Kierunki i metody badań w informacji naukowej i bibliologii
Kielce 2011
Nauka o książce, nazywana inaczej bibliologią czy księgoznawstwem, jest dyscypliną społeczną mającą za przedmiot badań szerokopojętą książkę. Dziedzina ta skupia się na problemach zarówno historycznych, jak i współczesnych, a podstawowym zakresem badań bibliologicznych jest społeczna funkcja książki. Nauka o książce posługuje się metodami uniwersalnymi: historyczną, statystyczną, formalnologiczną i innymi, a także tymi ukształtowanymi przez nią. Najważniejszym sposobem przy badaniu publikacji jest metoda funkcjonalna, która pomaga w uwzględnieniu wszystkich elementów książki oraz jej związku z czytelnikiem. Powiązane są z nią inne metody: bibliograficzna, typograficzna, analitycznotematyczna i typologiczna. Ukształtowały się również kierunki badawcze pod względem teoretycznym i praktycznym. Droga, jaką pokonuje książka od twórcy do odbiorcy pozwala na wyodrębnienie następujących dyscyplin: edytorstwo, bibliografia, wiedza o księgarstwie, bibliotekoznawstwo, wiedza o czytelnictwie. Rozwój nauki o książce przyczynił się do ukształtowania przedmiotów badawczych powstałych za pomocą innych kryteriów. Historia książki ma na celu przedstawienie dziejów społecznej funkcji książki, a co za tym idzie historii drukarstwa, księgarstwa, bibliotekarstwa, informacji o książce, czytelnictwa. W zależności od zainteresowań badawczych pracowników naukowych powstaje coraz więcej opracowań głęboko analizujących bibliologię i informację naukową.
Nową forma udostępniania tekstu są dokumenty elektroniczne. Szanse i zagrożenia niekontrolowanego obiegu książki elektronicznej stanowią przedmiot rozważań Jarosława Misiaka z Politechniki Warszawskiej. Duże zasoby informacji łatwo dostępne w Internecie zagrażają książce w tradycyjnej formie. Wiąże się to ze zjawiskiem powstania książki elektronicznej nazywanej również eBook (z ang. electronic book). Według Pawła Wimmera publikacje elektroniczne to zbiór dokumentów zawierający własny system do nawigowania i wyszukiwania, który jest dostarczany jako plik do odczytu w odpowiedniej przeglądarce lub zewnętrznym urządzeniu odczytującym.
Profesor Krzysztof Migoń uważa, że publikacje multimedialne znajdujące się na nośnikach CD-ROM i DVD oraz eBooki nie do końca spełniają wymogi uznające ich za książkę, ponieważ na jej elementy składają się materiał piśmienniczy, zapis graficzny, treść i funkcja, a brak jakiegokolwiek składniku sprawia, że przedmiot ten nie jest traktowany jako książka. Współcześnie w krajach rozwiniętych poczta elektroniczne (e-mail) wypiera jednak tradycyjną formę listu, serwisy internetowe zastępują codzienną prasę informacyjną, a konkurencją dla książki tradycyjnej coraz częściej stanowią eBooki.
Autor artykuły podkreśla szereg zalet książki elektronicznej. Najważniejszym atutem jest jej dostępność, ograniczona jedynie uwarunkowaniami technicznymi (np. dostęp do Internetu, odpowiedni sprzęt, oprogramowanie itp.). Forma zapisywania, gromadzenia i udostępniania materiałów elektronicznych została zapoczątkowana przez twórcę Project Gutenberg - Michaela Harta w 1971 r. Stworzył on pierwszy na świecie program digitalizacji tekstów literackich.
Kolejną zaletą istnienia omawianego typu książki jest fakt, że materiały przekazywane drogą elektroniczną podlegają cenzurze w małym stopniu lub wcale. Pozwala to na poszerzenie zasięgu wolności słowa trudno dostępne w przypadku książki tradycyjnej, prasy, radia i telewizji. Książka elektroniczna może jednak rozpowszechniać treści niekorzystne dla społeczeństwa, a nawet niebezpieczne (wszelkiego rodzaju teksty pornograficzne, wulgarne, propagandowe).
Istotną właściwością dokumentów elektronicznych jest ich szybkość i aktualność przekazu informacyjnego, która pozwala ominąć całokształt procesu wydawniczego i dystrybucję tekstu, a w konsekwencji koszty przedsięwzięcia są niższe. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii przez E-Books Working Group i Joint Information Systems Committee dowiodły, że 71 % wykładowców i 75 % studentów przedkłada kupno książki elektronicznej nad tradycyjną pod warunkiem, że będzie ona tańsza.
Ważną zaletą publikacji elektronicznej jest jej multimedialny charakter, a więc bogaty w dźwięk, animację czy inne zwiększające atrakcyjność elementy. Istnieje również możliwość zapisu i archiwizacji unikatowych dzieł kultury, a następnie udostępnienie ich naukowcom i studentom. Istotna jest też dość niska cena i łatwość kopiowania poszczególnych eBooków w razie bezpieczeństwa.
Książka elektroniczna pozbawiona jest jednak rzeczywistego kształtu i formy, a więc uniemożliwia czytelnikom bezpośredniego z nią obcowania, jak w przypadku wersji „klasycznej”. Ogólna dostępność publikacji elektronicznych sprawia, że bardzo często występuje zjawisko łamania prawa autorskiego lub kradzieży tekstów chronionych prawnie.
W swoich rozważaniach Jarosław Misiak dochodzi do wniosku, że książka elektroniczna jest istotną częścią wchodzącą w skład nowoczesnej technologii medialnej. Podkreśla jednak, iż stanowi ona jedynie namiastkę książki tradycyjnej i nie jest w stanie całkowicie zastąpić „epoki Gutenberga”.
Kwestią e-książek zajął się również Piotr G. Zieliński z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Poświęcił on jednak uwagę problematyce nielegalnych e-książek informatycznych w Polsce.
We wstępie autor artykułu podkreślił fakt, że kilka lat temu użytkownicy komputerów bez problemu mieli możliwość pobierania e-książek ze stron WWW, jednak dzisiaj internauci potrzebują na to więcej czasu i cierpliwości.
Pierwszym programem do bezpośredniej wymiany plików był Napster, który umożliwiał wymianę plików muzycznych w formacie mp3 pomiędzy komputerami, na których był zainstalowany. Mimo nakazu zamknięcia sieci programy typu peer-to-peer zaczęły uzyskiwać coraz większą popularność, a za najczęściej używane uchodzą sieci oparte na protokole eDonkey2000 i Bittorrent. Dzięki tym programom użytkownicy mogą wzajemnie wymieniać się muzyką, oprogramowaniem, grami komputerowymi oraz książkami i czasopismami.
Autor artykułu w dniach 21-28.02.2006 r. przeprowadził analizę wielkości nielegalnej wymiany e-książek o tematyce informatycznej. Wyniki badań pokazały, że od początku 2004 do końca lutego 2006 r. W sieciach eDonkey2000 i Bittorrent udostępniono 118 tytułów książek informatycznych, np. „ABC systemu Windows XP”, „PHP 4. Kompendium programisty”, „JavaScript. Ćwiczenia praktyczne”. Większość z nich wydano drukiem przez wydawnictwa o tej problematyce (np. Helion, Read Me, Mikom), natomiast trzynaście pozycji umieszczonych jest tylko na stronach WWW. Często opisy e-książek w sieciach p2p są wykonane niedbale, co uniemożliwia zidentyfikowanie ich źródła pochodzenia. Studenci uczęszczający na kierunki informatyczne coraz częściej poszukują książek dotyczących swojego profilu kształcenia na serwerach ftp lub w sieciach p2p. Wynika to z niewielkiej ilości książek informatycznych oferowanych przez biblioteki, ponieważ pozycje nawet bardzo znanych wydawców nie trafiają do placówek mających prawo do egzemplarza obowiązkowego. Z kolei koszty zakupu są wysokie.
W swoich rozważaniach Piotr Zieliński dochodzi do wniosku, że wymiana nielegalnych e-booków osiąga coraz większe rozmiary, dlatego też potrzebne jest prowadzenie dalszych badań nad tym zjawiskiem.
Problem bibliotek w Polsce wobec potrzeb użytkowników z niepełnosprawnościami stanowi jeden z kierunków badań bibliologicznych. W swoim artykule zajęła się nim Małgorzata Fedorowicz. Dla wielu polskich placówek bibliotecznych zapewnienie prawa do informacji osobom niepełnosprawnym jest jednym z ich najważniejszych zadań. Przede wszystkim na potrzebach czytelniczych tej grupy społeczeństwa skupiają się biblioteki publiczne.
Od lat 70. XX w. tego typu placówki udostępniają książki mówione osobom niepełnosprawnym wzrokowo na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Departamentem Domów Kultury, Bibliotek i Stowarzyszeń Regionalnych Ministerstwa Kultury i Sztuki a Zarządem Głównym Polskiego Związku Niewidomych, które weszło w życie 1 stycznia 1976 r. W ten sposób porozumienie połączyło „bibliotekarstwo niewidome” z siecią bibliotek publicznych. Z Biblioteką Centralną PZN współpracuje ok. 53 punktów bibliotecznych, które udostępniają książki mówione na zasadzie depozytu z BC PZN, a także dokonują zakupów określonych pozycji. Zakładane są również filie w domach opieki społecznej, szpitalach, sanatoriach przez książnice publiczne.
Autorka artykułu przedstawia szereg zadań bibliotek publicznych w zakresie obsługi użytkowników z niepełnosprawnościami, strukturę udostępnianych zbiorów bibliotecznych, a także opisuje poszczególne grupy osób korzystających z usług książnic publicznych. Dużo uwagi poświęca nad poszczególnymi placówkami odgrywającymi znaczącą rolę przy omawianym temacie.
Biblioteka Centralna Polskiego Związku Niewidomych im. dr Włodzimierza Dolańskiego w Warszawie powołana w październiku 1952 r. obsługuje największy krąg osób niewidomych i słabowidzących. W jej skład wchodzą: Dział Książki Brajlowskiej, Dział Książki Mówionej, Dział Zbiorów Tyflologicznych, Muzem Tyflologiczne, Dział Książki Cyfrowej oraz Wypożyczalnia Płyt Kompaktowych. Z placówki korzystają członkowie PZN oraz inni mający zaświadczenie o wadzie wzrokowej od specjalisty. Bardzo bogate zbiory biblioteczne udostępniane są na miejscu, dowożone do domów lub wysyłane pocztą osobom z całego kraju, a także tym, mieszkającym za granicą. Książki brajlowskie oprócz BC PZN znajdują się również w podległych jej punktach w większych miastach Polski, natomiast książki mówione są bardziej popularne i udostępniane są aż w 139 punktach bibliotecznych i czterech kołach czytelniczych.
Biblioteka Brajlowska Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach to najbardziej tradycyjna placówka działająca od 1910 r. Znajdują się w niej książki brajlowskie przepisywane w Biurze Przepisywania Książek otrzymywane z darów bądź kupowane. Z książnicy korzystają głównie dzieci i młodzież z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Laskach oraz dorośli niewidomi, którzy mają możliwość otrzymać pocztą paczki z odpowiednimi pozycjami. Księgozbiór stanowi w dużej mierze literatura religijna.
Współpraca Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi i Politechniki Śląskiej w Gliwicach doprowadziła do powstania Biblioteki Publikacji Multimedialnych w Laskach. Jej użytkownikami są osoby z wadą wzroku, którzy posiadają sprzęt komputerowy wyposażony w odpowiednie urządzenia peryferyjne typu linijka brajlowska czy syntezator mowy i pragnące korzystać z różnych publikacji znajdujących się w Internecie ( literatura dziecięca i młodzieżowa, literatura piękna, lektury, publikacje popularnonaukowe).
Autorka zastanawia się także jak biblioteki szkolne i akademickie są przygotowane do obsługi niepełnosprawnych. Najlepiej wypadają placówki w ośrodkach szkolno-wychowawczych, w szkołach specjalnych i integracyjnych. Na gorszym stanowisku znajdują się biblioteki akademickie. Najbardziej przystosowana do obsługi studentów niepełnosprawnych jest Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. W grudniu 1999 r. zaprojektowano nowy budynek książnicy, który umożliwia swobodne korzystanie z jej usług omawianej grupie osób. W bibliotece czytelnicy niewidomi i słabowidzący mają do dyspozycji odpowiednio przystosowane stanowiska komputerowe, powiększalniki do tekstu, studia nagrań książek mówionych. Placówka dokonuje też konwersji treści standardowych na formaty alternatywne, początkowo przy użyciu kaset magnetofonowych, a od 2002 r. stosuje się system cyfrowej rejestracji dźwięków. Biblioteka UW gromadzi książki w formie elektronicznej na serwerze Centrum Komputerowego dla Studentów Niewidomych i Niedowidzących. Warto zwrócić uwagę na fakt, że użytkownicy mogą korzystać we własnych domach z tych publikacji, które w normalnym trybie przeznaczone są do korzystania tylko na miejscu. Ponadto personel dba o częste szkolenie w zakresie obsługi osób niepełnosprawnych.
Małgorzata Fedorowicz dochodzi do wniosku, że biblioteki starają się w mniejszym bądź większym stopniu zapewnić użytkownikom z niepełnosprawnościami swobodny dostęp do swoich zbiorów i usług. Autorka stwierdza potrzebę częstego badania potrzeb czytelniczych i informacyjnych, co wpłynęłoby korzystnie na funkcjonowanie bibliotek.
Nad znaczeniem bibliotek w środowisku wiejskim zastanawia się Maria Trzupek - absolwentka Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Autorka artykułu swoje badania rozpoczyna od wytłumaczenia pojęcia biblioteki publicznej i funkcji przez nią pełnionych.
W wiejskich placówkach bibliotecznych ważne jest indywidualne podejście do czytelnika, ponieważ najważniejszą rolę pełni komunikacja werbalna. Biblioteka wiejska spełnia wiele zadań społecznych, dotyczących tożsamości kulturowego dorobku środowiska, tradycji lokalnych, więzi międzyludzkich oraz rozwoju intelektualnego. Ważne jest gromadzenie i udostępnianie regionaliów. Wiejska placówka może służyć jako miejsce spotkań lokalnych towarzystw kulturalnych, związków czy kół zainteresowań, a także prezentować wyroby ludowe. Autorka przedstawia też bibliotekę wiejską jako ośrodek informacji. Szczególną uwagę zwraca na jej funkcję edukacyjną. Ukazuje również kwestie źródeł finansowania bibliotek gminnych. Bardzo ważny jest też aspekt badawczy dotyczący specyfiki zawodu bibliotekarza w małej społeczności. Maria Trzupek przedstawia także funkcję biblioteki w odnowie polskiej wsi oraz formy wsparcia placówek gminnych.
Rozważania podjęte przez autorkę artykułu uzmysławiają ogromną rolę funkcjonowania bibliotek w środowiskach wiejskich. Placówki te spełniają szereg zadań zarówno w aspekcie społecznym, kulturowym, edukacyjnym czy informacyjnym.
Edukacją regionalną w bibliotece szkolnej zajęła się Anna Biernacka-Bryk z biblioteki Liceum Ogólnokształcącego nr 1 we Wrocławiu. Swoje rozważania autorka artykułu rozpoczęła od przedstawienia definicji placówki bibliotecznej i roli, jaką odgrywa w społeczeństwie. Omawiany typ biblioteki stanowi szkolne centrum informacji o regionie. Instytucja gromadzi dokumenty dotyczące „małej ojczyzny” (jej historii i kultury), a także aktualne dokumenty życia społecznego.
Istnieją różnorodne formy przedstawiania wiadomości o danym regionie. Bardzo interesującą inicjatywą jest organizowanie przez biblioteki szkolne wystaw na terenie placówki oświatowej lub poza nią. Ciekawym sposobem są również wycieczki terenowe kontaktują uczniów z otoczeniem i pozwalają na poznanie architektury, zabytków, przyrody, ważnych miejsc, instytucji kultury. Młodsi uczniowie są bardzo otwarci na spotkania z bibliotekarzami, dzięki którym dowiadują się o legendach, podaniach regionalnych itp. Niezwykle ciekawym sposobem na poznanie „małej ojczyzny” są konkursy plastyczne, rozwijające wyobraźnię, kreatywność uczniów. Placówki szkolne bardzo często nawiązują współpracę ze środowiskiem lokalnym, samorządowym, ale również międzynarodową. Równie ważne są spotkania z mieszkańcami regionu, którzy w unikatowy sposób opowiadają o jego dziejach, znaczących osobach czy też swojej działalności kulturalnej, artystycznej bądź społecznej. Bibliotekarze dzielą się swoimi doświadczeniami w zakresie edukacji regionalnej na łamach specjalistycznych czasopism lub na stronach internetowych.
Autorka artykułu przedstawia ogromne zaangażowanie bibliotekarzy szkolnych na rzecz rozwoju „małej ojczyzny”. Ich działalność może stanowić źródło inspiracji dla niektórych pedagogów i mieszkańców środowiska lokalnego i przyczynia się do promowania pozytywnego wizerunku biblioteki oraz szkoły w danej miejscowości.
Nad osobą XIX-wiecznego bibliofila rozprawia Elżbieta Z. Wichrowska z Uniwersytetu Warszawskiego. Zastanawia się czy bycie książkowym maniakiem to ciężka choroba.
Autorka powołuje się na Kazimierza Władysława Wójcickiego, który w swoim pamiętniku dowiódł, że moda na posiadanie ciekawego księgozbioru w Polsce zauważalna była dopiero wraz w 2-giej połowie XVIII w. Własne kolekcje książek gromadzili głównie środowiska magnackie (np. Radziwiłłów). Były to dzieła z dziedziny filozofii, matematyki, nauk humanistycznych, dzieła historyczne, zbiory tekstów w języku francuskich (np. seria paryskich „Memoires”) i dzieła matematyczne.
W pierwszych dziesięcioleciach XIX w. bibliofilstwo polskie przeszło istotną transformację. Zmianie uległ przedmiot kolekcjonerskich zabiegów na wydawnictwa zachodnioeuropejskie i dawną książkę polską. Lęk przed utratą własnej tożsamości po trzecim rozbiorze Polski doprowadził do założenia w 1800 r. Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk. Jego członkowie uważali, że utrata ojczystego języka prowadzi do zagłady narodu, dlatego podejmowano różne inicjatywy naukowe, literackie, dyskusyjne wokół kwestii narodowościowych. W latach 1800-1830 nastąpiło głębokie zainteresowanie polską książką. Bibliofilstwo miało znaczenie zarówno kulturowe, jak i socjologiczne. To zjawisko uratowało wiele staropolskich tekstów cenionych autorów. Osoby niezwracające dotąd uwagi na stare księgi, zaczęli pilniej je śledzić. Ogromną rolę w tym czasie odegrała „Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych” Feliksa Bentkowskiego. Na początku XIX w. bibliofilstwo stało się chorobą zaraźliwą, która miała gwałtowny przebieg. Zdarzały się liczne kradzieże, oszustwa, jednak usprawiedliwiano je szlachetną intencją kolekcjonerów. W 1823 r. w „Bibliograficznych ksiąg dwojgu” Lewela przedstawiono pozytywne wizerunki miłośników książek.
W swoim referacie autorka dochodzi do wniosku, że bibliofilstwo w omawianym okresie znacznie różniło się od zjawiska istniejącego już wcześniej, ponieważ napawało Polaków szczególną miłością do książek i łączyło ich w poczuciu zagrożonego państwa.
Tematyką tłumaczeń literatury dla dzieci i młodzieży zajęła się Bogumiła Staniów z Uniwersytetu Wrocławskiego. W swoim referacie skupiła się ona na roli przekładów zbliżaniu narodów.
Według Ryszarda Kapuścińskiego pojęcie „tłumaczyć” posiada dwa znaczenia: przekładanie dzieła z jednego języka na drugi oraz jego interpretowanie. W swoich wykładach reportażysta podkreśla bardzo ważne znaczenie przekładów w obecnych czasach.
Autorka artykułu rozważa nad trudnościami przy tłumaczeniu tekstów wynikające z kwestii lingwistycznych, kulturowych, ale również praktycznych i finansowych. W przypadku dzieł, które nie są światowymi bestsellerami, potrzeba wielu starań, aby odbiorcy wykazali zainteresowanie. Jeśli dana książka ukaże się na terenie obcego kraju i wzbudzi ciekawość wśród czytelników, świadczy to o zaangażowaniu wielu ludzi w przeniesienie jej w inne warunki odbioru. Bogumiła Staniów zastanawia się nad warunkami i przejawami zbliżania się narodów za pomocą przekładów.
Przed podjęciem decyzji o wydaniu tłumaczenia, bardzo ważne są informacje na temat literatury w poszczególnych słownikach, informatorach itp., które składają się na jej wizerunek. Autorka podkreśla też, że pisarz nie może zaistnieć na obcych rynkach bez tłumacza.
Po wydaniu przekładu istotne znaczenie odgrywa szereg informacji o nim (np. o autorze, literaturze, wartości tłumaczenia) oraz wpływ mediów na książki i ich recenzje. Bogumiła Staniów zanalizowała recenzje literatury dla dzieci i młodzieży zamieszczone w „Guliwerze” w latach 2001-2005, gdzie 1/3 tych omówień nawiązywała do literatury obcej, a reszta do rodzimej. Przekłady książek są na ogół podobno treściowo do oryginału, ale są również takie, które od niego często odbiegają pracowników odnoszą sukces. Przykładem klęski klasyki literatury jest tłumaczenie dosłowne „Akademii Pana Kleksa” Jana Brzechwy w 1995 r.
Przekłady zbliżają narody i kultury w co najmniej kilku kontekstach. Najważniejszym z nich jest wymiar aksjologiczny, który przekazuje wartości humanistyczne, uniwersalne, jak w przypadku baśni, mitów, legend. Norweski pisarz Tor Age Bringsvaerd uważa, że „baśnie pracowników mity to drzewa, na które się wspinamy”, natomiast Riitta Kuivasmaki nazywa je „kamieniami węgielnymi kultury zachodniej”. Dla dzieci i młodzieży ważne są też przekłady zawierające teksty religijne. Istotne dla tłumaczeń są treści ideologiczne, propagandowe, które dotyczą jednego kraju (lub bloku państw) oraz zawierające wątki tendencyjne, polityczne. W zbliżaniu narodów ważny jest kontekst informacyjny towarzyszący przekładaniu literatury podróżniczej, historycznej, ale też obyczajowej. Wymiar artystyczny ma na celu wymianę dóbr i wartości w przypadku tłumaczeń dzieł wartościowych. W przekładach ważne są też kwestie kształtu edytorskiego pracowników porównaniu do pierwowzoru (np. oryginalne ilustracje). Autorka zanalizowała wykorzystanie oryginalnego materiału ilustracyjnego w przekładach polskiej książki dla dzieci i młodzieży w latach 1945-1989 i zauważyła niezbyt częstą praktykę tego zjawiska, bo tylko wydawcy ¼ edycji się do tego przystosowali. A przecież prawdziwy wizerunek bajkowych bohaterów to jeden z najważniejszych czynników ich wejścia na rynek światowy.
Bogumiła Staniów w swoich rozważaniach doszła do wniosku, że inwestowanie w promocję literatury bardzo dobrze działa na reklamę państwa i jego kultury. W czasach rozwijania się filmu amerykańskiego i wydawania książeczek tzw. disneyów stanowiących istotne zagrożenie dla rodzimych autorów, mamy do czynienia zarówno z umacnianiem, jak i izolowaniem się jednych literatur w stosunku do innych.
Nad stereotypami kulturowymi i językowymi społeczeństwa informacyjno-konsumpcyjnymi rozmyślają Swietłana i Oleg Leszczak. W swoim artykule skupili się na pojęciu infotainment (INFOrmation + enterTAINMENT) czyli połączeniu informacji i rozrywki w celu całkowitego zaspokojenia potrzeb konsumenta.
Autorzy artykułu uważają, że najważniejszymi cechami społeczeństwa informacyjno-konsumpcyjnego są: wirtualizacja, globalizacja przestrzeni informacyjnej, mediatyzacja i mitologizacja życia, upotocznienie informacji społecznej, synergetyzacja przestrzeni społecznej oraz konsumeryzacja dziedziny informacyjnej. Wszystkie cechy są dokładnie opisane w referacie i poparte wieloma przykładami z różnych sfer życia.
W swoich rozważaniach autorzy dochodzą do wniosku, że infotainment dopiero zaczyna powoli podbijać przestrzeń kulturowo-cywilizacyjną Europy i Ameryki, a na swojej drodze spotyka wielu przeciwników ze strony prawicowych tradycjonalistów, jak i liberalnie nastawionych intelektualistów. W 2005 r. Polska również weszła w epokę informacyjno-konsumpcyjną i to za sprawą wirtualno-medialnego charakteru działań nowych polskich władz. Swietłana i Oleg Leszczak uważają, że dominacja wirtualnej formy działalności człowieka jest typową cechą jego gatunku, a wkroczenie do epoki informacyjnej jest logicznym krokiem ewolucyjnym.
Analizą polskiego rynku wydawniczego pod względem książek o Janie Pawle II dla dzieci i młodzieży ukazał Michał Rogoż z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Dla większości Polaków polski papież jest największym bohaterem współczesnych czasów. Posiadał on szczególną osobowość i charyzmę, którą bardzo rzadko można spotkać w dzisiejszych czasach, kiedy to ludzie w pełni nie szanują autorytetów. Ten niezwykły człowiek wzbudza wielkie zainteresowanie, co przyczynia się na wydawanie bardzo dużej ilości publikacji poświęconych jego osobie, a skierowanych również dla dzieci i młodzieży. Najwięcej książek opracowano po śmierci Jana Pawła II. Świadczy to o uniwersalności wzorca polskiego patrioty, człowieka aktywnego twórczo, poligloty, podróżnika.
Autor artykułu przedstawił 40 pozycji na omawiany temat napisanych zarówno przez księży, jak i osoby świeckie. Publikacje zostały wydane przez 18 ośrodków wydawniczych (świeckich i katolickich). Michał Rogoż zanalizował chronologię i geografię wydawniczą, autorów, tłumaczy, ilustratorów, ale również ciekawostki, jakie stanowią różnorodne gadżety (komunijne karteczki, naklejki, mapy pielgrzymek, płyty DVD). W referacie zbadano też specyficzny charakter poszczególnych schematów przedstawiających postać Jana Pawła II-go. Tytułowa analiza jest interesującą publikacją dostarczającą ogromnej wiedzy o polskim papieżu. Ofertę wydawniczą dla dzieci i młodzieży cechuje duże zróżnicowanie pod względem gatunków, treści, jak i sposobów postrzegania Karola Wojtyły.
Biografia papieża jest bogata w wiele interesujących wątków, dlatego stanowi inspirację dla wielu literatów. Autor artykułu charakteryzuje omawiane publikacje zarówno pod kątem literackim, zaznaczając wszechstronność przedstawień życiorysu Jana Pawła II-go w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej, jak i również pod kątem księgoznawczym pokazując m.in. chronologię i geografię wydawniczą, najważniejszych wydawców i autorów czy typologię gatunkową.
Czytelnictwem pracowników naukowych na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy zajęła się Agnieszka Strzelecka, która jest pracownikiem Biblioteki Głównej tejże uczelni wyższej. Badania zostały przeprowadzone od maja do czerwca 2008 r. za pomocą ankiety. Autorka szukała przede wszystkim odpowiedzi na pytanie w jakim zakresie pracownicy naukowi poświęcają swój wolny czas na lekturę poza pracą badawczą i dydaktyczną.
Przeprowadzone badania były pierwszą tego typu próbą opracowania czytelnictwa pracowników naukowych. Autorka przedstawiła preferowane przez nauczycieli akademickich oraz przedstawicieli nauki wydawnictwa, formy publikacji, treści i promocji. Najbardziej popularne okazały się książki, mniej e-booki i czasopisma on-line. Pracownicy naukowi uznali, że lektura czasu wolnego (głównie publikacje popularnonaukowe) służy również doskonaleniu warsztatu zawodowego, natomiast rzadko stanowi formę rozrywki. Dla większości nauczycieli akademickich źródła danych stanowią głównie media i informacje rynku księgarskiego. Pracownicy naukowi często są uczestnikami targów książek i wieczorów autorskich, a duża ich grupa posiada własny księgozbiór. Większość badanych poświęca czytaniu kilkanaście godzin tygodniowo, głównie w okresie zimowym, a także upowszechniają ulubione książki w środowisku, w którym się obracają.
W swoich rozważaniach autorka dochodzi do wniosku, że uzyskane wyniki badań są przydatne dla wielu dyscyplin zajmujących się kulturą i społeczeństwem, ale wymagają kontynuacji tej problematyki. Na potwierdzenie swojej diagnozy przywołuje słowa Kazimierza Wenty potwierdzające brak źródeł na temat lektury nauczycieli akademickich poza literaturą profesjonalną.
W kręgu zainteresowań książką znajdują się zarówno ludzie, którzy na co dzień mają z nią do czynienia, czyli profesjonaliści, ale również i amatorzy, a przede wszystkim jej odbiorcy - czytelnicy. Przedmiotem badań bibliologii są instytucje skupiające się na publikacjach, procesy wytwarzania, rozpowszechniania i odbioru książek oraz ich skutki. W funkcjonowaniu myśli księgoznawczej zauważalne jest istnienie głównych i pobocznych nurtów teoretycznych. Najważniejszym z nich jest nurt historyczny, ponieważ bibliologia rodziła się jako nauka historyczna, a ściśle z nią związany jest kierunek filologiczny, który utrwala język i piśmiennictwo. Równie istotna jest kategoria socjologiczna, której zasadniczym założeniem są społeczne role i funkcje książki. Z niej wywodzi się koncepcja funkcjonalna, która ma na uwadze postrzeganie i opisywanie świata książek nie tylko jako faktu, ale też jako procesu komunikacji międzyludzkiej. Obecnie rozwój nauk o informacji i komunikacji doprowadził bibliologów do prowadzenia badań nad książką jako narzędzia utrwalania informacji i środka komunikacji. Podsumowując pojęcie „kultury książki” odnosi się do jej przedmiotu, narzędzia i funkcji w kulturze, ale też ma udział w empirycznych badaniach historycznych i współczesnych. Żaden z opisanych nurtów teoretycznych nie rozwiązuje całkowicie problemów teorii i metodologii danej dyscypliny, ale odgrywa istotne znaczenie w kształtowaniu jej pola badawczego i doskonaleniu metod bibliologicznych.
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte
1. Migoń K., Nauka o książce. Zarys problematyki, Wrocław 1984.
2. Wójcicki K.W,, Pamiętniki, t. 2.
Artykuły w czasopismach
3. Chamera-Nowak A., Książka w działalności Zakładu dla Niewidomych w Laskach w latach 1910-1994, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 2053, Bibliotekoznawstwo, t. 21, Wrocław 1998.
4. Fedorowicz Małgorzata, Biblioteki w Polsce wobec potrzeb użytkowników z niepełnosprawnościami - sygnalizacja problemu, w: Książka ponad podziałami, pod red. Antoniego Krawczyka, Lublin 2007, s. 409-419.
5. Krasnodębska A., Biblioteka publikacji multimedialnych w Laskach, [w:] Biblioteka, człowiek niepełnosprawny, środowisko lokalne: materiały z konferencji Poznań, 13-15 października 2003, red. K. Dąbrowska, A. Sabiłło, I. Smarsz, Poznań 2004.
6. Leszczak Oleg, Leszczak Swietłana, Infotainment: informacja - rozrywka - manipulacja (stereotypy kulturowe i językowe społeczeństwa infomacyjno-konsumpcyjnego), w: Książka, biblioteka, informacja. Między podziałami a wspólnotą., pod red. Jolanty Dzieniakowskiej, Kielce 2007, s. 447-463.
7. Kuivasmaki R., Nordycki kwartet baśniowy, „Guliwer” 2000, nr 4.
8. Misiak Jarosław, Dokumenty elektroniczne jako nowa forma udostępniania tekstu. Szanse i zagrożenia niekontrolowanego obiegu książki elektroniczej, w: Książka ponad podziałami, pod red. Antoniego Krawczyka, Lublin 2007, s. 443-447.
9. Rogoż Michał, Książki dla dzieci i młodzieży o Janie Pawle II. Analiza polskiego rynku wydawniczego, „Toruńskie Studia Bibliologiczne” 2010, nr 2.
10. Samonek E., Dorobek i aktualne problemy Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych, „Wypożyczanie Międzybiblioteczne” 1994, nr 3.
11. Staniów Bogumiła, Rola przekładów w zbliżaniu narodów. Tłumaczenia literatury dla dzieci i młodzieży - wybrane zagadnienia, w: Książka, biblioteka, informacja. Między podziałami a wspólnotą., pod red. Jolanty Dzieniakowskiej, Kielce 2007, s. 485-495.
12. Wichrowska Elżbieta Z., Bibliofil XIX-wieczny - czy to ciężka choroba?, w: Książka, biblioteka, informacja. Między podziałami a wspólnotą, pod red. Jolanty Dzieniakowskiej, Kielce 2007, s. 183-193.
13. Zieliński Piotr G., Nielegalne e-książki i ich recepcja w Polsce, w: Książka, biblioteka, informacja. Między podziałami a wspólnotą, pod red. Jolanty Dzieniakowskiej, Kielce 2007, s. 515-525.
Akty normatywne
14. Sprawozdanie opisowe i statystyczne Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych za 2003 rok, s. 2 (maszynopis - BC PZN, Dział Tyflologiczny).
Dokumenty elektroniczne
15. Biernacka-Bryk Anna, Edukacja regionalna w bibliotece szkolnej, w: Informacja i edukacja w bibliotekach pedagogicznych. Badania, teorie, wizje, Biuletyn EBIB (on-line) 2009, nr 6. Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2009/106/a.php?biernacka#do1 [data dostępu: 28.12.2011].
16. Góralska M., Książka on-line. Próba objaśnienia zjawiska, [w:] „Biuletyn EBIB” (on-line) 2003, nr 7 (dostęp 20 sierpnia 2004). Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/goralska.php.
17. http://cnin.ci.uw.edu.pl [19.02.2004].
18. Migoń K., O potrzebie badań współczesnej bibliologii, „Konspekt” 2004 (on-line), nr 19. Tryb dostępu: http://www.up.krakow.pl/konspekt/19/migon.html [data dostępu 28.12.2011].
19. Nahotko M., Przyszłość książki w świecie cyfrowym, [w:] Studia ekonomiczno-społeczne WSB w Radomiu, Radom 2003, t. 3/4, s. 75-91. Dostępny w World Wide Web: http://nahotko.webpark.pl/e-book.htm_ftn2. (dostęp 18 stycznia 2004); M. Ożóg, Książka elektroniczna, [w:] Liternet: literatura i Internet, Kraków 2002, s. 61-80.
20. Strzelecka Agnieszka, Czytelnictwo pracowników naukowych - badania ankietowe na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, w: Kultura organizacyjna bibliotek. Badania, teorie, wizje, Biuletyn EBIB (on-line) 2010, nr 8. Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/117/a.php?strzelecka [data dostępu: 28.12.2011].
21. Trzupek Maria, Znaczenie bibliotek w środowisku wiejskim, w: Cyberkłopoty i pułapki sieci. Badania, teorie, wizje, Biuletyn EBIB (on-line) 2010, nr 4. Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/113/a.php?trzupek [data dostępu: 28.12.2011].
22. Wimmer P., Publikacje elektroniczne. W poszukiwaniu standardu, „Webmaster” (on-line) 2000, nr 6 (dostęp 25 lipca 2004). Dostępny w World Wide Web: http://webmaster.pckurier.pl/2000/czerwiec/czer2000.html.
23. Wirtualny Wydawca (on line) 2004 (dostęp 25 lipca 2004). Dostępny w World Wide Web: http://www.wirtualnywydawca.pl/zarch-13.02.04.2.htm.
K. Migoń, Nauka o książce. Zarys problematyki, Wrocław 1984, s. 1-30.
P. Wimmer, Publikacje elektroniczne. W poszukiwaniu standardu, „Webmaster” (on-line) 2000, nr 6 (dostęp 25 lipca 2004). Dostępny w World Wide Web: http://webmaster.pckurier.pl/2000/czerwiec/czer2000.html
K. Migoń, Nauka o książce....s. 6-26.
Project Gutenberg: http://gutenberg.net/.
Wirtualny Wydawca (on line) 2004 (dostęp 25 lipca 2004). Dostępny w World Wide Web: http://www.wirtualnywydawca.pl/zarch-13.02.04.2.htm.
Por. M. Góralska, Książka on-line. Próba objaśnienia zjawiska, [w:] „Biuletyn EBIB” (on-line) 2003, nr 7 (dostęp 20 sierpnia 2004). Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/goralska.php.
Por. M. Nahotko, Przyszłość książki w świecie cyfrowym, [w:] Studia ekonomiczno-społeczne WSB w Radomiu, Radom 2003, t. 3/4, s. 75-91. Dostępny w World Wide Web: http://nahotko.webpark.pl/e-book.htm_ftn2. (dostęp 18 stycznia 2004); M. Ożóg, Książka elektroniczna, [w:] Liternet: literatura i Internet, Kraków 2002, s. 61-80.
Sprawozdanie opisowe i statystyczne Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych za 2003 rok, s. 2 (maszynopis - BC PZN, Dział Tyflologiczny).
E. Samonek, Dorobek i aktualne problemy Biblioteki Centralnej Polskiego Związku Niewidomych, „Wypożyczanie Międzybiblioteczne” 1994, nr 3, s. 8.
A. Chamera-Nowak, Książka w działalności Zakładu dla Niewidomych w Laskach w latach 1910-1994, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2053, Bibliotekoznawstwo, t. 21, Wrocław 1998, s. 71.
A. Krasnodębska, Biblioteka publikacji multimedialnych w Laskach, [w:] Biblioteka, człowiek niepełnosprawny, środowisko lokalne: materiały z konferencji Poznań, 13-15 października 2003, red. K. Dąbrowska, A. Sabiłło, I. Smarsz, Poznań 2004, s. 195.
http://cnin.ci.uw.edu.pl [19.02.2004].
Seria, 164-tomowa, wydana przez Akademię paryską: Histoire et memories des l'Academie des Sciences depuis des son establisement...,Paris 1701-1793.
K. W. Wójcicki, Pamiętniki, t. 2, s. 360.
„Guliwer” to kwartalnik poświęcony książce dziecka, ukazuje się od 1991 r.
R. Kuivasmaki, Nordycki kwartet baśniowy, „Guliwer” 2000, nr 4, s. 12.
K. Augustin, Media w polityce, “Brief” 2000, nr 7.
K. Migoń, O potrzebie badań współczesnej bibliologii, „Konspekt” 2004 (on-line), nr 19. Tryb dostępu: http://www.up.krakow.pl/konspekt/19/migon.html [data dostępu 28.12.2011].