Teoria bibliotekoznawstwa w ujęciu historycznym.

W bibliotekarstwie różnych krajów europejskich w XVII i XVIII w. pojawiły się tendencje do powiązania działalności bibliotek z bad. naukowymi i potrzebami czytelników. Nastąpił wzrost roli ks tzn. rewolucja naukowa XVII w. i wzrost roli bibliotek. Wczesne bibliotekoznawstwo miało orientację pedagogiczną, charakter historyczny, powiązane z kształtującym się naukoznawstwem i nauką o literaturze. Pierwsze dzieła księgoznawcze i bibliotekoznawcze pisali Gabriel Naude. Jan Amos Komensky, John Dury, Gottfried Wilhelm Leibniz, i.in. Bibliotekoznawstwo rozwinęło sie jako nauka głównie dzięki pracom uczonych i bibliotekarzy niemieckich, którzy ugruntowali je pod względem historycznym, teoretycznym i organizacyjnym.

Dopiero od poł. XIXw. nastąpił wpływ badaczy angielskich, amerykańskich, skandynawskich i.in. XIX-wieczne bibliotekarstwo początkowo zajmowało się organizacją i działaniem bibliotek z czasem pojawiły się zagadnienia związane bezpośrednio z funkcjonowaniem biblioteki: hist. ks., problemy wydawnicze i księgarskie, czytelnictwa także objęło pole badawcze bibliografii, liczne dziedziny historyczne związane z książką oraz części nauk humanistycznych i społecznych. O takim pojmowaniu bibliotekoznawstwa decydowały względy praktyczne-miało zawierać to co przyda sie bibliotekarzowi w pracy. Powstało bibliotekoznawstwo jako nauka niejednolita, trudna do usystematyzowania.

Na pocz. XX w. Bibliotekoznawstwo stało sie podstawą do wyodrębnienia sie nauki o książce. Duża rolę odegrały tez organizacje zawodowe m.in. 1876r- USA AmericanLibrary Association, 1877r- WB Library Association, 1900r- Niemcy Verein Deutscher Bibliotekare. Pod koniec XIXw. Wydwnictwa rozpoczęły edycj literatury bibliotekarskiej, Powstawały szkoły bibliotekarskie pierwsza powstała w 1887 r w Uniwersyetcie Columbia w NY.

Tendencje badawcze w Niemczech Zachodnich (RFN) i Wschodnich (NRD) po drugiej wojnie światowej

Narodowa Republika Niemiec (Wschód)

1962r. -Międzynarodowa Konferencja zorganizowana przez Instytut Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu im. Humboldta w Berlinie. Zakres bibliotekoznawstwa przedstawiono tam, tak:

• Wiedza o bibliotece (czytelnictwo, zbiory i katalogi, struktura i funkcjonaowanie biblioteki)

• Historia bibliotek

• Bibliografia wraz ze swą specjalnością, dokumentacją i informacją

• Wiedza o książce - historyczna i współczesna, zorientowana na rolę książki w społeczeństwie

• Naukoznawstwo

Za jądro bibliotekoznawstwa uznano wiedzę o bibliotece. Zaś za centrum bibliotekarskiej teorii i praktyki- czytelnika i książkę.

Można dostrzec, że nie całą problematykę książki i czytelnika obejmuje tak pojmowane bibliotekoznawstwo. Ogranicza się ono bowiem do bibliotecznych aspektów problematyki księgoznawczej i czytelniczej.

Dalszy rozwój myśli teoretycznej w NRD pokazał, że zmienia się problematyka badawcza bibliotekoznawstwa. Dokumentują to dwa kolejne wydania leksykonu bibliotekarskiego z 1969 i 1974-1975.

• Wydanie z 1969r. zawierało hasło „Bibliothekswissenschaft” autorstwa OthmaraFeyla. W haśle czytamy, że w centrum teorii i praktyki bibliotekoznawczej stoi książka i czytelnik, że na metodologicznych podstawach materializmu dialektycznego i historycznego oraz marksistowskiej socjologii bibliotekoznawstwo bada społeczną funkcję biblioteki współczesnej i dawnej, a także opracowuje zasady społecznego wykorzystania literatury. Jako przedmiot nauczania bibliotekoznawstwo obejmuje 5 dziedzin: naukę o bibliotece, księgoznawstwo, historię bibliotek, bibliografię z informacją i dokumentacją oraz bibliotekarskie naukoznawstwo.

• Wydanie z lat 1974-1975 również zawiera hasło „Bibliothekswissenschaft”, którego autorem był Werner Dube. Według hasła przedmiotem bibliotekoznawstwa jest ogół funkcjonalnych i strukturalnych właściwości i relacji bibliotekarstwa i jego składników jako określonej społecznie instytucji.

Nie ma tu już miejsca dla bibliologicznych problemów bibliotekoznawstwa, jest tylko wzmiankowane, że dawne niemieckie bibliotekoznawstwo specjalizowało się w badaniach z zakresu księgoznawstwa i historii bibliotek.

Republika Federalna Niemiec (Zachód)

Podobnie ewoluowało bibliotekoznawstwo w RFN. Liczne zagadnienia księgoznawcze znajdują się nadal w programach studiów bibliotekarskich, w bibliotekoznawczych czasopismach i innym specjalistycznym piśmiennictwie, ale księgoznawstwo wyraźnie się już wyodrębniło. Proces ten można prześledzić w zmieniającej się terminologii.

• Słowo Buchkunde zostaje zastąpione przez Buchwesen

• A częste połączenie Buch- undBibliothekswesen zastąpione zostaje oddzielnymi słowami Buchwissenschaft i Bibliothekswissenschaft.

Spowodowane to było tym, że obie dyscypliny, choć nadal częściowo połączone, wchodzą w inne sfery rzeczywistości, mają inne przedmioty badań i tylko częściowo zbieżne cele. Rozdzielenie ich stwierdzono m. in. podczas kolokwium w Kolonii w 1969r. Podobne też opinie można znaleźć w miarodajnym trzytomowym opracowaniu z teorii i praktyki współczesnego bibliotekarstwa.

1. Problematyka badawcza bibliotekoznawcza i jej ewolucja.

• XIX-wiecznie bibliotekarstwo wymagało stworzenia nauki, która regulowałaby praktykę. Zaczęła się kształtować nauka o bibliotece i bibliotekarstwie - początkowo ograniczona do zadań bibliotecznych, następnie jednak obejmująca niektóre inne problemy książki - tak historyczne jak i współczesne.

Doszło do tego, że wokół biblioteki skoncentrowano (na razie wciąż na drugim planie) zagadnienia produkcji książki, jej rozpowszechniania a nawet czytelnictwa. Bibliotekoznawstwo miało nie tylko zastąpić bibliografię ale i tez całe pole badań nad książką.

• Martin Schrettinger (twórca terminu bibliotekoznawstwo - bibliothekswissenschaft) - stwierdził, że celem ostatecznym tej nauki ma być szybkie zaspokajanie wszelkich potrzeb literackich.

• Karl Dziatzko : od momentu założenia przez niego w Getyndze pierwszej katedry bibliotekoznawstwa (1886) - w zakres tej nauki zaczęto włączać wszystkie umiejętności, które mogą być potrzebne bibliotekarzowi.

• Do czasu, gdy bibliotekoznawstwo ograniczało się do problematyki bibliotek naukowych, obejmowało ono poza teoretycznymi podstawami czynności bibliotecznych, głównie zagadnienia historyczne: historię książki i pisma, rękopisoznawstwo, inkunabulistykę i In.

• Kiedy do bibliotekoznawstwa wkroczyły problemy bibliotekarstwa oświatowego - zakres tej nauki został poszerzony o elementy wiedzy o człowieku i społeczeństwie. Z kolei wzrost roli bibliotek jako ośrodków informacji dla społeczeństwa skierował bibliotekoznawstwo w stronę teorii informacyjnych i komunikacyjnych.

• Zakres badań bibliotekoznawczych precyzował się stopniowo w ciągu XIX i XX wieku. Najpierw dominowała tendencja do poszerzania pola badawczego i obejmowania różnych zagadnień pozabibliotecznych; później - ograniczenie przedmiotu bibliotekoznawstwa rozumianego już coraz częściej tylko jako nauka o bibliotece i bibliotekarstwie.

• Bibliotekoznawstwo stosuje złożoną aparaturę pojęciową i metody zaczerpnięte z innych nauk społecznych, ekonomicznych, prawnych, matematycznych. Rozwiązuje problemy, jakie rodzą się we współczesnej bibliotece. Zrozumiałe, że we współczesnym bibliotekoznawstwie, problemy księgoznawcze nie mogą stanowić ani jedynego, ani nawet głównego przedmiotu badań.

• 1962 (konferencja Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu im. Humboldta w Berlinie): w zakres bibliotekoznawstwa wchodzi: wiedza o bibliotece, historia bibliotek, bibliografia wraz ze swoja specjalnością dokumentacją, wiedza o książce historyczna i społeczna, naukoznawstwo.

• Leksykony bibliotekarskie z 1969 i 1974-79: w centrum teorii i praktyki bibliotekoznawczej stoi książka i czytelnik, bibliotekoznawstwo bada społeczną funkcję biblioteki współczesnej i dawnej a także opracowuje zasady społecznego wykorzystania literatury.

• W Polsce problemy bibliotekoznawcze traktowane były najpierw jako składnik bibliografii (Lelewel, Estreicher), później jako element księgoznawstwa (Rulikowski, Dobrowolski, Muszkowski, Vrtel-Wierczyński).

• Po raz pierwszy tego terminu użył Włodzimierz Górski (1862): w jego definicji nie było mowy o obejmowaniu przez bibliotekoznawstwo pola badań bibliologicznych.

• 1923 na I Międzynarodowym Kongresie Bibliotekarzy i Bibliofilów w Paryżu Aleksander Birkenmajer przedstawił plan podręcznika bibliotekarstwa naukowego (historia ksiązki, książka współczesna, biblioteka, bibliotekarz, bibliotekonomia naukowa, historia bibliotek i bibliotekonomii naukowej, biblioteka współczesna, gromadzenie książek, katalog, konserwacja zbiorów, użytkowanie zbiorów, administracja biblioteczna). Równie szeroko potraktował on bibliotekoznawstwo w referacie przygotowanym na Kongres Nauki Polskiej w 1950 r.: pojmowanie bibliotekoznawstwa jako dyscypliny obejmującej ogół zagadnień dawnej i współczesnej książki i biblioteki.

• Podręcznik bibliotekarstwa naukowego zainicjowany przez Adama Łysakowskiego ograniczał się już do problemów, jakie stwarza praktyka biblioteczna i nie wchodził głębiej w sprawy bibliologiczne.

• EWOK: „bibliotekoznawstwo to jeden z działów nauki o książce poświęcony badaniom biblioteki jako instytucji naukowej i społeczno-oświatowej w aspekcie historycznym i organizacyjnym”

Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego: „nauka poświęcona badaniom biblioteki, jednego z podstawowych elementów w procesie gromadzenia, społecznego rozprowadzania i informacji o zawartości książki. Wchodzi w skład zespołu dyscyplin bibliologicznych…”

Te dwie wypowiedzi zamykają, jak się wydaje, etap pełnego podporządkowania bibliotekoznawstwa bibliologii

• Maria Dembowska: bibliotekoznawstwo współczesne to nauka badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek. Przedmiotem badań bibliotekoznawczych są wszystkie elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekarstwa: ludzie, rzeczy i procesy, związki i zależności między nimi ujmowane w odniesieniu do celów, jakie biblioteki maja realizować.

• Jadwiga Kołodziejska: „przedmiotem badań bibliotekoznawstwa jest biblioteka jako instytucja kultury funkcjonująca w zespole historycznych i współczesnych uwarunkowań społecznych”.

(pisane na podstawie Nauki o książce szanownego Migonia)

2. Funkcjonalna koncepcja nauki o książce.

Na podstawie:

• Studia o książce K. Głombiowski rozdz.: O funkcjonalnej koncepcji nauki o książce. 1970

• Nauka K. Migoń PAN, 2005, nr 2

Książka jest elementem społeczeństwa i rozwoju kultury (jest ściśle powiązana z socjologią).

Najważniejszą cechą książki jest jej komunikatywność, która pozwala na oddziaływanie na społeczeństwo. Książka pełni rolę kulturotwórczą w społeczeństwie, jest kanałem przekazu między nadawcą a odbiorcą. Stanowisko funkcjonale wiąże się na odniesieniu książki do jej roli w życiu społecznym.

Książka ma na celu (funkcje społeczne, kulturowe):

• utrzymuje w równowadze i stabilności społeczeństwo i cały system

• kształtuje potrzeby człowieka

• dąży do zaspokojenia potrzeb człowieka

• utrwala dorobek ludzkości, zabezpiecza całość wiedzy, normy, wartości moralne, postawy ideologiczne, osiągnięcia artystyczne

• umożliwia ich rozwój, ulepszenie, zmianę

• wychowuje oraz integruje społeczeństwa

• kształtuje wartości estetycznych

• tworzy nowe normy wartości - dąży do ich akceptacji i wpojenia

• wypiera dysfunkcje za pomocą „instytucji kontroli”

• umożliwia dziedziczenie norm i wartości wcześniejszych pokoleń - ciągłość pokoleń, więzi i tradycji

• umożliwia rozwój duchowy

• zaspokaja potrzeby poznawcze ideologiczne i estetyczne

Książka pozwala na (w odróżnieniu od innych metod przekazu np. sztuki teatralnej):

• dowolny odbiór

• zabawę wyobraźnią

• szeroki dostęp do różnych tytułów

• szeroką tematykę

• dostosowanie się do tempa odbioru czytelnika

• lepszą recepcję

• większą refleksję

• głęboką analizę i reakcję na treść

Ludzie żeby realizować cele książki rozwijali możliwości jej wytworzenia [Początkowo tabliczki gliniane, papirus, skryptoria dawały bardzo ograniczony dostęp do wiedzy, wszystko zmieniło się po wynalezieniu druku. Nastąpił gwałtowny rozwój piśmiennictwa, łatwy dostęp do książek i realizację zamierzonych celów].

Książka miała przechowywać i umacniać idee religijne, ustrój państwa, wiedzę szkolną - zabezpieczać system społeczny. Miała również moc niszczenia systemów społecznych [Reformacja zwróciła się przeciw Kościołowi, nauka również walczyła o oddzielenie od religii]. Odwrócono się od klasycznego nauczania i literatury na rzecz studiów współczesnych problemów. Umacniała się filozofia, racjonalizm, laicyzacja życia społecznego.

Funkcja i forma książki uzależniona jest od struktury społeczeństwa [podejście racjonalne spowodowało, że książki zawierały mniej tekstu, ale więcej informacji uzupełnione były obrazami np. drzeworytami]. Zmieniły się wygląd i profil wydawniczy miał on na celu realizację oczekiwań społecznych [Okres oświecenia - kult nauki - więcej publikacji naukowych]. Zmiany w piśmiennictwie są również uzależnione od ustroju politycznego [wojna - propaganda, informatory, polemiki].

Wpływ na książkę i społeczeństwo posiada również handel/cena książek, warunki ekonomiczne kupujących, cenzura, informacje o książce i jej reklama.

Recepcja książki zależy od:

• warunków społecznych i historycznych odbiorcy

• biopsychicznych cech osobowości

• uwarunkowania psychiki na gruncie epoki/kultury/norm społecznych

• stereotypów i oceny estetycznej czytelnika

• społecznej formy myślenia

• określonego typu kultury umysłowej

Badaniem wpływu książki na człowieka zajmuje się bibliologia (księgoznawstwo) bada 3 podstawowe elementy: produkcję, obieg, konsumpcję książki. Jednak socjologiczny aspekt jest jeszcze niewystarczająco opisany. Z pewnością się to zmieni ponieważ jeśli zrozumiemy odbiorcę poznamy i przewidzimy zmiany książki. Kolejna nauką jest bibliografia - tworzy spis dorobku ludzkości oraz informacja naukowa - tworzy esencje wiedzy.

Podsumowanie

Książka służy zbiorowości społecznej, jej poszczególnym warstwom i grupom do utrwalenia dorobku kulturowego, wartości ideowych, poznawczych i estetycznych, które stanowią podstawę istnienia społeczeństwa. Pozwala na utrzymanie, integrację i historyczną ciągłość społeczeństwa. Jest narzędziem komunikacji społecznej.

3. Narzędzia i instytucje komunikacji piśmienniczej.

Po zakończeniu prowadzonych działań wojennych i odzyskaniu niepodległości rozpoczęto w Polsce odbudowę istniejących kręgów kulturowych i środowisk oświatowych. Nowy program rozwoju oświaty zawierał plan utworzenia nowych szkół i bibliotek, a także wzrost liczby działań mających na celu uporządkowanie funkcjonowania bibliotek placówek oświatowych różnych typów. Jednym z pierwszych zadań, nad którego wykonaniem czuwało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego było zarejestrowanie istniejących w Polsce instytucji naukowych, oświatowych i kulturalnych, w tym bibliotek. Na podstawie uzyskanych danych ankietowych opracowano ich typologię ze względu na różnorodne kryteria podziału. „Ze względu na charakter prawny właściciela tych bibliotek, można najogólniej podzielić je na: a) biblioteki państwowe, b) biblioteki społeczne zakładane przez różne towarzystwa i organizacje, c) biblioteki samorządowe (miast, gmin, powiatów, województw), d) biblioteki „duchowne” (kościelne, klasztorne, zborowe, synagogalne itp.), e) biblioteki prywatne (fundacyjne, rodowe, czytelnie dochodowe)”. Powstały scentralizowane sieci różnych typów bibliotek. Biblioteki zakwalifikowane jako naukowe nierzadko należały do tego typu bibliotek na zasadach umownych. Określenie „biblioteki naukowe” stosowano „do bibliotek zawierających dzieła bądź z zakresu nauk teoretycznych, bądź stosowanych, bądź też z dziedziny sztuk pięknych”. W okresie XX- lecia międzywojennego istniało 451 bibliotek naukowych, najwięcej z nich utworzono dzięki aktywnej działalności różnego rodzaju towarzystw. Ich liczba stanowiła 37,3% wszystkich bibliotek. Najstarszym typem bibliotek naukowych działających w Polsce były biblioteki „duchowne”, które stanowiły 20,8%. Na trzecim miejscu znalazły się biblioteki państwowe zajmując 20,8% ogólnej liczby bibliotek naukowych w Polsce. Istotną rolę w tworzeniu sieci bibliotek naukowych odegrały biblioteki fundacyjne, towarzystw naukowych, biblioteki miejskie o charakterze naukowym, biblioteki uniwersyteckie i biblioteki kuratoriów okręgów szkolnych.

Najważniejszymi spośród bibliotek państwowych istniejących w II Rzeczypospolitej były biblioteki uniwersyteckie, które wpłynęły na odbudowę kultury państwa polskiego. W okresie międzywojennym ich liczba wzrosła z 10 do 32 bibliotek. Biblioteki uczelniane były wtedy najlepiej zorganizowanym typem bibliotek, a ze względu na posiadany przez nich księgozbiór zgromadziły wielu czytelników . Wraz z odzyskaniem niepodległości zostały one objęte opieką państwa. W okresie między wojennym funkcjonowało 5 bibliotek uniwersytetów państwowych oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski. Wśród nich, należy wymienić: Bibliotekę Jagiellońską, Bibliotekę Uniwersytetu Lwowskiego, Bibliotekę Uniwersytecką w Wilnie, Bibliotekę Uniwersytetu Warszawskiego i Bibliotekę Uniwersytetu Poznańskiego. W 1918 r. obok bibliotek państwowych powstała Biblioteka Uniwersytetu Katolickiego w Lublinie, jako instytucja prywatna nie podlegała władzy państwa, a władzy uczelni wraz z którą powstała.

Powstanie Biblioteki Jagiellońskiej związane jest z historią Uniwersytetu Jagiellońskiego, założonego w 1364 r. w Krakowie jako bibliotek Akademii Krakowskiej. W trakcie prac Komisji Edukacji Narodowej, dokonano reformy uczelni przyznając jej stały fundusz na zaspokojenie bieżących potrzeb. W 1775 r. Hugo Kołłątaj połączył zbiory kolegiów i burs w jedną bibliotekę Uniwersytetu Jagiellońskiego- Collegium Maius. Gdy Karol Estreicher objął funkcję dyrektora Bibliotek 1868-1905 r., osiągnęła ona swój rozkwit i zyskała miano- Bibliotheca Patria. Wraz z odzyskaniem niepodległości nastąpił dalszy jej rozwój, dokonano reformy katalogów i unowocześniono zbiory.

Biblioteka Uniwersytetu Lwowskiego powstała w 1785 r. z księgozbioru byłej Akademii Jezuickiej oraz daru Garellicha, zbiorów Akademii Terezjańskiej było to ok. 1100 wol. W 1905 roku dzięki znacznym darom i zakupom, zgromadziła ponad 120 tys. wol. Od 1919 r. zyskała przywilej otrzymywania egzemplarza obowiązkowego i systematycznie uzupełniała braki spowodowane pierwszą wojną światową.

Przy kolegium jezuickim w Wilnie w 1570 roku ze zbiorów króla Zygmunta Augusta i darów biskupów, możnowładców i szlachty litewskiej, powstała Biblioteka Uniwersytecka. W latach 1579-1781 pełniła funkcję Biblioteki Akademii Wileńskiej, 1781-1786 Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Szkoły Głównej Wileńskiej w latach 1796-1803. Okres rozwoju i świetności biblioteki to lata 1803-1832, gdy dokonano jej przekształcenia na Bibliotekę Cesarstwa Uniwersytetu Wileńskiego. Po powstaniu listopadowym zamknięto uniwersytet, a zbiory biblioteki zostały wywiezione i rozproszone. Ze zbiorów Komisji Archeologicznej powstała Wileńska Biblioteka Publiczna, odrodzona w 1919 r. przetrwała do 1939 pod nazwą Biblioteka Publiczna i Uniwersytecka. Wraz z utworzonym w 1816 roku Królewskim Uniwersytetem Warszawskim powstała Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Od marca 1818 r. została usamodzielniona i zyskała charakter biblioteki publicznej i podlegała bezpośrednio Rządowej Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1831 r. po upadku powstania listopadowego Biblioteka została zamknięta, a większość jej zbiorów wywieziono do Petersburga. Następnie przemianowano ją na Bibliotekę Rządową, w roku 1834 i przywrócono prawo do egzemplarza obowiązkowego. W 1862 roku nastąpiła reaktywacja warszawskiego Uniwersytetu, pod nazwą Szkoły Głównej, wraz z  biblioteką, która przyjęła nazwę Biblioteki Głównej. W dwa lata po przekształceniu Szkoły Głównej w rosyjski Cesarski Uniwersytet, w lipcu 1871 r., Biblioteka Główną została mu podporządkowana. „Po opuszczeniu przez Rosjan Warszawy w sierpniu 1915 roku Cesarski Uniwersytet Warszawski został ewakuowany do Rostowa nad Donem[…]. Biblioteka została ponownie uruchomiona jesienią 1915 roku wraz z odrodzeniem polskiego Uniwersytetu w Warszawie. W okresie międzywojennym zbiory Biblioteki szybko rosły. Poza egzemplarzem obowiązkowym z województw warszawskiego, łódzkiego i lubelskiego cennym źródłem nabytków były liczne dary zarówno krajowe, jak też od zagranicznych uniwersytetów i towarzystw naukowych[…].Wzrost zbiorów, większa liczba czytelników oraz rozbudowa katalogów bibliotecznych spowodowały bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości ciasnotę w pomieszczeniach bibliotecznych. Pierwsze wystąpienia o rozbudowę Biblioteki miały miejsce już w 1920 roku”.

Biblioteka Uniwersytetu Poznańskiego rozpoczęła działalność w roku 1919 ze zbiorów Kaiser-Wilhelm-Bibliothek, ale aby w pełni sprostać oczekiwaniom i efektywnie wypełniać postawione przed nią zadania, biblioteka musiała uprzednio dokonać spolszczenia treści posiadanych zbiorów. Obok nowo powstałych bibliotek naukowych pojawiło się wiele bibliotek założonych przez różnego rodzaju urzędy, instytucje i ciała przedstawicielskie. W 1918 r. powstała Biblioteka Głównego Urzędu Statystycznego, w 1919 r. powołano Bibliotekę Sejmową w Warszawie i Centralną Bibliotekę Wojskową. W 1924 r. powstała także Biblioteka Sejmu Śląskiego w Katowicach (obecnie Biblioteka Śląska).

Okres II Rzeczypospolitej, to czas powstania i rozbudowy sieci bibliotek polskich. Od roku 1928 r. z inicjatywy Stefana Dembego, na mocy Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego z dnia 24 lutego 1928 r. swoją działalność rozpoczęła Biblioteka Narodowa, stając się wraz z upływem czasu centralnym ośrodkiem bibliotekarstwa polskiego. Biblioteka Narodowa przyjmowała zbiory bibliotek likwidowanych, a także zasoby rewindykowane na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. m.in. zbiory Biblioteki Załuskich wywiezione w czasie zaborów do Rosji, a także zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, Batignolskiej oraz prywatne księgozbiory Kraszewskiego, Chłędowskiego, Smolikowskiego, Strzembosza i innych.
Stan bibliotekarstwa polskiego uległ znacznej poprawie, rozbudowano sieci placówek bibliotecznych różnych typów. Działające w tym okresie biblioteki wspomogły odbudowę i rozwój nauki i systemu kształcenia w Polsce. Środowisko bibliotekarskie dążąc do własnego rozwoju starało się przezwyciężyć pojawiające się trudności organizacyjne, lokalowe, finansowe i kadrowe.

Czas okupacji (1939-1945)

Poniesiona klęska we wrześniu 1939r. zapoczątkowała niekorzystny okres w historii polskich bibliotek, bowiem zamykane i likwidowane placówki zostały skazane na całkowitą zagładę. Biblioteki naukowe ze względu na ich cenne księgozbiory zostały częściowo zachowane i poddane ścisłej kontroli ze strony okupantów. Odtąd prawo do wypożyczania przysługiwało jedynie ludności niemieckiej. W 1940 r. w Generalnej Guberni utworzono Główny Zarząd Bibliotek, którego podstawowym zadaniem była reorganizacja działań polskich bibliotek. W większych miastach takich jak Kraków, Poznań, Lublin i Lwów powstawały wielkie biblioteki państwowe tzw. Staatbibliotheken, w których umieszczano zbiory ze zlikwidowanych bibliotek. Działania okupantów obejmowały także grabież zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Biblioteki Czartoryskich w Krakowie oraz bibliotek seminaryjnych. Dokonane zniszczenia miały charakter masowy, z powodu braku pełnej dokumentacji szacuje się, że ubytki w zbiorach bibliotek naukowych wynosiły ok. 45-50% zasobu. Działania wojenne i związane z tym straty nie ominęły także Biblioteki Narodowej, prężny jej rozwój i bogaty księgozbiór, liczący w 1939 r. 770 tys. jednostek ewidencyjnych został poważnie zmniejszony.„Większość zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej spłonęła, ocalały druki i czasopisma z XIX i XX w. oraz zespół wilanowski”. W 1940 r. Biblioteka została zamknięta, a na jej miejsce powołano Staatsbibliothek Warschau, po powstaniu warszawskim mimo przyjętych warunków polskiej kapitulacji, duża część zbiorów została z niej wywieziona, natomiast zbiory specjalnie uległy niemal zupełnemu zniszczeniu. W styczniu 1945 rozpoczęto akcję ratowania zbiorów polskiej kultury ze zgliszcz miasta, do Biblioteki Narodowej zaczęły napływać odnajdywane zbiory. W połowie roku swoją działalność rozpoczął Instytut Bibliograficzny BN, przystępując do rejestracji bieżących druków polskich, nadzorował prace prowadzone z zakresu bibliografii.

Biblioteki naukowe po II Wojnie Światowej (1945-1989)

Wraz z zakończeniem II Wojny Światowej po raz kolejny wznowiono prace mające na celu odbudowę i rekonstrukcję podstaw organizacyjnych polskiego bibliotekarstwa. Na przełomie 1945/1946 r. odnotowano istnienie 194 bibliotek naukowych (w tym 35 bibliotek uczelni wyższych) gromadzących 7,9 mln zbiorów. Po wojnie starano się przywieźć wywiezione z kraju zbiory, bądź upominano się o nie na drodze dyplomatycznej. Liczono straty i przygotowywano nową politykę gromadzenia zbiorów. Naczelna Dyrekcja Bibliotek w Ministerstwie Oświaty skłoniła Radę Ministrów do wydania 17. IV. 1946 r. Dekretu o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi, dzięki któremu zorganizowano ogólnopolską sieć bibliotek. Niestety, rozpad struktury administracyjnej państwa odbił się niekorzystnie na istniejącej sieci, powodując jej niejednolitość i dezintegrację. W 1968 r. podjęto kolejną próbę ujednolicenia działań bibliotekarskich, nawiązania współpracy. Ustawa z dnia 9. IV. 1968 r. o bibliotekach określała prawa i obowiązki bibliotek i bibliotekarzy oraz regulowała funkcjonowanie nowo utworzonej sieci bibliotecznej składającej się z bibliotek naukowych, pedagogicznych, fachowych, publicznych i. in. w Ustawie określono w sposób szczegółowy zadania należące do bibliotek naukowych, a w art. 17 ust.3 pkt. 1 i 2 wyszczególniono również biblioteki, należące do bibliotek naukowych z mocy prawa, które niekoniecznie były bibliotekami naukowymi. Rada Ministrów przyjęła Uchwałę nr 269 z dnia 20.VIII.1968r. w sprawie ustalenia wykazu bibliotek zaliczanych do naukowych, spośród 18 wymienionych placówek bibliotecznych warto wymienić m.in.: Bibliotekę Śląską, Główną Bibliotekę Lekarską, Bibliotekę Sejmową, Bibliotekę Głównego Urzędu Statystycznego, Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Krakowie. Postępujące uprzemysłowienie państwa polskiego, rozwój nauki i powstanie nowych ośrodków kształcenia spowodowało wzrost liczby pracowników naukowych i technicznych co wpłynęło na rozwój bibliotek naukowych. W latach 70' XX wieku nastąpił rozwój działalności Biblioteki Narodowej, której zadania zostały określone w Ustawie o bibliotekach z dnia 9. IV.1968 r. Pozostałe „biblioteki naukowe ogólne i specjalne w szerokim zakresie prowadziły działalność dokumentacyjną i informacyjną przygotowując oraz publikując rozliczne bibliografie, katalogi, przeglądy piśmiennictwa, zestawy tematyczne”. Rozwój bibliotek naukowych w latach 80' przedstawiał się następująco w 1985r. istniało 225 bibliotek naukowych, w tym 92 były to biblioteki uczelniane i 80 należało do Polskiej Akademii Nauk. Pod koniec lat 80', (w 1989 r.) liczba bibliotek naukowych wynosiła 233, w tym 92 bibliotek uczelni wyższych. Zbiory bibliotek naukowych sięgały 53,6 mln.

Powojenne bibliotekarstwo rozwijało się wolno, ale systematycznie. Powstawały nowe biblioteki, pojawił się projekt specjalizacji materiałów bibliotecznych (1979 r.). Pierwsze inicjatywy spotykały się z wieloma przeszkodami, dotkliwie odczuwano braki kadrowe, stopniowo uzupełniane dzięki organizowaniu kursów i bibliotekarskich szkół policealnych. W 1945 r. powstała pierwsza Katedra Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim, której organizatorem był Jan Muszkowski. Większe biblioteki naukowe takie jak Biblioteka Narodowa czy Biblioteka Jagiellońska prowadziły aktywną działalność naukową. W kraju zniszczonym w wyniku licznych działań wojennych odczuwano ogromne zapotrzebowanie na książkę, dlatego wsparto prace zmierzające do stworzenia teoretycznych i praktycznych podstaw działania bibliotek, instytucji które mogły zaspokoić ten „głód”.

Działalność bibliotek naukowych reguluje rozdział 6 Biblioteki naukowe, Ustawy o bibliotekach z 27 czerwca 1997 roku określający podstawowe zadania bibliotek naukowych w Polsce oraz wskazujący biblioteki, które do tej grupy należą, a są to:

• „Biblioteka Narodowa,

• biblioteki, których organizatorami są szkoły wyższe,

• biblioteki, których organizatorem jest Polska Akademia Nauk,

• biblioteki, których organizatorami są jednostki badawczo-rozwojowe,

• inne biblioteki".

• biblioteki, których organizatorami są niepaństwowe szkoły wyższe.

Pomimo dużej różnorodności bibliotek naukowych i odmiennych funkcji jakie pełnią w społeczeństwie w jakim się znajdują, ich wzajemna współpraca umożliwia realizację wspólnego celu, którym jest zaspokojenie potrzeb nauki i kształcenia.

Biblioteka Narodowa

Biblioteka Narodowa jest biblioteką naukową będącą pod opieką Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i jako centralna biblioteka polską pełni funkcję narodowej instytucji kultury. O funkcjonowaniu Biblioteki Narodowej w Polsce decyduje art. 16 ust. 4 Ustawy o bibliotekach z 27czerwca 1997 r. i Statut Biblioteki. Biblioteka Narodowa jest najważniejszą w kraju biblioteką naukową o profilu humanistycznym, spełnia rolę głównego archiwum gromadzącego piśmiennictwo polskie i zagraniczne jest także krajowym ośrodkiem informacji bibliograficznej, czuwa nad zachowaniem narodowego dziedzictwa kulturowego. Stanowi jedną z najważniejszych jednostek badawczych w Polsce, udziela wskazówek metodycznych i koordynuje prace i działanie bibliotek należących do krajowej sieci bibliotecznej. Staraniem Biblioteki Narodowej wydawane są czasopisma: Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej (zawieszony w 2007 r.), Roczniki Biblioteki Narodowej (wydawane od 1965 r.), Notes Konserwatorski. ich głównym zadaniem jest prezentacja działań i podejmowanych przez Bibliotekę inicjatyw oraz wszelkich zagadnień związanych z bibliologią, bibliotekarstwem, informacją naukową i czytelnictwem, a adresatem jest - polskie środowisko bibliotekarskie i naukowe. Do odbiorców zagranicznych skierowana jest publikacja w języku angielskim: Polish Libraries Today. Ponadto, Biblioteka Narodowa „opracowuje polską bibliografię narodową bieżącą i retrospektywną (m.in. Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografię Zawartości Czasopism, Bibliografię Wydawnictw Ciągłych, Polonica Zagraniczne a także specjalistyczne: Bibliografia Bibliografii i Nauki o Książce oraz Bibliografię Analityczną Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej). Do polskiej bibliografii narodowej należy także: Książki polskie podziemne (1976-1989), Bibliografia Polska (1901-1939), Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł, Czasopisma polskie podziemne (1976-1990) i.in. Od 1955 r. publikuje Ruch Wydawniczy w Liczbach”. Publikacje stanowią jedną z ważniejszych form pozwalających na upowszechnienie wyników prowadzonej działalności naukowej. W Bibliotece Narodowej systematycznie organizowane są spotkania naukowe oraz krajowe i międzynarodowe konferencje poświęcone zagadnieniem współczesnej książki oraz prezentujące dorobek centralnej jednostki bibliotecznej. Aktywność Biblioteki Narodowej w kraju i za granicą przejawia się w nawiązywaniu współpracy z instytucjami i osobami związanymi z książką, a także z bibliotekami narodowymi innych państw. Biblioteka bierze udział w realizacji europejskich projektów bibliotek cyfrowych, uczestniczy w międzynarodowych targach książki. Polska Biblioteka Narodowa jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych takich jak IFLA (Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Bibliotekarzy), LIBER (Liga Europejskich Bibliotek Naukowych), CERL - Europejskie Konsorcjum Bibliotek Naukowych i wielu innych. Prowadzona działalność badawcza, wydawnicza i koordynacyjna wspomaga rozwój kulturalny kraju. Biblioteka jest otwarta na potrzeby czytelników, patronuje rozwojowi czytelnictwa i prowadzonym akcjom czytelniczym. Swoje zbiory poddaje digitalizacji i udostępnia je w Cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona, Bibliotece Europejskiej oraz na portalu Europeana. Stanowi centralną bibliotekę państwa i najważniejszą narodową instytucję kultury a także gromadzi, przechowuje, opracowuje i udostępnia dorobek intelektualny Polaków.

Biblioteki uczelni wyższych

Biblioteki uczelni wyższych zwane bibliotekami uniwersyteckimi lub akademickimi należą do grupy bibliotek naukowych ogólnych nie tylko o profilu humanistycznym, stanowiąc jeden z elementów struktury organizacyjnej uczelni wyższej. Biblioteki uniwersyteckie ze względu na przyjęte kryteria gromadzenia zbiorów, wybrany sposób ich opracowania i prezentowania przeznaczone są i przygotowane do obsługi studentów i pracowników naukowych uczelni wyższej. Biblioteki akademickie tworzą sieć biblioteczno-informacyjną uczelni, a koordynacja i zarządzanie siecią należy do obowiązków dyrektora biblioteki głównej szkoły wyższej.

Polska Akademia Nauk

Powstanie Polskiej Akademii Nauk w 1951r. związane było z potrzebą stworzenia instytucji na wzór Francuskiej Akademii Nauk, której głównym zadaniem byłoby wsparcie i kontrola działań prowadzonych przez polskie środowisko naukowe. Wszystko to w dużej mierze miało ułatwić finansowanie i ukierunkowanie badań naukowych wokół problematyki najważniejszej dla państwa. Trwający w Warszawie od 29 czerwca do 2 sierpnia 1951 r. I Kongres Nauki Polskiej przyczynił się do ukształtowania PAN. Prof. Jan Dembowski w referacie otwierającym Kongres w sposób szczegółowy „przedstawił projekt powołania PAN, uzasadniając go względami naukowo-badawczymi […], ideologicznymi”. Uczestnicy Kongresu, będący reprezentantami środowiska naukowego w powojennej Polsce, zaakceptowali powstały w wyniku powołania PAN, nowy trójelementowy model nauki tworzony od tego momentu przez Polską Akademię Nauk, Polską Akademię Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Zasady funkcjonowania PAN zostały sformułowane w Ustawie o Polskiej Akademii Nauk z 30 października 1951 r., w której w art. 1 stwierdzono: „W celu zapewnienia nauce polskiej warunków wszechstronnego rozwoju i pełnego rozkwitu oraz nadania badaniom naukowym kierunku, odpowiadającego istotnym potrzebom Narodu, w oparciu o postępowe tradycje nauki, jako też o najlepsze osiągnięcia i doświadczenia wszystkich działających dotychczas instytucji i zrzeszeń naukowych, w szczególności Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego - powołuje się Polską Akademię Nauk”. W ustawie zwracano szczególną uwagę na pełnioną przez PAU i TNW rolę, jako tych instytucji naukowych, które istniały w różnych formach organizacyjnych od początku XIX wieku stanowiąc ośrodki myśli i życia naukowego w Polsce. Postanowiono, że do głównych zadań Akademii należeć będzie prowadzenie i organizacja prac badawczych poruszających zagadnienia z różnych nauk, wpływających w dużym stopniu na rozwój życia naukowego, gospodarczego i kulturalnego kraju. Do obowiązków PAN należało także organizowanie sesji i konferencji naukowych określających dalszą drogę rozwoju nauki polskiej. Ponadto uznano, że do zadań PAN należeć będzie również „organizowanie zjazdów międzynarodowych w kraju i udział w zjazdach zagranicznych; prowadzenie działalności wydawniczej, kształcenie pracowników naukowych i nadawanie stopni naukowych we własnych placówkach, nadanie ogólnego kierunku upowszechniania wiedzy w społeczeństwie, opracowanie projektów badań naukowych i wykorzystanie ekspertyz naukowych na zamówienie władz państwowych”. Do organów Polskiej Akademii Nauk należą: Zgromadzenie Ogólne Akademii, Prezydium Akademii, Prezes Akademii. Przy Prezydium PAN i wydziałach powstały liczne komitety problemowe i naukowe. W skład Akademii wchodzi 350 członków krajowych i zagranicznych. Struktura PAN tworzona jest przez wydziały, oddziały, komitety naukowe i problemowe. Archiwa i biblioteki wraz z stacjami zagranicznymi PAN w Brukseli, Moskwie, Paryżu, Rzymie i Wiedniu tworzą grupę placówek pomocniczych. Obecny kształt i działalność Akademii obok Statutu reguluje Ustawa o PAN z dnia 30 kwietnia 2010 r. zastępująca dotychczas obowiązująca Ustawę z dnia 25 kwietnia 1997 roku o Polskiej Akademii Nauk. Ustawa określa jej działalność jako ogólnokrajowej, w pełni samodzielnej instytucji naukowej służącej rozwojowi nauki, jej promocji, integracji i upowszechnianiu oraz przyczyniającej się do rozwoju edukacji i wzbogacania kultury narodowej.

Biblioteki Polskiej Akademii Nauk

Na podstawie Zarządzenia nr 49 sekretarza naukowego PAN z 16 grudnia 1971 r., uchwalono powstanie jednolitej sieci bibliotek naukowych PAN. Zarządzenie było oparte na art. 12 ust. 1, 2 i 4 Ustawy o bibliotekach z dnia 9 kwietnia 1968 r.. Biblioteki należące do Akademii zostały przez nią założone, bądź przejęte i scalone w jednolitą sieć, pełniąc rolę bibliotek sieci PAN wchodząc w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej. Nawiązując współpracę z innymi bibliotekami naukowymi „w zakresie obsługi nauki oraz prowadzenia prac informacyjnych, dokumentacyjnych i naukowo-badawczych”.

Obecnie w skład sieci bibliotek PAN wchodzą:

1. Biblioteki samodzielne Polskiej Akademii Nauk;

• Biblioteka PAN w Warszawie,

• Biblioteka PAN i PAU w Krakowie ,

• Biblioteka PAN w Gdańsku,

• Biblioteka Kórnicka PAN ,

2. Biblioteki placówek naukowych;

• Biblioteki poszczególnych wydziałów PAN,

• Biblioteki pozawydziałowe,

3. Biblioteki pomocniczych placówek naukowych

• Archiwa, biblioteki i inne,

• Biblioteki stacji naukowych za granicą;

• Biblioteki Stacji Naukowej PAN w Rzymie, Paryżu, Moskwie i Wiedniu,

• Centrum badań Historycznych w Berlinie,

• Biuro Promocji Nauki PolSCA PAN w Brukseli,

4. Biblioteki towarzystw naukowych datowanych przez Akademię

• Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego (zał. W 1820r.)

• Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (zał. W 1857 r. od 1952 r. pod opieką PAN).

4. Nauka o bibliotece w teorii i praktyce.

Bibliotekoznawstwo to dyscyplina, w której teoria łączy się nierozerwalnie z praktyką.

Nauka o bibliotece obejmuje przedmiot, strukturę i funkcję bibliotekarstwa, organizację pracy bibliotecznej, jak również naukę o zbiorach i katalogach oraz czytelniku. Do nauki o bibliotece należą historia bibliotek i bibliografia, która jest także traktowana jako samodzielna dyscyplina.

Biblioteki, ich organizacja oraz technologia pracy tam stosowana, niezależnie od ich zakresu formalnego i rzeczowego, stanowią przedmiot badań, ze względu na ich praktykę.

Biblioteka jest zorganizowaną instytucją, która zmierza do udostępniania ludziom książek i dla wypełnienia swych celów stosuje rozmaite zabiegi techniczno-organizacyjne. W swej pracy opiera się na ogólnych zasadach organizacji przedsiębiorstw i kierowania nimi i na zasadach techniki biurowej, a także wykorzystuje osiągnięcia właściwej techniki. Dochodzą do tego zasady kierowania większymi zespołami przedsiębiorstw (organizacja sieci bibliotek) oraz zasady ogólnej polityki kulturalnej. Wszystkie one są jednak w bibliotekoznawstwie modyfikowane i przystosowywane do specyfiki procesu rozpowszechniania książki, który dzięki swemu centralnemu w całej różnorodnej problematyce bibliotekoznawczej miejscu - scala ją.

Można potraktować bibliotekoznawstwo jako autonomiczną dyscyplinę praktyczną pod warunkiem, że równocześnie „usamodzielnimy” i inne działy nauki o książce, które wtedy występować będą względem bibliotekoznawstwa w funkcji nauk pomocniczych.

Bibliotekoznawstwo zajmuje się jedną z podstawowych instytucji służących pośrednictwu pomiędzy nadawcą treści dokumentu, jego edytorami z jednej strony a jego odbiorcami z drugiej - biblioteką.

Bibliotekoznawstwo - twórcą terminu był M. Schrettinger (początek XIX w.) i wg niego miało być ono składnikiem organizacyjnej problematyki warsztatów naukowych. W 1886 r. w Getyndze powstała pierwsza katedra bibliotekoznawstwa i w zakres tej nauki zaczęto włączać wszystkie umiejętności, które mogą być potrzebne bibliotekarzowi. Początkowo bibliotekoznawstwo ograniczało się do problematyki bibliotek naukowych dlatego obejmowało głównie takie zagadnienia, jak: historia książki i pisma, rękopisoznawstwo, inkunabulistykę i in. Z czasem objęło on również bibliotekarstwo oświatowe i zakres tej nauki rozszerzył się o elementy wiedzy o człowieku i społeczeństwie.

Konferencja berlińska -> bibliotekoznawstwo obejmuje: wiedze o bibliotece (czytelnictwo, zbiory i katalogi, struktura i funkcjonowanie bibliotek), historie bibliotek, bibliografie, dokumentację i informację, wiedzę o książce (historyczną i współczesną), role książki w społeczeństwie i naukoznawstwo.

Na przełomie lat 60. i 70. pole badawcze bibliotekoznawstwa wzbogaciło się z powodu narastającej ilości zagadnień informacji naukowej. Za obiekt badań bibliotekoznawczych uchodzi kompleks: książka, biblioteka, czytelnik. Najczęściej bibliotekoznawstwo uznawane jest za naukę teoretyczną o podstawach bibliotekarstwa i dziejach bibliotek.

Rozwijające się w XIX wieku bibliotekarstwo potrzebowało określenia swych podstaw teoretycznych i organizacyjnych, wymagało więc stworzenia nauki, która by regulowała praktykę. Zaczęła się więc kształtować nauka o bibliotece i bibliotekarstwie - bibliotekoznawstwo, które miało nie tylko zastąpić bibliografię , ale i objąć całe pole badań nad książką.

Twórcą terminu bibliotekoznawstwo był Martin Schrettinger - według niego bibliotekoznawstwo miało się ograniczać tylko do spraw organizacyjnych „na mocnych podstawach systematycznie zbudowany i do najwyższej zasady sprowadzony ogół wszystkich twierdzeń koniecznych do odpowiedniego urządzenia biblioteki”.Celem ostatecznym tej nauki miało być szybkie zaspokajanie wszelkich potrzeb użytkowników biblioteki. Schrettinger traktował natomiast bibliografię i historię książki jako nauki niezależne od bibliotekoznawstwa.

O późniejszym znacznie szerszym pojmowaniu bibliotekoznawstwa zdecydowały różne czynniki np. w 1886 r. Karl Dziatzko założył w Getyndze pierwszą katedrę bibliotekoznawstwa, a ściślej bibliotecznych nauk pomocniczych. W zakres tej nauki zaczęto włączać wszystkie umiejętności, które mogły być potrzebne bibliotekarzowi. Następowała i pogłębiała się identyfikacja bibliotekoznawstwa jako przedmiotu studiów z bibliotekoznawstwem jako nauką.

Do czasu gdy bibliotekoznawstwo ograniczało się do problematyki bibliotek naukowych, obejmowało ono poza teoretycznymi podstawami czynności bibliotecznych (budownictwo i urządzenia, organizacja pracy w bibliotece, gromadzenie, opracowanie, udostępnianie zbiorów) główne zagadnienia historyczne: historię książki i pisma, rękopisoznawstwo i inkunabulistykę.

Kiedy zaś na teren bibliotekoznawstwa wkroczyły sprawy bibliotekarstwa oświatowego, zakres tej nauki zastał poszerzony o elementy wiedzy o człowieku i społeczeństwie. Z kolei wzrost roli bibliotek jako ośrodków informacji dla społeczeństwa skierował bibliotekoznawstwo w stronę teorii informacyjnych i komunikacyjnych.

Zakres badań bibliotekoznawczych precyzował się stopniowo w ciągu XIX i XX wieku ujawniając następującą prawidłowość: najpierw dominowała tendencja do poszerzania pola badawczego i obejmowania różnych zagadnień pozabibliotecznych, później następowało ograniczenie przedmiotu bibliotekoznawstwa do nauki o bibliotece i bibliotekarstwie.

Procesowi kształtowania się bibliotekoznawstwa jako nauki o bibliotece towarzyszyło jednoczesne tworzenie się księgoznawstwa (obie te dyscypliny wzajemnie na siebie wpływały). Trzeba również zaakcentować dorobek naukowy bibliotekoznawstwa w zakresie badań bibliologicznych. Rozszerzenie zakresu bibliotekoznawstwa na niektóre zagadnienia nauki o książce, a także innych dyscyplin ma swoją tradycję w Niemczech (J. G. Seizinger, F. Eichler).

W Polsce problemy bibliotekoznawcze traktowane były najpierw jako składnik bibliografii (Joachim Lelewel, Karol Estreicher), później jako element księgoznawstwa (Mieczysław Rulikowski, Kazimierz Dobrowolski, Stefan Vrtel-Wierczyński, Jan Muszkowski). W polskim piśmiennictwie terminu bibliotekoznawstwo użył po raz pierwszy Włodzimierz Górski w podręczniku Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa (1862), gdzie nie było mowy o obejmowaniu przez bibliotekoznawstwo pola badań bibliologicznych. Później sytuacja się zmieniła i jak pisze Helena Więckowska „bibliotekoznawstwo zajęło czołowe miejsce wśród dyscyplin bibliologicznych”.

Bibliotekoznawstwo w Polsce kształtowało się jako nauka odpowiadająca potrzebom praktyki bibliotekarskiej i pracy z książką wśród czytelników. Toteż w nawiązaniu do tendencji światowych zaznaczyły się różne kierunki w rozwoju tej dyscypliny. U Heleny Radlińskiej i Józefa Grycza znajdujemy głównie problemy bibliotekarstwa oświatowego i odpowiedni do tego krąg kwestii teoretycznych. Poprzez zagadnienia czytelnicze nurt ten powiązał się z pedagogiką, psychologią i innymi naukami. Z kolei Aleksander Birkenmajer, Adam Łysakowski, Stefan Vrtel-Wierczyński zajmując się bibliotekarstwem naukowym szukali dlań podstaw teoretycznych i odpowiedniego miejsca w świecie nauki. Oba te kierunki w polskim bibliotekoznawstwie lat międzywojennych i pierwszych kilku powojennych zawierały wielki ładunek teoretycznych, historycznych i praktycznych problemów księgoznawczych. Należą zatem także do historii nauki o książce.

Bibliotekoznawstwo nowoczesne (jak pisze Maria Dembowska) to nauka badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek. Przedmiotem badań bibliotekoznawczych są wszelkie elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekarstwa: ludzie, rzeczy i procesy, związki i zależności między nimi ujmowane w odniesieniu do celów, jakie biblioteki maja realizować. Tą prakseologiczną koncepcję bibliotekoznawstwa korzystnie uzupełnia koncepcja kulturowa Jadwigi Kołodziejskiej „przedmiotem badań bibliotekoznawczych jest biblioteka jako instytucja kultury funkcjonująca w zespole historycznych i współczesnych uwarunkowań społecznych.

5. Metodologia bibliotekoznawcza i jej przemiany.

W 1974r. S. łuppow zgrupował problemy badawcze dyscypliny w 4 grupy. Jednak teoretyczne i metodologiczne podstawy historii książki Łuppow przedstawił na konferencji w Rosji.

Oficjalne rozdzielenie bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa w Niemczech nastąpiło w Kolonii w 1969 r.. Anglojęzyczne libr ary science lub librarianship obejmowała też problemy bibliologiczne.

Obecnie najbliższe powiązania bibliotekoznawstwa z księgoznawstwem realizują się poprzez badania z zakresu histori bibliotek i historii czytelnictwa.

Bibliotekoznawstwo w coraz mniejszym stopniu zajmuje się badaniami nad ksiązką a koncentruje się na technicznych, organizacyjnych i funkcjonalnych aspektach bibliotekoznawstwa. Kieruje się w stronę nauk informacyjnych i komunikacyjnych.

Metodologia to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Wiele nauk posiada własne metodologie lub korzysta z dorobku innych pożyczając ich metodologie n. metodę statystyczna.

Proces badawczy jest procesem poznania, świadomą, celową i zamierzoną czynnością poznającego przedmiotu.

Przez metodę rozumie się na ogół system zadań i reguł odnoszących się do praktycznej lub teoretycznej działalności człowieka.

Coraz większe znaczenie metod doprowadziło do wyodrębnienia się działu filozofii - metodologii.

Celem metodologii jest poszukiwanie i badane przydatności poszczególnych metod w procesie naukowego poznania.

Jednym z podstawowych zadań metodologii ogólnej jest klasyfikacja znanych metod poznania naukowego.

Wyróżnia się metody ze względu na stopnień ogólności: metody ogólniejsze i m. szczegółowe

Metody najogólniejsze - sprowadzają się do tego że metody ogólne:

- nie znajdują zastosowania we wszystkich obszarach wiedzy

- są wykorzystywane tylko n niektórych szczeblach procesu poznania

Metody ze względu na punkt widzenia celów:

- służące do przekształcania rzeczywistości

- do jej poznania

- lub do oby tych czynności jednocześnie.

Ze względ na przedmiot badania metody dzielimy:

- badania realne i obiektywne istniejących przedmiotów

- do badania sposobów myślenia

- do badania tworów językowych

Metody empiryczne i teoretyczne.

Metody empiryczne to pomiar, eksperyment, obserwacja, porównanie

Metody teoretyczne to konkretyzacja, metody aksjomatyczne itd.

O metodach badawczych w szerszym znaczeniu mówimy wtedy gdy staramy się określić charakter i zakres danych badań.

O metodzie w węższym znaczeniu mówi gdy określamy powtarzalne sposoby rozstrzygania przeróżnych, konkretnych zagadnień.

Metody badawcze w socjologii i naukach społecznych:

Eksperyment - słowo to znaczy „doświadczenie” obejmuje swoim zakresem doświadczenia potoczne, życiowe ludzi (chodzi o doświadczeni naukowe oczywiście).

Eksperymenty naturalne - np. żywioły, wojny - badają je by dowiedzieć się jak wpływają na procesy społeczne.

Oraz eksperymenty wynikające z realizacji idei, reform społecznych.

Obserwacja - gdy postrzegamy z większa uwagą i sposób planowany. Obserwacja to celowe tzn. ukierunkowane i zamierzone systematyczne przestrzeganie danego przedmiotu, procesu i zjawiska.

Rodzaje: bezpośrednia i pośrednia, kontrolowana i niekontrolowana, jawna i ukryta.

Wywiad - to rozmowa kierowana w której biorą udział co najmniej dwie osoby - prowadzący i respondent. Tu badający chce uzyskać konkretne dane określone celem badań.

Rodzaje: ustne i pisemne, skategoryzowane i nieskategoryzowane, jawne i ukryte, indywidualne, zbiorowe i panelowe.

Badania ankietowe - stosuje się w celu przebadania bardzo licznej zbiorowości - to wywiad pisemny w którym istotna rolę odgrywa ankieta. Jest to wywiad oszczędny ze względu na czas i środki.

Badający opracowuje daną ankietę, wybór osób które się zbada nią, rozprowadzenie ankiet i określenie ich zwrotu.

Rodzaje ze względu a sposób rozprowadzania ankiet:

- ankieta środowiskowa

-a. prasowa

-a. pocztowa oraz

jawne i anonimowe.

Przy tworzeniu ankiety bierze się pod uwagę:

- z jakich elementów się składa

- jaką formę i treść powinny mieć dane elementy

- jaki wygląd zewnętrzny powinna mięć ankieta

Struktura ankiety:

-informacja o instytucji badawczej

- informacja o celu ankiety

- uzasadnienie wyboru respondenta

- pytania

- instrukcje jak odpowiadać

Badania oparte na dokumentach

Bierze się tu pod uwagę archiwalia, rękopisy, publikacje itp.

Typy dokumentów stosowanych w tych badaniach:

1. Zebrane w sposób systematyczny

2. okolicznościowe

Ad. A

Wchodzą tu:

- dokumenty naukowe - książki fachowe, sprawozdania naukowe, artykuły z czasopism naukowych

Należy tez zwrócić uwagę czy dany dokument jest godny zaufania, aktualny i kompletny.

- opracowanie statystyczne - roczniki statystyczne, zestawienia itd. Należy tu ustalić jakie dane chcemy uzyskać.

- przeróżne dokumenty kompilacyjne - czyli utworzone z wielu fragmentów różnych autorów np. katalog biblioteczny, książka telefoniczna itd. Wymagają one krytycznej oceny.

Ad. B. dokumenty okolicznościowe - ze względu na swoja treść lub formę maja charakter subiektywny. Wchodzą tutaj:

- dokumenty osobiste

-notatki - przedstawiają gorące fakty, szybko spisywane

- sprawozdania- przedstawiają fakty ale po dłuższym czasie są spisywane

Opracowanie takich materiałów badawczych wymaga:

- przygotowania go do analizy ilościowej i jakościowej

- potem weryfikacji (ustalenie wartości dokumentów)

- selekcja

- klasyfikacja - czynność porządkująca materiał używany w toku badań

- kategoryzacja - uporządkowanie danych, ze względu na ich rodzaj, do kategorii

-skatalogowanie danych

Na koniec sprawozdanie z badań:

- określenie przedmiotu bada n

- określenie charakteru procesu badań (plan, metody…)

- prezentacja wyników ilościowych i jakościowych, wykazanie jakie hipotezy zostały zweryfikowane itd.

6. Miejsce bibliotekoznawstwa wśród innych nauk humanistycznych

1. Bibliotekoznawstwo jako nauka ma szereg różnych powiązań z innymi naukami.

Można wymienić co najmniej 40 dyscyplin, które wzbogacają bibliotekoznawstwo.

2. Najbardziej związane z bibliotekoznawstwem - ze względu na przedmiot badań, jakim jest biblioteka i bibliotekarstwo:

1. Bibliologia - nauka o książce i procesach tworzenia, obiegu i użytkowania książki. Związek bibliologii z bibliotekoznawstwem jest bardzo ścisły, gdyż obie dyscypliny badają rzeczy i zjawiska występujące w komunikacji społecznej.

2. Bibliografia - jako nauka zajmuje się teorią i praktyką tworzenia oraz wykorzystywania spisów bibliograficznych, a także ich udziałem w komunikacji społecznej. Informacja bibliograficzna obsługuje - podobnie ja biblioteka działalność informacyjna - gospodarkę, technikę, naukę i kulturę.

3. Psychologia - związana jest z bibliotekoznawstwem poprzez zbiory biblioteczne i osoby zapewniające funkcjonowanie biblioteki przez użytkowani zbiorów. Materiały biblioteczne wpływają na motywy, postawy i zachowania człowieka, oddziałują na niego psychikę.

4. Pedagogika - najściślej związana jako nauka ze względu na wychowawcze i oświatowe funkcje bibliotek. Biblioteka współdziała z instytucjami oświaty szkolnej umożliwiającymi kształcenie oraz placówkami upowszechniania kultury. Biblioteka wpływa wychowawczo na ludzi przez swoją organizację, sprawną działalność i posiadane zbiory.

5. Socjologia - bibliotekoznawstwo zaczerpnęło pojęcie instytucji czy grupy społecznej.

Z biblioteką związane są różne grupy społeczne, inaczej mówiąc - kategorie użytkowników bibliotek i bibliotekarze. Badania socjologiczne nad małymi i dużymi grupami społecznymi lub nad instytucjami są niezwykle użyteczne dla bibliotekoznawców również przynosi korzyści dla wiedzy socjologicznej. Dzięki takim badaniom rozszerza się informacja o bibliotece i jej zbiorach.

6. Semiotyka - Nauka o znakach i symbolach, może jakiś sposób łączyć się z bibliotekoznawstwem. Znakami mogą być rzeczy, urządzenia bądź instytucje społeczne. Tak więc biblioteka jako budynek (rzecz) czy instytucja bądź system społeczny może być uważana za znak, który coś w danym miejscu i czasie znaczy.

Istnieją jeszcze związki z historią i prasoznawstwem ale niestety nigdzie tego nie znalazłam więc niestety trzeba będzie cos samemu wymyślić.

7. Badania bibliotekoznawcze w Polsce w okresie międzywojennym

Polska: XIX w. : Bandtkie, Jarkowski, Lelewel, Bohadkiewicz, Estreicher, a także Piekarski

Bandkie-niemiecki bibliotekarz; dyrektor biblioteki Jagiellońskiej; wykłady z dziejów drukarstwa; „Historia drukarń krakowskich” , „Historia Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim” ; Bandkie koncentrował się na samej książce a swoje badania opierał na autopsji.; pisał o heretycy, dyplomatyce; czasopiśmiennictwo „ Wiadomośc krótka o..”

Bohatkiewicz- wykłady z bibliografii; wzorowała się na Lelewelu; podział bibliografii na 3 części: rękopisoznawstwo, drukarstwo, bib?(nie mogę rozszyfrowac z notatki:/); „Rzecz o bibliografii powszechnej” Korzystał z osiągnięc Lelewela. W latach 1828-30 wykładał na Uniwersytecie Wileńskim.

Włodzimierz Górski- „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa” , po raz pierwszy używa terminu bibliotekoznawstwo.

Piekarski- przedmiotem dyscypliny produkcja ksiązki, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą i konsumpcja książki.

Celem książki jest rozpowszechnienie określonych treści w społeczeństwie.

Rulikowski- dążyć należy do poznania przyczyn zjawisk bibliologicznych ich skutków dlakultury, dociekania opierać na statystyce. Stworzyć własną metodę badań opartą na metodach hist. I socjologicznych oraz uporządkować terminologię

Dobrowolski- waga problemów socjol. W obrębie NoK.

Vrtel- Wierczyński- autor dzieła encyklopedycznego Teoria bibliografii w zarysie.

Sprecyzował wiele pojęc bibliologicznych. Bibliologia musi widzieć i uznawać treść ksiązki jako element istotny, traktować ją opisowo i encyklopedycznie.Książką zajmuję się tez inne dyscypliny: historia literatury, historia sztuki, historia nauki itd.

Sierotwiński- centralny problem Nok to funkcja książki

Łysakowski- rozprawa Badanie czytelnictwa w obrębie nauki o książce

Bibliologia interesuje się działaniem książki na społeczeństwo, a wartość bibliologiczną ksiązki określa jej użyteczność.

Odrożniał bibliologię od księgoznawstwa.

Przedmiotem bibliologii jest ksiązka jako wytwór psychofizyczny oraz procesy związane z ksiązką: okoliczności tworzenia, produkcji, rozpowszechniania i recepcja książki

Bibliologia indywidualna- bada poszczególne książki. Jest nauką opisową, idoigraficzną

Bibliologia systematyczna bada składniki i cechy rodzajowe książki.

Procesy bibliologiczne badane są przez inne dziedziny bibliologii- bibliotekarstwo, teorię czytelnictwa, metodykę pracy umysłowej.

Przedmiot bibliologii to wyłącznie procesy humanistyczne, a nie techniczne

Najważniejsza jest treść ksiązki., stanowi głownie o jej rozpowszechnianiu i użytkowaniu.

Rozróżnienie bibliologii od księgoznawstwa (zbiór nauk teor. i umiejętności prakt. dot. książek)

Mikulski i Budzyk- historycy literatury

Relacje NoK z nauką o literaturze i humanistyczną problematyką kultury (Budzyk)

Muszkowski- opowiadał się za zintegrowaną nauką o książce.

Dialektyka życia książki może być odrębnym przedmiot uniwersyteckiej nauki

Akcentował socjologiczny aspekt Nok

Opracowanie życie książki

Wkład do księgoznawstwa:

• definicja książki

• precyzyjne rozgraniczenie zakresów socjologii książki i literatury

• zastosowanie statystyki w badaniach bibliologicznych

• określenie sposobu traktowania treści dzieła

• podjęcie kwestii typologii książek

• wyjaśnienie miejsca księgarstwa w Nok

Prowadzona przez Muszkowskiego katedra Bibliotekoznawstwa na Un. Łódzkim miała charakter księgoznawczy

Inicjator wydania EWOK-u 1971 r.

Badania bibliotekoznwacze w Polsce w okresie międzywojennym

Rozwój księgoznawstwa w okresie międzywojennym doprowadził wiedze o książce do poziomu odrębnej nauki. Teoria zaczęła wiązać się z praktyką.

Wśród teoretyków pierwszy wystąpił Mieczysław Rulikowski, który w latach 1916-1917 prowadził wykłady z księgoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Wyższych Kursów Naukowych w Warszawie. W 1936 opublikował pracę Księgoznawstwo. Przeszłość oraz stan obecny wiedzy o książce nowe w niej kierunki. Księgoznawstwo było dla niego polskim odpowiednikiem bibliologii, nauką „łączącą techniczne, praktyczne i teoretyczne wiadomości dotyczące książki jako takiej w przeszłości i w chwili obecnej”. Stworzył definicje książki: „książka jako przedmiot materialny jest przeciwstawieniem książki w sensie płodu myśli jej autora”. Rulikowski wyeliminował treść książki jako przedmiot badań i ograniczył kompetencje bibliologa do studiowania materialnych i formalnych aspektów książki. Jego koncepcja nie została zaakceptowana właśnie z powodu odrzucenia badania treści książki. Wg niego księgoznawstwo składa się z:

1. Metodyka księgoznawstwa

2. Historia księgoznawstwa

3. Historia książki

4. Psychogeneza bibliologiczna (stosunek pisma do myśli i mowy)

5. Bibliologia powszechna (m.in. bibliografia, księgarstwo, bibliotekoznawstwo)

6. Bibliologia pragmatyczna

7. Bibliozofia (synteza wiedzy o książce i klasyfikacja bibliologiczna)

Pozostali badacze uzasadniali konieczność bibliologicznych badań nad treścią książki. Uważał, ze dociekania bibliologiczne należy opierac na statystyce, metodach historycznych, socilogicznych.

Stefan Vrtel - Wierczyński wydał w 1923 obszerną pracę Bibliografia, jej istota, przedmiot i początki. Z tego zakresu wykładał na uniwersytecie lwowskim, warszawskim i poznańskim. Swoje poglądy wyłożył na Zjeździe Naukowym we Lwowie w 1935r. - Zagadnienia i metody bibliognozji. Bibliognozja, czyli bibliologia, księgoznawstwo, nauka o książce ma za przedmiot książkę dawną i współczesną, pojedynczą i w zbiorach, rozpatrywaną z punktu widzenia treści i formy. W systemie książki wymienia zagadnienia historyczne, morfologię i statykę (bibliografia), rozpowszechnianie i oddziaływanie książki na społeczeństwo. W czasie wojny i po wojnie rozwinął swoją teorię bibliologii. W !951 r. wydał dzieło „Teoria bibliografii w zarysie”.

Kazimierz Piekarski, historyk książki, swoje myśli rozwinął w tekstach Książka w Polsce w XV i XVI wieku i Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia. Książka była dla niego ważnym czynnikiem życia społecznego. W !932 r. rzycił myśl, że badając książkę należy badać: jej produkcję, pośrednictwo między twórcą i odbiorcą oraz konsumpcje.Nauka obejmująca te problemy pozwoli zbadać książkę jako jeden z czynników życia społecznego.Jego pogląd stał się podstawą nowoczesnego księgoznawstwa. Ubolewał, że książka i jej funkcja spłeczna nie stały się dotąd samodzielnym przedmiotem badań

Jan Muszkowski był aktywnie zaangażowany w różne sfery praktyki książkowej: wydawnicze i księgarskie, w bibliografię i bibliotekarstwo, w kształcenie księgarzy i bibliotekarzy. Analizował książkę funkcjonującą w społeczeństwie, z socjologicznego punktu widzenia. W okresie międzywojennym nie opublikował żadnej większej pracy teoretycznej, powstało jednak ok. 200 artykułów i recenzji. Jako pierwszy w Polsce opowiedział się za włączeniem zagadnień księgarskich do nauki o książce.

Kazimierz Dobrowolski w referacie Zagadnienie nauki o książce na IV Zjeździe Bibliotekarzy Polskich zgłosił wieli wątpliwości odnośnie autonomii bibliologii, oraz wyliczył i uszeregował zagadnienia dotyczące książki. Na treść nauki o książce składają się problemy:

1. Produkcji książki, jej struktury i formy

2. Ekonomiczne

3. Rejestracyjne (bibliografia i statystyka)

4. Bibliotekoznawcze

5. Prawne

6. Socjologiczne

7. Historii księgoznawstwa

Jan Stanisław Bystroń, Stanisław Orsini-Rosenbergo oraz Paweł Rybicki również wyznawali socjologiczne ujęcie książki, typowe później dla powojennej Polski.

Obok koncepcji opartych na problematyce historycznej i socjologicznej ważny był również nurt psychologiczny i pedagogiczny powiązany z bibliotekarstwem oświatowym i z badaniami nad czytelnictwem. Reprezentowała go Helena Radlińska, autorka Książki wśród ludzi, organizatorka Studium Pracy Społeczno - Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1925 r.) gdzie stworzyła ośrodek badań czytelniczych zwany „szkołą warszawską”. Z kręgu Wszechnicy wyszły też prace teoretyczne z zakresu czytelnictwa Hanny Dobrowolskiej i Anieli Mikuckiej.

Ważną rolę w upowszechnianiu nauki o książce miała Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy, gdzie pod koniec lat dwudziestych zorganizowano dział księgoznawstwa i prowadzono kursy dla bibliotekarzy. Programy tych kursów były publikowane na łamach „Biuletynu Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy” (wychodził od 1929, od 1934 r. pt „Bibliotekarz”). Najaktywniejszymi działaczami byli tu Leon Bykowski i Ksawery Świerkowski.

Leon Bykowski miał doświadczenie w pracach bibliograficznych i bibliologicznych zdobyte w latach 1918-1921 w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie a następnie w Czechosłowacji. Był łącznikiem między księgo- i bibliotekoznawstwem polskim, czeskim i radzieckim. W latach trzydziestych wydał również kilka prac z zakresu bibliopedagogiki.

Ważne dla postępów badań księgoznawczych były też inicjatywy wychodzące z kół bibliofilskich. Towarzystwo Miłośników Książki w Krakowie i Towarzystwo Bibliofilów Polskich w Warszawie publikowały wydawnictwa bibliofilskie, prowadziły akcje propagandowe na rzecz pięknej książki oraz inspirowały badanie naukowe.

W dwudziestoleciu odbyły się również 4 zjazdy polskich bibliofilów: w 1925, 1926, 1928, 1929. Wniosły one znaczne ożywienie do prac księgoznawczych, m.in. na 1 zjeździe podjęto uchwałę w sprawie budowy nowego gmachu BJ, kontynuacji Bibliografii polskiej Estreicherów, organizacji corocznego Święta Książki.

W 1917 powstał Związek Bibliotekarzy Polskich (obecne Stowarzyszenie BP), który stawiał sobie m.in. zadanie rozwijania teorii bibliotekarstwa i bibliografii. Związek przedstawiał wiele inicjatyw na forum międzynarodowym, w Komitecie Ekspertów Bibliotecznych przy Lidze Narodów i w IFLA. Od 1927 ZBP wydawał „Przegląd biblioteczny”.

W 1928 w nowo utworzonej Bibliotece Narodowej zorganizowano Instytut Bibliograficzny, który wydawał dzieła z zakresu bibliografii, księgoznawstwa i bibliotekoznawstwa, gromadził materiały dot. przemysłu wydawniczego, badał czytelnictwo itp. ;)

Powołanie w 1937 Rady Książki, która miała propagować książkę polską w kraju i za granicą, czytelnictwo oraz uprawiać badania naukowe z zakresie książki, czytelnictwa i przemysłu wydawniczego.

Poglądy M. Rulikowskiego i K. Piekarskiego na naukę o książce.

Mieczysław Rulikowski - wzorował się na poglądach rosyjskiego bibliologa Mikołaja Lisowskiego i uważał, że bibliografia powinna stanowić, jedną z dziedzin nauki o książce, czyli bibliografia powinna być dyscypliną bibliologiczną. Rulikowski w 1936 opublikował pracę: „Księgoznawstwo. Przeszłość oraz stan obecny nauki o książce i nowe jej kierunki”.

Rulikowskiemu zawdzięczamy cenne wskazówki metodologiczne (m.in. skutki zjawisk bibliologicznych dla kultury, potrzeba uporządkowania terminologii itd.). Według niego bibliolog nie powinien zajmować się treścią książki. Zakres i zagadnienia księgoznawstwa rozpatrywał on z teoretycznego punktu widzenia w dwóch pracach z lat 1916 i 1935; zajął się właściwie tylko definicją bibliologii wyrażając pogląd, że jest to usystematyzowana całość wiedzy o książce jako materialnym wyrazie ujętego w słowa procesu myślenia refleksyjnego.

Rulikowski przedstawił pewien system, pewną koncepcję nauki o książce, która składała się z 7 części:

1. Metodyka księgoznawstwa

2. Historia księgoznawstwa

3. Historia książki

4. Psychogeneza bibliologiczna

5. Bibliologia powszechna

6. Bibliologia pragmatyczna

7. Bibliozofia

Kazimierz Piekarski - podkreślił, że w książce, najważniejsza jest treść, ale także strona wewnętrzna tej książki, ale bardzo ważna jest również funkcja książki. Piekarski uważał, że bibliografia nie jest samodzielną dyscypliną. Bibliografię traktował jedynie jako umiejętność praktyczną bez teorii.

Kazimierz Piekarski w 1932 r. wyróżnił 3 zespoły zagadnień bibliologii:

• produkcja książki,

• pośrednictwo między twórcą a odbiorcą,

• konsumpcja książki;

Miało to umożliwić zbadanie książki w aspekcie społecznym. Piekarski za cel książce stawia rozpowszechnianie określonych treści w społeczeństwie - jest to jego definicja książki.

Stefan Vrtel- Wierczyński i Jan Muszkowski jako badacze w zakresie nauki o książce

Stefan Vrtel- Wierczyński: Bibliografię rozumiał jako teorię i praktykę. Wydał m.in. „Bibliografia jej istota, przedmiot i początki” (1923), „Zagadnienia bibliognozji”(1935) oraz „Teoria bibliografii w zarysie” (1951, jest to jedna z najpełniejszych w języku polskim encyklopedia- podręcznik teorii księgoznawstwa). Jego zdaniem książka miała być przedmiotem badań zarówno od strony wewnętrznej jak i zewnętrznej. Bibliologia miała obejmować badania teoretyczne i praktyczne z dziedziny Nauki o Książce. Jego system bibliologii posiadał zagadnienia:

• historii

• bibliografii

• oddziaływania książki na społeczeństwo

Jan Muszkowski: badacz zagadnień książki, dyrektor Biblioteki Ordynacji Krasińskich, księgarz i bibliograf, reprezentant Polski w IFLA. Zajmował się zagadnieniami księgarstwa oraz jego badaniami, problematyką kształcenia bibliotekarzy. Prowadził badania socjologiczne- wpływ książek na społeczeństwo. Wg niego Nauka o Książce rozpoczyna się w chwili ukończenia książki. Jako jeden z pierwszych badaczy zasugerował, że księgarstwo powinno być rozpatrywane w kategoriach księgoznawstwa a nie bibliografii czy bibliologii. Wprowadził zagadnienie socjologii książki- Nok wiązał z socjologią, której aparatura pojęciowa miała pozwalać na zakreślenie pola badawczego bibliologii. Wyznaczają to pole fakty społeczne związane z życiem ksiązki w fazie jej powstawania, rozpowszechniania i użytkowania.

Zaraz po wojnie wypowiadał się na temat Nauki o Książce: jego zdaniem w NoK bardzo ważne są takie zagadnienia jak- aspekt ekonomiczny książki, teoria i praktyka oraz to, że książka powstaje w wyniku bardzo wielu czynników.

Poglądy J. Grycza, A. Birkenmajera i K. Dobrowowolskiego na książkę

Okres międzywojenny i pierwsze lata po II WŚ

Józef Grycz

w 1951 roku wydał „ Z dziejów dziejów techniki książki”,

współzałożyciel "Przeglądu Bibliotecznego".

problemy bibliotekarstwa oświatowego (razem z Heleną Radlińską)

jego poglądy łączyły się z pedagogiką, psychologią i innymi naukami

Aleksander Birkenmajer

w 1871 r. była animatorem EWOK-u

w 1936- „Książka Rękopiśmienna”. Analizował całość rękopisów. W książce ograniczył się do dzieł średniowiecznych

razem z Adamem Łysakowskim i Stefanem Vrtel-WIerczyńskim zajmował się bibliotekarstwem naukowym, szukali w nim podstaw teoretycznych i miejsca w świecie nauki

Rozróżniał dwa oblicza bibliotekoznawstwa: jedno zwrócone do działań praktycznych, czyli techniki bibliotekarskiej, i drugie, „patrzące w głąb i wzwyż”, czyli szukające teoretycznych uzasadnień dla tych działań i wyciągające z nich teoretyczne, ogólne wnioski. I to właśnie drugie oblicze- jego zdaniem- określić można bibliotekoznawstwem jako dyscypliną naukową. Tak rozumiane bibliotekoznawstwo traktował jako dziedzinę odrębną i równorzędną w stosunku do bibliologii.

Z kręgu zainteresowań obu tych dyscyplin wyłączał Birkenmajer zagadnienia oceny treściowej strony książki- poza określeniem dziedziny, której książka dotyczy. Wyłączał także bibliografię, jako dziedzinę zbyt wieloznaczną i trudną do określenia oraz sprawy oddziaływania treści książek na czytelników i wszystkie zagadnienia recepcji(odbierania) książki.

Kazimierz Dobrowolski

-- akcentował wagę problemów socjologicznych w obrębie nauki o książce, wpływ społeczeństwa na treść i formę książka jak i funkcję książki jako nośnika nowych idei lub narzędzia umacniania tradycji

8. Badania bibliotekoznawcze za granicą w okresie międzywojennym

9. Badania bibliologiczne w Polsce w 2. połowie XX wieku

10. Badania bibliotekoznawcze w Polsce w II połowie XX wieku. Badania bibliotekoznawcze na świecie w II połowie XX wieku

Od 1945 r. do lat sześćdziesiątych następowały przemiany formalno-instytucjonalne w bibliotekarstwie polskim. Powstał działający w latach 1945-1950 Państwowy Instytut Książki (PIK), który - obok badań nad książką i czytelnictwem - podjął badania bibliotekoznawcze na teoretycznej podbudowie bibliologii. Zaczęły powstawać ośrodki kształcenia bibliotekoznawczego na poziomie akademickim ( Łódź 1945, Warszawa - 1952, Wrocław 1954) Nastąpiło pewne zresztą niewielkie przewartościowanie treści bibliotekoznawstwa w stosunku do przedwojennej tradycji bibliologicznej ( J Muszkowski, A Birkenmajer, A Łyskaowski Stefan Vrtel Wierczyński)

Od początku lat sześćdziesiątych wyłonił się dalszy etap przemian treści merytorycznych bibliotekoznawstwa. Nastąpiła konfrontacja stanowiska bibliologicznego, postrzegającego bibliotekoznawstwo w obrębię bibliologii - reprezentowali je Karol Głombiowski, Helena Więckowska i Krzysztof Migoń - za stanowiskiem traktującym bibliotekoznawstwo jako odrębną, samodzielną dyscyplinę naukową - tego zdania byli: Władysław Piasecki, Jadwiga Kołodziejska, Tadeusz Krzyżewski, Jerzy Ratajewski, Zbigniew Żmigrodzki.

Lata osiemdziesiąte przyniosły krystalizację naukowej świadomości bibliotekoznawczej i umacnianie się poszczególnych ośrodków badań bibliotekoznawczych, do których należały Wrocław, Warszawa, Katowice i Kraków. Bibliotekoznawstwo utrwaliło swą samodzielność naukową jako nauka o charakterze interdyscyplinarnym społecznym i systemowym, związana teoretycznie z praktyką nowoczesnego bibliotekarstwa- taki pogląd wyrażali J. Kołodziesjka, J Ratajewski, Anna Sitarska, Jacek Wojciechowski.

O status samodzielnej dyscypliny naukowej dla bibliotekoznawstwa występował już w październiku 1954 r. Władysław Piasecki. W kilkanaście lata później (1968) sformułował swą definicję bibliotekoznawstwa „Jej trzon i jądro stanowi nauka o bibliotece jako instytucji społecznej i naukowej, a za nauki pomocnicze uważać należy między innymi takie dyscypliny, jak księgoznawstwo wraz z inkunabulistyką, a przede wszystkim naukoznawstwo obejmujące historię nauk, teorię nauk, metodologię nauk, systematykę i klasyfikację nauk, encyklopedię nauk”. Według Piaseckiego bibliotekoznawstwo jest nauką stosowaną, rodzajem inżynierii czy technologii, zajmującą się organizowaniem podstawowych procesów bibliotecznych i kierowaniem biblioteką oraz umożliwiającą bibliotekarzom prowadzenie badań naukowych. To Piasecki, broniąc samodzielności bibliotekoznawstwa przytoczył wypowiedź w 1968 roku S. R. Ranganatana, który ją z kolei zapożyczył od Wiliama S Jevonsa „Nauka powstaje z odkrycia tożsamości pośród różnorodności”

J. Kołodziejska (1983) uważała bibliotekoznawstwo za odrębną dziedzinę naukową pod warunkiem że „[…] określi się specyficzne dla niej metody. To właśnie metody odróżniają myślenie naukowe od myślenia praktycznego i myślenia metafizycznego”. Przedmiotem tej wiedzy jest „ludzki system komunikowania, sposoby uczenia się, język oraz wpływ zapisów słownych [..] na zachowanie”. Bibliotekarz musi interesować się stylami życia typowymi dla współczesności, wzorami organizacji społecznych, różnymi zawodami i ich statusem. Jeszcze w 1976 r. J. Kołodziejska przyjmowała, że do zasadniczego zakresu bibliotekoznawstwa należały badania nad funkcją społeczną biblioteki, czyli „całe zespoły zagadnień dotyczących pojmowania w szerokim znaczeniu roli kulturalnej biblioteki”, takich jak potrzeby użytkowników, czytelnictwo, biblioteka a środowisko, skutki działalności bibliotek oraz „zespół elementów składających się na organizacyjne funkcjonowanie biblioteki”, czyli polityka biblioteczna, sieci systemy biblioteczne, organizacja wewnętrzna bibliotek, zarządzanie i kierowanie bibliotekami, sposoby działania, służba informacyjna, budownictwo, wyposażenie, techniki komputerowe, kształcenie bibliotekarzy, propaganda biblioteczna. Jednym słowem wszystko co dotyczyło bibliotek działających w społeczeństwie. Według J Kołodziejskiej główną metodą badań winna być metoda funkcjonalna czyli badanie i poznawanie „funkcji postulowanych i spełnianych rzeczywiście”

J Wojciechowski przez bibliotekarstwo rozumie realizację procesów bibliotecznych oraz wiedze o nich zaś bibliotekoznawstwo traktuje jako „naukę o procesach bibliotecznych i pokrewnych”. Uważa że bibliotekoznawstwo nie musi być nauką o bibliotece, tylko o bibliotekarstwie szeroko pojętym.

W Polsce, jak dotąd, najbardziej popularną i szeroko stosowaną definicję biblioteki i bibliotekoznawstwa stworzyła w 1972 roku Maria Dembowska. Według niej „Bibliotekoznawstwo jest to dyscyplina naukowa (nauka), badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek”, zaś przedmiotem badań bibliotekoznawczych są wszystkie elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekarstwa: ludzie rzeczy i procesy, związki i zależności między nimi - ujmowane w odniesieu celów jakie biblioteki mają realizować” Z tej wypowiedzi wynika, że autorka nadaje bibliotekoznawstwu charakter nauki prakseologicznej ( prakseologia - nauka o sprawnym działaniu), zaś bibliotekę traktuje jako pewną całość złożoną z powiązanych ze sobą stałych elementów - ludzi (bibliotekarze i użytkownicy), rzeczy (zbiory, lokal, urządzenia techniczne) i procesów wzajemnie ze sobą powiązanych (gromadzenie, opracowanie, przechowywanie, udostępnianie, informowanie) oraz łączących się ściśle z zasadniczymi celami biblioteki. Taka całość nazywa się we współczesnej nauce systemem. Ponieważ w tej całości występują jako konieczny element ludzie, taki system określa się jako system społeczny. W tym systemie należałoby interesować się relacjami, komunikacją czasem i działaniem.

Stosując więc podejście systemowe do definicji bibliotekoznawstwa i jego przedmiotu, można zaproponować uproszczoną definicję: bibliotekoznawstwo jest to nauka (dyscyplina naukowa), której przedmiot stanowi biblioteka rozumiana jak system społeczny o określonych działania.

Przykładowe kierunki badawcze:

• Biblioteka w życiu różnych gru społecznych i wartości

• Biblioteka jako miejsce i czynnik rozwiązywania konfliktów społecznych, narodowych, religijnych czy politycznych

• Rola biblioteki w różnych rewolucyjnych ruchach społecznych biblioteka jako narzędzie porozumień międzynarodowych

• Biblioteka jako miejsce wzajemnych spotkań ludzkich

• Biblioteka jako miejsce i źródło zaspokajania potrzeb ludzkich

• Biblioteka jako miejsce i ośrodek komunikacji społecznej

• Rola techniki i technologii w procesach bibliotecznych

• Organizowanie i zarządzanie zbiorami bibliotecznymi

• Analiza wejścia dokumentów oraz informacji z biblioteki, a także ich wyjścia

• Prognoza rozwoju procesów bibliotecznych

• Główne czynniki wpływające na rozwój różnych typów bibliotek

Wprowadzenie do bibliotekoznawstwa Jerzy Ratajewski W-wa 2002

W Polsce problemy bibliotekoznawstwa traktowane były najpierw jako składnik bibliogrii(Lelewel, Estraicher), później joako element księgoznawstwa (M Rulikowski, K Dobrowolski, Stefan Vrtel Wierczyński, J Muszkowski) . W polskim piśmiennictwie użyto terminu po raz pierwszy w podręczniku „Krótki rys zasad bibliotekoznawstwa” autorstwa Włodzimierza Górskiego (1862). Dopiero później jest mowa o bibliotekoznawstwie jako samodzielnej dyscyplinie.

Birkenmajer - bibliotekarstwo naukowe, czyli jeden z dwóch kierunków bibliotekoznawstwa w pierwszej połowie XX wieku i jego plan przedstawiony 2 krotnie 1923 Kongers w Paryżu i na Kongresie Nauki Polskiej w 1950 roku.

Adam Łysakowski „Bibliotekarstwo naukowe, Z uwzględnieniem dokumentacji naukowo technicznej” Warszawa 1856. (praca zbiorowa)

Lata sześćdziesiąte i osiemdziesiąte przyniosły sporo publikacji, w których podejmowano podstawowe kwestie teoretyczne bibliotekoznawstwa. Wtedy też zaczęło się powoli utwierdzać przekonaie, że bibliotekoznawstwo i księgoznawstwo to dwie różne dyscypliny, mające swoje przedmioty badań. Na przeszkodzie ostatecznemu objaśnianiu spornych punktów stoi precyzyjna często terminologia, zła tradycja nazywania bibliotekoznawstwa wszystkiego, co łączy się z ksiązką, drukarstwem, czytelnikiem itd., wreszcie nazwa kierunku studiów wyższych, którą obejmuje się także zagadnienia dalekie od bibliotecznych. Ostre początkowo dyskusje o zakresie i potencjale naukowym bibliotekoznawstwa i księgoznawstwa przynisoły z czasem pewne wyniki i szczególny modus vivendi (z łac. określenie dotyczące ułożenia stosunków pomiędzy stronami (np. państwami) na podstawie tymczasowego kompromisu, z pominięciem najbardziej rozbieżnych i zapalnych kwestii oraz zakładające ich późniejsze uregulowanie ) obu dyscyplin. Bibliotekoznawstwo coraz radziej pretenduje już do zastępowania księgoznawstwa, nauki o informacji naukowej i innych dziedzin. Nowe ustalenia teoretyczne i faktograficzne nie pozwalają na lekceważenie którejś z nich, np. emancypacja nowych kierunków badawczych (np. czytelnictwa albo księgarstwa) stwarza również potrzebę przewartościowania dotychczasowych ustaleń.

W EWOK pisano że bibliotekoznawstwo to „jeden z działów nauki o książce poświęcony badaniom biblioteki jako określonej instytucji naukowej i społeczno-oświatowej w aspekcie historycznym i organizacyjnym”, w kilka lat później w EWBP podano inne określenie „ nauka poświęcona badaniom biblioteki, jednego z podstawowych elementów w procesie gromadzenia, społecznego rozprowadzania i informacji o zawartości książki. Wchodzi w skład zespołu dyscyplin bibliologicznych” Wypowiedzi te zamykają, jak się wydaje, etap pełnego podporządkowania bibliotekoznawstwa bibliologii, czasem identyfikacji obu tych nauk, a także dezaprobaty dla bibliologicznych powiązań i kontekstów bibliotekoznawstwa. Krzysztof Migoń Nauka o książce Zarys problematyki 1984 Wrocław

Bibliotekoznawstwo

Podstawowe elementy struktury organizacyjnej biblioteki

• Zbiory

• Lokal i jego wyposażenie

• Personel biblioteki

• Warsztat informacyjny

• Czytelnicy

Rozwój funkcji bibliotek

Podział bibliotek i ustawodawstwo biblioteczne

Biblioteki współczesne

Problemy zawodu i kształcenia bibliotekarzy.

Julian Fercz Aleksnadra Niemczykowa Podstawy nauki o książce bibliotece i informacji naukowej W-wa 1991

Badacze:

Karol Głombiowski Wrocław

bibliotekoznawstwo wg niego było dziedziną bibliologii (współpracował Ratajewskim, ale ten uważał, że są to nauki oddzielne);

Kubów Stefan Wrocław

Stefan Kubów (urodzony 4 maja 1948) - doktor nauk humanistycznych w zakresie bibliologii, specjalność bibliotekoznawstwo, historia książki i bibliotek, pedagogika mediów,

Krzysztof Migoń Wrocław

Władysław Piasecki (1901-1978)
absolwent Uniwersytetu Poznańskiego, pracownik m.in. Biblioteki Zakładu Narodowego im.Ossolinskich we Lwowie i Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie; od 1949 kierownik, a następnie dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie; zainicjował i nadzorował budowę gmachu Biblioteki AGH, pierwszego w Polsce budynku bibliotecznego tzw. modularnego (projekt inż. Z.Olszakowskiego); autor m.in. Zwięzłego wstępu do bibliotekarstwa (1968) i propagator uznania bibliotekarstwa za dyscyplinę akademicką.

Jadwiga Kołodziejska,Warszawa

Wybitna znawczyni problemów bibliotekoznawstwa i czytelnictwa, autorka kilkuset prac naukowych i popularyzatorskich.

Tadeusz Krzyżewski,

W roku 1970 na łamach „Przeglądu Bibliotecznego” ukazał się artykuł Tadeusza Krzyżewskiego Nauka o bibliotece czyli Nauka o książce podstawą współczesnego bibliotekoznawstwa. Opracowanie to dotyczy stosunku bibliologii do bibliotekoznawstwa. Autor zastanawiał się co będzie podstawą badań w przyszłości: bibliologia czy nauka o bibliotekach. Można stwierdzić, że istnieją dwie teorie: 1) bibliotekoznawstwo jako część bibliologii; 2) bibliotekoznawstwo jako samodzielna dyscyplina

Maria Dembowska łódź/Waraszawa/Olsztyn

Maria Dembowska naukę o książce traktowała jako dziedzinę pomocniczą dla bibliotekoznawstwa.

Jerzy Ratajewski Katoiwce

Jerzy Ratajewski naukę o książce traktował jako dziedzinę ściśle związaną z bibliotekoznawstwem, ponieważ obie dyscypliny badają rzeczy i sytuacje znajdujące się w komunikacji społecznej.

W publikacji „Wstęp do bibliotekoznawstwa, czyli wiedza o bibliotece w różnych dawkach” porusza zagadnienia pojęcia biblioteki, historii bibliotekoznawstwa w Polsce, zawodu bibliotekarza, metodologii badań.

Odwołuje się do definicji Dembowskiej (Bibliotekoznawstwo to dyscyplina naukowa badająca warunki i ustalająca zasady sprawnego działania bibliotek, przedmiotem badań są elementy składające się na pojęcie biblioteki i bibliotekoznawstwa czyli ludzie, procesy, rzeczy, związki i zależności między nimi w odniesieniu do celów biblioteki.)

Wg Ratajewskiego bibliotekoznawstwo ma charakter prakseologiczny (bada sprawne działalnie ludzi)

Zaproponował on następującą definicję: Nauka, której przedmiotem jest biblioteka rozumiana jako system społeczny o określonych celach działania.

Wg niego podstawowe kategorie badawcze to relacje, działania, komunikacja i czas, rzeczywiste biblioteki i ich działalność. Teoria bibliotekoznawstwa zajmuje się ustalaniem prawidłowości procesów bibliotecznych oraz funkcji bibliotek w społeczeństwie.

Przykładowe problemy: Biblioteka w życiu społeczeństwa, rola techniki i technologii w procesach bibliotecznych, biblioteka jako miejsce i źródło zaspokajania potrzeb ludzkich, organizacja i zarządzanie zbiorami bibliotecznymi, czynniki rozwoju bibliotek.

Ratajewski kładzie duży nacisk na użytkownika, jego potrzeby i zachowania, oraz na bibliotekarza: jako funkcję, zawód i jako pracę społeczną

Bibliotekoznawstwo bada istnienie i działalność różnych typów bibliotek ze zwrócenie uwagi na rolę człowieka i kultury.

Stosowane metody to m.in. ogólno naukowe i nauk szczegółowych (socjologii, psychologii itp.). Wymienia metody socjologiczne, jakościowe i inne.

Bibliotekoznawstwo dzieli na pewne poddziedziny; filozofię biblioteki (bada istotę biblioteki, jej cechy, części. Stawia pytanie o wartość biblioteki), socjologię biblioteki, psychologię, pedagogikę i marketing biblioteki, politykę biblioteczną, etykę biblioteczną, prakseologię, informologię biblioteki (bada procesy informacyjne w bibliotece, strukturę procesów, potrzeby informacyjne biblioteki, zajmuje się likwidacją luk informacyjnych w bibliotece), historię bibliotek.

Ratajewski uważa bibliotekoznawstwo za naukę o charakterze kompleksowym (interdyscyplinarnym). Bibliotekoznawstwo ma charakter nauki teoretycznej (podstawowej)- ustala sens istnienia i historię biblioteki jako systemu, charakter nauki stosowanej (praktycznej)- ustala wskazówki dla realizacji procesów bibliotecznych ich rozwoju, oraz charakter nauki normatywnej- ustala i opracowuje normy i reguły sprawnego działania biblioteki.

Zbigniew Żmigrodzki Katowice

Helena Więckowska Łódź

Maria Kocójowa Kraków

Prowadzi badania w zakresie: roli biblioteki, informacji naukowej i książki w komunikowaniu, metodologii bibliotekoznawstwa oraz nad strategią przekształceń edukacji bibliotekarzy i pracowników informacji naukowej dla społeczeństwa informacyjnego XXI wieku.

Anna Sitarska, Kraków

oprócz zagadnień analizowania i projektowania systemów informacyjnych, w swoich pracach porusza tematykę teoretycznych i metodologicznych podstaw bibliotekoznawstwa i wiedzy o informacji społecznej. Zajmuje się również metodami tworzenia i wykorzystywania informacji o piśmiennictwie, zwłaszcza bibliograficznych w warunkach technologii komputerowej.Praca Systemowe badanie bibliotek. Studium metodologiczne (1990)

WG EWY GŁOWACKIEJ główne współczesne kierunki badań z zakresu bibliotekoznawstwa

Polska (z analizy artykułów Przeglądu Bibliotecznego):

- Zarządzanie biblioteką i procesy biblioteczne (katalogowanie)

- Bibliotekarstwo - monografie bibliotek

- Biblioteki cyfrowe i digitalizacja

- Bibliotekarze - zawód

- Ocena jakości

- Strony WWW bibliotek

- Zarządzanie zbiorami

Pracownia Bibliotekoznawstwa BN prowadzi badania nad:

- stanem bibliotek publicznych w ujęciu statystycznym

- strukturą, organizacją i finansowaniem bibliotek publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem bibliotek powiatowych

- organizacją bibliotek dziecięcych, formami pracy z najmłodszymi użytkownikami bibliotek, ich czytelnictwem, a także nad ofertą książkową kierowaną do dzieci oraz nad recepcją literatury dziecięcej

- funkcją bibliotek publicznych w procesie edukacji dzieci i młodzieży oraz osób starszych (powyżej 60 roku życia)

- historią i użytkowaniem publikacji obrazkowo-tekstowych (komiksów) :-)

- organizacją i działalnością bibliotek szkolnych i pedagogicznych w Polsce i za granicą

- organizacją zakupu nowości dla bibliotek publicznych, księgozbiorami obcojęzycznymi

- bibliotekami cyfrowymi

Badania Pracowni koncentrują się wokół społeczno-kulturowych uwarunkowań funkcjonowania bibliotek publicznych. Podejmowane tematy pozwalają na obserwowanie, diagnozowanie i opisywanie przemian w bibliotekarstwie publicznym, będących konsekwencją przeobrażeń cywilizacyjnych, technologicznych, ustrojowych oraz ich wpływu na procesy okołobiblioteczne. Prace te wiążą się z potrzebą określenia społecznego zasięgu oddziaływania bibliotek, ich miejsca w środowisku lokalnym, roli i funkcji w ogólnokrajowym, regionalnym i lokalnym systemie obiegu informacji, a także ukazania biblioteki jako instytucji podlegającej wpływom mechanizmów gospodarki rynkowej.

- badania podstawowe, teoretyczne dotyczące np. pojęcia biblioteki, jej roli społecznej, typologii bibliotek, klasyfikacji piśmiennictwa

- badania w ujęciu historycznym, mające za przedmiot np. konkretne biblioteki lub ich zespoły czy rozwój określonej problematyki

- prace badawcze o charakterze stosowanym (praktycznym), pragmatyczno-normatywnym, ustalające zasady racjonalnej organizacji bibliotek lub sposoby wykonywania poszczególnych czynności bibliotecznych

tematyka:

- biblioteki cyfrowe

- udostępnianie informacji

- digitalizacja, automatyzacja

- zarządzanie biblioteką

- promocja bibliotek, propagowanie czytelnictwa itp.

- współpraca na szczeblu krajowym i międzynarodowym

- organizacji biblioteki

- zagadnienia prawne

- etyka

- badanie użytkowników, ich potrzeb, satysfakcji itd.

- badania struktur organizacyjnych bibliotek, wzajemnych zależności między poszczególnymi działami, ustalanie zasad kształcenia zawodowego pracowników bibliotek, badanie potrzeb czytelniczych społeczeństwa

11. Badania bibliotekoznawcze na progu XXI wieku (Koncepcje, problemy badawcze, instytucje, osoby - do wszystkich tematów)

Współcześni bibliotekoznawcy, głównie bibliotekarze i pracownicy uczelni wyższych kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo - przeświadczeni o przydatności bibliotek w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego, bez wahania podejmują nowe misje i obowiązki wyznaczane przez automatyzacje procesów i oferty środowiska elektronicznego. Starają sie najlepiej wywiązać ze stawianych aktualnie wymagań i wyzwań przez społeczeństwo informacyjne, wśród których międzynarodowe porównawcze badan bibliotek i profesjonalnej edukacji [dalej PBMB&EP] przynoszą ważne rezultaty i wskazują na konieczność ich poszerzenia.

STRATEGIA PBMB&EP: DLACZEGO ISTNIEJE KONIECZNOSC INENSYFIKACJI TYCH BADAN?

Znany korespondent z wielu krajów świata, znakomity pisarz i filozof Ryszard Kapuściński podkreślał: „Wybór otoczenia, środowiska jest ważny, gdyż przecież nie tylko my oddziaływujemy na innych - inni także oddziaływuja na nas, narzucają nam wzorce zachowań i w dużym stopniu decydują o sposobie naszego myślenia”, a dalej relacjonował udzielona mu rade genialnego socjologa przyszłości, przewidującego rewolucje technologiczna i jej konsekwencje już w 50. latach XX w. W 2006 r., u schyłku swego życia, wówczas blisko 80. letni Alvin Toffler pouczał go bowiem: „Jeżeli chcesz ocaleć, musisz sie zmienić, a istnieją trzy pola główne tych zmian. Są nimi: przestrzeń, czas i wiedza”.

Obie refleksje sa jakby stworzone na użytek PBMB& EP, wskazują przecież na czynniki podstawowe dla strategii rozwoju międzynarodowej komparatystyki. Dla badan bibliotek i profesjonalnej edukacji sa tym ważniejsze, że są łatwo zrozumiałe i przemawiają do badaczy z wielu dyscyplin, rozwijają zatem płaszczyznę międzynarodowego porozumienia naukowego, prowadza do standaryzacji, globalizowania, internacjonalizacji, a w efekcie integracji świata. Przy współczesnym poszerzaniu sie tematyki badan bibliotek i edukacji profesjonalnej w kontekście międzynarodowym, coraz częściej ze względu na szybko zachodzące zmiany podejmuje sie te rozważania w odniesieniu do pożytków dla komunikowania interpersonalnego i instytucjonalnego wielokulturowego (związek z nauka o komunikowaniu społecznym); zwiększenia efektywności i podnoszenia kultury organizacyjnej w wyniku prawidłowego zarządzania bibliotekami, a zwłaszcza potencjałem ludzkim, zasobami bibliotek, źródłami informacyjnymi (związki z nauka o zarządzaniu); oraz zgodnie z tradycja badan bibliotekoznawczych - wspomagania przez biblioteki rozwoju kultury i nauki, zwłaszcza w zakresie zachowania i udostępniania dziedzictwa światowego, wyważaniem na jego tle dorobku narodowego, przyczyniania sie do przenikania idei (zasoby, źródła, promocja, udostępnianie, akcje UNESCO, Unii Europejskiej).

Porównawcze badania międzynarodowe najczęściej obecnie sa zespołowe, z udziałem coraz częściej przedstawicieli instytucji pokrewnych (archiwa, muzea), firm komercyjnych, a reguła staje sie obecność w nich informatyków. Następstwem takiego formowania zespołów i wyboru zagadnień badawczych z zakresu PBMB&EP jest sukcesywna wymiana doświadczeń i idei połączona z przejmowaniem metodologii ze wskazanych dyscyplin. Obecnie praktyka ta jest najagresywniejsza w przypadku nauki o zarządzaniu, z której najczęściej adaptuje sie dla potrzeb badan bibliotek i edukacji profesjonalnej metody TQM. Potrzeby badania zaawansowania w proces interaktywności powodują zacieśnienie związków metodologicznych z nauka o komunikacji społecznej, zwłaszcza w odniesieniu do środowiska elektronicznego. Wiele czerpie się z warsztatu nowoczesnej metodologii socjologii, psychologii, pedagogiki.

W badaniach udziału bibliotek w procesach nauki i kultury wkracza nowoczesna metodologia nauk humanistycznych. Generalnym wskazaniem metodologicznym obecnej epoki jest dopełnianie metod jakościowych (qualitative) ilościowymi (quantitative)oraz vice versa. Metody jakościowe wprowadzają system hierarchizowania cech i ich ocen, ilościowe - pozwalają konkretyzować i unaoczniać wyniki badan w postaci bogactwa grafików (wszechobecność statystyki i innych metod metrycznych jak bibliometria, webometria, scientometria). W skali światowej cie_ar badan nad bibliotekami został przeniesiony z płaszczyzny historycznej na współczesna, z szerokim uwzględnianiem możliwości środowiska elektronicznego, z wyraźnymi odniesieniami do otwartego dostępu online do zbiorów specjalnych, stanowiących dziedzictwo narodowe i światowe. Pogłębiła sie tendencja przechodzenia przy porównywaniu z orientacji na zbiory na orientacje na użytkowników, z omawiania rangi samych zbiorów na organizowanie o nich informacji naukowej oraz wolnego dostępu do pełnych tekstów, przy wykorzystaniu cyfrowych technologii (digitalizacja, metadane), ciągłych prób zaradzenia wzrastającej komercyjności (konsorcja). Dla prawidłowego odczytywania wyników tych badan i realizacji długoletnich planów rozwoju niezbędne sa porównania międzynarodowe postępu w teorii i praktyce w krajach, jakże często zróżnicowanych ekonomicznie, politycznie, kulturowo, a też w zaawansowaniu technologicznym.

Najważniejsze jednak atuty obecnie prowadzonych PBMB&EP pochodzą z szans jakie stwarza implementacja ICT (technologie informacyjne i komunikacyjne) w pracach bibliotecznych (informatyka), a zwłaszcza możliwości wykorzystania Internetu. Rozszerzające sie gwałtownie nowe międzynarodowe pola badawcze, nieskrepowane barierami czasu i przestrzeni w środowisku elektronicznym online (wirtualne biblioteki i dążenie do uniwersalnego dostarczania połączonych elektronicznie informacji), ogromnie atrakcyjne dla współczesnych badaczy, pogłębiły, a jednocześnie odmieniły PBMB&EP. Wyzwolone zostały nowe związki miedzy dyscyplinami: bibliotekoznawstwem, a informacja

naukowa i informatyka, oparte o ICT, rzutujące na jakość praktyki. Z nimi też sie wiąże teraźniejsza dominacja w badaniach analiz procesów informacyjnych w środowisku elektronicznym, łącznie z wykorzystywaniem Internetu dla celów bibliotecznych. Zjawisko to spowodowało nałożenie pól badawczych bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej w przypadku zarówno bibliotek, a jeszcze wyraźniej edukacji profesjonalnej, w tym permanentnej.

Staje sie to z obopólnym pożytkiem i satysfakcja aktualnych użytkowników i miejmy nadzieje przyszłych, których będą kiedyś obsługiwali absolwenci profesjonalnych studiów. W badaniach eksponowane SA opracowania dotyczące procesów informacyjnych w bibliotekach, lub w których pośredniczą biblioteki (wirtualne przedsięwzięcia). Natomiast badania z informacji naukowej dzięki bibliotekom nadal posiadają potężny, z długimi tradycjami, stabilny bastion rozwijania działalności informacyjnej, w dodatku nie tak kapryśny jak sektor komercyjny. Rozwój owego wspólnego pola badawczego bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, znakomicie te_ odzwierciedla sie w badaniach nad nowoczesna edukacja prowadzona dla zróżnicowanych potrzeb bibliotek. Na tym tle rysuje sie jednak inne zjawisko, niebezpieczne dla przyszłości bibliotek: z jednej strony zawłaszczania części badan z informacji naukowej dotyczącej bibliotek przez informatyków, a z drugiej zbytniej ufności bibliotekarzy (te_ studentów informacji naukowej) we własne umiejętności informatyczne. To opuszczanie pozycji mediacyjnych, charakterystycznych dla roli bibliotek, zagraża jakości działalności zarówno w praktyce, jak i w badaniach naukowych.

Charakterystyczne dla PBMBiEP badania interdyscyplinarne, obok pogranicza bibliotekoznawstwa, informacji naukowej i informatyki skupiają sie w ostatnich latach najmocniej na analizie korzyści wynikających z doświadczeń nauki o zarządzaniu. Dotyczą zatem:

• Wykorzystania postępu ICT;

• Osiągnięć w koncepcji globalizacji usług z informacji naukowej w bibliotekach, dostosowywanych do możliwości nowoczesnej technologii (w jednym miejscu całość poszukiwanej informacji z różnorodnych zródeł i zasobów);.

• usprawnienia i efektywności działań organizacyjnych w samych bibliotekach i związanych z nimi organizacjach non-profit i komercyjnych (w tym kultura organizacyjna) oraz rozwijania w formach tradycyjnych i elektronicznych Public Relations.

Wymogi praktyki pociągnęły rozszerzenie pól badawczych bibliotekoznawstwa, zgodnie z rozwojem nauk humanistycznych w szerokim tego słowa znaczeniu (człowiek - human kształtujący otoczenie i korzystający z wszechstronnych ofert bibliotek). Ta opcja badawcza została wzmocniona rosnącym znaczeniem edukacyjnym bibliotek wobec utrwalenia znaczenia nowoczesnych form edukacji na odległość przy wykorzystaniu ICT (distance education) oraz mnożenia bibliotek wirtualnych, bez których nie może sie już obyć uczeń, student, nauczyciel, uczony, hobbysta. Poprzez ukończone badania PBMB&EP widać ich uzależnienie od tego jak sa wykorzystane źródła biblioteczne oraz jak i jacy ludzie wchodzą w interakcje z bibliotecznymi systemami (badania interfejsów). Tutaj specjalnie widać zalety prowadzenia badan „żywych” organizmów bibliotecznych (te_ wirtualnych) w międzynarodowej przestrzeni oraz w polaczeniu z komparatystyka, Aktualnie badania bibliotek i edukacji profesjonalnej bez kontekstu międzynarodowego sa okrojone, wręcz zaściankowe, nie na miarę XXI wieku, likwidującego przysłowiowe „żelazne kurtyny”, ograniczenia cenzury, nierówności społeczne (mniejszości narodowe, rasowe, prawa kobiet i dzieci, orientacje seksualne, etc.)

Internacjonalizacja badan powinna sie odbywać na wszystkich etapach PBMB&EP, poczynając od wyboru tematu (o globalnym znaczeniu), kreowaniu zespołu badawczego (międzynarodowego), poznania stanu badan na świecie, wyboru materiału źródłowego porównawczego w wielu krajach, jak i stosowania sprawdzonych w przekroju międzynarodowym metod badawczych. Pozbawienie badan bibliotekoznawczych elementów porównawczych miedzy narodowych prowadzi do separowania sie od światowych osiągnięć. Tradycja i specyfika narodowa powinny być jednak zachowane, a rozważania naukowe prowadzone w konwencji dążenia do likwidowania zaniedbań i nierówności miedzy poszczególnymi bibliotekami, uczelniami, krajami. Charakterystyczne dla badan omawianych ostatnich lat jest te_ prowadzenie porównań w obrębie tych samych typów bibliotek, przy

wyraźniej specyfikacji i rozdzielaniu analiz bibliotek naukowych (akademickich, narodowych) od bibliotek typu powszechnego (publicznych), czy szkolnych. Zjawisko to z punktu widzenia PBMB&EP, zazwyczaj dyktowane pokaźna liczba bibliotek i wieloma podobieństwami w obrębie typów , powoduje jednak w moim przekonaniu pewne ograniczenie w wymianie doświadczeń i idei, a nawet rutynowość w prowadzeniu badan. Nowych inspiracji innowacyjnych wyników badan można sie spodziewać obecnie przy porównywaniu działalności zróżnicowanych typów placówek bibliotecznych czy ośrodków edukacji profesjonalnej.

Współczesne PBMB&EP, za centrum zainteresowania maja zatem, zgodnie z nowoczesnym modelem bibliotekoznawstwa: role biblioteki w otaczającym nas świecie (ludzie, procesy, rzeczy), procesy komunikowania wewnętrzne i zewnętrzne, wspomagane przez ICT. Tematy najżywiej dyskutowane w badanych latach w kręgach międzynarodowych obracają sie zatem wokół: rozszerzania usług i popularyzacji czytelnictwa, PR, bibliotek

digitalnych i wirtualnych, organizacji wiedzy, źródeł informacyjnych, rozwoju zbiorów, zagrożeń komercyjnych, jakości procesów komunikowania, edukacji permanentnej użytkowników bibliotek i profesjonalistów.

Na podst. BIBLIOTEKOZNAWSTWO OBECNIE: PORÓWNAWCZE BADANIA MIEDZYNARODOWE BIBLIOTEK I EDUKACJI PROFESJONALNEJ (PBMB&EP) Maria Kocójowa

Rok 1989 zakończył okres PRL i przyniósł Polakom niepodległą rzeczywistość państwową, a o za tym idzie nową rzeczywistość prawną, obywatelską i ekonomiczną. Zmiany te wpłynęły nie tylko na indywidualne losy Polaków, ale spowodowały również odmienną sytuację w zakresie działania zawodowego oraz instytucjonalnego. Zasady wolnego rynku nie ominęły dziedzin związanych z funkcjonowaniem w społeczeństwie książki, biblioteki i informacji. Powstał rynek książki, sama książka przeżyła rewolucyjne zmiany. Biblioteki po pewnym okresie regresji, wkroczyły (w zmniejszonej nieco liczbie) w czas stabilniejszy, ale musiały przystosować swoją organizację do wymogów prawa i wolnego rynku. Musiały nauczyć się zdobywać finanse, wprowadzać nowe technologie, działać aktywnie wg zasad marketingu - przewidując i wyprzedzając, a nie tylko zaspokajając potrzeby czytelników - użytkowników.

W nowej rzeczywistości politycznej stopniowo, dzięki współpracy z zamożniejszymi państwami i ich darom, możliwościom korzystania z pomocy finansowej różnych instytucji pozarządowych, fundacji i osób prywatnych, zaczęliśmy nadrabiać nasze braki technologiczne. Komputery, dokumenty elektroniczne, zintegrowane systemy biblioteczne dziś już funkcjonują w wielu bibliotekach w Polsce.

Mimo coraz szerszego dostępu społeczeństwa do technologii informacyjnych w miejscach pozabibliotecznych dostępność do nich w bibliotekach jest niewystraczająca.

W procesie komputeryzacji znacznie bardziej zaawansowane są biblioteki naukowe. W wielu wprowadzone zostały zintegrowane systemy biblioteczne, większość udostępnia swoje katalogi online, umożliwia korzystanie z informacji dostępnej w Internecie. To użytkownicy tych bibliotek mogą głównie wykorzystywać udogodnienia technologiczne.

Wyraźnie zauważanym zjawiskiem występującym po 1989 roku są silne tendencje dążące do stworzenia środowiskowych towarzystw naukowych podejmujących prace naukowe oraz popularyzujących w społeczeństwie wiedzę z określonych dziedzin, a nie mieszczących się w strukturach funkcjonujących dotychczas organizacji. Takimi stowarzyszeniami są do dziś działające: Polskie Towarzystwo Bibliologiczne (PTB), Polskie Towarzystwo Czytelnicze (PTC), Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej.

Powstanie PTB - 1989 rok - powstało aby „podjąć tematy ważkie, a dotąd przekłamane lub przemilczane”. Chodziło o zmiany w zasobach polskich bibliotek po II wojnie światowej, zarówno o straty jak i nowe nabytki. PTB skupia specjalistów z bibliotek naukowych, archiwów, muzeów oraz nauczycieli akademickich. Pierwszym wieloletnim prezesem była Barbara Bieńkowska. Skupili się na rejestracji i opracowaniu zbiorów przechowywanych poza granicami Polski.

PTC zostało zarejestrowane w styczniu 1993 roku, a zainspirowane podczas międzynarodowej konferencji w Budapeszcie w 1992 roku, na której spotkali się po raz pierwszy przedstawiciele Wschodu i Zachodu. Obecnym na konferencji Jadwidze Kołodziejskiej i Januszowi Ankudowiczowi, przedstawiciel Austrii - a zarazem przedstawiciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Czytelnictwa - zaproponował powołanie w Polsce towarzystwa czytelniczego, które włączyłoby się we współpracę międzynarodową pod patronatem tegoż Stowarzyszenia. PTC powstało w oparciu o pracowników Instytutu Książki i Czytelnictwa. Początkowo Towarzystwo przy udziale dyrekcji BN zorganizowało kilka spotkań poświęconych problemom wynikającym ze zmian ustrojowych po 1989 roku. W 1994 roku zorganizowano I Forum Czytelnicze w BN przyjmując ten typ dorocznych spotkań jako stałą formułę organizacyjną. Od II Forum spotkania odbywają się regularnie co roku w Cedzynie pod Kielcami z głównym, wiodącym tematem. Materiały z tych konferencji są publikowane.

Po 1989 roku w podejmowanej problematyce prac badawczych różnego typu można wyodrębnić kilka wiodących tendencji:

1. Zapełnienie „białych plam”, czyli podejmowanie tematów w PRL zakazanych bądź ograniczanych cenzurą, zarówno ze względów politycznych, jak i ideologicznych, np. utracone zbiory.

2. Prace wspomagające ustawodawstwo związane z koniecznością wprowadzenia nowych aktów prawa bibliotecznego w RP, a następnie z dostosowaniem polskiego prawa do dyrektyw unijnych w perspektywie przystąpienia Polski do UE.

3. Podejmowanie międzynarodowej współpracy w zakresie działań bibliologicznych.

4. Międzynarodowa współpraca w zakresie kształcenia oraz prac nad programami kształcenia (ECTS).

5. Prace zmierzające do ujednolicenia terminologii dziedzinowej.

6. Podejmowanie tematów wynikających z aktualnych potrzeb praktyki bibliotekarskiej różnych typów bibliotek i grup użytkowników (organizacja, zarządzanie, automatyzacja).

7. Badania i analizy rynku książki jako nowego zjawiska.

8. Wprowadzenie nowych metod i technik badawczych opartych na elektronicznych możliwościach technik badawczych, np. badania bibliometryczne.

Na podst. Bibliologia, biblioteki, bibliotekarze. Red. D. Grygowski, E.B. Zybert. Warszawa 2005

Bibliotekarskie czasopisma naukowe

Pod względem liczby wydawanych tytułów mniej liczne są czasopisma bibliotekarskie o charakterze naukowym. Drukowane są w niskich nakładach. Prezentują gównie wyniki prac naukowych oraz zebrane materiały i dokumenty macierzystej biblioteki, która jest zarazem wydawcą tytułu. W Polsce wydawcami bibliotekarskich czasopism naukowych są zarówno uczelnie wyższe, jak również biblioteki będące częścią uczelni wyższej jak. Wyróżnia się ok. 28 bibliotekarskich czasopism naukowych:

• Acta Univesitas Lodziensis. Folia Librorum

• Rocznik wydawany od 1989 roku, zawiera artykuły oraz inne opracowania dotyczące zagadnień z dziedziny bibliotekoznawstwa i historii książki. Jego wydawcą jest Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Łódzkiego

• Acta Universitatis Nicolai Copernici. Studia Bibliologiczne

• Ukazujące się nieregularnie od 1989 roku jest wydawane przez Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu. Czasopisma zawiera artykuły i opracowania z dziedziny bibliotekoznawstwa i historii książki.

• Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji

• Organ Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej. Czasopismo poświęcone było zagadnieniom teorii i praktyki informacji. Jako dwumiesięcznik ukazywało się w latach 1956-1989.

• Biblioteka

• Czasopismo ukazujące się od 1997 roku jako rocznik Biblioteki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Periodyk stanowi kontynuację wydawanego w latach 1960-1970 czasopisma tworzonego przez pracowników Biblioteki UAM, wchodzącego w skład serii Prace naukowe Uniwersytetu im Adama Mickiewicza.

• Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej

• Zainicjowany w 1949 roku w Krakowie przez Bibliotekę Jagiellońską ukazuje się w sposób nieregularny. Czasopismo to zawiera artykuły i materiały dokumentacyjno-informacyjne, głównie dotyczące zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej.

• Biuletyn Biblioteki UMCS

• Wydawany nieregularnie przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w latach 1976-1989 jako wydawnictwo ciągłe. Od 1990 roku kontynuowany jako Folia Bibliologica. W latach 1993-2003 nie ukazywał się. Od 2004 roku biuletyn wydawany jest przez Bibliotekę Główną UMCS i Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

• Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej

• Periodyk ten zawiera treści z zakresu medycyny oraz metodyki dokumentacji naukowej piśmiennictwa medycznego w kraju i zagranicą. Omawia i dokonuje oceny nowych publikacji z dziedziny medycyny powstałych zarówno w kraju jak i zagranicą oraz zamieszcza wykaz nabytków Głównej Biblioteki Lekarskiej w Warszawie.

• Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej

• Ukazywał się od 1958 roku co kwartał staraniem Biblioteki Narodowej w Warszawie. Dostarczał informacji o bieżących problemach Biblioteki Narodowej i prowadzonych w BN pracach, a także o najważniejszych wydarzeniach kulturalnych i naukowych. Od 2001 roku czasopismo ukazywało w wersji elektronicznej. Przestał się ukazywać w 2007 roku.

• Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy- EBIB

• Elektroniczna forma tego czasopisma bibliotekarskiego po raz pierwszy ukazała się w 1999 roku. Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy. EBIB to serwis informacyjny opatrzony stałymi działami przynoszącymi aktualne informacje. Posiada działy: Edukacja, Prawo, Linki, Czasopisma, Konferencje, Grant.

• Horyzont. Biuletyn Informacyjny Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu

• Periodyk wydawany od 2001 roku z inicjatywy Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, na łamach czasopisma publikowane są prace naukowe Biblioteki UMK.

• Libri Gedanenses

• Wydawany od 1967 roku rocznik Polskiej Akademii Nauk, w latach 1975-1993 zawieszony następnie wznowiony w 1994 roku. Na łamach Libri Gedanenses znajdują się liczne artykuły prezentujące treści z dziedziny bibliotekoznawstwa i historii książki.

• Notes Konserwatorski

• Czasopismo ukazuje się nieregularnie dzięki inicjatywie Biblioteki Narodowej w Warszawie. Każdy z tomów Notesu Konserwatorskiego opisuje problemy ochrony i konserwacji zbiorów.

• Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej

• Założony został w 1929 roku. Po II wojnie światowej stał się organem naukowym Kórnickiej Biblioteki Polskiej Akademii Nauk. Jako nieregularne czasopismo dostarcza analizy z dziedziny historii i rozprawy historycznoliterackie z XIX wieku, głównie wykorzystuje zbiory własnej biblioteki.

• Polish Libraries Today

• Wydawany przez Bibliotekę Narodową w Warszawie. Z myslą o zagranicznych czytelnikach anglojęzyczny periodyk porusza zagadnienia współczesnego bibliotekarstwa polskiego. Zawiera artykuły, recenzje i przeglądy dotyczące organizacji bibliotekarstwa polskiego, działalności bibliotek, zagadnień informacji naukowej. Od 2001 roku posiada także elektroniczną wersję.

• Przegląd Biblioteczny

• Założony w 1927 roku kwartalnik naukowy, przejściowo w latach 1972-2003 wydawany był wspólnie przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich i Bibliotekę Główną Polskiej Akademii Nauk, od 2005 r. ponownie wydawcą Przeglądu Bibliotecznego jest samodzielnie SBP. Przegląd Biblioteczny zawiera: artykuły, sprawozdania, recenzje i przeglądy piśmiennictwa oraz kronikę najważniejszych wydarzeń z zakresu bibliotekarstwa i informacji naukowej. Stałym dodatkiem jest Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej.

• Przegląd Informacyjno- Dokumentacyjny

• Wydawany przez Centralny Ośrodek Naukowej Informacji Wojskowej od 1910 roku jako dwumiesięcznik. Przegląd Informacyjno-Dokumentacyjny zawiera działy: Teoria i praktyka informacyjna oraz Bibliografie. Przeznaczony jest dla żołnierzy i pracowników resortu obrony narodowej.

• Roczniki Biblioteki Narodowej

• Wydawane przez Bibliotekę Narodową w Warszawie od 1965 roku czasopismo naukowe zawiera treści dotyczące nauki o książce, bibliotekarstwa, informacji naukowej, księgoznawstwa, edytorstwa i czytelnictwa. Służy ogłaszaniu rozpraw przez pracowników instytutów BN.

• Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

• Ukazuje się od 1955 roku. Po przeprowadzonej reaktywacji Polskiej Akademii Umiejętności czasopismo zaczęło ukazywać się pod zmienionym tytułem jako Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Poruszane tematy dotyczą Krakowa i jego kulturalnej sfery życia w przyszłości.

• Roczniki Biblioteczne

• Wydawany od 1975 roku, początkowo jako kwartalnik, później w półrocznik. Roczniki Biblioteczne są organem naukowym szkół wyższych. Od 1967 roku był organem Komisji do Spraw Bibliotek i Informacji Naukowej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Na treść Roczników Bibliotecznych składają się artykuły z zakresu bibliologii (księgoznawstwa, historii książki i bibliotek), a także sprawozdania z działalności bibliotek szkół wyższych oraz instytutów kształcących bibliotekarzy.

• Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego

• Periodyk stanowi kontynuację Rocznika Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu, wydawanego od 1994 roku.

• Studia Bibliologiczne

• Wydawane przez Uniwersytet Śląski w Katowicach, ukazują się nieregularnie od 1983 roku. Tomy zawierają artykuły, recenzje, przeglądy obejmujące problemy bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, czytelnictwa i księgoznawstwa. Autorstwo niektórych tomów jest ogólnopolskie.

• Studia o Książce

• Rocznik wydawany od 1970 roku, poświęcony zagadnieniom produkcji książki, księgarstwu, bibliotekoznawstwu i czytelnictwu, zamieszcza rozprawy z zakresu nauki o książce oraz informacje o literaturze zagranicznej na ten temat. Ostatni tom ukazał się w 1993 roku. Nie przewiduje się kontynuacji.

• Zagadnienia Informacji Naukowej

• Wydawany o 1993 roku półrocznik poświęcony został problemom teorii i praktyki informacji. Wydaje go Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego przy współpracy Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Publikuje autorów z całej Polski.

• Ze Skarbca Kultury

• Ukazujący się nieregularni od 1951 roku biuletyn informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, ma tematykę historyczną. Zawiera niekiedy prace z historii książki, drukarstwa ale także historycznoliterackie, prasoznawcze i oraz z historii kultury.

• Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej

• To ukazujące się w sposób nieregularny od 1993 roku czasopismo Uniwersytetu Jagiellońskiego, zawierające artykuły i materiały dotyczące bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

• Warsztaty Bibliotekarskie.

• Jest to wydawany od 2004 roku kwartalnik Biblioteki Pedagogicznej w Piotrkowie Trybunalskim.

Ogólnopolskie czasopisma bibliotekarskie o charakterze informacyjnym i instrukcyjno-metodyczny

Ogólnopolskie czasopisma bibliotekarskie o charakterze informacyjnym i instrukcyjno-metodycznym to, niezbyt obfite w liczbę tytułów wydawnictwa mające stale rosnącą grupę odbiorców. Cechą charakterystyczną dla czasopism należących do tej grupy czasopism bibliotekarskich jest chęć udzielania pomocy niewielkim placówkom bibliotecznym obsługiwanym przez jedno- lub kilkuosobową kadrę bibliotekarską. Placówki takie, ze względu na odizolowanie ich od specjalistów z różnych dziedzin bibliotekarstwa, wymagają specjalnego wsparcia.

Takimi wydawnictwami są np. :

• Biblioteka w Szkole

• Miesięcznik nauczycieli bibliotekarzy wydawany od 1991 roku przez Agencję SUKURS. Biblioteka w Szkole kierowana jest głównie do bibliotek szkolnych i pedagogicznych. Zawarte w nim treści dotyczą m.in.: prawnych regulacji funkcjonowania bibliotek w szkole, awansu zawodowego nauczyciela bibliotekarza. Miesięcznik poprzez zamieszczane materiały metodyczne i informacyjne stara się upowszechniać też czytelnictwo wśród młodzieży, ale głównie odbiorcami są bibliotekarze i nauczyciele.

• Poradnik Bibliotekarza

• Wydawany przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich od 1949 roku jest miesięcznikiem instrukcyjno-metodycznym. Zawiera takie działy jak Problemy - Doświadczenia - Opinie; Biblioteka-Środowisko, Warsztaty czytelnicze. Organ dla bibliotekarzy zawiera artykuły, tematyczne zestawienia książek, relacje.

• Guliwer

• Dwumiesięcznik wydawany od 1991 roku jako specjalistyczne czasopismo dotyczące literatury dla dzieci i młodzieży. Od 2003 roku ukazuje się jako kwartalnik.

Bibliotekarz - organ dla wszystkich bibliotek

Jest to jedno z pierwszych czasopism bibliotekarskich, ukazujących się na ziemiach polskich od początku XX wieku. Pojawienie się Bibliotekarza, a raczej Bibljotekarza (według ówczesnej pisowni) było związane z dynamicznym rozwojem ruchu zawodowego w Polsce i rosnącą potrzebą posiadania przez środowisko zawodowe bibliotekarzy reprezentującego ich organu prasowego. Pierwszy numer ukazał się w kwietniu 1919 roku z podtytułem Organ Sekcji Bibliotek Powszechnych Związku Bibliotekarzy Polskich. Miesięcznik poświęcony sprawom bibliotek i czytelnictwa, pod redakcją Wandy Dąbrowskiej.

INNE:

EBIB — platforma elektroniczna Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przeznaczona jest dla bibliotekarzy, specjalistów informacji oraz dla wszystkich osób zainteresowanych problematyką bibliotekoznawczą.Działa od 1999 roku, tworzona jest przez bibliotekarzy wolontariuszy z całego kraju z różnych bibliotek, zarówno Biblioteki Narodowej, jak i akademickich, publicznych i innych. W ramach portalu utworzono wiele serwisów informacyjnych (prawo, praca, konferencje, czasopisma, katalogi itp.), czasopismo fachowe czy dział publikacji naukowych.EBIB prezentuje także strukturę oraz działalność największej w Polsce i jednej z najstarszych w Europie organizacji zawodowych bibliotekarskich: Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Platforma jest bardzo popularna w środowisku bibliotekarzy, wchodzi do niej ponad 50% czynnych zawodowo bibliotekarzy.

BIBLIOTHECA NOSTRA
ŚLĄSKI KWARTALNIK NAUKOWY
Mamy przyjemność poinformować, że "Bibliotheca Nostra" od numeru 2(18) 2009 stała się naukowym czasopismem recenzowanym z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.
W skład redakcji wchodzą teraz pracownicy Biblioteki Głównej Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki, Uniwersytetu Śląskiego i bibliotek działających w Sekcji Bibliotek Szkół Wyższych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich przy Zarządzie Okręgu w Katowicach.

Bibliotek a Analiz

Dwutygodnik „Biblioteka Analiz" to profesjonalny, prestiżowy informator o rynku wydawniczo-księgarskim. Pismo adresowane jest głównie do pracowników wydawnictw, hurtowni i księgarni, jego celem jest dostarczanie kadrze menedżerskiej szybkiej oraz rzetelnej informacji.
Istnieje na rynku od 2000 roku, ukazuje się w objętości ok. 20-40 str.
W każdym numerze „Biblioteki Analiz" zamieszczane są informacje o wydarzeniach w branży, obszerne wywiady z jej czołowymi przedstawicielami, analizy poszczególnych sektorów rynku, szczegółowe prezentacje firm wydawniczych i dystrybucyjnych.
Zainteresowaniem Czytelników cieszą się także działy "Prawnik radzi" oraz porady z zakresu marketingu, promocji itp., w których analizujemy największe i... najmniejsze sukcesy wydawnictw.
Całości dopełnia błyskotliwy felieton Andrzeja Nowakowskiego. Redakcja wyróżnia wydawnictwa dyplomem WYDAWCY ROKU (tegorocznym laureatem został WSiP).
Dwutygodniowy cykl wydawniczy gwarantuje szybką reakcję na dynamiczne procesy zachodzące w branży wydawniczej. „Biblioteka Analiz" rozprowadzana jest wyłącznie w prenumeracie.nazwa firmy i tytuł czasopisma, dwutygodnika o rynku wydawniczo-księgarskim.Firma powstała w 1999. Jej twórcą był Łukasz Gołębiewski, analityk rynku wydawniczo-księgarskiego, przez wiele lat związany z dziennikiem "Rzeczpospolita". Początkowo firma wydawała wyłącznie dwutygodnik "Biblioteka Analiz" (od stycznia 2000). W maju 2001 przejęła wydawanie "Magazynu Literackiego", zmieniając jego nazwę na "Magazyn Literacki Książki". W 2004 przejęto wydawanie kwartalnika "Wiadomości Księgarskie", zaś w 2007 powołano kwartalnik literacki "Wyspa".Biblioteka Analiz publikuje też fachowe książki (m.in. rocznik "Rynek książki w Polsce"), prowadzi serwis internetowy rynek-ksiazki.pl, zajmuje się badaniami rynku, konsultingiem, prowadzi szkolenia, udostępnia elektroniczne bazy danych o branży wydawniczej i księgarskiej.

Dialogi biblioteczne Od maja 2008 r. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. J. Lompy w Katowicach wydaje "Dialogi Biblioteczne" - pismo o charakterze informacyjno-poradnikowym. Na jego łamach są publikowane artykuły związane z działalnością PBW i jej filii, wywiady z ludźmi książki i prasy, materiały pomocne w codziennym warsztacie pracy nauczyciela-bibliotekarza (m. in. scenariusze zajęć, zestawienia bibliograficzne) oraz teksty prezentujące życie kulturalne regionu

Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, (BABIN) - kwartalnik dotyczący piśmiennictwa zagranicznego, dodawany do Przeglądu Bibliotecznego. Jest opracowywany w Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej. Początkowo publikowana jako Przegląd Piśmiennictwa o Książce (1951-1969). Następnie od roku 1969 publikacja zmieniła nazwę na BABIN.Odbiorcami Przeglądu Piśmiennictwa o Książce byli pracownicy książki z całego kraju. Pozycje były wykazywane pod nagłówkami klasowymi lub przedmiotowymi uszeregowane alfabetycznie po kilka w każdym zeszycie. W każdym z pierwszych roczników (1951-1953) umieszczony jest indeks przedmiotowy, natomiast w czwartym, umieszczono indeks do wszystkich czterech roczników (1954).BABIN dostarcza informacji o artykułach zagranicznych czasopism dostępnych Polsce. Swym tematem obejmować muszą bibliografię, bibliotekarstwo, dokumentację i informację naukową, historię książek bądź spraw wydawniczych.

Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej

Od 1993 roku Towarzystwo wydaje kwartalnik pt. "Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej", w którym zamieszczane są: artykuły problemowe, obszerne streszczenia z literatury zagranicznej z zakresu informacji naukowej i technicznej, doniesienia z życia placówek INT, wiadomości "z kraju i zagranicy", listy, polemiki, opinie oraz recenzje nowości wydawniczych. Dział "kronika PTIN" dostarcza informacji o aktualnie prowadzonej działalności Towarzystwa oraz o jego członkach.

Nad poziomem merytorycznym kwartalnika czuwa komitet redakcyjny pod kierunkiem redaktora naczelnego. Do końca 1999 roku funkcję tę pełnił mgr Marian Surdyk. Na początku 2000 roku nowym redaktorem naczelnym została dr Diana Pietruch-Reizes.

Wydawca: Polskie Towarzystwo Informacji Naukowej Czestotliwosc: Kwartalnik

12

---