfrancuska złożona z: Wielkiej Brytanii, Turcji, Rosji, Austrii, Neapolu.

Przebieg walk z drugą koalicją: + początkowe klęski Francuzów, m. in. zajęcie przez Rosjan Wysp Jońskich, Anglicy zajmują Maltę, wycofanie się z Neapolu + na czele armii sprzymierzonych stanął Aleksander Suworow + 17-19 czerwca 1799 bitwa nad rzeką Trebia, klęska Francuzów + ofensywa rosyjska w Szwajcarii, bitwa pod Zurychem i klęska wojsk rosyjskich + oburzony niedostateczną pomocą dla swoich wojsk car Paweł I wycofuje je z teatru wojny.

Widać było we Francji że systemu termidoriańskiego nie da się utrzymać, gospodarka zaczęła się pogarszać wskutek długotrwałej wojny. Chciano stworzyć ustrój podobny do monarchicznego, zaczęto myśleć o dyktaturze generała.

9 listopada 1799 dokonano przewrotu 18 brumaire'a za sprawą Sieyesa, Roger-Ducosa i Talleyranda. Wszyscy dyrektorzy złożyli swój urząd. Na drugi dzień Rady powołały na konsulów Sieyesa, Ducosa i Bonapartego. Tym samym w 1799 skończyła się ostatecznie Wielka Rewolucja Francuska.

13 grudnia 1799 - nowa konstytucja ułożona przez Bonapartego

Ustalenia nowej konstytucji (konstytucja VIII roku): + cztery zgromadzenia prawodawcze + władza wykonawcza powierzona na 10 lat konsulom + pierwszym konsulem został Bonaparte, drugim Cambaceres, trzecim Lebrun.

Rozdział dwudziesty: Układ sił politycznych w Europie w latach 1801-1805.

Wojna z Austrią: + Napoleon przechodzi przez przełęcz św. Bernarda + 14 czerwca 1800 bitwa pod Marengo, Bonaparte zmuszony do odwrotu, ale z pomocą przyszła mu dywizja Desaix i Francuzi bitwę wygrali + 3 grudnia 1800 Moreau wygrywa bitwę pod Hohenlinden i otwiera drogę do Wiednia + 9 luty 1801 pokój z Austrią w Luneville.

Postanowienia pokoju w Luneville: + w zasadzie powtórzenie pokoju z Campo Formio + granicę Rzeszy i Francji wyznaczono na Renie.

Republika Cisalpińska została przemianowana na Republikę Włoską, której prezydentem został Napoleon.

2 kwietnia 1801 - admirał Nelson atakuje Kopenhagę i Dania wycofuje się ze związku państw bałtyckich, które były przyjazne Francji

25 marca 1802 - traktat pokojowy Francji z Wielką Brytanią w Amiens

Warunki pokoju w Amiens: + Wielka Brytania otrzymuje Cejlon od Holandii i Trynidad od Hiszpanii i zwraca Maltę Zakonowi Joannitów + Francja wycofuje oddziały z Państwa Kościelnego i Królestwa Neapolu + pokój w obu państwach wywołał radość.

1801 - nabycie od Hiszpanii Luizjany

1803 - sprzedanie Stanom Zjednoczonym Luizjany

W celu stłumienia na Haiti powstania Napoleon wysłał tam wojska, które opanowały sytuację. Jednakże w 1802 zaczęto tam przywracać niewolę co wywołało kolejne powstanie.

1 stycznia 1804 - Haiti proklamuje niepodległość

Już w maju 1803 wrócono do wojny Wielkiej Brytanii z Francją. Bonaparte zaczął gromadzić wojsko w Boulogne celem inwazji na wyspy angielskie.

25 kwietnia 1803 - decyzja sejmu Rzeszy o sekularyzacji dóbr kościelnych i mediatyzację, czyli wcielenie posiadłości rycerskich Rzeszy do państw większych, przestało w ten sposób istnieć 112 stanów Rzeszy, ziemie otrzymały m. in. Prusy, Bawaria, zostało tylko sześć wolnych miast (Hamburg, Lubeka, Brema, Frankfurt nad Menem, Augsburg, Norymberga)

23 marca 1801 - zamach na cara Pawła I, następcą zostaje Aleksander I

Przyczyny antagonizmu rosyjsko-francuskiego: + zaniepokojenie hegemonią Francji + zwiększający się wpływ rosyjski w Turcji + wpływy francuskie na Bałkanach.

Rozdział dwudziesty pierwszy: Dzieje wewnętrzne Francji w latach 1799-1813.

1802 - plebiscyt w którym wyborcy opowiedzieli się za dożywotnim konsulatem Napoleona

Reformy Napoleona: + uporządkowanie podatków i zorganizowanie urzędników podatkowych + uzyskanie równowagi budżetowej + w 1800 utworzenie Banku Francji + nowe pieniądze papierowe + przywrócenie bezpieczeństwa na drogach publicznych + popieranie przemysłu + kraje podbite zaczęto traktować jako rynek zbytu dla towarów francuskich, dzięki czemu do nowych podbojów zaczęła dążyć także burżuazja + przywrócono tytuły szlacheckie + emigrantom pozwolono wrócić do kraju + utworzono legię honorową + 15 lipca 1801 podpisano w Paryżu konkordat przywracający swobodę kultu, przetrwał on do 1905 + reforma administracji polegająca na mianowaniu wyższych urzędników lokalnych przez głowę państwa, ustrój ściśle centralistyczny + reforma sądownictwa, także scentralizowanie + Kodeks Napoleona + kodeks handlowy + kodeks karny

Kodeks Napoleona: + ułożony przez komisję przy współudziale Bonapartego + ogłoszony 21 marca 1801 + stwierdzał wolność osobistą i równość obywateli + wolność sumienia + świecki charakter małżeństwa + nienaruszalność prawa własności + zakaz tworzenia robotniczych stowarzyszeń zawodowych + odpowiadał on interesom burżuazji

Rząd brytyjski ukuł zamach na Napoleona. Grupą zamachowców dowodził Jerzy Cadoudal, wódz szuanów bretońskich. Zamach się nie udał i spiskowców złapano. Jeden z nich wskazał na Ludwika d'Enghien przebywającego w Badenii. Został on wbrew prawu międzynarodowemu porwany i rozstrzelany 21 marca 1804. Na tą wiadomość Rosja zerwała stosunki dyplomatyczne z Francją.

18 maja 1804 - plebiscyt decyduje o powołaniu Bonapartego na cesarza

2 grudnia 1804 - uroczystość koronacji Napoleona I, został zaproszony na nią papież Pius VII, później Bonaparte koronował się na króla Włoch, oba państwa były rządzone na wzór absolutny

11 sierpnia 1804 - Franciszek II ogłasza się także dziedzicznym cesarzem Austrii, jako Franciszek I

Rozdział dwudziesty drugi: Europa Środkowa w latach 1805-1807.

Utworzono w 1805 trzecią koalicję anty-francuską. Złożona ona była z Rosji, Wielkiej Brytanii, Austrii, Szwecji i Królestwa Neapolu.

Hiszpania stanęła po stronie Francji wskutek działań Wielkiej Brytanii, aby odebrać jej kolonie.

Działania morskie:

21 października 1805 - admirał Nelson ze swoją flotą niszczy połączone floty francusko-hiszpańskie koło przylądka Trafalgar

Działania lądowe: + 15 października 1805 - kapitulacja armii austriackiej generała Macka pod Ulm + zajęcie Wiednia + 2 grudnia 1805 -decydująca bitwa pod Austerlitz, „bitwa trzech cesarzy” (Napoleon, Aleksander I, Franciszek I) + 26 grudnia 1805 - pokój z Austrią w Preszburgu

Postanowienia pokoju w Preszburgu: + Austria traci Wenecję, Istrię i Dalmację na rzecz Francji oraz Tyrol na rzecz Bawarii + mianowanie książąt bawarskiego i wirtemberskiego królami, co było wyrazem utracenia wszelkiego znaczenia Austrii w Rzeszy + wielkim księciem Bergu został Joachim Murat, szwagier Napoleona + mediatyzacja około 70 drobnych stanów Rzeszy.

Zależni od Napoleona książęta utworzyli 12 lipca 1806 Związek Reński, ogłoszono jego protektorem Napoleona. Zadeklarowali także wystąpienie z Rzeszy, która tym samym przestała istnieć.

6 sierpnia 1806 - Franciszek I zrzeka się tytułu cesarza rzymskiego, istniejącego od 962

1806 - Republika Batawska zostaje przemianowana na Królestwo Holandii z Ludwikiem, bratem Napoleona jako królem

Królem w Neapolu został Józef, także brat Napoleona.

Prusy dowiedziały się o pertraktacjach Francji z Wielką Brytanią i omawianym oddaniem Hanoweru Anglii, który należał do Prus. Stąd wysłały ultimatum do Napoleona.

Słabość armii pruskiej: + do wojska brano ludzi najbiedniejszych + stara taktyka + dowództwo w rękach ludzi starych.

Przebieg wojny z Prusami (IV koalicja do której wchodziła także Wielka Brytania): + 14 października 1806 - klęska pruska (książę Hohenlohe) pod Jeną oraz pod Auerstedt + w ciągu tygodnia Prusy zostały rozgromione + Napoleon 27 października 1806 wjechał do Berlina

21 listopada 1806 - podpisanie w Berlinie dekretu o blokadzie kontynentalnej Wysp Brytyjskich

Dalszy przebieg działań wojennych z udziałem wojsk rosyjskich: + operacje wojskowe na Mazowszu, bitwy pod Pułtuskiem i Gołyminem + 8 luty 1807 - bitwa pod Iławą, nierozstrzygnięta + 14 czerwca 1807 - zwycięstwo francuskie pod Frydlandem + 25 czerwca 1807 - spotkanie cesarzy na rzece Niemen w Tylży + 7 lipca 1807 - podpisanie pokoju z Rosją

Postanowienia pokoju w Tylży: + Prusy tracą ziemie na zachód od Łaby i ziemie drugiego i trzeciego rozbioru Polski + utworzenie Księstwa Westfalii z królem Hieronimem, bratem Napoleona + ziemie polskie pod nazwą Księstwa Warszawskiego otrzymał Fryderyk August + Rosja zrzeka się Wysp Jońskich, ale otrzymuje obwód białostocki i ogłasza blokadę kontynentalną + w Księstwach Naddunajskich miał pozostać status quo.

Wojna rosyjsko-szwedzka: + Szwecja nie chciała podporządkować się żądaniom rosyjskim co do przystąpienia do wspólnego sojuszu + w 1808 Rosjanie wyparli Szwedów z Finlandii, później wkroczyli do Szwecji + w Szwecji zdetronizowano Gustawa IV i na króla wybrano Karola XIII (1809-1818) + 5 września 1809 pokój w Fredrikshamm, Szwecja zrzeka się Finlandii i Wysp Alandzkich oraz przystępuje do blokady kontynentalnej.

Rozdział dwudziesty trzeci: Hegemonia Francji w Europie w latach 1807-1813.

Wrzesień -październik 1808 - spotkanie Napoleona z Aleksandrem I w Erfurcie

Organizacja armii napoleońskiej: + służba trwała 5 lat + ludzie żonaci i mający dzieci byli zwolnieni od służby wojskowej + istniała specjalna gwardia cesarska + propagowano kult Napoleona + od 1807 obok wojsk francuskich pojawiły się regimenty obce, jak holenderskie czy polskie, starano się je umieszczać daleko od ojczyzny.

Wielka Brytania wobec blokady kontynentalnej korzystała tylko z portów portugalskich, dlatego też Napoleon postanowił zaatakować Portugalię.

27 października 1807 - traktat w Fontainebleau, w którym Hiszpania godzi się na przemarsz wojsk francuskich za część Portugalii

Wojska francuskie zamiast przemaszerować przez Hiszpanię zaczęli ją okupować, zdetronizował Karol IV, a władzę objął Ferdynand VII. Napoleon uznał tą zmianę za bezprawną i kazał mu również abdykować, a na tron hiszpański powołał Józefa, swego brata. W Hiszpanii wybuchło powstanie przeciwko wojskom francuskim.

Przyczyny powstania w Hiszpanii: + lęk szlachty i kleru przed utratą przywilejów + chłopi odnosili się wrogo do ludzi obcych, czyli Francuzów + lekceważenie przez Francuzów uczuć religijnych ludu hiszpańskiego + rabunki.

Organizacja ruchu anty-francuskiego w Hiszpanii: + w 1808 powołano w Aranjuez Najwyższą Juntę Centralną, która od 1810 obradowała w Kadyksie + chcąc przelicytować Francuzów wprowadzała liberalne reformy + 11 marca 1812 uchwalono konstytucję wzorowaną na francuskiej z 1791 + obradował także hiszpański parlament, czyli Kortezy.

22 lipca 1808 - generał francuski Dupont kapituluje pod Bailen

30 sierpnia 1808 - kapituluje w Cintra (Portugalia) generał Junot

Po tych wydarzeniach do Hiszpanii przybył Napoleon, jego wojska po zdobyciu wąwozu Somosierra wkroczyły do Madrytu.

Klęski Francji na Półwyspie Iberyjskim skłoniły państwa do stworzenia V koalicji złożonej z: Austrii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Portugalii.

Przebieg walk podczas V koalicji: + klęski Napoleona pod Aspern i Esslingen + mimo to wkroczenie Francuzów do Wiednia + wygrana Bonapartego pod Wagram w dniu 6 lipca 1809 + klęski Austrii na terenie Księstwa Warszawskiego, m. in. pod Raszynem + 14 października 1809 podpisano pokój w Schonbrunn.

Postanowienia pokoju w Schonbrunn: + Austria traci Triest, resztę Istrii i Krainę na rzecz Francji, Salzburg na rzecz Bawarii i okręg tarnopolski na rzecz Rosji + traciła także ziemie trzeciego zaboru polskiego na rzecz Księstwa Warszawskiego + łącznie straty Austrii wynosiły 1/3 terytorium.

Dalsza ekspansja Francji: włączenie Państwa Kościelnego i uwięzienie papieża Piusa VII + po ucieczce Ludwika Bonapartego z Holandii także ten kraj został wcielony do Francji + w grudniu 1810 przyłączono miasta hanzeatyckie oraz wybrzeże Niemiec po Danię + szwedzki król Karol XIII adoptował marszałka Jana Bernadotte.

Rozdział dwudziesty czwarty: Wielka Brytania w latach 1806-1813.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + zanotowano wzrost cen na zboże co przynosiło zyski właścicielom ziemskim + główną przyczynę nędzę robotnicy widzieli w zastosowaniu maszyn + pojawił się luddyzm (od Neda Ludda, który pierwszy zniszczył maszynę), czyli ruch niszczenia maszyn + 1812 - formalne powstanie przeciw maszynom, krwawo stłumione przez rząd + rozwój religijności, zwany agnostycyzmem + Kościół anglikański tracił wiernych, którzy przechodzili do takich sekt jak baptyści, kwakrzy, metodyści + kładziono nacisk nie tyle na obrzędowość, co na pomoc innym + w 1804 założono Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne + odżył ruch Niskiego Kościoła stawiający na działalność charytatywną + sekty zaczęły działalność na rzecz zniesienia niewolnictwa, głównym jej propagatorem był William Wilberforce + Izba Gmin w 1807 uchwaliła zniesienie handlu niewolnikami, który i tak przynosił nikłe zyski.

Rozdział dwudziesty piąty: Stany Zjednoczone w latach 1789-1814.

1789 - wchodzi w życie konstytucja uchwalona w 1787

Wcześniej, bo 6 kwietnia 1788 na prezydenta został wybrany Jerzy Waszyngton.

1791 - uzupełnienie konstytucji poprawkami, zwanymi Kartą Praw

Stany Zjednoczone obejmowały pas ziemi nad Atlantykiem od rzeki Missisipi po linię Wielkich Jezior. Miały 4 mln ludności. Pod koniec XVIII wieku Stany Zjednoczone znajdowały się na drugim miejscu ( po Anglii) w dziedzinie handlu morskiego na Atlantyku.

Podział polityczny w Stanach Zjednoczonych: + federaliści, którzy rekrutowali się z członków bogatej burżuazji, dążyli do silnej władzy centralnej, najlepiej monarchii z silną władzą wykonawczą, ich przywódcą był Aleksander Hamilton + anty-federaliści bądź republikanie rekrutowali się z drobnych i wielkich właścicieli ziemskich, dążyli oni do utworzenia społeczności wolnych i równych właścicieli, ich przywódcą był Tomasz Jefferson + pierwszy prezydent Stanów, tj. Waszyngton był federalistą + w latach 1801-1809 prezydentem był Jefferson.

Gospodarka Stanów: + rząd spłacił pożyczkę od obywateli wziętą w czasie wojny o niepodległość + nałożono specjalny podatek na alkohol, co wywołało w 1794 „powstanie o whisky”, krwawo stłumione + w 1791 otwarto bank federalny, który emitował banknoty + wszystkie te reformy przeprowadził Hamilton.

Polityka zagraniczna: 1803 - odkupienie od Francji Luizjany, oznaczało to wzrost państwa o 100% + w konflikcie napoleońskim Stany chciały zachować neutralność, ale to się nie udało + w 1812 prezydent James Madison wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii, jako że angielscy agenci namawiali Indian do wywołania konfliktu + w 1814 Anglicy zajęli Waszyngton + 24 grudnia 1814 podpisano pokój w Gandawie na zasadzie status quo ante + wojna ta przyczyniła się do wytworzenia amerykańskiego patriotyzmu + w 1814 Francis Scott Key napisał hymn amerykański.

Rozdział dwudziesty szósty: Prusy w latach 1806-1812.

Po klęsce zwolennikiem reform w Prusach był Karol von Hardenberg, chciał on zlikwidować dwutorowość władzy centralnej, to jest istnienia i gabinetu i rady ministrów. Jednakże w Tylży Napoleon kazał odsunąć od władzy Hardenberga, na jego miejsce król przyjął Karola Steina.

Reformy Steina w Prusach: + zniesienie dziedzicznego poddaństwa chłopów w 1807 + swobodny handel ziemią + w 1808 zreorganizowano samorząd miast, gdzie mieszczaństwo otrzymało prawo wybierania własnych magistratów + zniesiono radę gabinetową i kolegialny zarząd ministerstw i wprowadzono jednoosobowe ministerstwa.

8 września 1808 - układ z Francją, 140 mln franków odszkodowania i ustalenie siły zbrojnej Prus na poziomie 42 tys. żołnierzy, po tym układzie Stein uciekł do Czech, a później do Rosji

Nowym kanclerzem został Hardenberg.

Reformy Hardenberga: + sekularyzacja majątków kościelnych ewangelickich i katolickich w 1810, aby spłacić kontrybucję + reformy rolne w latach 1807-1816 doprowadziły do utrzymania folwarków i wielkich gospodarstw.

Reformy wojskowe generała Gerharda Scharnhorsta: + oczyszczenie korpusu z ludzi odpowiedzialnych za klęskę z Francją + zniesienie bicia żołnierzy + założenie szkoły wojennej + system rezerw, czyli zwalniania żołnierzy co miesiąc i przyjmowania nowych.

Reformy szkolne Wilhelma Humboldta: + już w 1717 wprowadzono obowiązek szkolny, tam gdzie są szkoły + w „Mowach do narodu niemieckiego” z 1808 Fichte mówił o szkole jednorodnej i wszechstronnej + Humboldt zlikwidował szkoły stanowe + trójstopniowe szkolnictwo + założenie uniwersytetu w Berlinie w 1810, gdzie obok działalności nauczającej prowadzono także badania.

Rozdział dwudziesty siódmy: Księstwo Warszawskie i Rosja w latach 1807-1812. Klęska Napoleona w Rosji 1812 roku.

W 1810 Bernadotte rządzący już w Szwecji nawiązał poufną korespondencję z Rosją, co zaowocowało w 1812 tajnym układem szwedzko-rosyjskim.

Od 1809 toczyła się wojna Rosji z Turcją. Zakończyła się ona 28 maja 1812 pokojem w Bukareszcie. Na jego mocy Rosja otrzymała Besarabię, a walcząca Serbia otrzymała ograniczoną autonomię.

1809 - Michał Sperański przedstawia reformy liberalne, które miałyby być przeprowadzone w Rosji

1810 - powstaje Rada Państwa w Rosji

1811 - otwarcie portów rosyjskich na handel z Wielką Brytanią

Przyczyny antagonizmu francusko-rosyjskiego: + blokada kontynentalna była ruiną gospodarczą dla Rosji, bo wywożono do Wielkiej Brytanii drzewo i zboże + nienawiść Aleksandra I do Napoleona.

Wojska napoleońskie atakujące Rosję liczyły 674 tys. żołnierzy, wojska rosyjskie zaś liczyły 218 tyś. żołnierzy.

24 czerwca 1812 - wojska francuskie przechodzą Niemen, tym samym wkraczają do Cesarstwa Rosyjskiego

Faktycznym wodzem wojska strony rosyjskiej był Barclay de Tolly.

17 sierpnia 1812 - nierozstrzygnięta bitwa pod Smoleńskiem, Aleksander I mianuje głównodowodzącym Kutuzowa

5-7 września 1812 - bitwa pod Borodino, miała ona na celu osłonięcie Moskwy, została nierozstrzygnięta

14 września 1812 - Napoleon w Moskwie

24 października 1812 - po wycofaniu się z Moskwy nastąpiła bitwa pod Małojarosławcem

W tym samym czasie, po klęsce Napoleona, Turcja korzystając z zaangażowania Rosji, w 1813 Turcy zdobyli Belgrad i złamali ruch niepodległościowy Serbów.

Rozdział dwudziesty ósmy: Zwycięstwo szóstej koalicji. Pierwszy pokój paryski 1814 roku.

28 luty 1813 - podpisanie w Kaliszu układu Prus z Rosją, tym samym Fryderyk Wilhelm III przeszedł na stronę rosyjską

Działania wojenne po klęsce w Rosji: + mimo rozbicia Napoleona w Rosji, w 1813 pojawił się on nad Łabą z nową armią + wygrane Francji pod Lutzen i pod Budziszynem + następnie podjęto decyzję o zawieszeniu.

Austria chciała pokoju z Napoleonem i powrotu do granic z 1792, ale Napoleon nie godził się na to.

12 sierpnia 1813 - Austria wypowiada wojnę Francji, co jest początkiem szóstej koalicji złożonej z Austrii, Rosji, Prus, Szwecji i Wielkiej Brytanii, wodzem naczelnym sojuszników był Karol Schwarzenberg

16-19 października 1813 - bitwa pod Lipskiem, zwana „bitwą narodów”, przegrana Napoleona który miał dwukrotnie mniejsze siły, tj. 150 tys. przeciwko 300 tys., w czasie bitwy na stronę koalicji przeszło wojsko saskie

Działania wojenne w Hiszpanii: + w 1813 generał angielski Wellington pokonał pod Vitorią Francuzów + 7 października 1813 Francuzi cofając się znaleźli się z powrotem na swoim terytorium.

Działania wojenne we Włoszech: + król neapolitański Joachim Murat zaczął pertraktacje z Metternichem + zmuszony sytuacją wojenną Beauharnais, wicekról Włoch zrzekł się władzy + w maju 1814 uroczyście do Turynu wjechał król sardyński Wiktor Emanuel I, do Rzymu wrócił papież Pius VII.

Widząc klęskę Napoleona niektórzy dygnitarze jak Talleyrand i Fouche zaczęli wiązać się z monarchistami.

9 marca 1814 - układ czterech mocarstw (Austria, Prusy, Rosja, Szwecja) w Chaumont, gdzie powzięto decyzję o usunięciu Napoleona z tronu

31 marca 1814 - kapitulacja Paryża

2 kwietnia 1814 - Senat uchwala detronizację Napoleona

11 kwietnia 1814 - ugoda z Napoleonem w Fontainebleau, została podpisana głównie z powodu nalegań Aleksandra I

Postanowienia ugody w Fontainebleau: + Napoleon zachowuje tytuł cesarski + otrzymuje w dożywocie wyspę Elbę + 2 mln franków rocznie + Maria Luiza otrzymała Parmę.

30 maja 1814 - podpisanie w Paryżu pokoju, tzw. pierwszy pokój paryski, został on ratyfikowany przez Austrię, Rosję, Prusy, Szwecję, Portugalię, Hiszpanię.

Warunki pierwszego pokoju paryskiego: + Francja otrzymuje granice z 1792 + brak mowy o odszkodowaniach wojennych + powiększenie terytorium Holandii + inne sprawy europejskie miał uregulować specjalny kongres + ogólnie warunki pokoju nie były zbyt ciężkie, aby nie zrażać Francuzów do koalicji.

Sytuacja w Skandynawii: + Danię jako sprzymierzeńca Napoleona, w 1813 zaatakował Bernadotte + Dania musiała się zgodzić na pokój kiloński 14 stycznia 1814.

Warunki pokoju kilońskiego: + zrzeczenie się przez Danię Norwegii, ale pozostawienie przy sobie Wysp Owczych, Islandii i Grenlandii + Dania otrzymała nadto Pomorze szwedzkie i wyspę Rugię.

Mimo niechęci Norwegów i początkowej walce o niepodległość, dnia 4 listopada 1814 Storthing (norweski parlament) uchwalił wybranie na króla, władcę Szwecji, Karola XIII.

Rozdział dwudziesty dziewiąty: Kongres Wiedeński.

Organizacja Kongresu: + miał odbyć się w ciągu dwóch miesięcy od 30 maja, ale główni władcy przybyli we wrześniu + o sprawach najważniejszych miało decydować sześć mocarstw (Austria, Rosja, Prusy, Francja, Wielka Brytania, Hiszpania) + do niektórych narad powoływano także Szwecję i Portugalię + do poszczególnych zagadnień powołano 10 komitetów + nigdy nie otwarto ani nie zamknięto obrad Kongresu + łącznie do Wiednia przybyło 100 tys. cudzoziemców.

Reprezentanci poszczególnych krajów: + Austria - Metternich i baron von Wessenberg + Wielka Brytania - Robert Castlereagh, Karol Steward, Artur Wellington + Rosja - Karol Nesselrode, Gustaw Stackelberg i Adam Czartoryski + Prusy - Hardenberg i Humboldt + Francja - Talleyrand + poza tym było wiele mniejszych państw + ogólnie na Kongresie było dwóch cesarzy (Rosja i Austria) oraz czterech królów (Prusy, Dania, Bawaria, Wirtembergia).

W czasie obrad Kongresu kierowano się zasadą równowagi europejskiej (tutaj przodowała Wielka Brytania) i legitymizmu (była za nią Francja).

Sprawy załatwiane na Kongresie: + Księstwo Warszawskie - 11 lutego 1815 ustalono, że Prusy otrzymają 2/5 Saksonii, na wschodzie zaś Poznań, Bydgoszcz, Gdańsk i Toruń, Austria otrzymała obwód tarnopolski, z Krakowa utworzono wolne miasto, reszta Księstwa Warszawskiego miała być związana konstytucją z Rosją, Prusy utworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie + podział Niemiec, utworzono tam Związek Niemiecki złożony z 34 państw i 4 wolnych miast, należeli do niego z racji posiadanych ziem królowie Wielkiej Brytanii (mieli Hanower), Holandia (Luksemburg) i Dania (Holsztyn), przewodnictwo nad Związkiem miała Austria, nie przywrócono państewek niemieckich skasowanych po 1803, Prusy otrzymały Westfalię i Pomorze Szwedzkie oraz Rugię, Szwajcaria miała otrzymać 3 kantony + sprawa Włoch, przywrócenie Państwa Kościelnego, Austria z powrotem otrzymuje Lombardię, Wenecję i Dalmację, 3 maja 1815 został pod Tolentino pokonany Murat, król Neapolu, który musiał opuścić swoje państwo, Neapol i Sycylia zostały połączone pod berłem Ferdynanda IV Burbona + połączono Belgię z Holandią, tworząc Niderlandy + sprawa Szwajcarii, została ona federacją 22 kantonów, jednocześnie została potwierdzona wieczysta neutralność tego kraju + deklaracja o zniesieniu handlu niewolnikami, ale wobec braku daty, co do jej obowiązywania pozostała ona martwą literą + przyjęcie regulaminu dyplomatycznego, który przetrwał do XX w.

Akt końcowy podpisano 9 czerwca 1815 i złożono go w Wiedniu.

Rozdział trzydziesty: Cesarstwo „100-dniowe”.

Ludwik XVIII, nowy król Francji nadał Kartę Konstytucyjną.

Postanowienia Karty Konstytucyjnej: + równość obywateli wobec prawa + równość podatków + swoboda sumienia + parlament złożony z dwóch izb (Izba Deputowanych i Izba Parów).

1 marca 1815 - Napoleon widząc niezadowolenie z rządów Ludwika XVIII ląduje we Francji

Napoleon zająwszy Paryż ogłosił „akt dodatkowy do konstytucji” autorstwa Beniamina Constanta.

Postanowienia „Aktu dodatkowego” : + monarchia konstytucyjna + wolność prasy.

Państwa koalicyjne dysponowały około 800 tys. żołnierzy, natomiast Francja miała 275 tys. żołnierzy, z czego 124 tys. mógł wykorzystać Napoleon. Wyruszył on w kierunku Belgii, aby pokonać tam armie Bluchera i Wellingtona. Tego drugiego zaatakował 18 czerwca 1815 pod Waterloo (koło Mont-Saint-Jean). Jednakże podczas bitwy nadciągnęła armia Bluchera i Francuzi zaczęli się wycofywać co skończyło się ich klęską.

8 lipca 1815 - powrót Ludwika XVIII do Paryża

22 czerwca 1815 - Napoleon podpisuje swoją drugą abdykację, po 113 dniach rządów

20 listopada 1815 - drugi pokój paryski

Warunki drugiego pokoju paryskiego: + Francja pozostaje w granicach z 1790, tj. traci okręg Saary + musi zapłacić 700 mln franków kontrybucji + zmuszona jest do oddania dóbr sztuki zagarniętych we Włoszech.

5 maja 1821 - po wywiezieniu na wyspę św. Helenę Napoleon umiera na raka żołądka

1815 - 1849

Rozdział trzydziesty pierwszy: Rozwój nauk przyrodniczych, techniki i przemysłu w pierwszej połowie XIX wieku

Odkrycia z dziedziny astronomii: + 1845 - Urban Le Verrier i John Adams podają na podstawie obliczeń pozycję Neptuna, rok później zauważa go Johann Galle + inny znany astronom tego okresu to John Herschel.

Odkrycia z dziedziny chemii: + John Dalton w 1808 przedstawia teorię atomu i wzoru chemicznego + Humphry Davy tworzy teorię elektrochemiczną.

Odkrycia z dziedziny fizyki: + 1820 - Hans Oersted odkrywa pole magnetyczne wytwarzane przez prąd elektryczny + 1826 Jerzy Ohm określa stosunek napięcia prądu do jego siły i oporu + Michał Faraday stworzył podstawy elektrotechniki, w 1823 skroplił chlor.

Wynalazki techniczne: 1807 - Robert Fulton buduje pierwszy statek parowy + 1863 - zaczęto budować statki o konstrukcji stalowej + 1814 - Jerzy Stephenson buduje pierwszy parowóz, w 1825 oddaje do użytku pierwszą linię kolejową na trasie Darlington - Stockton.

Pierwsza linia kolejowa we Francji powstała w 1828.

Gospodarka na terenie Niemiec: + 1818 - Prusy znoszą w swoim kraju wszystkie cła wewnętrzne + 1828 unia celna Prus z Hessen-Darmstadt + 1834 - Związek Celny liczy 5 państw, w 1836 miał już w swoim składzie 26 państw + 1835 - pierwsza linia kolejowa w Niemczech na trasie Furth - Norymberga.

W Austrii pierwsza linia kolejowa powstała w 1832 na trasie Linz - Budweiss.

Zakończenie rewolucji przemysłowej: Wielka Brytania - 1830 + Francja, Belgia i Niemcy dopiero około połowy XIX wieku + inne kraje do końca XIX wieku.

Cyklicznie powtarzają się kryzysy spowodowane nadprodukcją, nieurodzajem, najwcześniej zaczęły się one w Wielkiej Brytanii.

Rozwój przemysłu krępowały cechy i korporacje, dlatego od początku XIX wieku burżuazja zaczęła walkę o ich likwidację.

Rozdział trzydziesty drugi: Ideologia konserwatywna w Europie.

Ideolodzy konserwatyzmu i ich poglądy: + w 1816 Karol von Haller ogłasza pierwszy tom „Restauration...” w którym daje uzasadnienie ideologii konserwatywnej, od tej książki lata 1815-1848 zwane są okresem restauracji + Haller głosił, że państwo jest jak rodzina, a panujący jest jego głową + Józef de Maistre wprowadzał państwo absolutne z woli Boga i z prawa natury + Ludwik de Bonald, który odwoływał się do chrześcijaństwa i tradycji ludów + Adam Muller udowadniał, że państwo idealne musi być stanowe i absolutne + 1819 - Chateaubriand zaczyna wydawać pismo monarchiczne „Conservateur”, stąd nazwa konserwatyzmu + Fryderyk Stah, który wyprowadzał państwo absolutne z woli Boga, był on największym teoretykiem konserwatyzmu w połowie XIX wieku.

Pod wpływem konserwatywnym zaczęło się odrodzenie religii, ukuto formułę „ołtarz i tron”. W ostatnich latach restauracji zwolenników katolicyzmu zaczęto nazywać ultramontanami, od „za górami”, czyli za Alpami (chodzi o papieża).

Rozdział trzydziesty trzeci: Sprawa chłopska w Europie w latach 1815-1848.

Na 200 mln mieszkańców Europy w 1815 przeszło 90% mieszkało na wsi.

Sytuacja chłopów w Wielkiej Brytanii: + zanikła drobna własność + brak świadomości społecznej chłopstwa i tym samym ruchu zorganizowanego tej klasy + sytuację robotnika trochę poprawiała działalność gmin wypłacających zasiłki dla najuboższych oraz działalność charytatywna sekt kalwińskich + odpływ chłopstwa do miasta w drugiej połowie XIX spowodował poprawę bytu chłopów, ponieważ zmniejszyła się liczba rąk do pracy na wsi.

Sytuacja chłopów we Francji: + chłopi zaczęli być główną podporą monarchii, ponieważ zapowiadała ona długi okres pokoju.

Sytuacja chłopów w Niemczech na zachód od Łaby: + znikło poddaństwo osobiste chłopów + sytuację utrudniało dzielenie ziemi między dzieci

Sytuacja chłopów w Niemczech na wschód od Łaby: + w Prusach reforma agrarna dokonała się w latach 1807-1811, pozostała tylko sprawa odszkodowań, które musiano spłacać w rencie zbożowej lub pieniężnej.

Sytuacja chłopów w Austrii: + całkowicie feudalne stosunki + unormowano stosunki pańszczyźniane w normy prawne już za Józefa II (1780-1790).

Sytuacja chłopów w Rosji: + za korzystanie z ziemi chłopi musieli odrabiać pańszczyznę albo uiszczać świadczenia w gotówce bądź naturze + ziemia należała do gminy, czyli miru, który rozdzielał ją dla chłopów.

Wolni chłopi byli na Półwyspie Iberyjskim i Apenińskim, przeważał tam system wielkiej własności. W krajach skandynawskich nie znano niewoli włościan, do 1810 dokonało się tam uwłaszczenie. Klasy nie były tak hermetyczne i awans możliwy był drogą zdobycia odpowiedniego majątku.

W całej Europie ruchy chłopskie nie były zorganizowane i miały charakter lokalny. Chłopi nie prowadzili walki politycznej.

Rozdział trzydziesty czwarty: Liberalizm.

Nazwa „liberalizm” pochodzi od łacińskiego przymiotnika „wolny” (liber). W znaczeniu politycznym został użyty po raz pierwszy w 1812 przez Kortezy hiszpańskie. Początkowo oznaczało reakcję przeciw absolutyzmowi monarchów i nierówności społecznej. Punktem wyjścia tej ideologii była wolność człowieka, którą zaczęto stosować nie tylko w polityce, ale również w gospodarce, religii, kulturze.

Wszystkich obywateli państwa miały obowiązywać takie same prawa, ustalone przez ogół. Stąd liberałowie wprowadzali ustrój konstytucyjny, wolność prasy, słowa, zebrań publicznych, zwalczali cenzurę i przywileje stanowe.

Od 1848 twierdzono, że prawo głosu mają tylko jednostki odpowiednio wykształcone i samodzielne ekonomicznie. Było to wynikiem wystąpień ludu o charakterze radykalnym. Dlatego też nastąpił podział na liberałów umiarkowanych i radykalnych, których zaczęto nazywać demokratami.

W ekonomii liberalizm gospodarczy nosi miano laissefairyzmu (od francuskiego: pozwólcie działać). Głosił on konieczność wolności działania jednostki i wolność konkurencji. Wśród jego prekursorów jest Adam Smith.

Rozdział trzydziesty piąty: Romantyzm.

Ideologia Oświecenia: + dominował klasycyzm, który szukał uzasadniania norm estetycznych w wymaganiach rozumu + nawiązywanie do tradycji antycznych.

W końcu XVIII wieku pojawia się romantyzm.

Pojęcie romantyzmu: + sięgał do średniowiecznej poezji + był postawą opozycyjną wobec świata + kładzenie nacisku na pierwiastki uczuciowe + stworzono teorię mówiącą, że narody są organizmami + zajmowanie się sztuką ludową + ze względu na różne odmiany romantyzmu, nie głosił on jednolitych poglądów politycznych.

Twórcy okresu romantyzmu: + Franciszek de Chateabriand + Alfred de Vigny + Wiktor Hugo + Jerzy Byron + Walter Scott + James Cooper + Edgar Poe + Aleksander Puszkin + Henryk Heine + Jan Goethe, który jednak tworzył w okresie romantyzmu, ale był jednym z ostatnich klasyków + Ludwik van Beethoven + Franciszek Schubert + Francisco de Goya + Eugeniusz Delacroix.

Rozdział trzydziesty szósty: Ruchy narodowe.

Pionierem ruchów narodowych była burżuazja. Jednym z pierwszych teoretyków narodowości był Jan Herder. Ekspansja napoleońska przyczyniła się do obudzenia świadomości narodowej.

Ruch narodowy w Niemczech: + wojna 1812-1813 zawiodła nadzieje burżuazji + kryzys gospodarczy pogłębił świadomość narodową + krzewiła się ona głównie wśród młodzieży uniwersyteckiej + w 1815 założono Związek Studentów w Jenie + w 1817 wygłoszono kilka przemówień narodowych + 1819 - Karol Sand morduje reakcjonistę Augusta Kotzebuego, co powoduje, że na zjeździe w Karlsbardzie rządy niemieckie ustanawiają policyjny nadzór nad uniwersytetami + ruch niemiecki nie miał jasno określonych celów, jedni chcieli pełnego zjednoczenia, inni federacji.

Ruch narodowy we Włoszech: + składały się w 1815 z państw: Sardynia, Parma, Modena, Lukka, Toskania, Państwo Kościelne, Królestwo Obojga Sycylii, ziemie austriackie (Lombardia i Wenecja) + od czasów starożytnych brak było jednego państwa włoskiego + ruch zmierzający do zjednoczenia Włoch w XIX wieku nazwano „Risorgimento” + zwrócony był głównie przeciwko Austrii.

Ruch narodowy w Czechach: + proces nasilenia świadomości zaczął się w drugiej połowie XVIII wieku + była to głównie walka burżuazji czeskiej przeciwko bogatej burżuazji niemieckiej oraz chłopów czeskich ze szlachtą niemiecką + zainteresowanie językiem czeskim, m. in. Gelasius Dobner, Franciszek Percl, Józef Dobrovsky + wojny napoleońskie wprowadziły do ruchu czeskiego postulaty polityczne + 1816 - wprowadzenie do szkół języka czeskiego + 1818 - w Pradze utworzono Muzeum Narodowe + nowe pokolenie działaczy czeskich to Jan Kollar, Wacław Hanka, Franciszek Palacky.

Na Słowacji ruch narodowy przeszedł dopiero przez fazę etnograficzną.

Ruch narodowy na Ukrainie: + do końca XIX wieku nazywali się Rusinami + jednym z jego pionierów był poeta Taras Szewczenko + nie wysuwano hasła niezależności politycznej.

Ruchy narodowe na Bałkanach: + Chorwaci i Słoweńcy byli katolikami + Czarnogórcy i Serbowie byli wyznania prawosławnego + część Bośniaków byli muzułmanami + dwa własne ośrodki państwowe, tj. Serbia i Czarnogóra.

Ruch narodowy Serbów: + 1813 - upada państwo serbskie + 1815 - nowe powstanie Serbów pod wodzą Miłosza Obrenowica + pasza belgradzki w imieniu sułtana zezwolił na autonomię Serbii.

Ruch narodowy w Czarnogórze: + zjednoczona władzą wspólnego biskupa prawosławnego, władyki, od 1697 urząd ten był w posiadaniu dynastii Petrowiciów + ruchowi temu pomagała czynnie Rosja + 1830-1851 rządy Piotra II, który stworzył wspólny senat i sąd.

W 1818 Vuk Karadzic opracowuje pierwszy słownik serbsko-chorwacki. Wśród Chorwatów pionierem ruchu narodowego był Ljudevit Gaj. W pierwszej połowie XIX wieku plemiona jugosłowiańskie nie miały wspólnej świadomości narodowej.

Ruch narodowy w Bułgarii: + warstwa bogatych chłopów zwanych czorbadżi + 1806 - pierwsza książka w języku bułgarskim + wojny rosyjsko-tureckie w 1812 i 1828 rozbudziły nadzieje Bułgarów + w Bułgarii działał także Adam Czartoryski.

Ruch narodowy na Węgrzech: + 1527 - królem Węgier zostaje Ferdynand I, co powoduje złączenie tego kraju z cesarstwem + cały czas Habsburgowie chcieli zatrzeć odrębność Węgier + Madziarzy stanowili tylko 1/3 swego kraju, reszta to Słowacy, Ukraińcy, Chorwaci, Serbowie, Rumuni i Niemcy + Stefan Szechenyi propagował program przebudowy ustroju rolnego na wzór angielski + jego przeciwnikiem był Lajos Kossuth.

Ruch narodowy w Rumunii: + zamieszkiwali głównie księstwa naddunajskie, tj. Mołdawię i Wołoszczyznę + hospodarami tych krajów byli Grecy + pionierem odrodzenia był Jerzy Lazar + w 1821 wybuchło powstanie chłopskie kierowane przez Teodora Vladimirescu, krwawo stłumione + z powodu niechęci sułtana do Greków, zaczęto obsadzać księstwa naddunajskie Rumunami.

Rozdział trzydziesty siódmy: Tajne organizacje polityczne.

Typy towarzystw tajnych: + muzułmański + chiński + europejsko-amerykański.

Tajne towarzystwa muzułmańskie: + głosiły nawrót do nauk Mahometa + gdy istnienia grupy nie dało się ukryć podejmowano walkę z władcą + przykłady takich towarzystw to wahhabici w Arabii, babici w Persji.

Tajne towarzystwa chińskie: + charakter religijny + charakter ludowy.

Tajne towarzystwa europejsko-amerykańskie: illuminaci, powstali oni w 1776 w Bawarii, głosili hasło powrotu ludzkości do stanu natury i zlikwidowania państw + loże masońskie,

Organizacja lóż masońskich: + inaczej wolnomularskie + powstały one w Anglii + podział według krajów istnienia + skupiały całą elitę umysłową + wielkim mistrzem we Francji był Ludwik Filip Orleański + wszyscy członkowie masonów zaaprobowali dyktaturę Napoleona + jednakże ci, którzy byli przeciwni Napoleonowi po 1800 założyli towarzystwo filadelfów, po 1807 powstała organizacja adelfów, która przyciągnęła filadelfów, głównym przywódcą adelfów był Filip Buonarroti + po 1815 nastąpił kryzys wolnomularstwa spowodowany tezą o jego udziale w wywołaniu Rewolucji Francuskiej.

Organizacje węglarskie: + inaczej karbonarskie + ustrój hierarchiczny + za najważniejszy cel uważali zjednoczenie Włoch + łączyli się w namioty + w 1820 wywołali powstanie w Neapolu i na Sycylii + po 1831 zaczynają upadać, najdłużej utrzymali się w Hiszpanii, do 1868.

W 1818 powstało, założone przez Buonarrotiego, stowarzyszenie Wzniosłych Mistrzów Doskonałych, jego celem było wprowadzenie republiki demokratycznej we Włoszech.

Tajne stowarzyszenia w omawianych latach były modne.

Tworzono także organizacje mające na celu paraliżowanie działalności radykalnych związków. Przykładem tego jest Zakon Orański założony w 1795 przez arystokratów irlandzkich w celu walki z ruchem narodowym Irlandii.

Rozdział trzydziesty ósmy: Państwa Świętego Przymierza w latach 1815-1830.

Projekt Świętego Przymierza był pomysłem cara Aleksandra I. Od 1815 był on pod wpływem mistyczki Barbary von Krudener, jednakże pomysł federacji państw car przejął od Franciszla Baadera. Tekst przymierza został poprawiony przez Metternicha i podpisany 26 września 1815.

Treść Świętego Przymierza: + monarchowie złączeni braterstwem będą okazywać sobie pomoc + będą w stosunkach międzynarodowych kierowali się nakazami religii i sprawiedliwości + zaproszono do niego wszystkich monarchów z wyjątkiem sułtana Turcji.

Udziału odmówił papież Pius VII i regent Wielkiej Brytanii, książę Jerzy. Do 1817 akt podpisało 16 państw większych i drobnych niemieckich. W 1820 zaproszenia nie przyjęły Stany Zjednoczone.

Kongresy państw Przymierza: + 1818 - Akwizgran + 1819 - Karlsbad + 1820 - Opawa + 1821 - Lublana + 1822 - Werona.

Gdy w 1822 brytyjskim ministrem spraw zagranicznych został Jerzy Canning zaniechano zjazdów.

W Austrii okres 1815-1848 nazwano erą Metternicha, były to czasy reakcji i cenzury. W Prusach szlachta wyznawała swoisty liberalizm z powodu utraty wielu przywilejów stanowych na rzecz monarchii. W Rosji panowała arakczejewczyzna, czyli rządy generała Arakczejewa, który za zezwoleniem cara Aleksandra I decydował prawie o wszystkim.

Ruch opozycyjny w Rosji: + był najmniej silny + 1816 - powstaje Związek Ocalenia Publicznego stawiający sobie za cel walkę z ustrojem + 1818 - powstaje Związek Dobra Publicznego z Pawłem Pestlem + 1821 - powstaje Towarzystwo Południowe w Tulczynie i Towarzystwo Północne w Petersburgu, bardziej umiarkowane + 1825 - śmierć Aleksandra I, 14 grudnia wybucha powstanie dekabrystów w Petersburgu, po jego stłumieniu car Mikołaj I (1825-1855) zastosował represje.

Rozdział trzydziesty dziewiąty: Francja w latach 1815-1830.

Po drugim powrocie Ludwika XVIII rozpoczął się biały terror, czyli ściganie wszystkich ludzi będących po stronie Napoleona. Stworzyło to konsolidację ruchu bonapartystów, rewolucjonistów i liberałów. Wybrana w 1815 Izba Deputowanych była w większości monarchiczna, zwana była izbą niezrównaną.

Jednakże Ludwik XVIII niezadowolony z poczynań tej Izby, w 1817 zarządził nowe wybory. W nowej Izbie burżuazja miała własne stronnictwo, tzw. niezależnych z Jakubem Lafitte i Casimirem Perier na czele. Ich teoretykiem był Beniamin Constant.

Od 1824 rządził we Francji Karol X (1824-1830). Był on przeciwnikiem konstytucji, prowadził takie prawa jak: śmierć za świętokradztwo, miliard odszkodowania dla emigrantów, ograniczył wolność prasy. Jego rządy zraziły do monarchii burżuazję.

Socjalizm utopijny: + Henryk de Saint-Simon, który widział kryzys społeczny jako wynik toczącej się rewolucji, chciał on zakończyć rewolucję przez stworzenie nowego społeczeństwa, rządzonego przez ludzi pracy + Saint-Simon dał początek szkole, którą prowadzili dalej Armand Bazard i Bartłomiej Enfantin + saintsimoniści domagali się zniesienia dziedziczenia dóbr, socjalizacji środków produkcji + z czasem zaczęli tworzyć coraz bardziej zamkniętą sektę + przeciwnikiem saintsimonistów był Karol Fourier, który proponował stworzenie organizacji spółdzielczych, inaczej falang, z których miało składać się całe społeczeństwo + oba kierunki nie wywarły wpływu na robotników francuskich.

Rozdział czterdziesty: Państwa włoskie w latach 1815-1830.

W Piemoncie król Wiktor Emanuel I w 1814 przywrócił prawodawstwo z 1770. W całych Włoszech zniesiono Kodeks Napoleona. Włochy ponownie pogrążyły się rozbiciu politycznym i ekonomicznym. Jednakże Włochy północne stały wyżej pod względem ekonomicznym i gospodarczym, aniżeli ich południowa część. Ośrodkami żywego ruchu narodowego stała się Lombardia, Piemont oraz Neapol.

W 1820 wybuchło powstanie w Neapolu, zorganizowane przez karbonariuszy. W 1821, na kongresie państw Przymierza, Ferdynand I, król neapolitański, poprosił o pomoc Austrię. Jej wojska wkroczyły do Królestwa Neapolu i pokonały powstańców.

W 1821 wybuchło podobne powstanie w Piemoncie. Celem tam było utworzenie federacji państw włoskich pod przewodnictwem króla piemonckiego. Także ono zostało opanowane przez wojska Austrii.

Rozdział czterdziesty pierwszy: Hiszpania i powstanie w Ameryce Południowej i Środkowej.

Ziemie amerykańskie należące do Hiszpanii podzielone były na cztery wicekrólestwa: + Nowa Hiszpania (Meksyk) + Nowa Grenada (Santa Fe de Bogota) + Peru (Lima) + La Plata (Buenos Aires).

Podział społeczny w koloniach hiszpańskich: + Hiszpanie przysłani z metropolii + Hiszpanie urodzeni w Ameryce, tzw. Kreole + Metysi, czyli mieszańcy rasy białej i kolorowej + Indianie, którzy stanowili przeszło połowę mieszkańców Ameryki hiszpańskiej + Murzyni, niewolnicy.

Za czasów Karola III (1759-1788) Hiszpania zaczyna przechodzić okres reform w duchu Oświecenia, w koloniach w 1777 wprowadzono intendentury, aby obniżyć wydatki państwa.

W koloniach najbardziej aktywni politycznie byli Kreole.

Przebieg działań ruchów narodowych w Środkowej i Południowej Ameryce: + w nową fazę weszły one po powstaniu Stanów Zjednoczonych i Rewolucji Francuskiej + 1806 - Franciszek de Miranda próbuje, bezskutecznie wywołać powstanie w Wenezueli + odmówiono uznania za króla Józefa Bonapartego i powstały autonomiczne junty + 1810-1811 wybuchają powstania w całej hiszpańskiej Ameryce + 9 lipca 1814 niepodległość ogłasza Argentyna, gdzie dowództwo objął Jose de San Martin + 1816 - Simon Bolivar podejmuje wyprawę z Haiti i doprowadza do wyzwolenia Wenezueli i Kolumbii + 1819 - proklamowano utworzenie republiki Kolumbii z prezydentem Bolivarem.

Powstanie w Hiszpanii: + pod koniec 1819 dochodzi do przygotowań Hiszpanii do interwencji w Ameryce, ale spiskowcy z Rafaelem Riego ogłaszają w 1820 powstanie w Hiszpanii + na kongresie w Weronie w 1822 zobowiązano Francję do interwencji w Hiszpanii + z łatwością wprowadzono ponownie rządy Ferdynanda VII.

Dalszy przebieg działań w Ameryce hiszpańskiej: + 1820 - powstanie w Meksyku, cesarzem ogłasza się Augustyn I (1821-1823) + 1821 - niepodległość ogłaszają Nikaragua, Honduras, Kostaryka, Gwatemala, Salwador, tym samym panowanie hiszpańskie ograniczyło się do Peru + 1824 - bitwa pod Ayacucho, która zadecydowała o niepodległości Ameryki Południowej (przegrana Hiszpanów) + 1826 - kongres państw amerykańskich w Panamie, zjednoczenie okazuje się nierealne, w tym samym roku uniezależnia się od Brazylii Urugwaj + 1830 rozpad Wielkiej Kolumbii na Kolumbię, Wenezuelę i Ekwador + państwa Świętego Przymierza były za interwencją w Ameryce, ale sprzeciwiała się temu Wielka Brytania handlująca z koloniami oraz Stany Zjednoczone, które w 1823 wystosowały deklarację nie mieszania się państw europejskich do spraw amerykańskich, była to tzw. doktryna Monroe, która miała za zadanie pozyskanie sympatii mieszkańców Ameryki hiszpańskiej + ze swoich posiadłości Hiszpania ocaliła tylko Kubę i Puerto Rico i Filipiny w Azji.

Sytuacja w Brazylii: + utrzymała najdłużej kontakt z metropolią, czyli Portugalią + w 1807 uciekł do tego kraju książę regent Jan + 1815 - ogłoszenie Brazylii królestwem + Jan VI przeniósł się do Portugalii i pozostawił w Brazylii syna Pedro + 1822 - wybucha powstanie w Brazylii, Pedro przyjmuje tytuł cesarza.

Rozdział czterdziesty drugi: Turcja i powstanie Grecji.

Przyczyny słabości Turcji: + rozkład ustroju feudalnego + wzrost uświadomienia narodów uciskanych + niepomyślne wojny z Rosją.

Organizacja państwa tureckiego: + na szczycie drabiny feudalnej stali wyłącznie wyznawcy islamu + chrześcijanom zostawiono prawo własności i swobodę wyznania + rzemiosło i handel było w rękach chrześcijan + w państwie wysoką pozycję mieli Grecy, z nich to Turcy rekrutowali tłumaczy, dyplomatów i gubernatorów krajów naddunajskich, oni to podczas Rewolucji Francuskiej przejęli od Francuzów handel lewatyński.

Ruch narodowy Greków: + w końcu XVIII wieku zaczynają pojawiać się towarzystwa tajne, zwane eteriami, których celem było odzyskanie niepodległości + 1814 - powstaje w Odessie Filike Etaireia, ona to w 1821 wywołała nieudane powstanie ludów bałkańskich pod dowództwem Aleksandra Ypsylanti + w kilka miesięcy później, z inicjatywy tego stowarzyszenia, rozpoczęto powstanie w Grecji + 1822 - Zgromadzenie Narodowe greckie zwołane do Epidauros proklamuje niepodległość Grecji, zniesienie niewoli i konstytucję + sułtan Mahmud II (1808 - 1839) nie mogąc poradzić sobie z ruchem, wezwał na pomoc paszę Egiptu, Mohameda Alego + pasza egipski w 1825 zdobywa Missolungi i prawie cały półwysep grecki.

Przyczyny interwencji mocarstw w Grecji: + opinia całej Europy była po stronie greckiej, szerzył się filhellenizm + zmniejszenie handlu czarnomorskiego wskutek zamknięcia przez Turków Bosforu + car Mikołaj I chciał podnieść swój autorytet.

Do koalicji przystąpiły państwa: + Rosja + Wielka Brytania + Francja.

Przebieg działań wojennych: + październik 1827 - bitwa floty egipsko-tureckiej z francusko-brytyjską pod Navarino, klęska mahometan + Francja i Wielka Brytania działały bezpośrednio w Grecji bojąc sie tam wpływów rosyjskich + Rosja w latach 1828 - 1829 zajęła część Armenii i zajęła Adrianopol + rosyjskimi wojskami dowodził Paskiewicz i Dybicz + 14 września 1829 - pokój adrianopolski.

Ustalenia pokoju adrianopolskiego: + Rosja otrzymuje wschodnią Armenię, kaukaskie wybrzeże Morza Czarnego + została potwierdzona autonomia Serbii, Mołdawii i Wołoszczyzny.

3 luty 1830 - konferencja w Londynie dotycząca sprawy greckiej, ustalono, że kraj ten uzyska niepodległość

Wynikiem powstania Grecji było rozbicie równowagi europejskiej z czasów kongresu wiedeńskiego, ponieważ Rosja zdobyła większe wpływy na Bałkanach niż Austria.

Pierwsze lata niepodległości Grecji: + 1828 - prezydentem zostaje Capodistrias + 1831 - zamordowanie prezydenta + 1833 - Wielka Brytania, Francja i Rosja narzucają Grekom księcia bawarskiego Ottona + 1844 - brak reform podczas rządów Ottona prowadzi do zamachu stanu i uchwalenia konstytucji.

W Księstwach Naddunajskich do 1833 miała miejsce okupacja rosyjska, rządził tam Paweł Kisielow.

Rozdział czterdziesty trzeci: Ruchy rewolucyjne w latach 1830 - 1832, ich geneza i następstwa.

Ruch rewolucyjny we Francji: + marzec 1830 - Karol X po złożeniu adresu przez Izbę Deputowanych o odpowiedzialności ministrów, rozwiązuje parlament + 26 lipca 1830 - jako że po raz drugi została wybrana opozycja do parlamentu, Karol X ogłasza rozporządzenia: o rozwiązaniu parlamentu, o wprowadzeniu cenzury prewencyjnej, o nowym prawie wyborczym, które pozbawiało głosu burżuazję, ponieważ mieli prawo głosować tylko właściciele ziemscy + 27 lipca 1830 - zaczynają się rozruchy na terenie Paryża, do 29 lipca opanowano całe miasto, zwane są one w historii „trzema dniami chwały” + 2 sierpnia 1830 - abdykuje Karol X + 7 sierpnia 1830 - jako monarchę wybrano Ludwika Filipa I orleańskiego, syna Filipa Egalite + głównymi przywódcami rewolucji lipcowej byli Adolf Thiers, La Fayette i Laffitte + wprowadzono konstytucję podkreślającą odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, bardzo niewiele zmieniono co do cenzusu wyborczego + powstała właściwie monarchia burżuazyjna.

W późniejszym okresie we Francji zaczęły dominować dwa stronnictwa: + Stronnictwo Ruchu (La Fayette), które było za monarchią częściowo demokratyczną + Stronnictwo Oporu (Guizot, Perier), które utrzymywało, że ten ustrój jest najlepszy.

Rewolucja w Belgii: + kongres wiedeński uznał zjednoczenie Holandii i Belgii pod berłem Wilhelma I (1815 - 1840), syna ostatniego przed rewolucją namiestnika Niderlandów + król ten miał także we władaniu Wielkie Księstwo Luksemburg + w kraju tym Belgowie pomimo mniejszości byli upośledzeni pod względem prawnym + cała Belgia była katolicka, a Holandia kalwińska + na większość katolików belgijskich ogromny wpływ miał publicysta Lamennais + w 1828 doszło do unii politycznej liberałów z klerykałami belgijskimi + 25 sierpnia 1830 wystawiono operę Aubera „Niema z Portici”, która zawierała momenty rewolucyjne, stało się to okazją to rozruchów + 4 października 1830 - proklamowano niepodległość Belgii + wskutek powstania listopadowego w Królestwie Polskim car Mikołaj I nie mógł interweniować w Belgii + najbardziej na niepodległości Belgii zależało Wielkiej Brytanii, dlatego zwołała ona do Londynu konferencję pięciu mocarstw, w 1831 uchwalono na niej rozdział Belgii od Holandii i ustalono jej neutralność.

1831 - kongres belgijski uchwala konstytucję, była ona bardzo liberalna, proklamowała bowiem suwerenność ludu, równość wszystkich wobec prawa, odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, rozdział Kościoła od państwa, wolność prasy, wyznania, utrzymano jednak cenzus pieniężny w wyborach do parlamentu

W tym samym roku królem belgijskim został Leopold książę sasko-koburski. Holandia dopiero w 1839 zgodziła się na niepodległość Belgii.

Ruchy rewolucyjne we Włoszech: + 1831 - powstanie karbonariuszy w Modenie, Bolonii i Parmie + nie wysunięto jednak postulatu zjednoczenia Włoch, lecz tylko kwestię praw politycznych + powstanie uśmierzyły wojska austriackie + w Państwie Kościelnym co jakiś czas wybuchały powstania ludu i cały czas papież musiał korzystać z pomocy wojsk austriackich.

Nieudane powstania karbonariuszy zraziły Włochów i od 1831 zaczęli oni wstępować do nowej organizacji noszące nazwę Młode Włochy. Została ona założona przez Józefa Mazzini. Wspólnym celem miała być walka o niepodległość Włoch (gdzie miała zapanować republika), miano także korzystać z pomocy innych narodów.

Ruch rewolucyjny w Niemczech: + 1832 - obchód rocznicy konstytucji bawarskiej w Palatynacie, z zapałem mówiono tam o zjednoczeniu Niemiec + 1833 - nieudana próba wywołania powstania we Frankfurcie nad Menem.

1834 - Mazzini tworzy w Szwajcarii Młodą Europę, która miała być koordynatorem działań poszczególnych jednostek (Młode Włochy, Młoda Polska, itd.), przyszła Europa miała być urządzona podobnie jak Szwajcaria, czyli miała skupiać federację kantonów.

W omawianym okresie tylko we Francji i Belgii burżuazja zdobyła władzę.

Rozdział czterdziesty czwarty: Monarchia burżuazyjna we Francji w latach 1830 - 1848.

Przedstawicielami bogatej burżuazji we Francji byli Rothschild, Eichtal i Hottinguer. Premier Guizot rzucił hasło: „Bogaćcie się”.

Przeciwnicy monarchii Ludwika Orleańskiego: + średnia burżuazja z powodu zaistnienia nowej arystokracji pieniądza + mieszczaństwo, która reprezentowała odłam republikański, nawiązujący do rewolucji, bonapartyści oraz katolicy.

1840 - sprowadzenie do Francji zwłok Napoleona

Ruch robotniczy we Francji: + nadal obowiązywało prawo La Chapeliera o zakazie stowarzyszeń robotniczych + 1831 - powstanie robotników w Lyonie, miało za poprawę sytuacji ekonomicznej, stłumione przez Soulta + 1834 - drugie powstanie w Lyonie, zaczęło wysuwać także postulaty polityczne, krwawo stłumione + 1841 - parlament uchwala zakaz pracy dzieci do lat 8 w niektórych fabrykach, spowodowane to było nędzą ludzi przybywających do wojska + do 1848 ruch robotniczy nie był masowy.

Koncepcje socjalizmu utopijnego: + głównym teoretykiem fourieryzmu stał się Wiktor Considerant, propagator spółdzielni produkcyjnych + działał także Lamennais, który krytykował ówczesny ustrój społeczny + w 1840 Ludwik Blanc rzucił hasło nowej organizacji pracy, w której każdy człowiek powinien otrzymywać narzędzia pracy i wykształcenie oraz miejsce pracy, w tym celu państwo powinno tworzyć wielkie zakłady pracy + w 1841 Stefan Cabet wydał „Podróż do Ikarii”, w której propagował ideał pełnego komunizmu + Ludwik Blanqui i Armand Barbes propagowali komunizm w duchu Babeufa, jednakże jako środek ku temu służący widzieli rewolucję + w 1840 Piotr Proudhon wydał broszurę „Co to jest własność?”, w której twierdził, że własność jest kradzieżą, uznawał tylko posiadanie jeżeli związane jest z pracą, uważał za najszczęśliwsze społeczeństwa te które żyją w stanie anarchii, potępiał tym samym państwo.

Rozdział czterdziesty piąty: Wielka Brytania w latach 1815 - 1846.

Wielka Brytania starała się utrzymać na kontynencie równowagę sił pomiędzy mocarstwami.

Kolonie brytyjskie: + wszystkie kolonie, poza Indiami, podlegały ministrowi wojny + dopiero w latach 30. XIX wieku zaczęło się wielkie zainteresowanie koloniami + w Wielkiej Brytanii zaczął się ogromny wyż demograficzny, dlatego w 1793 Jeremiasz Bentham wystąpił z propozycją kierowania do kolonii nadwyżki ludności + 1830 - Edward Wakefield zakłada Stowarzyszenie Kolonizacyjne, on i jego zwolennicy nazywani „radykalnymi imperialistami” propagowali wysyłanie do kolonii zwartych grup ludzi.

Gospodarka brytyjska: + lata 1832 - 1870 to ostatni okres rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii, nosi on miano maszynowego okresu kapitalizmu + główną gałęzią przemysłu staje się przemysł ciężki + rozwój kolei + giełda w Londynie staje się największa na świecie.

Sprawy monarchii brytyjskiej: + od 1820 władzę (wcześniej jako regent) obejmuje książę Walii, Jerzy IV (1820 - 1830), stał się on bardzo niepopularny + 1830 - 1837 to lata panowania Wilhelma IV, również niepopularny + w 1837 do władzy dochodzi Wiktoria I, siostrzenica króla Belgów, jako że była kobietą nie mogła rządzić w Hanowerze, tym samym zerwano unię personalną z tym krajem trwającą od 1714 + 1840 - Wiktoria żeni się z księciem Albertem Sachsen-Coburg-Gotha.

Trudności ekonomiczne Wielkiej Brytanii: + Europa po kongresie wiedeńskim zaczęła bronić się przed tanimi brytyjskimi towarami systemem ceł ochronnych + państwa europejskie nie mogły spłacić długów wobec Anglii, ponieważ stały się niewypłacalne + zaczęło napływać tańsze zboże z Rosji i Ameryki, jako ochronę przed tym rząd Roberta Liverpoola wprowadził prawa zbożowe, czyli wysokie cła na zboże importowane + wzrosło też bezrobocie spowodowane rozpuszczeniem głównej części wojska po 1815 + rok 1816 był nieurodzajny.

Zaczął rodzić się ruch radykalny.

Przedstawiciele ruchów radykalnych: + Francis Place, który domagał się reformy parlamentu + William Cobett, przywódca robotników zwalczający burżuazję + 1819 - wielki mityng antyrządowy na St. Peter's Field koło Manchesteru, rząd używa wojska do rozpędzenie tłumów, tą masakrę nazwano masakrą w Peterloo (ironiczna aluzja do Waterloo) + słabość ruchu polegała na braku szerszego programu, wysuwano tylko reformę parlamentu.

1824 - Józef Hume stawia w Izbie Gmin wniosek o uchwaleniu prawa o organizacjach robotniczych, które zostało uchwalone; w ten sposób mogły zacząć działać legalne stowarzyszenia robotników

Sprawa irlandzka: + 1823 - powstaje Stowarzyszenie Katolickie na czele z Danielem O'Connel.

1827 - powstaje uniwersytet w Londynie, nie miał on wydziału teologicznego

1829 - rząd przeprowadza równouprawnienie katolików z anglikanami, co do zasiadania w parlamencie i do piastowania większości urzędów państwowych

1832 - ustawa zmieniająca prawo wyborcze

Zmiana prawa wyborczego: + reforma przeprowadzona przez rząd wiga Karola Greya + ogólnie były to trzy ustawy, ponieważ osobno ustalono je dla Walii i Szkocji + skasowała ona 56 zgniłych okręgów wyborczych + prawo udziału w wyborach mieli właściciele dochodu rocznego i dzierżawcy płacący przynajmniej 10 funtów dzierżawy + w okręgach miejskich prawo głosu otrzymali ci wszyscy, którzy posiadali nieruchomości + reforma ta miała podstawowe znaczenie ponieważ do wyborów dopuszczała nie tylko właścicieli ziemskich + w sumie jednak większość narodu nadal nie miała prawa głosu.

Ruch robotniczy w Wielkiej Brytanii: + reprezentował go John Dorethy i Robert Owen + Owen dążył do zniesienia własności prywatnej, drogę do tego upatrywał, nie w rewolucji, ale w tworzeniu przez robotników organizacji + Owen był prekursorem brytyjskiego ruchu syndykalistycznego + 1833 - Owen zakłada Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych, inaczej zwany Unią, wysuwał on postulaty ośmiogodzinnego dnia pracy, głosowania powszechnego i corocznych wyborów do parlamentu.

1834 - wskutek wzburzenia ogarniającego wieś rząd uchwala prawo o ubogich, nakazywało ono tym którzy otrzymywali zasiłek od gminy, przebywanie w specjalnych domach pracy

Dalsze dzieje ruchu robotniczego: + w latach 1836 -1839 najaktywniejsze było Londyńskie Stowarzyszenie Robotników założone przez Williama Lovetta, głosiło ono, że tylko przejęcie władzy przez robotników może doprowadzić do poprawy ich losu + Lovett przy współpracy Place opracował sześciopunktowy program, który głosił potrzebę powszechnego prawa wyborczego, dorocznego parlamentu, tajnego głosowania, pensji dla posłów, zniesienia cenzusu majątkowego dla posłów, równych okręgów wyborczych + punkty te były składane w petycjach do Izby Gmin, później punkty te nazwano Kartą Ludu + od nazwy Karty ruch na rzecz petycji nazywany jest czartyzmem + wśród czartystów był Feargus O'Connor, który był zwolennikiem walki nielegalnej + 1839 - Izba Gmin odrzuca Kartę Ludu + zaczęło się wzburzenie ludu, które zostało stłumione + ruch czartystów został przez pewien czas złamany + 1840 - utworzono Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Czartystów, które miało zwartą organizację, było ono pierwszą partią polityczną robotników, rok później jej przewodniczącym został O'Conoor.

Do 1847 ustalono kilka praw robotniczych, jak zakaz pracy kobiet i dzieci pod ziemią, zakaz pracy dzieci w niektórych gałęziach przemysłu.

Reformy państwowe: + 1833 - zniesienie niewolnictwa w całym Imperium Brytyjskim + 1835 - prawo o miastach, rozszerzające udział mieszkańców w samorządach + 1839 - nadzór państwowy nad szkołami.

W latach 1830 - 1841 sprawowali władzę wigowie, którzy stracili ją na wskutek nieumiejętnej polityki finansowej.

Rozdział czterdziesty szósty: Azja Zachodnia i Południowa w pierwszej połowie XIX wieku.

Największe kraje Azji pierwszej połowy XIX wieku to Chiny i Turcja.

System polityczny Turcji: + w teorii władza sułtana rozciągała się na całe państwo, ale poszczególni paszowie i bejowie zdobyli na początku XIX wieku niezależność + pewną grupę ludów nazywano Arabami, oni to penetrowali Afrykę jako misjonarze islamu.

Sytuacja islamu: + nie stworzył silnej więzi religijnej i kulturalnej + podział od czasów średniowiecznych na sunnitów i szyitów + tworzono sekty religijne jak wahhabici, która opanowała na początku XIX wieku Mekkę, Medynę i całą Arabię oraz sekta babitów, którzy kładli nacisk na życie moralne, potępiali wojnę, w 1850 wywołali oni nieudane powstanie, po czym zniknęli po prześladowaniach.

Inne państwa azjatyckie: + Birma, w której pod koniec XVIII wieku pojawili się Anglicy, w 1824-1826 próbowali oni uzależnić kraj od siebie, zdobyli część kraju, w 1852 odcięli Birmę od morza, najwybitniejszym z władców Birmy był król Mindon + Syjam, który zaczął ekspansję w kierunku Kambodży, w 1836 zajął Laos stając się najsilniejszym państwem na Półwyspie Indochińskim + Annam, czyli Wietnam, gdzie w 1787 zdobył władzę Nguyen-Anh, który rządził przy pomocy francuskiego biskupa Pigneau de Behaine, w 1802 ogłosił się Nguyen-Anh cesarzem przyjmując imię Żja Long, w 1825 jego syn rozpoczął prześladowania chrześcijan.

Rozdział czterdziesty siódmy: Ekspansja światowa państw europejskich w pierwszej połowie XIX wieku.

Spośród państw kolonialnych tylko dwa nie brały udziału żywszego udziału w ruchu kolonialnym, była to Hiszpania i Holandia. Hiszpania nie zmieniła swego systemu kolonialnego, natomiast w Holandii generalny gubernator Indii Wschodnich, Jan Van den Bosch zaczął w 1830 stosować, głównie na Jawie i Sumatrze system kultur. Polegał on na poświęceniu przez każdego rolnika 1/3 ziemi pod uprawę określonych produktów i sprzedawać je państwu po określonych cenach.

Portugalczycy mieli małe skrawki wybrzeża w Angoli, Mozambiku i Indiach. Głównym towarem, który wywozili byli Murzyni.

W pierwszej połowie XIX wieku nowe kolonie zdobywali Rosjanie, Amerykanie ze Stanów Zjednoczonych, Anglicy i Francuzi.

Kolonizacja rosyjska: + państwo to kierowało się głównie względami politycznymi, a nie ekonomicznymi + do Rosji należała pod koniec XVIII wieku cała Syberia po Ocean Spokojny z Kamczatką i Alaską + kolonie te rządzone były przez naczelników okręgowych, ale ich władza poza miastami była nominalna + świadoma rosyjska ekspansja państwowa szła w kierunku terenów pomiędzy Uralem a Irtyszem, gdzie przebywały plemiona Kazachów, Turkmenów, Kirgizów, tereny te należały do państw feudalnych: Kokandy, Chiwy i Buchary + w połowie XIX wieku Rosjanie opanowali terytoria zamieszkane przez Kazachów, ponieważ od 1830 terenami tymi interesowała się Wielka Brytania

Ekspansja na Kaukazie: + innym kierunkiem ekspansji był Kaukaz, tamtejsze państwo, Gruzja, w 1801 poddało się władzy Rosji + cały Kaukaz został opanowany przed 1830, Turcja musiała się z tym pogodzić w pokoju adrianopolskim w 1829 + górale kaukascy stale wzniecali powstania, głównym powodem była obrona zagrożonego muzułmanizmu + szczególną nienawiścią do Rosji odznaczali się wyznawcy tarikatu (inaczej droga do zbawienia), zwani muridami, główną ich siedzibą był Dagestan + w 1834 na czele muridów staje Szamil, wywołał on duże powstanie, został ujęty dopiero w 1859 + 1836 - 1859 powstanie Adygejczyków na Kaukazie pod wodzą Muhammeda Ekmina + 1864 - na Kaukazie zaprowadzono surowe rządy wojskowe poprzez wywóz górali kaukaskich na Syberię.

Ekspansja brytyjska w Afganistanie: + 1839 - wyprawa brytyjska do Afganistanu, udało zająć się Kabul, ale w 1841 wybuchło powstanie i wojska musiały się wycofać.

Ekspansja brytyjska w Azji (oprócz Indii) i Australii: 1819 - Kompania Wschodnioindyjska kupuje od miejscowego sułtana wyspę Singapur + 1839 - zagarnięcie Adenu + 1839 - 1840 - aneksja Nowej Zelandii.

Ekspansja brytyjska w Afryce: + 1837 - rozszerzenie kolonii w Kraju Przylądkowym, osadnicy holenderscy, zwani Boerami, wycofują się na północ tworząc republikę Natal + 1843 - anektowanie przez Wielką Brytanię Natalu, ale większość Boerów wycofuje się na zachód tworząc nową republikę zwaną Oranią + 1848 - zajęcie przez Brytyjczyków Oranii, Boerzy tworzą Transwaal.

Ekspansja brytyjska w Indiach: + były one konglomeratem wielu ludów i języków + z religii najbardziej rozpowszechniony był hinduizm i islam + teoretycznie aż do 1858 Indie były pod władzą muzułmańskiego padyszacha rezydującego w Delhi, ale pod koniec XVIII wieku była ona teoretyczna + w 1798 Anglicy władali tylko Bengalem i częścią wybrzeża wschodniego Indii + cały czas Anglicy w Indiach kierowali się zasadą władania pośredniego, tj. zostawiali miejscowych książąt, ale uzależniali ich od siebie + w 1798 gubernatorem generalnym został Ryszard Wellesley, który zmusił sułtana Tipu (był on popierany przez Francuzów) do korzystnego dla Wielkiej Brytanii traktatu + do 1803 pokonano Maratów, w tym samym roku Anglicy wkroczyli do Delhi, odtąd cesarz miał tylko tytuł i pensję + Wellesley zmusił książąt indyjskich do przymierzy subsydiarnych tj. płacenia Wielkiej Brytanii za oddziały wojskowe, tym samym rozpoczął systematyczny podbój Indii + 1813 - Kompania Wschodnioindyjska straciła monopol na handel z Indiami, odtąd także kupcy prywatni mogli handlować z tym krajem + 1814 - 1816 Nepal uznaje protektorat brytyjski + 1824 - 1826 zagarnięto część Birmy + 1843 - podbicie emiratu Sindh + 1846 - poddaje się Kaszmir + silniejszym państwem na terenie Indii był kraj Sikhów, był on reformowany w duchu europejskim przez Maharadżę Randżita, jednakże po jego śmierci, do 1849 Brytyjczycy opanowali to państwo, odtąd Sikhowie dostarczali Wielkiej Brytanii najlepszych i najwierniejszych oddziałów + od 1849 całe Indie były pod panowaniem brytyjskim + władza nad tymi terenami przejął generalny gubernator, tym samym zmniejszyło się znaczenie Kompanii + rozpoczął się okres jednoczenia Indii, który był wynikiem wprowadzenia języka angielskiego, wspólnej waluty + około 100 tys. Anglików potrafiło utrzymać kraj mający 200 mln mieszkańców + Indie dostarczały Wielkiej Brytanii nie tylko podatków, ale również tanich surowców (bawełna, jedwab) i stały się świetnym rynkiem zbytu + Indie były nazywane „perłą korony brytyjskiej”.

Ekspansja brytyjska w Kanadzie: + chętnie popierano osadnictwo angielskie z powodu dużej liczby Francuzów na tych terenach + w 1791 utworzono tam dwie prowincje: Dolna i Górna Kanada, które miały swoje zgromadzenia narodowe + 1837 - powstanie ludności w Kanadzie dowodzone przez Wiliama Mackenzie, zostało ono krwawo stłumione + 1840 - połączenie obu prowincji + 1854 - przeprowadzono sekularyzację majątków kleru anglikańskiego i zniesiono przywileje wielkich właścicieli ziemskich.

Ekspansja brytyjska w Australii: + od 1788 przysyłano tam przestępców + Mac Arthur poprzez krzyżowanie wyhodował gatunek owcy, która dawała wartościową wełnę, stało się to przyczyną że Australia stała się największym eksporterem wełny + masowo wydobywano tam złoto + pod względem politycznym do 1829 Australia miała tylko jedną prowincję.

Oprócz tych kolonii Wielka Brytania posiadała wyspy na Oceanie Spokojnym, Gujanę i część Antyli w Ameryce i wiele stacji handlowych w Afryce.

Kolonie francuskie: + podczas wojen napoleońskich Francja straciła większość kolonii, pozostało jej tylko kilka wysp w archipelagu Antyli i na Oceanie Indyjskim oraz Gujana + właściwie ekspansja kolonialna Francji rozpoczęła się w 1830, kiedy to został zajęty Algier przez armię generała Bourmonta + powodem ataku na Algierię było szerzące się tam piractwo, a nominalnie obraza konsula francuskiego przez deja Algieru + 1834 - Ludwik Filip ogłasza Algierię posiadłością francuską + jednakże aż do 1847 trwały walki w Algierii.

Rozdział czterdziesty ósmy: Hiszpania i Portugalia w latach 1833 - 1846.

Sytuacja w Hiszpanii: + w 1833 umarł Ferdynand VII, który prowadził bardzo represyjną politykę + zostawił on mianowaną przez siebie trzyletnią córkę Izabellę, za którą jako regentka miała rządzić Maria Krystyna + na mocy prawa salickiego z 1713 Don Karlos, brat Ferdynanda VII ogłosił się królem, tym samym rozpoczęła się wojna domowa w Hiszpanii.

Sytuacja w Portugalii: + wojna domowa wybuchła w Portugalii, gdzie w 1826 zmarł Jan VI + cesarz brazylijski Don Pedro zrzekł się tronu portugalskiego na rzecz swej córki Marii, ale nie uznał tego brat Pedra Don Miguel i sam ogłosił się królem + w 1834 ogłoszono panowanie pełnoletniej Marii II da Gloria (1834-1853).

Miguel i Karlos dostali poparcie moralne Rosji, Austrii i Prus. Pomoc dla Marii Krystyny zaoferowała Wielka Brytania z Francją, ale niewiele ona wpłynęła na przebieg wojny. Maria Krystyna zgromadziła wokół siebie burżuazję, natomiast Karlos otaczał się arystokracją. W 1839 udało się usunąć z Hiszpanii karlistów. Jednakże w 1840 Maria Krystyna musiała opuścić Hiszpanię, ponieważ do władzy doszedł generał Espartero, który stał się dyktatorem wojskowym, rządził on do 1843. Wtedy to do pełnoletności doszła Izabella II, podczas jej rządów o wszystkim decydował generał Narvaez. W 1845 wprowadzono w Hiszpanii konstytucję.

Rozdział czterdziesty dziewiąty: Państwa włoskie w latach 1832 - 1846.

We Włoszech po 1832 wszystkie rządy odznaczały się konserwatyzmem, prym w tym wodzili: król Obojga Sycylii Ferdynand II (1830-1859) i papież Grzegorz XVI (1831-1846). Wszelki ruch rewolucyjny załamywał się na wskutek obojętności chłopów i braku poparcia ze strony większości burżuazyjnej.

Kierunki liberałów włoskich: + umiarkowany, który stawiał sobie za cel federację państw włoskich, głównym jego przedstawicielem był Vincenzo Gioberti, który w 1843 wydał „O prymacie moralnym i kulturalnym Włochów”, gdzie głosił, że przywódcą konfederacji włoskiej powinien zostać papież, tym samym stworzył on podwaliny ruchu neogwelfickiego, natomiast Cesare Balbo był za przewodnictwem Piemontu + radykalny, zwany federalizmem republikańskim, widzieli oni w papiestwie główną przeszkodę w zjednoczeniu Włoch, chcieli oni obalić monarchie i wprowadzić republiki.

Rozdział pięćdziesiąty: Kraje niemieckie i Austria w latach 1833 - 1846.

Gospodarka krajów niemieckich: + lata 30 XIX wieku to początek w tym regionie rewolucji przemysłowej + 1827 - Alfred Krupp zakłada zakłady w Essen + rozwój żeglugi parowej i kolei żelaznych + industrializacji towarzyszył upadek rzemiosła + 1842 - powstanie w Pieszycach tkaczy płótna + 1839 - w Prusach zabroniono zatrudniać dzieci poniżej 9 lat.

Początki ruchu socjalistycznego w Niemczech: + przed 1830 poglądy o przebudowie społecznej szerzył Ludwik Gall + 1830 - emigranci niemieccy tworzą w Paryżu Niemiecki Związek Ludowy z Jakubem Venedey i Teodorem Schuster na czele + 1836 Schuster tworzy Związek Sprawiedliwych o tendencjach komunistycznych, po kilku latach Związek zanikł, ale ponowił działalność w Londynie + pierwszą niemiecką książkę komunistyczną napisał Wilhelm Weitling w 1838.

Sytuacja polityczna w Niemczech: + po 1833 wznowiono ostrą reakcję + Rosja miała bardzo dużo do powiedzenia w sprawach niemieckich + 1834 - liberałowie Karol van Rotteck i Fryderyk Dahlmann wydają „Staats-Lexikon” gdzie stwierdzają, że odsunięcie mas od prawa głosu jest słuszne + w sferze literatury romantycznej zaczął się kształtować nurt zwany Młodymi Niemcami, jego przedstawicielem był Ludwik Borne i Henryk Heine + w dziedzinie filozofii największym autorytetem cieszył się Jerzy Hegel, stworzył on system zwany heglizmem, głosił on, że państwo jest najwyższą formą ewolucji + zaczęła się też krytyka chrześcijaństwa, była ona głoszona przez Fryderyka Strauss i Ludwika Feuerbach + w 1840 na tron pruski wstąpił Fryderyk Wilhelm IV (1840-1861) + 1842 - zebranie delegatów prowincjonalnych sejmów stanowych dla narady budowy kolei żelaznej, wysunięto na nim postulat zwołania przedstawicielstwa ogólnokrajowego + 1847 - zwołanie wybranych przez sejmy stanowe delegatów, nowa instytucja zyskała nazwę sejmu zjednoczonego, był to pierwszy w dziejach Prus parlament.

Sytuacja polityczna w Austrii: + 1835 - 1848 rządy Ferdynanda I, był on niedorozwinięty umysłowo, dlatego w jego imieniu rządziła konferencja państwowa, złożona z arcyksięcia Ludwika, Metternicha i Franciszka Kolovrata, zwana ona była „rządem trzech starców” + starano się odgradzać Austrię od Europy, aby nie dotarły do niej tendencje wolnościowe, w owym okresie kraj ten zwany był „Chinami Europy” + dla sytuacji wewnętrznej groźne były ruchy wolnościowe Włochów, Polaków i Czechów + po 1830 zaczęła dojrzewać także opozycja na Węgrzech + w Austrii panowała jeszcze pańszczyzna.

Rozdział pięćdziesiąty pierwszy: Rosja w latach 1825 - 1853.

W latach 1825 - 1855 panował w Rosji car Mikołaj I. Założono w tym czasie III oddział kancelarii carskiej z Beckendorffem na czele, który tropił spiski i wszelkie działania przeciwko caratowi. W czasie panowania Mikołaja I zebrano wszystkie obowiązujące prawa od 1649. Aby rozważyć sprawę chłopską powołano tajne komitety. Nic jednak nie zmieniono w tej sprawie i zaczął się wzrost liczby buntów chłopskich.

W latach 30 XIX wieku zaczął rozwijać się przemysł maszynowy w Rosji. Cesarstwo, mimo ogromnych bogactw naturalnych, eksportowało do Europy tylko drewno i zboże. Burżuazja rosyjska ze względu na swą małą liczbę i odgrodzenie od innych stanów nie mogła odegrać żadnej roli politycznej. Czynnikiem opozycji stała się światlejsza szlachta.

Ruch opozycyjny w Rosji: + 1836 - Piotr Czaadajew ogłasza „List filozoficzny” + zaczął się ruch słowianofilów, twierdzących, że Rosja musi iść własną drogą i trzymać się samowładztwa i prawosławia + ich przeciwnikami byli zapadnicy, zwolennicy kultury zachodniej, byli oni liberałami, w ich lewym skrzydle był Aleksander Hercen (w 1847 wyjechał na zachód) i Wissarion Bieliński + w Petersburgu działało koło pietraszewców wyznające ideologię rewolucyjno-demokratyczną.

Rozdział pięćdziesiąty drugi: Sprawa polska w latach 1831 - 1846.

Po powstaniu listopadowym rozpoczęły się w Królestwie Polskim surowe rządy namiestnika Paskiewicza.

Rozdział pięćdziesiąty trzeci: Sprawa „wschodnia” w latach 1829 - 1844.

Przez „sprawę wschodnią” rozumiano w XIX wieku problem Turcji i jej krajów wasalnych.

Wpływy państw europejskich na Półwyspie Bałkańskim: + Rosja dążyła do panowania cieśnin czarnomorskich i Stambułu + Austria uważała te tereny za ziemie własnej ekspansji + Wielka Brytania obawiała się usadowienia Rosjan nad Bosforem i wzmocnienia państwa tureckiego, co mogłoby przeciąć szlak komunikacyjny z Indiami + Francja zainteresowana była sprawami gospodarczymi w tym rejonie.

Sytuacja polityczna w Turcji: + 1808-1839 rządy Mahmuda II, sprowadził on oficerów pruskich, aby zmodernizować armię + w Egipcie usadowił się pasza Mehmed Ali, który zlikwidował mameluków w 1811 i dążył do zupełnej autonomii od sułtana tureckiego, opanował on Sudan oraz Mekkę i Medynę + Mehmed Ali zajął także zbrojnie Syrię, która należała do sułtana + 1832 - pasza egipski pokonuje wojska tureckie pod Konya + Rosja jednak szybko pomogła sułtanowi, a pasza egipski podpisał pokój w Kutahya, który dał mu dożywotnio Palestynę, Syrię i Cylicję + w zamian za pomoc sułtan zgodził się na opiekę cara rosyjskiego nad wyznawcami religii greckiej w Turcji + 1838 - układ handlowy Wielkiej Brytanii z Turcją, pozwalał on na handel kupców angielskich na terenie Turcji, w ten sposób upadło tureckie rzemiosło + 1839 - Mahmud II rozpoczyna wojnę z paszą egipskim, ale doznał klęski w bitwie pod Nizib + w tym samym roku zmarł sułtan, a pasza egipski nie chciał uznać następstwa jego syna, sądził że z pomocą Francji zdobędzie tytuł sułtana + 1840 konferencja w Londynie państw: Wielka Brytania, Rosja, Austria, Prusy i Turcja, ustalono, że w Turcji pozostanie status quo + we Francji zapanowało na wieść o tym traktacie wzburzenie, zaczęły się szerzyć ruchy nacjonalistyczne, podobnie na to odpowiedziały Niemcy, gdzie powstała pieśń „Niemcy ponad wszystko” Augusta Hoffmana + jednakże do wojny nie doszło ponieważ działania Brytyjczyków (blokada Aleksandrii) i Austrii spowodowały wycofanie się paszy egipskiego z Syrii + Mehmed Ali utrzymał swą dziedziczną władzę w Egipcie, ale pod protektoratem sułtana + 1841 - Wielka Brytania, Rosja, Francja, Austria, Prusy i Turcja podpisały w Londynie konwencję, na mocy której Bosfor i Dardanele zostały zamknięte dla wszystkich statków wojennych.

Rozdział pięćdziesiąty czwarty: Stany Zjednoczone w latach 1814 - 1850.

Okres po 1815 nazywany jest erą optymizmu.

Główne problemy w życiu amerykańskim: + ekspansja terytorialna + rozwój przemysłu krajowego + ustalenie ustroju politycznego + stosunek do Kanady i innych państw amerykańskich.

Rozwój terytorialny: + 1803 - nabycie od Francji Luizjany + 1819 - Hiszpania odstępuje Florydę Stanom Zjednoczonym + dalej nastąpiła ekspansja na zachód + plemiona Indian zaczęły walczyć z Amerykanami, ale były skazane na klęskę wskutek zacofania + emigracja do Stanów bardzo wzrosła, wśród niej najwięcej było Niemców i Irlandczyków + w związku z ekspansją zaistniała potrzeba powoływania nowych stanów, w 1821 Unia liczyła już 23 stany, w 1845 powstał stan Teksas, który został przyłączony z ziem Meksyku, gdzie panowała anarchia + pociągnęło to za sobą wojnę meksykańsko-amerykańską w latach 1846-1848, wskutek niej Meksyk stracił nie tylko Teksas, ale i cały kraj na zachód od Teksasu (pokój w Guadalupe) + w 1853 ustaliła się dzisiejsza granica południowa Stanów Zjednoczonych.

Rozwój przemysłu krajowego: + wyraźne granice pomiędzy stanami południowymi, gdzie hodowano bawełnę, trzcinę cukrową a północnymi, gdzie rozwijał się przemysł + rozwojowi przemysłowemu towarzyszyły wynalazki takie jak żniwiarka Mac Cornicka, kombajn, maszyna do pisania, maszyna do szycia (1829), rewolwer Colta (1835) + 1840 - odkryto w Kalifornii złoto + podczas tego okresu zaczęła też się rozwijać walka klas, w 1835 robotnicy amerykańscy przeprowadzili ustawę o dziesięciogodzinnym dniu pracy.

Sytuacja polityczna: + dawni federaliści nazywani byli wigami, a czasem narodowymi republikanami, mieli oni za sobą poparcie przemysłowców północy + anty-federaliści nazywali się demokratami, skupiali siły robotników wielkich miast, domagali się utrzymania niewoli Murzynów + 1829 - wódz demokratów, Andrew Jackson zostaje prezydentem, on to wprowadził zwyczaj zmianę wyższych urzędników podczas zmiany prezydentury + Jackson rozwiązał banki Stanów Zjednoczonych i utworzył rezerwaty dla Indian, rządził do 1837 + 1820 - kompromis Missouri, polegał on na przyjmowaniu dwóch stanów, jednego gdzie panowało niewolnictwo, oraz drugiego bez niewolnictwa, poza tym granicę niewolnictwa ustalono na 36º 30' równoleżniku.

Rozdział pięćdziesiąty piąty: Kraje Dalekiego Wschodu w pierwszej połowie XIX wieku.

Największym państwem Azji Wschodniej były Chiny.

Sytuacja Chin: + należała do nich Mandżuria, Mongolia, część Turkiestanu i państwa wasalne, Korea i Tybet + rządziła tam od XVII wieku dynastia mandżurska + całe państwo miało ustrój feudalny, na czele drabiny stał cesarz + władza centralna była bardzo słaba + urzędy można było zdobyć poprzez pieniądze + położenie chłopów była bardzo trudne, renta feudalna wynosiła większość plonów, w latach 1796-1804 miało miejsce powstanie chłopskie, zainicjowane przez sektę Biały Lotos, z trudem pokonane przez cesarstwo + 1796-1820 panowanie cesarza Kiu-King, w 1815 zaczął on prześladowania chrześcijan + 1820-1850 panowanie cesarza Tao-Kuang + główne punkty handlowe z cudzoziemcami znajdowały się w: Kiachta (tam przybywali kupcy rosyjscy) i Kanton + Anglicy w handlu zamiast płacić srebrem zaczęli wprowadzać opium + 1839 rząd chiński rekwiruje Brytyjczykom opium + 1840 ekspedycja brytyjska do Chin, zajęcie Hongkongu + 1842 - wojska brytyjskie zagrażają Pekinowi, cesarz godzi się na traktat pokojowy w Nankin, na jego mocy Wielka Brytania otrzymuje Hongkong, otwarcie pięciu portów dla handlu zagranicznego, prawo utrzymywania w portach chińskich swoich statków wojennych oraz otrzymała kontrybucję w wysokości 20 mln funtów + w okresie późniejszym takie traktaty zawarły inne państwa, jak Stany Zjednoczone, Rosja i Francja, w nich też pozwolono na szerzenie wiary chrześcijańskiej w Chinach + wskutek napływu tanich produktów europejskich rzemiosło chińskie zaczęło podupadać.

Sytuacja Japonii: + na czele państwa stał „syn nieba”, tenno, w Europie zwany mikado + jednakże mikado nie miał żadnej władzy, od 1603 państwem rządził w jego imieniu szogun, który pochodził z dynastii Tokugawa + chłopi byli wolni, ale przytwierdzeni do swej ziemi + samurajowie była to szlachta przebywająca na dworze w Edo + istniała też klasa kupców i lichwiarzy + Japonia stosowała politykę izolacjonizmu, do portu w Nagasaki wolno było przybywać tylko Holendrom + w XIX wieku rozpoczął się kryzys wewnętrzny, był on spowodowany: potężniejącą klasą kupców, powstawaniem manufaktur i klasy przemysłowców, pauperyzacją części samurajów, stałymi bunty chłopskie.

Rozdział pięćdziesiąty szósty: Geneza ruchów rewolucyjnych z lat 1846 - 1849.

Całość dziejów ruchów rewolucyjnych z lat 1846 - 1849 można podzielić na dwa okresy: 1846-1847, który był niejako wstępem do ogólnej rewolucji, 1848-1849 to drugi etap, właściwa rewolucja. Ten drugi okres można podzielić na fazy: styczeń-maj 1848 to faza zwycięstw, czerwiec-październik 1848 to faza przesilenia rewolucji, od października 1848 następuje odpływ i likwidacja rewolucji.

Czynniki ogólne ruchów rewolucyjnych tego okresu: + rozwój przemysłu i burżuazji pozostający w coraz większych sprzecznościach z systemem politycznym (poza Francją) + wyrośnięcie nowego pokolenia, nie znającego skutków niszczących rewolucji + działalność pisarzy krytykujących ówczesne stosunki, jak Wiktor Hugo, Karol Dickens + ogromny rozwój nauk ścisłych powodował rozszerzenie się poglądów pozytywistycznych, antyfeudalnych i antyklerykalnych + lata 1846-1848 były okresem głodu w Europie, ostatniego na tak wielką skalę do czasów I wojny światowej, jego powodem była zaraza kartoflana.

Rozdział pięćdziesiąty siódmy: Mazzini. Powstanie polskie w 1846 roku.

Po 1845 wzmógł się ruch rewolucyjny we Włoszech, choć jego hasła demokratyczne zrażały zamożniejszą burżuazję. W tym samym roku wybuchło nieudane powstanie w Rimini. W 1846 doszło także do skutku powstanie polskie, ale szybko upadło. Jego następstwem było wcielenie Krakowa do Austrii oraz podkopanie autorytetu Metternicha wskutek rzezi galicyjskiej.

Rozdział pięćdziesiąty ósmy: Włochy od czerwca 1846 do początku marca 1848 roku.

1 czerwca 1846 umarł, ogólnie nie lubiany, papież Grzegorz XVI, 16 czerwca tego roku został wybrany na papieża Pius IX. Papież ten zaczął robić pewne posunięcia liberalne i reformy, jednakże nie był liberałem, dokonywał przemian ponieważ uważał je za konieczne. Rezultatem tego było wprowadzanie reform także w innych państwach Półwyspu Apenińskiego.

Tylko król Obojga Sycylii, Ferdynand II nie chciał nawet myśleć o reformach. W styczniu 1848 wybuchło powstanie w Palermo i Ferdynand II zmuszony więc był 10 lutego 1848 ogłosić konstytucję, która jednak była mało liberalna. Inni władcy włoscy musieli pójść tą drogą i zaczęli również ogłaszać konstytucje, zrobił to nawet papież.

Jednakże burżuazja także chciała zjednoczenia Włoch, unia celna Piemontu, Toskanii i Państwa Kościelnego, jej nie wystarczała.

Rozdział pięćdziesiąty dziewiąty: Wojna domowa w Szwajcarii.

Tarcia polityczne w Szwajcarii spowodowane były sporami na tle wyznaniowym, katolików z protestantami i liberałów, zwanych radykałami z klerem katolickim i protestanckim.

Siedem kantonów katolickich utworzyło dla swej obrony, przed kantonami liberalnymi, związek zwany Sonderbund. Liczył on na pomoc Austrii i Rosji. Kantony liberalne zażądały jego rozwiązania, a gdy to się nie stało kantony katolickie zostały zaatakowane. W tym samym roku wojska Sonderbundu zostały rogromnione. Interwencja państw Świętego Przymierza nie doszła do skutku wobec sprzeciwu Wielkiej Brytanii. Od września 1848 zaczęła obowiązywać nowa konstytucja w Szwajcarii, przekształciła ona związek państw w państwo związkowe. Uprawnienia kantonów zostały ograniczone na rzecz dwóch izb prawodawczych i siedmioosobowej rady związku.

Rozdział sześćdziesiąty: „Widmo komunizmu” w latach 1846 - 1849. Początki socjalizmu naukowego.

Od 1839 działał w Londynie Związek Sprawiedliwych, miał on charakter międzynarodowy dzięki współpracy z czartystami i Komunistycznym Komitetem Korespondencyjnym działającym z Marksem i Engelsem w Brukseli.

Karol Marks w 1842 został redaktorem gazety „Rheinische Zeitung”, jednak w rok później została ona zamknięta, a Marks przeniósł się do Paryża. Stamtąd na żądanie rządu pruskiego został wydalony i osiadł w Brukseli.

W 1845 Fryderyk Engels wydał „Położenie klasy robotniczej w Anglii”, w tym samym roku zaprzyjaźnił się z Marksem.

W 1847 miał miejsce zjazd w Londynie podczas którego ustalono zmianę nazwy ze Związku Sprawiedliwych na Związek Komunistów. Jego program mieli ułożyć Marks i Engels, który poleceniu temu dali wyraz w postaci „Manifestu partii komunistycznej” napisanego w lutym 1848. Był to pierwszy program socjalizmu naukowego, w chwili ogłoszenia nie wywarł on jednak większego znaczenia.

W omawianym okresie za komunistów uchodzili niemal wszyscy przeciwnicy ówczesnych ustrojów.

Rozdział sześćdziesiąty pierwszy: Rewolucja lutowa we Francji.

Prawą ręką króla Ludwika Orleańskiego był minister Guizot.

Przyczyny kryzysu rządu francuskiego: + nieurodzaj lat 1846-1847 + masowe bankructwa manufaktur i fabryk oraz wzrost bezrobocia + oskarżenia o defraudacje ludzi uczestniczących w rządach + porażki w polityce zagranicznej, jak nie poparcie sprawy Krakowa w 1846, osłabienie wpływów w Szwajcarii i na Wschodzie + zaczęły się masowe bankiety podczas których krytykowano rząd.

Przebieg rewolucji lutowej we Francji: + rząd Guizota zapowiedział zakaz bankietowania w dniu 22 luty 1848 + 23 luty 1848 miała miejsce masakra robotników na Placu Kapucynów + 24 luty 1848 rozpoczęła się walka z oddziałami wojska + Ludwik Filip abdykuje na rzecz swego wnuka + w Izbie Deputowanych ukonstytuował się rząd w skład którego wchodzili: Lamartine, Ludwik Blanc i robotnik Albert + rząd ten ogłosił republikę, powszechne głosowanie i zniósł niewolnictwo w koloniach + sprawami robotników miała zająć się komisja luksemburska na czele z Blanc i Albert + utworzono specjalne warsztaty narodowe dla robotników + 23 kwietnia 1848 odbyły się pierwsze w historii Francji demokratyczne wybory, dały one zwycięstwo burżuazji + 15 maja 1848 tłumy robotników ogłosiły rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego i powołano nowy rząd z Blanquim na czele + powstanie to było źle przygotowane i szybko upadło, wielu robotników aresztowano, zaczęły się represje + 23 czerwca 1848 wybuchło kolejne powstanie robotników, walczył z nimi minister wojny Ludwik Cavaignac, który stłumił je 26 czerwca 1848 + okazało się, że liberałowie zerwali z robotnikami i nastawiają się na przymierze z reakcyjnymi elementami + 4 listopada 1848 konstytucja, która wprowadziła głosowanie powszechne, jedną izbę prawodawczą, prezydent miał być wybierany co 4 lata w plebiscycie.

W czasie plebiscytu na prezydenta wybrano Ludwika Napoleona Bonapartego.

Rozdział sześćdziesiąty drugi: Rewolucja w państwach niemieckich.

Przyczyny szczegółowe ruchów rewolucyjnych w Niemczech: + kryzys rzemiosła + sprawa chłopska + sprawa zjednoczenia narodowego.

Przebieg rewolucji w Niemczech: + 1847 - lewicowi liberałowie w Wielkim Księstwie Badenii, pod przewodnictwem Gustawa von Struve i Fryderyka Heckera wysunęli postulat ogólno-niemieckiego parlamentu + wiadomości o wypadkach we Francji wywołała ogólne podniecenie + 5 marca 1848 zjazd w Heidelbergu podjął inicjatywę zwołania parlamentu + książęta niemieccy zezwolili na parlament z racji powstania chłopskiego jakie wybuchło na terenie Niemiec + masowe zebrania zaczęły odbywać się w Berlinie i Wiedniu, żądania konstytucji wysunął też sejm węgierski w Preszburgu + 15 marca z zajmowanego stanowiska ustąpił Metternich + 18 marca król pruski Fryderyk Wilhelm IV wydał odezwę „Do moich kochanych berlińczyków”, w której wzywał do spokoju w mieście i obiecał wycofać wojsko z Berlina + prezesem rządu pruskiego został Ludolf Camphausen + liberałowie jednak nie zrobili nic, aby rewolucję pogłębić, powodem był strach przed reakcją, przed sprawą polską i przed rewolucją społeczną + w dniach od 31 marca do 3 kwietnia obradował tymczasowy parlament we Frankfurcie, dokonał tam się rozłam na radykałów, chcących znieść władzę książąt i na umiarkowanych, którzy mieli przewagę + tymczasowy parlament ogłosił powszechne wybory do parlamentu, które miały odbyć się we wszystkich krajach Związku Niemieckiego oraz w Prusach Wschodnich i Zachodnich, po czym rozwiązał się + część demokratów badeńskich próbowała wprowadzić republikę poprzez powstanie zbrojne, ale akcja ta zawiodła, powstańcy zostali pobici pod Kandern 20 kwietnia 1848 + wybory parlamentarne nie były demokratyczne

Parlament frankfurcki: + na 573 deputowanych nie było ani jednego robotnika + był to pierwszy w historii parlament ogólno-niemiecki + pierwsze zebranie plenarne parlamentu odbyło się 18 maja 1848 w kościele św. Pawła we Frankfurcie nad Menem + skrajna prawica ze skrzydłem katolickim i protestanckim liczyła 50 deputowanych, była ona konserwatywna i wroga rewolucji, należał do niej von Radowitz, Dollinger, centrum liczyło połowę deputowanych, stało na stanowisku suwerenności ludu, ale nie chciało zmieniać ustroju, lewica chciała zerwania z istniejącymi rządami i proponowała republikę federacyjną (Robert Blum) bądź przejawiała tendencje socjalistyczne (Wilhelm Wolff) + parlament zaczął swe obrady gdy w Prusach następowało już przesilenie rewolucji + parlament nie uchwalił żadnych regulaminów obrad.

Dalszy przebieg rewolucji w Niemczech: + na regenta wybrano księcia Jana, dlatego że był Habsburgiem + zniesiono Radę Związkową + 9 sierpnia 1848 powołano rząd na czele z Karolem von Leiningen + Wielkie Księstwo Poznańskie przyłączono do Rzeszy, podobnie postąpiono w sprawie Tyrolu, zupełnie też zaprzeczano niezależności narodu czeskiego.

Sprawa Szlezwiku i Holsztynu: + król duński, Fryderyk VII (1848-1863) chciał wcielić obydwa te autonomiczne księstwa do Danii + Holsztyn był niemiecki, natomiast Szlezwik tylko w części miał mieszkańców niemieckich + w kwietniu 1848 w imieniu Związku Niemieckiego wojska pruskie wkroczyły do księstw + Wielka Brytania bała się usadowienia Prus w tej części Bałtyku i zagroziła wojnę w obronie Danii + Prusy podpisały zawieszenie wojny w Malmo 26 sierpnia 1848, gdzie powołano komisję, która miała rządzić księstwami.

Rozdział sześćdziesiąty trzeci: Ruchy rewolucyjne 1848 roku w Austrii.

Antagonizmy w monarchii habsburskiej: + antagonizm w stosunku do rządu cesarskiego + antagonizmy narodowe + antagonizmy społeczne.

Działalność spiskowa i rewolucja na terenie Austrii: + 1846 - powstaje w Czechach tajna organizacja Repeal, która za cel postawiła sobie walkę z absolutyzmem, wyzwolenie chłopów i utworzenie republiki demokratycznej, ona to w 1848 ogłosiła żądanie zwołania sejmu czeskiego i powołała Komitet Świętowacławski + w marcu 1848 sejm węgierski w Preszburgu uchwalił ustawy konstytucyjne, które sankcjonował Ferdynand I + 25 marca 1848 tego samego zażądali na Zgromadzeniu Narodowym również Chorwaci, powołano chorwacką armię na czele z Józefem Jelaciciem + sejm węgierski uchwalił zniesienie pańszczyzny za odszkodowaniem + rząd centralny w Wiedniu próbując przekonać do siebie chłopstwo sam zaczął znosić przywileje feudalne, czym rzeczywiście przeciągnął chłopów na swoją stronę + w Czechach ruch rewolucyjny był słaby ze względu na brak poparcia ze strony burżuazji, głównie niemieckiej, która obrażona była za zbojkotowanie w Czechach wyborów do parlamentu frankfurckiego, Czesi bowiem nie uznali się częścią Rzeszy.

Zjazd słowiański: + 2 czerwca 1848 rozpoczął się w Pradze zjazd słowiański, który pomyślany był jako przeciwwaga dla Niemców i Węgrów, na nim uczestniczyli: Palacky, który był przewodniczącym zjazdu (Czechy), Karol Libelt (Polacy), Słoweńcy (Stanko Vraz), Słowacy (Ljudovit Stur), Ukraińcy, Dalmatyńczycy, Chorwaci, Serbowie + na zjeździe liberałowie czescy wysunęli program austroslawizmu, czyli zjednoczenia wszystkich Słowian austriackich + 12-17 czerwca 1848 wybuchło powstanie w Pradze, które przerwało obrady zjazdu.

Sytuacja we Wiedniu: + 25 kwietnia 1848 ogłoszono konstytucję, która wzorowana była na konstytucji belgijskiej, ogłosił ją cesarz, uznawała odrębny charakter włoskich krajów oraz Węgier, wprowadziła wolność wiary i sumienia, wolność prasy, nowe prawa miały być wprowadzane za zgodą Izby Deputowanych i Senatu + 22 lipca 1848 zebrał się ogólno-austriacki parlament + 26 lipca 1848 zatwierdzono wniosek o zniesieniu pańszczyzny za odszkodowaniem + 6 października 1848 na wieść o wymarszu wojska w celu pogromu Węgrów wybuchło powstanie w Wiedniu + miasto zostało okrążone i poddało się dopiero 31 października 1848, prawie do końca dowodził Wiedniem Józef Bem + 1 listopada 1848 - prezesem rady ministrów zostaje Feliks Schwarzenberg + Ferdynand I musiał abdykować na rzecz Franciszka Józefa (1848-1916), syna Zofii bawarskiej + nadal jednak trwało powstanie na Węgrzech.

Rozdział sześćdziesiąty czwarty: Rewolucja 1848 roku we Włoszech.

Przebieg rewolucji na ziemiach włoskich: + 22 marca 1848 - garnizon austriacki opuszcza Wenecję, ogłoszono tam republikę z Danielem Maninem na czele + powstanie objęło wszystkie ziemie włoskie należące do Austrii + chciano wywołać wojnę wyzwoleńczą z Austrią, na wodza wojsk widziano Karola Alberta, króla piemonckiego + Piemont razem z Toskanią wypowiedziały wojnę Austrii + 27 lipca 1848 - przegrana bitwa pod Custozzą, wygrywa ją austriacki generał Radetzky + rozruchy objęły także później Państwo Kościelne, papież Pius IX musiał uciekać z Rzymu + 9 lutego 1849 w Państwie Kościelnym ogłoszono zniesienie władzy doczesnej papieża i przekształcenie w Republikę Rzymską.

Rozdział sześćdziesiąty piąty: Przesilenie rewolucji we Francji. Napoleon III.

Prezydent Francji Ludwik Napoleon Bonaparte był synem młodszego brata Napoleona I, Ludwika i pasierbicy Napoleona Hortensji Beauharnais.

Na początku rządów wprowadzono pozbawienie 1/3 liczby wyborców prawa głosu, w ten sposób próbowano bronić się przed wpływami lewicy, demokratów i socjalistów. W nocy z 2 na 3 grudnia 1851 Ludwik Napoleon przeprowadził zamach stanu aresztując przywódców monarchistów i republikanów. Jeszcze w tym samym miesiącu przeprowadzono plebiscyt, w którym opowiedziano się za zmianą konstytucji. 14 stycznia 1852 ogłoszono nową konstytucję, wzorowaną na konstytucji napoleońskiej, dawała ona ogromną władzę prezydentowi, który wybierany był na 10 lat i odpowiedzialny był tylko przed narodem.

W 1852 Ludwik zapowiedział ogłoszenie cesarstwa, które zostało przyjęte w plebiscycie. W ten sposób zaczął swe rządy Napoleon III (1852-1870).

Rozdział sześćdziesiąty szósty: Klęska rewolucji w Prusach i w małych państwach niemieckich.

Pruskie Zgromadzenie Narodowe było bardziej demokratyczne niż francuskie. Jednak od jesieni 1848 konserwatyści zaczynają odzyskiwać dawne znaczenie i coraz mniej liczą się z parlamentem pruskim. 2 listopada 1848 premierem został z woli króla, zdecydowany reakcjonista, Fryderyk von Brandenburg. 15 listopada nastąpiło ostatnie posiedzenie Zgromadzenia, ponieważ w Berlinie ogłoszono stan oblężenia, a parlament przepędzono. 5 grudnia 1848 król nadał Prusom nową konstytucję.

Konstytucja pruska: + równość wobec prawa + wolność prasy + odpowiedzialność ministrów przed dwuizbowym parlamentem + król miał prawo veta absolutnego.

28 marca 1849 - ogłoszono konstytucję uchwaloną przez parlament frankfurcki

Konstytucja parlamentu frankfurckiego: + Niemcy miały być federacją państw z dziedzicznym cesarzem, wspólnym rządem i dwuizbowym parlamentem.

Tego samego dnia na cesarza wybrano Fryderyka Wilhelma IV, króla Prus. Ten jednak odmówił, nie chciał bowiem korony z rąk ludu, ale książąt i królów Niemiec.

Sytuacja w Austrii: + parlament obradował w Kromieryżu pod przewodnictwem Franciszka Smolki + 4 marca 1849 ogłoszono konstytucję, ale była ona nadana przez Franciszka Józefa I, według niej Austria miała być krajem jednolitym, kraje koronne posiadały sejmy, ale były one pozbawione większego znaczenia.

Po przekreśleniu prac parlamentów w Berlinie, Frankfurcie i Kromieryżu reakcja zwyciężyła niemal w całych Niemczech.

Przyczyny porażki rewolucji w Niemczech: + rok 1848 był bardzo urodzajny, staniała żywność + biurokracja i feudałowie zmienili taktykę i zaczęli wykorzystywać słabe strony postępowania liberałów, jak chociażby to, że w wielu rejonach znieśli pańszczyznę + burżuazja nie mogła zdobyć się na energiczną walkę.

Na wieść o nie przyjęciu przez króla saskiego, Fryderyka Augusta II konstytucji frankfurckiej wybuchło powstanie w Dreźnie (walczył tam m. in. Bakunin), które później przeniosło się na inne rejony. Szybko jednak zostało ono opanowane przez wojska pruskie. Podobne rozruchy objęły Palatynat, Badenię, gdzie wojskami dowodził Ludwik Mierosławski.

30 maja 1849 - zagrożony wojskami pruskimi parlament frankfurcki przenosi się do Stuttgartu, gdzie ostatnie zebranie parlamentu miało miejsce 19 lipca 1849

Rozdział sześćdziesiąty siódmy: Klęska Włoch w 1849 roku. Cavour.

2 marca 1849 - pod naciskiem opinii, król piemoncki, Karol Albert, zrywa zawieszenie broni z Austrią i zaczyna działania wojenne, dowództwo wojsk sardyńskich objął Wojciech Chrzanowski

23 marca 1849 - klęska Piemontu w bitwie pod Novarą, tego samego dnia Karol Albert abdykował na rzecz swego syna Wiktora Emanuela II (1849-1878)

W sierpniu poddała się także Wenecja.

Nie chcąc supremacji austriackiej na Półwyspie Włoskim, Francja wysłała do Rzymu swoje wojska pod dowództwem Oudinota, który w lipcu 1849 zdobył Rzym. Tym samym papież Pius IX odzyskał swoją władzę. Wszędzie we Włoszech zapanowała reakcja, wszystkie konstytucje zostały odwołane. Jedynie w Piemoncie król zachował konstytucję i się do niej stosował.

W sierpniu 1849 podpisano pokój pomiędzy Piemontem a Austrią w Mediolanie. Piemont zmuszony był zapłacić odszkodowanie.

1852 - Kamil Cavour zostaje premierem w państwie piemonckim

Rozdział sześćdziesiąty ósmy: Węgierski ruch rewolucyjny w latach 1848 - 1849.

Sytuacja na Węgrzech: + 1847 - wzrost nastrojów rewolucyjnych, głównym liderem opozycji przeciwko Wiedniowi staje się Lajos Kossuth i Szandor Petofi, twórca „Młodych Węgier” + marzec 1848 - wybucha powstanie na Węgrzech, zastraszony dwór wiedeński godzi się na utworzenie rządu węgierskiego + z początku przeważał pogląd o całkowitym uniezależnieniu się od Habsburgów, jego przedstawicielem był Kossuth + Węgrzy zdawali się nie zauważać innych narodów mieszkających w obrębie ich ziem, jedynym ich programem w tej sprawie była madziaryzacja + dlatego też dwór wiedeński zaczął oddziaływać na inne narody, takie jak Chorwaci, Słowacy i Rumuni, widział ich jako przeciwwagę dla Węgrów + utworzono przy pomocy bana Chorwacji Józefa Jelacicia wojsko przeciwko Węgrom + 8 października 1848 - utworzono Węgierski Komitet Obrony z Kossuthem na czele, dopiero teraz zaczęto przygotowywać się do wojny + 14 kwietnia 1849 - ogłoszono deklarację niepodległości Węgier i detronizację Habsburgów, głową państwa został Kossuth + Austria poprosiła o pomoc w tłumieniu powstania węgierskiego cara Mikołaja I, ten zgodził się, bojąc się przeniesienia powstania na ziemie polskie + 9 sierpnia 1849 - Józef Bem kapituluje pod Temeszwarem + na Węgrzech rozpoczął terror generał Haynau.

Rozdział sześćdziesiąty dziewiąty: Próba „odgórnego” zjednoczenia Niemiec w latach 1849 - 1850.

Promotorem zjednoczenia Niemiec z inicjatywy książąt niemieckich był Józef von Radowitz. Przeciwne temu były Bawaria i Wirtembergia z powodu swej korzystnej sytuacji w Niemczech, której nie chciały stracić.

28 maja 1849 - „związek trzech królów” z udziałem Prus, Saksonii i Hanoweru, chciano stworzyć Związek Północnoniemiecki

Pod groźbą cara Mikołaja I rozwiązano ten Związek, Rosja nie chciała bowiem zjednoczonych Niemiec.

29 listopada 1850 - konferencja w Ołomuńcu, Prusy zrzekają się powołania unii pruskiej (czyli zjednoczenia Niemiec)

W maju 1851 postanowiono przywrócić dawny Związek Niemiecki, powołany w 1815. Tym samym zjednoczenie odgórne Niemiec zostało zahamowane przez cara Mikołaja I.

Rozdział siedemdziesiąty: Ruchy rewolucyjne 1848 roku w Portugalii, Hiszpanii, Belgii, Danii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i na Półwyspie Bałkańskim.

Ruchy rewolucyjne w Portugalii: + od 1842 trwały rządy dyktatorskie Antoniego Costa-Cabrala + 1846 - wybucha powstanie, Costa-Cabral musi uciekać rządy obejmują liberałowie + 1847 - powstanie przeciwko rządom liberałów, ale upada ono na wskutek pomocy Wielkiej Brytanii dla rządu.

Ruch rewolucyjny w Hiszpanii: + 1848 - generał Narvaez rozwiązuje Kortezy, wybuchają powstania w różnych miastach, ale dzięki wojsku udaje się Narvaezowi je stłumić.

Ruch rewolucyjny w Belgii: + od 1845 kraj przeżywa nieurodzaj zboża i kartofli + 1847 - założenie Towarzystwa Demokratycznego, próbowało ono wywołać powstanie, ale to się nie udało, ponieważ burżuazja uzyskała już taką pozycję (władzę miała frakcja liberalna) o jaką walczono w innych krajach.

W Holandii w 1840 odszedł od władzy Wilhelm I, oskarżany o utratę Belgii. Jego syn, Wilhelm II (1840-1849) sam zgodził się na oddanie władzy liberałom. Ogłoszono także w 1848 konstytucję, miała ona już charakter liberalny.

W Szwecji w latach 1818-1844 rządził absolutystycznie Karol XIV Jan Bernadotte. Dopiero jego syn, Oskar I (1844-1859) wprowadził łagodniejsze rządy.

W Danii opozycja liberalna wystąpiła już za rządów Chrystiana VIII (1839-1848). Za jego następcy, Fryderyka VII (1848-1863), nadano konstytucję w 1849.

Ruch rewolucyjny wśród Serbów: + jego przywódcami byli Stratimirovic i Miletic + w maju 1848 zwołano Skupsztinę (zgromadzenie przedstawicieli narodu), poparła ona dwór wiedeński, głównie dzięki działalności Rajacicia + Serbowie uczestniczyli w walkach przeciwko Węgrom, jednak po wygraniu sprawa autonomii serbskiej nie doszła do skutku.

Ruch rewolucyjny w Księstwach Naddunajskich: + do Mołdawii wkroczyły na wieść o rozruchach wojska rosyjskie i stłumiły wszelkie ruchy + na Wołoszczyźnie już od 1843 powstanie przygotowywało stowarzyszenie Sprawiedliwość i Braterstwo + wywołano ono powstanie w 1848, hospodar mołdawski Jerzy Bibescu musiał uciekać, powstał liberalny rząd + w tym samym roku wkroczyło na Mołdawię wojsko tureckie, które stłumiło rewolucję + w maju 1849 zawarto konwencję rosyjsko-turecką mówiącą o mianowaniu hospodarów przez Turcję w porozumieniu z Rosją.

Rozdział siedemdziesiąty pierwszy: Wielka Brytania w latach 1846 - 1849.

W Wielkiej Brytanii w latach 1846-1848 nie było rewolucji ponieważ istniała tam zupełnie odmienna sytuacja społeczna i polityczna. W Anglii burżuazja już nie musiała walczyć o zasadnicze prawa polityczne.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + 1845 - zaraza niszczy plony kartofli w Irlandii, w latach późniejszych sytuacja ta powtarzała się, na dodatek nie obrodziło zboże + 1846 - uchwalono wobec tego zniesienie ceł na zboże + mimo tego sytuacja w Irlandii nadal była katastrofalna, ponieważ zboże potaniało i dzierżawcy musieli go coraz więcej oddawać za dzierżawę ziemi + 1848 - Stowarzyszenie Czartystów podejmuje kolejną petycję do parlamentu londyńskiego, znowu się nie powiodła, nastąpiły liczne aresztowania.

Przyczyny klęski ruchu czartystów: + zostali okrzyczani jako jakobini, a wszyscy bali się rewolucji francuskiej + czartystom brak było jednolitego programu + nie został on poparty przez klasę robotniczą, ponieważ część z niej zaczęła coraz więcej zarabiać.

Po 1843 zaczęły powstawać trade uniony. Gromadziły one fundusze na cele związkowe.

Na lato 1848 przewidziano wybuch powstania w Irlandii i Anglii, jednakże rząd zawiesił Habeas Corpus Act i dokonał aresztowań przywódców. Wielka Brytania uniknęła rewolucji, ale liczba aresztowanych dorównywała takiej samej liczbie w innych krajach europejskich.

W 1849 zniesiono akty nawigacyjne z lat 1650-1672, które zakazywały obcym statkom handlu z koloniami brytyjskimi oraz przywożenie towarów do Anglii. Było to uznanie swobody handlu międzynarodowego.

Rozdział siedemdziesiąty drugi: Bilans ruchów rewolucyjnych w latach 1846 - 1849.

Skutki ruchu rewolucyjnego Wiosny Ludów: + reakcyjne rządy europejskie zaczęły znowu gorliwie popierać religię i Kościoły + z rewolucji najbardziej skompromitowane wyszło państwo austriackie, ponieważ podczas powstania węgierskiego potrzebowało pomocy Rosji + poza Rosją wszędzie zniknęła pańszczyzna + nastąpiło ożywienie świadomości narodowej wielu narodów + poza Francją, po raz pierwszy wzięły udział w życiu politycznym masy ludowe + zachwiał się także autorytet warstw panujących.

1849-1870

Rozdział siedemdziesiąty trzeci: Rozwój przemysłu i rolnictwa po 1848 roku.

Wiosna Ludów na terenie Europy Środkowej była wystąpieniami przeciwko maszynom i przemysłowi, który odbierał rynek zbytu rzemieślnikom i rękodzielnikom. Liberałowie, którzy obejmowali podczas rewolucji rządy mieli zupełne odmienne poglądy, głosili bowiem wolność ekonomiczną.

Po Wiośnie Ludów na terenie Niemiec, rządy zaczęły krępować rozwój przemysłu, aby przekonać do siebie robotników. Jednakże powoli wszystkie kraje niemieckie musiały zgodzić się na swobodę ekonomiczną, Austria zrobiła to w 1859, a Prusy w 1869.

Rozwój techniki: + 1851 - położono podwodny kabel elektryczny na dnie kanału La Manche + 1861 - podjęto skuteczną próbę przesłania mowy ludzkiej na odległość (telefon) + po 1848 zaczyna się produkcja zapałek + 1861 szewskie maszyny do szycia wynalezione przez Mc Kaya + 1856 - Henryk Bessemer wynalazł ulepszoną metodę wytwarzania stali z surówki żelaznej, co umożliwiło masową produkcję stali + 1867 - Mikołaj Otto buduje silnik gazowy.

Przeglądowi nowych wynalazków poświęcano wystawy międzynarodowe, w 1851 odbyła się taka wystawa w Londynie.

Projekt wykopania Kanału Sueskiego wysunął Ferdynand de Lesseps. Utworzył on towarzystwo akcyjne dla budowy kanału. Mimo protestów Anglików kanał przekopano w latach 1859-1869.

Gospodarka: + największy rozwój przemysłu po 1848 zanotowała Wielka Brytania, na drugim miejscu stała Francja + 1860 - oba te państwa podpisują traktat handlowy + Francję zaczynał także doganiać Związek Celny + z innych krajów europejskich tylko Belgia, Czechy, Styria, Dolna i Górna Austria, częściowo Lombardia i Piemont mogły się wykazać rozwojem przemysłu + cechą charakterystyczną przemysłu tego okresu jest jego koncentracja w rękach coraz mniejszej liczby ludzi + od połowy XIX wieku zaczął się rozkwit towarzystw akcyjnych + ogromną rolę odgrywały giełdy i banki.

Po kryzysie w latach 1846-1847 następny nastąpił w 1857 i rozpoczął się od Stanów Zjednoczonych. Kolejny miał miejsce w 1866 i był związany z wojną secesyjną w Stanach Zjednoczonych i skurczeniem się napływu bawełny do Europy.

Rozwój nauk rolniczych przyczynił się do wzrostu produkcji rolnictwa. W omawianym okresie zaczęto wprowadzać na większą skalę buraki, cukier buraczany zaczął wypierać cukier trzcinowy.

Rozdział siedemdziesiąty czwarty: Sprawa robotnicza. Socjalizm.

W drugiej połowie XIX wieku poprawia się sytuacja ekonomiczna robotników.

Sytuacja sprawy robotniczej w Wielkiej Brytanii: + 1848 - ruch czartystów załamał się + związki zaczęły grupować tylko robotników wykwalifikowanych + 1858 - zaczynają powstawać rady między-związkowe, miały one ogromną siłę, dlatego, aby ułagodzić robotników w 1867 przeprowadzono drugą reformę wyborczą, która rozszerzyła prawo wyborcze na szerokie koła średniego i drobnego mieszczaństwa + nie doszło na terenie Wielkiej Brytanii do zjednoczenia partii robotniczej.

Sytuacja sprawy robotniczej we Francji: + bano się robotników, ale Napoleon III postanowił skorzystać z ich poparcia + 1862 - pozwolono jechać robotnikom na wystawę londyńską + 1864 - została zniesiona ustawa La Chapeliera z 1791, odtąd robotnicy mogli się zrzeszać.

Sytuacja sprawy robotniczej w Niemczech: + do 1862 istniały tylko oświatowe związki robotnicze + ogromnym powodzeniem cieszyły się poglądy Hermana Schultze-Delitzscha, który poprawę robotników wiązał z zakładaniem spółdzielni + później wśród robotników popularność zdobył Ferdynand Lassalle, który głosił potrzebę demokratycznych wyborów + 1863 - Lassalle tworzy Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy, jednak należały do niego tylko pruskie partie + 1869 - zjazd w Eisenach, na którym August Bebel i Wilhelm Liebknecht doprowadzają do zjednoczenia delegatów związków południowoniemieckich i saskich (byli oni poza partią Lassalla), powstaje w ten sposób pierwsza marksistowska partia robotnicza pod nazwą Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza.

W Związku Komunistów nastąpił rozłam, ponieważ część członków chciała rewolucji w Niemczech, na co nie chciał się zgodzić Marks i Engels. Przenieśli się oni do Kolonii, ale tam władze pruskie zlikwidowały ten komitet, zwany komitetem kolońskim w 1852. W tym samym roku rozwiązał się Związek Komunistów w Londynie.

Ważnym wydarzeniem było spotkanie robotników francuskich z angielskimi podczas wystawy w Londynie w 1862. Jednak dopiero 28 września 1864 odbył się mityng robotników różnych narodowości w hali Św. Marcina w Londynie, na którym uchwalono utworzenie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników, czyli I Międzynarodówka. Status międzynarodówki opracował Marks, który reprezentował robotników Niemiec, Holandii i Rosji.

Status I Międzynarodówki: + nawiązanie do „Manifestu komunistycznego” z 1848 + wezwanie wszystkich proletariuszy z różnych krajów do łączenia się + wyzwolenie klasy robotniczej powinno być dokonane przez nią samą + organizacja międzynarodówki była demokratyczna + władzą naczelną miał być corocznie zwoływany kongres delegatów, który ze swego grona powoływał komitet generalny + siedzibą kongresu miał być Londyn + podkreślał konieczność walki politycznej + zniesienie stałego wojska + żądanie przywrócenia niepodległości Polsce

Pierwszy kongres międzynarodówki odbył się 3-8 września 1866 w Genewie. W łonie międzynarodówki toczono walkę z proudhonizmem, który miał licznych zwolenników wśród robotników francuskich.

Drugi kongres międzynarodówki odbył się 2-8 września 1867 w Lozannie. Na nim proudhoniści przegłosowali zalecenie stowarzyszeń produkcyjnych jako najlepszy środek poprawy doli robotników. Komitet generalny stanął wobec innych ruchów odśrodkowych jak trade-unistów brytyjskich, którzy byli gotowi do kompromisu z liberałami i zwolenników Bakunina, który nie stworzył własnej koncepcji, ale kierował się ku anarchizmowi Proudhona i odrzucał wszelki polityczny ucisk.

Trzeci kongres międzynarodówki miał miejsce 6-19 września 1868 w Brukseli, poniósł tam porażkę Bakunin oraz proudhoniści.

IV kongres odbył się w Bazylei w dniach 6-11 września 1869. Po raz pierwszy uczestniczyły w nim Stany Zjednoczone. Wezwał on do robotników do tworzenia związków zawodowych i łącznia się w organizacje ogólnopaństwowe. Po raz kolejny przegrał na nim Bakunin, który w 1868 założył Międzynarodowe Przymierze Demokracji Socjalistycznej, mającej być częścią Międzynarodówki, a w rzeczywistości zmierzające do jej opanowania.

W 1867 Marks wydał pierwszy tom „Kapitału”.

Rozdział siedemdziesiąty piąty: Religia w konfrontacji ze światem około połowy XIX wieku.

Ze wszystkich największych religii (islam, hinduizm, buddyzm, konfucjanizm), największą ewolucję w XIX wieku przeszło chrześcijaństwo.

1839 - skasowanie w Rosji Kościoła greckokatolickiego i wcielenie go do Cerkwi prawosławnej

Protestantyzm zaczął przechodzić okres renesansu, zaczął się okres konfesjonalizmu, popieranego przez państwa niemieckie.

Ożywienie w Wielkiej Brytanii religijności przejawiało się wzrostem wpływu katolicyzmu i większą aktywnością sekt.

Klasycznym krajem sekt protestanckich były Stany Zjednoczone. Najbardziej wpływowi byli tam metodyści i baptyści.

Katolicyzm zwiększył swój status posiadania w Stanach Zjednoczonych, Afryce i Azji. Po 1848 katolicyzm zaczął przeżywać kryzys w Europie.

Niektórzy z katolickich działaczy podkreślali konieczność prawnego zagwarantowania robotnikom minimum egzystencji. Wśród nich był Lamennais i Wilhelm Ketteler.

W 1864 papież Pius IX wydał encyklikę „Quanta cura” w której potępił główne błędy nowożytne: racjonalizm, gallikanizm, socjalizm, wolność prasy, sumienia, równość wyznań i całą doktrynę liberalną. Do tej encykliki został dołączony syllabus, czyli wykaz błędów. W 1869 Pius IX zwołał sobór watykański, na nim ogłoszono dogmat nieomylności papieża w sprawie wiary i moralności.

Rozdział siedemdziesiąty szósty: Nauka, literatura, sztuka i muzyka w drugiej połowie XIX wieku.

W nauce miejsce romantyzmu, wskutek jego porażki w latach 1848-1849, zajął pozytywizm i materializm, wierzący w siłę nauki. Już od 1830 pozytywizm głosił August Comte. Omawiany okres charakteryzował się ogromnym postępem w dziedzinie organizacji świata nauki.

Najgłośniejszym odkryciem było dokonanie analizy spektralnej w latach 1857-1860 przez Gustawa Kirchhofa, co zastosowano w badaniach astronomicznych. W 1869 Dymitr Mendelejew odkrył periodyczny układ pierwiastków. W 1859 Karol Darwin wydał „O pochodzeniu gatunków”, gdzie utrwalił teorię o ewolucji organizmów.

Rozwój medycyny: + 1847 - zastosowanie podczas operacji chloroformu.

Rozwój filozofii: + rozpowszechniony był pogląd pozytywistyczny + w Niemczech zaczęli się pojawiać zwolennicy powrotu do Kanta.

W historii zaczęto odrzucać wszystkie założenia metafizyczne.

W architekturze najpopularniejszym stylem stał się neogotyk, materiałem budowlanym stało się żelazo.

W malarstwie zaczął w latach 60. XIX wieku pojawiać się impresjonizm.

Najwybitniejszym twórcą muzycznym tego okresu był Giuseppe Verdi.

Rozdział siedemdziesiąty siódmy: Wielka Brytania w latach 1848 - 1870.

Na czoło konserwatystów, czyli torysów zaczął wysuwać się Beniamin Disraeli.

Sprawa Irlandii: + 1849 - Izba Gmin uchwaliła, że zadłużone majątki mają być przymusowo sprzedawane, co sprawiło masowe eksmisje chłopów irlandzkich + w latach sześćdziesiątych zaczęli do Irlandii wracać emigranci, głównie członkowie założonego w Ameryce w 1858 stowarzyszenia fenianów, które stawiało sobie za cel utworzenie republiki irlandzkiej na drodze walki zbrojnej i terrorystycznej, w samej Irlandii zaczęły się wtedy zamachy.

Najpopularniejszym człowiekiem owych czasów w Wielkiej Brytanii był długoletni minister spraw zagranicznych, Henry Temple Palmerston. Dopiero po jego śmierci w 1867 przeforsowano ustawę o reformie wyborczej. Wprowadzała ona nowy podział okręgów wyborczych i rozszerzała prawa wyborcze na zamożniejszych robotników w miastach.

W 1868 do władzy doszedł odłam liberałów i William Gladstone został premierem (1868-1874). Przeprowadził on rozdział Kościoła anglikańskiego od państwa i uchwalił zakaz samowolnych eksmisji w Irlandii, czym została uspokojona sytuacja w tym kraju. Dzierżawcy irlandzcy otrzymali także prawo wyborcze. Wprowadzono także powszechny obowiązek szkolny. Od czasów Gladstone wigowie stali się ostatecznie partią liberalną.

Rozdział siedemdziesiąty ósmy: Wojna krymska i jej następstwa.

Przyczyny dla których car Mikołaj I sądził, że czas na interwencję w Turcji jest najlepszy: + Austria z tytułu wdzięczności za pomoc rosyjską przeciw Węgrom powinna być neutralna + Wielka Brytania nie powinna dojść do porozumienia z Francją ze względu na swą nieufność do Napoleona III.

Na początku 1853 Mikołaj I wysunął propozycję podziału Turcji pomiędzy Wielką Brytanię a Rosję, która jednak została odrzucona. Następnie została podniesiona sprawa miejsc świętych (Jerozolima, Betlejem), które były pod opieką katolickich i prawosławnych mnichów. Bowiem ambasador rosyjski Mienszykow zażądał od sułtana Abd-ul-Medżida I uznania praw Rosji do tych miejsc. Ultimatum to zostało odrzucone, ponieważ Turcję poparła Wielka Brytania i Francja. Więc w lipcu 1853 Rosja zajęła księstwa naddunajskie.

Przebieg wojny krymskiej: + październik 1853 - sułtan zachęcony postawą państw zachodnich wypowiada wojnę Turcji + listopad 1853 - Paweł Nachimow z flotą rosyjską rozbija pod Synopą flotę turecką + Francja i Wielka Brytania zażądały od Rosji ewakuacji wojsk z księstw naddunajskich, gdy to nie nastąpiło 31 marca 1854 wypowiedziały jej wojnę + państwa zachodnie spróbowały wysadzić desant na Wyspach Alandzkich i koło Warny, ale te akcje nie udały się + rząd austriacki wysuwa pod adresem Rosji cztery punkty: zrzeczenie się protektoratu nad Księstwami Naddunajskimi, swoboda żeglugi na Dunaju, rewizja konwencji o cieśninach z 1841 i zrzeczenie się opieki nad prawosławnymi w Turcji + wrzesień 1854 - desanty sprzymierzonych lądują na Krymie + do wojny przystępuje również Piemont ponieważ premier tego kraju, Cavour był przekonany, że na przyszłym kongresie pokojowym zostanie poruszona sprawa włoska + dowództwo wojskowe Rosji, m. in. Mienszykow było fatalnie nie przygotowane do wojny + wrzesień 1855 - generał sprzymierzonych Pelissier zdobywa po trzymiesięcznym oblężeniu Sewastopol + w 1855 po śmierci cara Mikołaja I, nowy car Aleksander II (1855-1891) zgodził się na pokój + pokój podpisał w Wiedniu 1 lutego 1856, godząc się na warunki traktatu paryskiego z dnia wcześniejszego, podpisanego przez Wielką Brytanię, Francję, Sardynię, Austrię, Prusy i Rosję.

Warunki pokoju po wojnie krymskiej: + Rosja zrzeka się zdobyczy terytorialnych na Kaukazie + nie może trzymać floty wojennej na Morzu Czarnym + Księstwa Naddunajskie zachowały autonomię pod protektoratem Turcji.

Zwycięsko z wojny wyszła tylko Wielka Brytania, osłabiła ona bowiem nacisk Rosji na Turcję. Francja natomiast nie odniosła żadnych korzyści, dlatego też Napoleon III po wojnie zaczął szukać porozumienia z Rosją. Poważną porażkę odniosła Austria, ponieważ zaczęła być zupełnie izolowana w polityce. Wojna krymska ostatecznie zakończyła Święte Przymierze, wskutek rozbieżności jakie powstały pomiędzy Austrią a Rosją.

Rozdział siedemdziesiąty dziewiąty: Włochy w latach 1849 - 1865.

Północne Włochy weszły po 1849 na drogę rozwoju kapitalistycznego. Zaczęto stosować maszyny na dużą skalę, co spowodowało rozwój przemysłu jedwabniczego, bawełnianego i metalurgicznego. Środkowe i południowe Włochy nadal jednak pozostały krajami przeważnie rolniczymi.

Liberalna burżuazja po 1849 wysuwała hasło federacji państw włoskich. Tylko mazziniści wysuwali plan utworzenia Włoch na drodze rewolucji.

Sprawę włoską zaczął popierać Napoleon III, chciał on w ten sposób ostatecznie przekreślić postanowienia kongresu wiedeńskiego i upokorzyć Austrię. Zaprosił on do Plombieres w 1858 Cavoura, aby omówić plan postępowania we Włoszech. Cavour chciał dołączyć do Piemontu tylko Lombardię i Wenecję, co jeszcze bardziej było na rękę Napoleonowi III. Francja w zamian za poparcie Piemontu miała otrzymać Sabaudię i Niceę. Cavour wziął na siebie sprowokowanie wojny z Austrią. Wcześniej jednak zapewnił też sobie neutralność Rosji.

Austria sama wysłała w 1859 ultimatum w kierunku Sardynii o zaprzestaniu zbrojeń, po jej odrzuceniu Austria rozpoczyna wojnę.

Przebieg wojny: + wojskami austriackimi dowodzi generał Gyulai + sytuacja Austriaków pogorszyła się gdy do Włoch wkroczyły wojska francuskie pod dowództwem Napoleona III + Austriacy przegrali starcia pod Montebello i Magentą (4 czerwca 1859) oraz pod Solferino + bitwa pod Solferino natchnęła Jana Dunanta, aby założyć międzynarodową organizację pomocy rannym żołnierzom, co zrealizował w 1863 w postaci Czerwonego Krzyża + nieoczekiwanie Napoleon III zaproponował zawieszenie broni, co nastąpiło 12 lipca 1859 w Villafranca.

Powody zawarcia rozejmu w Villafranca: + we Włoszech zaczęto usuwać władców i proklamować przyłączenie do Piemontu, co nie było na rękę Francji + postawa Prus, które czuły się zagrożone + Rosja bała się rewolucji we Włoszech, co pociągnęłoby także rewolucję na jej ziemiach.

Warunki rozejmu w Villafranca: + Austria zrzeka się na rzecz Francji Lombardii (która została przekazana dalej Piemontowi) + do Toskanii, Parmy i Modeny mieli wrócić prawowici władcy.

10 listopada 1859 - ostateczny pokój w Zurychu, zgodzono się, że sprawę władców włoskich rozstrzygnie przyszły kongres pokojowy, jednak do jego zwołania nie doszło.

We środkowych Włoszech przeprowadzono w 1860 plebiscyt, w którym większość opowiedziała się za przyłączeniem do Piemontu. W ten sposób przyłączono Toskanię, Modenę, Parmę i Romanię do Królestwa Sardynii. Po przeprowadzeniu plebiscytu w Sabaudii i Nicei zostały one przyłączone do Francji.

Do Piemontu nie zostało przyłączone tylko Królestwo Obojga Sycylii. Jednak i tam wybuchały zamieszki. Mazziniści postanowili poprzeć ten ruch i wysłał wyprawę na czele z Garibaldim. 11 maja 1860 Garibaldi w tzw. wyprawie tysiąca wylądował na Sycylii. Szybko zdobył całą Sycylię i wkroczył do Neapolu. Powodzenie Garibaldiego tłumaczy się tym, że głosił rozdanie chłopom ziem królewskich i zniesienie uciążliwych przywilejów arystokracji i kleru.

Garibaldi podporządkował się jednak królowi sardyńskiemu i nie poparł mazzinistów chcących republiki demokratycznej. Jeszcze w 1860 przyłączono Królestwo Obojga Sycylii do Piemontu.

18 luty 1861 - w Turynie zbiera się pierwszy ogólno-włoski parlament, na mocy jego uchwały Wiktor Emanuel II przyjmuje tytuł króla Włoch

Poza Włochami pozostała Wenecja i Rzym, gdzie papież Pius IX nie chciał zgodzić się na żadne zmiany. W 1862 nieudaną próbę zdobycia Rzymu podjął Garibaldi. W 1864 wojsko francuskie opuściło Rzym, ale Włochy zgodziły się go nie atakować. W 1865 przeniesiono stolicę z Turynu do Florencji.

Rozdział osiemdziesiąty: Sytuacja międzynarodowa w latach 1856 - 1863. Powstanie styczniowe.

Sytuacja w Wielkiej Brytanii: + w owych latach ministrami spraw zagranicznych był Palmerston i Russell+ w latach 1857 - 1859 była zajęta tłumieniem wielkiego powstania w Indiach + w 1861 interweniowała z Francją i Hiszpanią w Meksyku + musiała też zwrócić uwagę na wojnę secesyjną, ponieważ niedaleko była jej kolonia, Kanada + z Napoleonem III utrzymywała poprawne stosunki + poparła zjednoczenie Włoch, widząc w nich przeciwwagę dla Francji + dobre stosunki utrzymywała też z Prusami i Rosją.

Sytuacja międzynarodowa na Bałkanach: + 1858 - niezależność zdobyła Czarnogóra + 1861 - zjednoczenie Księstw Naddunajskich.

Sytuacja w Prusach: + 1858 - władzy zrzeka się nerwowo chory Fryderyk Wilhelm IV, regentem został, a od 1861 królem, Wilhelm I (1861 - 1888) + 1862 - mianowanie Ottona von Bismarcka-Schonhausena na premiera, znany był on ze swych reakcyjnych poglądów.

Sytuacja w Austrii: 1851 - patent sylwestrowy, zniesienie konstytucji z 1849 + do 1852 premierem był Feliks Schwarzenberg, po nim premierem był Aleksander Bach + zaczęto przeprowadzać reformy mające na celu scentralizowanie państwa, w duchu konserwatywnym + po przegranej wojnie z Francją w 1859 musiano jednak przeprowadzić reformy w duchu liberalnym + 1860 - dyplom październikowy, zapowiadał on utworzenie sejmów krajowych, jego pomysłodawcą był Agenor Gołuchowski + dyplom spotkał się z rozczarowaniem liberałów i cesarz dał dymisję Gołuchowskiemu, powołując na premiera Antoniego Schmerlinga + Schmerling przygotował nową konstytucję ogłoszoną 26 lutego 1861.

Konstytucja Schmerlinga: + powołano dwuizbową Radę Państwa, izbę niższą tworzyli delegaci sejmów krajowych + była ściśle centralistyczna, uwzględniała interesy Niemców.

Sytuacja w Rosji: + po wojnie krymskiej zaczęła się nasilać krytyka ustroju carskiego + 19 luty 1861 Aleksander II ogłasza reformę chłopską, znosiła ona niewolę chłopską, dawała im parcele z których mieli uiszczać czynsz lub pańszczyznę + 1861 - założenie organizacji „Ziemia i Wola” przez Ogariowa, chciała ona wywołać rewolucję.

W 1863 została podpisana umowa Alvenslebena pomiędzy Prusami a Rosją pozwalająca woskom rosyjskim przekraczać granicę Prus w celu ścigania polskich wojsk powstańczych.

Rozdział osiemdziesiąty pierwszy: Ameryka Północna w latach 1850 - 1869.

Sytuacja w Kanadzie: + rząd brytyjski nie chciał tam zaostrzać sytuacji z powodu sąsiedztwa Stanów Zjednoczonych i groźby ewentualnego przejścia na stronę tego kraju + 29 marca 1867 - rząd brytyjski przyjął akt o brytyjskiej Ameryce Północnej, Kanada stała się federacją, w celu odróżnienia jej od innych kolonii brytyjskich otrzymała nazwę dominium.

Sytuacja Stanów Zjednoczonych przed wojną secesyjną: + do 1861 pogłębiło się bardzo zróżnicowanie stanów północnych (przemysłowych) z południowymi (rolnicze) + stany południowe stosowały niewolnictwo, na 9 mln mieszkańców, około 4 mln było murzyńskimi niewolnikami + w 23 stanach niewolnictwo było już zniesione + po 1830 abolicjonizm (ruch na rzecz zniesienia niewolnictwa) zaczął się wzmagać + 1854 - wigowie tworzą partię republikańską, postawiła ona sobie za cel wzmocnienie państwa, wprowadzenie ceł ochronnych i zniesienie niewolnictwa + 1860 - prezydentem zostaje republikanin, Abraham Lincoln + 20 grudnia 1860 stan Karolina Południowa ogłasza wystąpienie z Unii, czyli inaczej secesję + w połowie 1861 takich stanów było już razem 11, stworzyły one Skonfederowane Stany Ameryki, wybrały one na prezydenta Jeffersona Davisa, który miał rezydować w Richmond.

Przebieg wojny secesyjnej: + naczelnym wodzem konfederatów został Robert Lee + federaliści mieli po swej stronie 23 stany i 2 milionową armię (konfederacja miała tylko 850 tys.), ale nie mieli, w przeciwieństwie do Południa, dobrego korpusu oficerskiego + po stronie Północy walczył Ulisses Grant i William Sherman + federaliści mieli w ręku całą flotę i blokowali porty południowe + 1 stycznia 1863 - Abraham Lincoln ogłasza zniesienie niewolnictwa we wszystkich stanach, choć do konstytucji ta poprawka weszła dopiero w 1865 + do 1862 przewagę miały stany południowe + 1-3 lipca 1863 miała miejsce bitwa pod Gettysburgiem, po jej przegraniu generał Lee musiał się wycofać + 9 kwietnia 1865 - Lee musiał kapitulować pod Appomattox.

Przyczyny wygrania wojny przez Unię: + przewaga liczebna w ludziach i materiale wojennym stanów północnych + panowanie na morzu federalistów.

Skutki wojny secesyjnej: + pochłonęła 600 tys. zabitych + zbiory bawełny dopiero za 10 lat osiągnęły dorównały zbiorom sprzed wojny + 14 kwietnia 1865 został zabity prezydent Lincoln, jego następcą został Andrew Johnson.

30 marca 1867 Stany Zjednoczone kupiły od Rosji Alaskę za 7,2 mln dolarów.

Rozdział osiemdziesiąty drugi: Ameryka Łacińska w latach 1830 - 1870.

W 1835 prawie wszystkie dziś istniejące państwa środkowo i południowoamerykańskie, z wyjątkiem Panamy były już niezależne.

Ogólna sytuacja polityczna w Ameryce Południowej: + 1830 rozpada się Wielka Kolumbia, po wystąpieniu z niej Wenezueli i Ekwadoru + 1839 - rozpadają się także Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej (należały do nich Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua i Kostaryka) + rozpoczęła się era caudillismo, czyli zagarniania władzy przez ambitne jednostki + w pańłstwach amerykańskich miała miejsce walka polityczna pomiędzy liberałami (związani byli z obcym kapitałem) a katolikami (zwolennikami konserwatyzmu).

Sytuacja w Brazylii: + rządził w niej cesarz Pedro I (1822 - 1831), który abdykował ponieważ prowadził politykę taką samą jak za czasów kolonialnych + na tron wstąpił jego syn Pedro II (1831 - 1889) + kraj potrzebował rąk do pracy, zaczęto więc sprowadzać Murzynów, później rozpoczęła się emigracja z krajów europejskich + krajem rządziły dwie zwalczające się grupy: wielcy właściciele ziemscy i bogata burżuazja.

Sytuacja w Meksyku: + 1823 - obalenie cesarza Augustyna I, utworzono republikę federacyjną, ciągle jednak panował zamęt + skorzystały z tego Stany Zjednoczone zajmując w latach 1846-1848 prawie połowę terytorium Meksyku + po 1855 rozpoczął się okres reform, który zapoczątkował Benito Juarez + 1857 - uchwalenie konstytucji wprowadzającej rozdział Kościoła od państwa + zaczęło się powstanie ludowe w obronie Kościoła + państwa europejskie zażądały odszkodowań dla swoich obywateli + gdy Meksyk odmówił spłaty odszkodowań, w 1862 Wielka Brytania, Hiszpania i Meksyk wysłały ekspedycję do tego kraju + umowa z Meksykiem w Soledat powstrzymała wojska hiszpańskie i brytyjskie + Francja natomiast wysłała ekspedycję pod wodzą generała Forey, Napoleon III chciał bowiem stworzyć państwo pod opieką Francji, które przeciwstawiłoby się Stanom Zjednoczonym + 10 lipca 1862 - po zdobyciu przez Francuzów stolicy Meksyku, proklamowano monarchię i koronę cesarską ofiarowano bratu cesarza Austrii, Maksymilianowi + 1867 - pod naciskiem Stanów Zjednoczonych Francja musiała wycofać swoje wojska z Meksyku, cesarz Maksymilian został sam w kraju i został rozstrzelany w tym samym roku + na prezydenta ponownie powołano Juareza + wyprawa meksykańska stała się kompromitacją Napoleona III.

Sytuacja w Nikaragui: + w Nikaragui chciano wybudować kanał łączący Atlantyk z Oceanem Spokojnym + 1855 - do Nikaragui przybywa William Walker, finansowany przez kapitalistów ze Stanów Zjednoczonych, kazał wybrać się na prezydenta Nikaragui, ale w 1860 został rozstrzelany + tym samym pogrzebano sprawę kanału.

Sytuacja w Kolumbii: + w latach 1832-1837 rządził tam dyktator Francisco Santander + 1858 - Kolumbia staje się związkiem ośmiu luźno związanych państw pod nazwą Konfederacja Granadyjska + 1863 - udaje się przywrócić jedność Kolumbii.

Sytuacja w Wenezueli: + zwana była „Francją Ameryki” + rządzili tam dyktatorzy, jak Jose Paeza i bracia Monagas + od 1857 anarchia zaczęła przechodzić w stan wojny domowej + 1870 - kres wojnie domowej kładzie dyktator Antonio Blanco.

Sytuacja w Ekwadorze: + najbardziej zacofane państwo południowoamerykańskie + w latach 1859 - 1875 rządził tam Gabriel Moreno, który wprowadził rządy teokratyczne + państwo zaczęło uchodzić za wzór państwa katolickiego, ponieważ tylko katolicy posiadali określone prawa.

Sytuacja w Boliwii: + panowała tam anarchia i tyrania, brak tam jakichkolwiek cezur.

Sytuacja w Peru: + najdłużej utrzymały się tam rządy hiszpańskie + gospodarka oparta była na wywozie guano + w latach 1845 - 1862 rządził tam dyktator Ramon Castilla + wskutek braku rąk do pracy zaczęto sprowadzać do tego kraju Chińczyków + było trzecie pod względem wielkości w Ameryce Południowej, ale nigdy nie odgrywało większej roli politycznej + 1861 - Hiszpania podejmuje próbę uzależnienia od siebie Peru, spotyka się jednak z koalicją Chile, Boliwii, Ekwadoru i Peru (1865) + ostatecznie w 1871 Hiszpania zrzekła się swych pretensji do Peru, była to ostania próba uzależnienia politycznego części Ameryki od mocarstwa europejskiego.

Sytuacja w Chile: + 1833 dyktator Joaquin Prieto przeprowadza uchwalenie konstytucji + w kraju zaczęło się ogromnie rozwijać górnictwo + stało się przez to najbogatszym krajem południowoamerykańskim.

Sytuacja w Argentynie: + 1818 - utworzono Zjednoczone Prowincje La Plata (Paragwaj, Argentyna, Boliwia i Urugwaj) + 1825 po rozpadzie Prowincji, powstaje Republika Argentyńska + do 1831 panowała w tym kraju anarchia + 1833 Wielka Brytania zagarnia Falklandy, które nominalnie należały do Argentyny + 1835 - Juan de Rosas jednoczy Argentynę w jedno, scentralizowane państwo + w 1852 Rosas na wskutek drakońskich metod jakie stosował, zmuszony jest uciekać z Argentyny, Buenos Aires występuje w tym roku z federacji, stolicą stała się Parana + 1862 - bitwa pod Pavon, zwyciężają wojska Buenos Aires i nastąpiło połączenie.

Sytuacja w Urugwaju: + od 1839 do 1852 panowała w nim anarchia, zwana „wielką wojną”, była to wojna domowa pomiędzy kolorowymi a białymi (nazwy od opasek, które nosili ich zwolennicy) + w latach 1843 - 1846 walczył po stronie kolorowych Józef Garibaldi.

Sytuacja w Paragwaju: + 1631 - 1767 na terenie tego kraju istniało państwo jezuickie + większość mieszkańców stanowili Indianie Guarani + 1810 junta uchwala niezależność od Hiszpanii + 1811 Argentyna próbuje uzależnić od siebie Paragwaj, ale przegrywa bitwę pod Tacuari + 1816 dyktatorem zostaje Jose de Francia, który rządził do 1840 + wprowadził on równość wszystkich wobec prawa, skasował inkwizycję, sprzedał majątki kościelne, tym samym stworzył jedyne w Ameryce Południowej demokratyczne państwo + Francia utrzymywał izolację od innych krajów, stąd nazwa „Chiny Ameryki” + 1864 - 1870 wojna Paragwaju z Brazylią i Urugwajem, Paragwaj wojnę przegrał, blisko połowa mieszkańców poniosła w jej wyniku śmierć.

Hiszpania utrzymała swe panowanie tylko na wyspach amerykańskich z wyjątkiem Santo Domingo. Zachodnia część tej wyspy, zwana Haiti, była wolna od 1803. Ale prowadzono tam ustawiczne walki, w 1808 utworzono tam dwa państwa, mulackie i murzyńskie. Część wschodnia w 1821 oddzieliła się od Hiszpanii i utworzyła republikę. Rok później wszystkie państwa zjednoczyły się. W 1844 Pedro Santana proklamował republikę w Santo Domingo, które zwane odtąd było Dominikaną.

Sytuacja na Kubie: + 1854 - rząd Stanów Zjednoczonych składa propozycję Hiszpanii odkupienia od niej Kuby + Hiszpania odrzuca propozycję Stanów Zjednoczonych + 1868 - wybucha powstanie na Kubie, na czele rządu staje tam Carlos de Cespedes, wielu działaczy chce aby Kuba weszła w skład Stanów Zjednoczonych + 1878 - wskutek nie poparcia przez Stany Zjednoczone powstania na Kubie, kończy się ono klęską, a wyspa wraca pod panowanie Hiszpanii.

Wszystkie kraje Ameryki Łacińskiej były uzależnione od obcych kapitalistów.

Rozdział osiemdziesiąty trzeci: Sprawa zjednoczenia Niemiec w latach 1859 - 1866. Klęska Austrii.

Powody dla których zjednoczenie Niemiec było nieuniknione: + przynależność prawie wszystkich państw niemieckich do Związku Celnego + rozwój sieci kolejowej przyczynił się do silniejszego związania księstw niemieckich + zjednoczenia pragnęli demokraci i socjaliści niemieccy + szczególnie po zjednoczeniu Włoch bujnie zaczął się rozwijać niemiecki ruch narodowy + po przegranej wojnie Rosja zaczęła w sprawach niemieckich stawać po stronie pruskiej.

Gdy Bismarck obejmował rządy nie liczył się w ogóle z przedstawicielstwem parlamentarnym. Rządził bez uchwały budżetu, która zależała od parlamentu, potem zaś rozwiązał sejm. Do 1866 ignorował uchwały sejmowe, w 1863 wprowadził ostrą cenzurę prasy.

Sprawa Szlezwiku i Holsztyna: + 1850 - Wielka Brytania, Austria, Francja, Rosja i Szwecja podpisują protokół londyński, gwarantował on granice Danii + 1863 - umiera król duński Fryderyk VII i tron obejmuje po nim jego szwagier Chrystian IX, według prawa nie mógł on być królem w księstwach niemieckich + Bismarck przekonał Austrię, że nie powinien w tej sprawie występować Związek Niemiecki, ale tylko Prusy i Austria + luty 1864 - Prusy i Austria rozpoczynają wojnę z Danią + wojska działały pod dowództwem marszałka Wrangla, pokonały one wojska duńskie w bitwie pod Duppel + 20 października 1864 - pokój w Wiedniu, Dania zrzeka się księstw na rzecz Prus i Austrii + w obu księstwach ustanowiono kondominium, czyli wspólne rządy austriacko-pruskie + sierpień 1865 umowa Austrii z Prusami w Gastein, Prusy otrzymały Szlezwik, a Austria Holsztyn.

Przebieg konfliktu prusko-austriackiego: + październik 1865 - spotkanie Bismarcka z Napoleonem III w Biarritz, gwarantuje ono neutralność Francji w przyszłym konflikcie, poza tym Prusy uzyskały sojusz z Włochami + Prusy rozpoczęły konflikt + liczba wojska mniej więcej była po obu stronach taka sama, ale Prusy miały przewagę techniczną, poza tym szefem sztabu generalnego był świetny strateg Helmut Moltke + 3 lipca 1866 bitwa pod Sadową, klęska Austrii + na froncie włoskim Austria wygrała bitwę pod Custozzą, ale nie przesądziła ona losów wojny + 23 sierpnia 1866 - pokój w Pradze.

Warunki pokoju praskiego: + Austria godzi się na rozwiązanie Związku Niemieckiego + miała powstać nowa organizacja niemiecka, ale bez udziału Austrii + zrzeka się także praw do Szlezwiku i Holsztynu + płaci 40 mln talarów kontrybucji wojennej.

Na mocy pokoju w Wiedniu Włosi otrzymali Wenecję od Austrii.

1 lipca 1867 zaczęła obowiązywać konstytucja, która tworzyła państwo związkowe, w którym Prusy miały głos decydujący, nosiło ono nazwę Związku Północnoniemieckiego.

Organizacja Związku Północnoniemieckiego: + władza prawodawcza należała do rady związkowej i sejmu + wybory były powszechne + władza wykonawcza należała do kanclerza + prezydentem Związku był zarazem królem Prus + prezydent Związku miał ogromną władzę, miał m. in. prawo weta absolutnego.

Państwa południowoniemieckie (Badenia, Wirtembergia) Bismarck zastraszył postawą Francji, co skłoniło je do współpracy.

Austria załamana po wojnie z Prusami obawiała się wzrostu żądań Węgrów, dlatego 3 kwietnia 1867 uchwalono, że cesarstwo austriackie i królestwo węgierskie będą połączone unią personalną i rzeczową. Każde z tych państw miało mieć własny ustrój wewnętrzny, własny parlament i rząd. Do zagadnień wspólnych zaliczono politykę zagraniczną, wojsko i skarb. Przyjęto nazwę Monarchii Austriacko-Węgierskiej (Austro-Węgry). Jednocześnie uchwalono zmiany w konstytucji (tzw. konstytucja grudniowa), które przetrwały do 1918. Rozgoryczeni Czesi zaczęli demonstrować swoje niezadowolenie, ponieważ spodziewali się przekształcenia państwa w federację.

Rozdział osiemdziesiąty czwarty: Państwa i narody Półwyspu Iberyjskiego w latach 1848 - 1870.

Sytuacja w Hiszpanii: + 1851 - ustępuje dyktator Ramon Narvaez + 1854 - pucz wojskowy wynosi do władzy generała O'Donnella, zaczęły się rządy burżuazyjne, nie zostały jednak przeprowadzone żadne reformy + 1868 - kolejna rewolucja, daje ona władzę generałowi Serrano i Prim, rok później dokonano detronizacji Izabelli II i przyjęto konstytucję, która wprowadzała wolność wyznania (po raz pierwszy w Hiszpanii) i monarchię konstytucyjną, była to piąta rewolucja w XIX wieku.

Sytuacja w Portugalii: + brak przemysłu, kraj rolniczy + władzę niemal dyktatorską objął Saldanha + lata 1861 - 1889 to panowanie Ludwika, najlepszego władcy Portugalii XIX wieku + nie przeprowadzono jednak w tym kraju żadnych reform.

Rozdział osiemdziesiąty piąty: Belgia, Holandia i państwa skandynawskie w latach 1848 - 1870.

Sytuacja w Belgii: + rządzili tam Leopold I (1830 - 1865) i Leopold II (1865 - 1909) + w polityce zagranicznej opierali się na Wielkiej Brytanii + po 1848 weszła ona w stadium rewolucji przemysłowej + do 1877 przy władzy utrzymywali się liberałowie.

Sytuacja w Holandii: + rządził tam Wilhelm III (1849 - 1890) + przy władzy byli również liberałowie + od 1839 z Holandią było połączone unią personalną Wielkie Księstwo Luksemburg.

Sytuacja w Szwecji i Norwegii: + miały one charakter rolniczy + 1865 - przeprowadzono reformę parlamentu.

Sytuacja w Danii: + najbardziej zaawansowana gospodarczo z krajów skandynawskich + posiadała ogromną flotę handlową + wojna z Prusami przyczyniła się do wzrostu ruchu skandynawizmu, czyli współdziałania państw skandynawskich + w Danii chłopi stali na bardzo wysokim poziomie intelektualnym z powodu tworzenia od 1844 uniwersytetów ludowych.

Rozdział osiemdziesiąty szósty: Państwa i narody Półwyspu Bałkańskiego w latach 1855 - 1870.

Po wojnie krymskiej sułtan był zmuszony wydać deklarację praw ludności chrześcijańskiej, która otrzymała równe prawa z ludnością muzułmańską, jednakże nigdy takiego równouprawnienia nie wcielono w życie.

Traktat paryski z 1856 postanowił, że w Księstwach Naddunajskich zostaną zwołane przedstawicielstwa narodowe, tzw. divan i postanowią one o dalszym ustroju tych krajów. W 1859 Rumuni wybrali na hospodara w obu księstwach Aleksandra Kuzę. W 1861 zjednoczył on oba księstwa w państwo rumuńskie. Zwierzchnictwo Turcji nad Rumunią pozostało tylko nominalne, mimo płaconego trybutu. W 1864 Aleksander Kuza przeprowadził zamach stanu i dokonał reformy agrarnej, która dała chłopom ziemię na własność. W 1866 Kuza musiał uciekać z kraju przed opozycją jaka wytworzyła się przeciwko niemu. Księciem Rumunii został w tym samym roku Karol Hohenzollern-Sigmaringen.

Sytuacja w Serbii: + w 1839 abdykował Miłosz Obrenovic, jego następca, Michał także został obalony na skutek absolutystycznych rządów + na księcia wybrano Aleksandra (1842 - 1858) + na czoło w życiu politycznym wysunął się Ilija Garasanin, ułożył on program zjednoczenia wszystkich narodów jugosłowiańskich + od 1849 Serbia znalazła się znowu pod protektoratem rosyjskim + 1853 - sułtan turecki potwierdza autonomię Serbii + 1858 - sejm (skupsztina) pozbawia władzy Aleksandra Karadjordjewica, a jego następcą mianuje Miłosza Obrenowicia + lata 1860 - 1868 to rządy syna Miłosza, Michała, powziął on plan stworzenia wielkiego państwa jugosłowiańskiego, złożonego z Serbii, Czarnogóry i Bułgarii + projekty te przestraszyły Turcję i w 1867 wycofała swoje wojska z Serbii, odtąd Serbia była faktycznie niezależna + Michał został jednak zamordowany przez agentów rodu Karadjordjewiciów, rządy w imieniu niepełnoletniego kuzyna Michała, Milana (1868 - 1888) objęła regencja.

Sytuacja w Czarnogórze: + pierwszym świeckim księciem Czarnogóry był Daniło (1851 - 1860) + w 1858 odparł wyprawę turecką na ten kraj, odtąd rozpoczęła się jego faktyczna niezależność Czarnogóry.

Sytuacja w Grecji: + chciała ona wystąpić po stronie Rosji w czasie wojny krymskiej, ale Francja i Wielka Brytania zmusiły ją do ogłoszenia neutralności + 1862 - wybuchła rewolucja, król Otton I abdykował + aby przekonać do siebie Grecję, Wielka Brytania oddała temu krajowi Wyspy Jońskie i dzięki temu królem greckim został Jerzy I (1863 - 1913), kandydat brytyjski + 1864 - uchwalono liberalną konstytucję + 1866 na Krecie zamieszkanej przez Greków, a należącej do Turcji wybucha powstanie, ale mocarstwa decydują tylko o jej autonomii, a nie o przyłączeniu do Grecji + Grecja w omawianym okresie rozwijała się bardzo świetnie pod względem ekonomicznym i gospodarczym.

Rozdział osiemdziesiąty siódmy: Kraje Dalekiego Wschodu w drugiej połowie XIX wieku.

Sytuacja w Chinach: + 1847 - Hung-Su-tsuan wywołuje bunt, założył on sektę i głosił równość oraz konieczność sprawiedliwego podziału dóbr, jego nauki w pewnej części oparte były na Biblii + 1851 przywódcy powstania ogłaszają utworzenie państwa Tai-Ping (Wielka Szczęśliwość), uczestników powstania zaczęto nazywać tajpingami + 1864 upada powstanie tajpingów z powodu braku stworzenia przez nich systemu produkcji i pomoc jaką okazały państwa europejskie i Stany Zjednoczone rządowi mandżurskiemu + 1856 - Wielka Brytania rozpoczyna wojnę z Chinami ,wkrótce przyłączona się do niej Francja + 1858 - pokój w Tiencinie, Chiny zobowiązały się do zapłacenia kontrybucji, otwarcia swoich portów dla handlu zagranicznego i dania swobody w swoim kraju kupcom europejskim + w 1860 mocarstwa europejskie ponownie zaatakowały, zajmują Pekin, w tym samym roku podpisano pokój w Pekinie, który był potwierdzeniem układów tiencińskich, po nim Wielka Brytania i Francja postanowiły pomóc Chinom w ujarzmieniu tajpingów, aby mogli swobodnie eksploatować kraj.

Sytuacja w Korei: + 1863 - 1874 władzę sprawuje regent (tewonkun) Li-Ha-Yn + 1866 zapoczątkowanie prześladowań chrześcijan + nieudały się podejmowane przez Francję i Stany Zjednoczone ekspedycje do tego kraju + Korea pogrążyła się w jeszcze większym izolacjonizmie.

Sytuacja w Japonii: + także stosowała zasadę izolacji, ale pozwalała przez port Nagasaki handlować Holendrom + 1853 - wizyta floty amerykańskiej i komandora Perry w Japonii + 1854 - układ japońsko-amerykański w Kanagawie, otwarto dla Stanów Zjednoczonych dwa porty japońskie, później podobne układy zawarto z Wielką Brytanią i Rosją + wskutek tych traktatów wytworzyła się opozycja złożona z samurajów, mieszczan i chłopów + 1868 - szogun Keiki pokonany w bitwie, poddaje się łasce cesarza Mutsuhito (1867 - 1912, jego okres panowania nazwano Meidżi, czyli światłymi rządami), który objął rządy bezpośrednio + w tym samym roku ogłoszono pierwszą japońską konstytucję.

Rozdział osiemdziesiąty ósmy: Ruch kolonialny państw europejskich w drugiej połowie XIX wieku.

Kolonizacja w Indonezji: + sułtanat Brunei znajdował się pod nominalnym protektoratem Holandii, jednak Wielka Brytania systematycznie dążyła do uzależnienia od siebie całego sułtanatu + zaniepokojeni Holendrzy do 1860 podbili pozostałą część Borneo.

Kolonizacja brytyjska w Afryce: + 1854 - wycofanie się z Oranii, gdzie wkroczyli Burowie + 1869 - odkryto w Oranii diamenty.

W latach 1857 - 1858 wybuchło powstanie w Delhi i w środkowych Indiach. Zostało ono rozpoczęte przez służących w armii brytyjskiej żołnierzy Hindusów, zwanych sipajami. Gdy Anglicy opanowali powstanie, skazali na wygnanie cesarza Bahadura Szacha. Tytuł cesarski przywrócono w 1877, gdy przyjęła go królowa Wiktoria.

W 1858 odebrano władzę nad krajem Kompanii Wschodnioindyjskiej, odtąd miał ją sprawować gubernator generalny jako wicekról. W 1861 uchwalono nowy system administrowania krajem, zreformowano sądownictwo i podatki.

Francuska polityka kolonialna: + 1848 - dotychczasowe kolonie ogłoszono terytorium francuskim, jednakże odebrano ten tytuł koloniom w 1852 + od XVI wieku Francja sprawowała opiekę nad chrześcijanami w państwie tureckim + 1860 - ekspedycja do Wietnamu, który został podbity, który zaczęto nazywać Kochinchiną + 1867 - zdobycie Kambodży + do 1865 podbito także cały Senegal w Afryce.

Rosyjska polityka kolonialna: + do 1860 opanowano Kraj Ussuryjski, założono tam w tym samym roku Władywostok + prowadzono wojnę z chanatem Kokandy, w 1865 zdobyto Taszkent + w okresie późniejszym władcy Buchary i Kokandy musieli uznać się za wasalów cara rosyjskiego + 1873 - zostaje pokonana Chiwa, tym samym Rosja zdobywa całą Azję Środkową + Rosja zawarła traktat z Wielką Brytanią, strefą wpływów brytyjskich został Afganistan, a Chiwa została strefą wpływów rosyjskich.

Rozdział osiemdziesiąty dziewiąty: Afryka.

W 1847 powstała pierwsza niezależna republika murzyńska w Afryce, Liberia. Zdobył sobie sławę w tym czasie David Livingstone, podróżnik, który pierwszy przeszedł w poprzek Afrykę Południową.

Plemiona afrykańskie charakteryzowały różne ustroje społeczne, od pierwotnej wspólnoty rodowej po własność prywatną typu feudalnego. Wiele plemion znajdowało się w zasięgu oddziaływania islamu.

Istniało silne państwo także w Afryce Wschodniej. Zależało ono do imama Omanu Saida (1806 - 1856).

Na terenie Sudanu istniały liczne państwa książąt zwanych marabutami. W latach 1853 - 1856 dokonało się zjednoczenie Etiopii, gdzie władzę objął Teodor II (1855 - 1868).

Nad Zatoką Gwinejską mieli swoje państwo Aszanci. Na wschód od rzeki Wolty rozciągało się państwo Fonów, Dahomej. W 1851 utworzono pierwszą kolonię w rejonie Zatoki Gwinejskiej, był to Lagos.

Na Madagaskarze mieszkali Malgasze. W XIX cała wyspa została zjednoczona w jedne państwo.

Po 1862 do wzajemnej kontroli statków przewożących nielegalnie niewolników przystąpiły Stany Zjednoczone, co zakończyło handel niewolnikami na zachodzie.

Rozdział dziewięćdziesiąty: Wojna francusko-niemiecka w latach 1870 - 1871.

Po detronizacji Izabelli II Hiszpania zaproponowała tron Leopoldowi Hohenzollern-Sigmaringen. Gdy dowiedziała się o tym Francja uznała to za zachwianie równowagi europejskiej. Ambasador francuski Benedetti interweniował w Ems u króla pruskiego, a ten zgodził się na wycofanie kandydatury Leopolda. Wilhelm I powiadomił o tym Bismarcka, a tę notę tą (depesza emska) ogłosił w sposób zniekształcony w prasie. Czytelnicy uznali, że Prusy zerwały stosunki dyplomatyczne z Francją.

Przebieg wojny francusko-pruskiej: + 19 lipca 1870 Francja wypowiada wojnę Prusom + francuska mobilizacja odbyła się bardzo nieudolnie + francuski marszałek Marie Mahon musiał wycofać się z Alzacji + 2 września 1870 armia francuska kapituluje pod Sedanem, do niewoli dostał się Napoleon III + 27 października 1870 kapituluje Metz + 28 stycznia 1871 - zawieszenie broni w Wersalu + 28 luty 1871 - Zgromadzenie Narodowe w Bordeaux uznaje preliminaria pokojowe z cesarstwem niemieckim, Francja oddaje mu Alzację i 1/3 Lotaryngii, musi też zapłacić 5 miliardów franków.

10 maja 1871 podpisano pokój we Frakfurcie nad Menem. Powtarzał on warunki wcześniejszych preliminariów pokojowych.

Rozdział dziewięćdziesiąty pierwszy: Zjednoczenie Niemiec i Włoch.

18 stycznia 1871 w sali lustrzanej w Wersalu dokonano oficjalnego proklamowania cesarstwa niemieckiego.

20 września 1870 wojska włoskie wkraczają do Rzymu, tym samym zakończyło się zjednoczenie Włoch.

Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870.

© PP

3

---