1. Współczesna społeczność międzynarodowa - cechy i charakterystyka statyczna i dynamiczna

Cechy współczesnej społeczności międzynarodowej:

• niezhierarchizowana, płaska w skład wchodzą państwa i org. międzyrządowe

• luźna, anarchiczna poprzez akcentowanie suwerenności państw

• powszechna, ale nie jest jednorodna w jej ramach funkcjonują wspólnoty oparte o różne kryteria

• konieczna wszystkie podmioty wchodzą w jej skład; nie mają wyboru

• zdecentralizowana i rozproszona należą do niej wszystkie podmioty, które są w stanie uczestniczyć w stosunkach międzynarodowych, czyli organizacje międzynarodowe, korporacje wielonarodowe, jednostki fizyczne i prawne

• zamknięta w skutek zjawisk kolonizacji i globalizacji objęła cały blok państw, więcej już nie może zawierać

• społeczność wszelkich podmiotów na każdym poziomie podejmujących działania międzynarodowe

• dążenie do wspólnoty wokół wspólnych celów, interesów, wartości (brak świadomości wspólnego działania)

• międzynarodowa społeczność obywatelska wytwarza opinię międzynarodową, tworzy lobbing międzynarodowy, kształtuje międzynarodową świadomość prawną

Kulturowe spojrzenie na społeczność międzynarodową mówi, że tylko narody cywilizowane wchodzą w skład społeczności międzynarodowej. Kryterium cywilizacji = wartości, które łączą interesu wspólnot międzynarodowych; można wykluczyć państwa, które tych wartości nie przestrzegają np. państwa popierające terroryzm, nie uznają wartości w swoim kraju.

F. Tonnis Społeczeństwo to Gemeinschaft, całość konieczna niezależna od członków, preferuje się interesy indywidualne, a interesy wspólne schodzą na margines.

Statyczna zbiór podmiotów składających się na społeczność międzynarodową, które pozataja ze sobą we wzajemnych oddziaływaniach

Dynamiczna nie jest utrwalona, nie sztywna struktura, ulega nieustannym przeobrażeniom

Dynamiki nadają:

• powstawanie i upadek państw, a także secesja, rozpad i dekolonizacja

• powstawanie i rozwiązywanie org. międzynarodowych, a także ich łączenie lub zastąpienie jednej przez drugą oraz przekształcenia wewnętrzne

• internacjolizacja - pokonanie barier porządków prawnych poprzez tworzenie norm, konwencji z możliwością modyfikacji

• integracja - dwa modele integracji: europejski (krocząca integracja, zacieśnianie więzi, tworzenie unii gospodarczej politycznej) oraz amerykański (luźne związki, strefa wolnego handlu)

• globalizacja

Wąskie ujęcie społeczności międzynarodowej = ogół suwerennych państw pozostających ze sobą w stosunkach wzajemnych, opartych o prawo międzynarodowe

Szerokie ujęcie społeczności międzynarodowej = obejmuje również podmioty niesuwerenne zdolne do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, opartych na prawie międzynarodowym

2. Struktura społeczności międzynarodowej i więzi wewnętrzne w jej ramach

International Community of States as a Whole społeczność międzynarodowa jako całość, należy chronić jej dobra jako całości, nie należy rozumieć społ. międzynarodowej jako jednostek.

W ramach społeczności międzynarodowej funkcjonują wspólnoty o charakterze regionalnym, subregionalnym, międzyregionalnym, oparte o kryterium ideologiczne, cywilizacyjne, ekonomiczne

Więzi oparte są na:

• Zasadzie indywidualizmu

• Zasadzie suwerenności państw

• Formalnej równości o charakterze wzajemnym

• Traktowaniu podmiotów z innych państw oparte na preferencji podmiotów własnych

Regulowana systemami normatywnymi różnego rodzaju, nie tylko przez prawo międzynarodowe, ale także prakseologia międzynarodowa, międzynarodowe normy polityczne, moralność międzynarodowa, kurtuazja międzynarodowa, zewnętrzne normy prawa.

3. Globalizacja we współczesnym świecie - istota zjawiska, przejawy, znaczenie

Globalizacja proces niesterowalny, państwa podlegają globalizacji, która wpływa na nie same i stosunki miedzy nimi

• Przedmiotowa powstanie rynku światowego, liberalizacja handlu, powstanie rynku finansowego, przepływ kapitału, powstawanie banków oraz giełd, migracje ludności

• Podmiotowa przenikalność granic, rozproszenie władzy centralnej, aktywizacja władzy lokalnej, państw upadłe

• Funkcjonalna problemy globalne np. środowiska, terroryzm, surowce, woda; wpływa na to jak państwa mają się zachować

4. Prakseologia międzynarodowa

Ujawnia się w korespondencji dyplomatycznej, w aktach spotkań dyplomatycznych, konferencji dyplomatycznych, przeglądów działania umów międzynarodowych, pamiętnikach mężów stanu i dyplomatów.

Siła i sprawność dwie istotne wartości prakseologii . Pozwala określić jak powinien zachować się aktor społeczności międzynarodowej w danej sytuacji.

Zasady działania:

• Uzyskanie swobody ruchów

• Związanie ruchów przeciwnika

• Zasada języczka uwagi (przyłączenie się do najsilniejszego)

• Zasada punktacji (oczekiwanie na rozwój sytuacji)

• Zasada wyboru właściwego kierunku ataku

• Zasada łączenia ciosu z ofertą (technika faktów dokonanych)

Prakseologia to zespół reguł ujawniających się w rokowaniach międzynarodowych, jest to umiejętność tworzenia sojuszy.

Granice działania = prawo międzynarodowe, moralność międzynarodowa

5. Moralność międzynarodowa

Jest to system etyczny, który odnosi się do zachowań społ. międzynarodowej oparty na przekonaniach powinności zachowania się w określony sposób, ale nie łączy się z roszczeniami tego względu (wyegzekwowanie norm nie jest możliwe na drodze prawnej).

Ma charakter obiektywny, należy odróżnić od ocen.

Ma charakter autonomiczny - mówi co jest słuszne i godne.

Różne koncepcje zależności prawa międzynarodowego i moralności międzynarodowej:

• Prawo międzynarodowe wpisane w moralność

• Prawo i moralność się przecinają = część wspólna, część moralna, część prawna

6. Normy zewnątrzpaństwowe

Powstają pod wpływem zobowiązań międzynarodowych. Mogą być ustanawiane autonomicznie na szczeblu konstytucyjnym, ustawowym, podstawowym. Mogą być wytwarzane przez organizacje międzynarodowe. Mogą być ograniczone lub wymuszone przez prawo międzynarodowe lub kwestie nieregulowane, wtedy prawo zewnętrzne ma charakter autonomiczny w tej dziedzinie.

W skrajnych przypadkach były uważane za jedyne prawo, które może wiązać państwa np. faszyści uważali, że nie istnieje prawo międzynarodowe tylko prawo zewnętrzne - państwo nad prawem.

7. Pojęcie prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe publiczne reguluje stosunki między państwami, podmiotami prawa międzynarodowego są suwerenne państwa. Obecnie jest z tym problem, gdyż osoby prawne i fizyczne także uzyskały pewne prawa na arenie międzynarodowej.

Cechy prawa międzynarodowego:

• Podmioty same stanowią prawo i same zobowiązują się do jego przestrzegania. Zależne jest od woli podmiotów wyrażającej się w zwyczaju i traktatach.

• Budowa normy prawa międzynarodowego = domyślna hipoteza i wyraźna dyspozycja. Normie sankcjonowanej nie towarzyszy norma sankcjonująca, więc nie znając całego systemu prawa, nie wiemy jaka sankcja może spotkać tego, co naruszy dyspozycję.

• Brak gwaranta obowiązywania prawa, jednak nie oznacza to całkowitego braku sankcji. Przymus może być użyty indywidualnie lub zbiorowo, ale tylko w sytuacjach wyjątkowych (należy pamiętać, że główne podmioty to państwa suwerenne).

• Brak normy ustalającej katalog źródeł prawa oraz ich hierarchię. Wszystkie źródła mają charakter równorzędny (oprócz ius cogens, które są nadrzędne wobec ius dispositivum).

• Nie jest systemem jednolitym i zupełnym, oprócz norm prawa międzynarodowego obowiązują regionalne i bilateralne.

Prawo międzynarodowe to zespół zwyczajowych, umownych oraz zawartych w uchwałach prawotwórczych norm prawnych o różnym zakresie obowiązywania i skuteczności, regulujących stosunki między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego w procesie współpracy i rywalizacji, które zabezpieczone są sankcjami, w tym przymusem stosowanym indywidualnie i zbiorowo.

8. Koncepcje dotyczące podstaw obowiązywania prawa międzynarodowego

IDEALIZM

• Naturalizm = źródło obowiązywania poza wolą podmiotów, w Bogu lub w naturze społ. międzynarodowej lub jednostek; reguły fundamentem prawa pozytywnego; p.m. niezależne d woli człowieka

• Solidaryzm = państwo to fikcja, realny byt to ludzie, p.m. to prawo ludzi; solidarność przez podobieństwo i przez podział pracy ludzie są sobie bliscy i mają podobne potrzeby, ale różnią się wykształceniem

• Normatywizm = prawo to jeden scalony porządek o wspólnej podstawie; zbudowane w kształcie piramidy podstawa - nowa podstawa funkcjonująca w czasach społ. międzynarodowej (pacta sund servanda), a wyżej jest prawo krajowe (podporządkowane)

REALIZM

• Woluntaryzm = wywodzi się z pozytywizmu, źródło prawa to wola państwa (p. krajowe - wola jednego państwa, p.m. - wola wielu państw), gra sił decyduje o istnieniu p.m. i zakresie jego działania, społeczność międzynarodowa to także podmioty transnarodowe

• Szkoła faszystowska = p.m. to tylko zewnętrzne prawo państwowe, pochodne od prawa wewnętrznego, znaczenie ma państwo najsilniejsze, gdyż ma możliwość narzucania swojej woli innym państwom

• Co jakiś czas odżywa Marksizm = wolę państw wyrażają interesy klasowe (są źródłem prawa międzynarodowego)

Żadna z tych szkół nie dominuje aż tak, żeby zagłuszyć pozostałe. Najbardziej popularny jest nurt woluntarystyczny w podejściu pozytywistycznym. Nie wyjaśnia on jednak, dlaczego niektóre reguły obowiązują, pomimo braku woli państw. Tutaj swoją rację ma teoria mówiąca, że prawo międzynarodowe jest rezultatem splotów czynników kulturowych. To szereg czynników zespolonych, splątanych ze sobą.

9. Jedność i fragmentacja prawa międzynarodowego; podsystemy prawa międzynarodowego i ich autonomia

Fakt, że prawo międzynarodowe nie jest tworzone centralistycznie powoduje, że powstają subsystemy prawne, reżimy szczególne. Prawo międzynarodowe nie jest jednorodne, ulega fragmentaryzacji. Dochodzi do tzw. multiplikacji, a więc różnych porządków prawnych w ramach prawa narodów. Nakłada się na to rozwój sądownictwa międzynarodowego, które nie jest scentralizowane - brak zależności między sądami, brak instancyjności i zależności hierarchiczne.

Fragmentaryzacja (wg G. Hafnera)

• Prawo międzynarodowe stanowi nie tylko porządek prawny, a zespół zróżnicowanych systemów częściowych o różnych poziomach regulacji, które pozostają ze sobą w interakcji.

• Brak zorganizowania powoduje sprzeczności, podziały, kolizje normatywne, napięcia wewnątrz systemowe.

• Dzięki elastyczności łatwiej zmienia się i dostosowuje do zmian w społeczeństwie międzynarodowym.

Jedność (wg Koskenniemi'ego)

• Myślenie w kategoriach jedności prawa narodów, możliwa jest interpretacja współczesnego prawa narodów w kategoriach systemu zorganizowanego.

• Wewnętrzne zróżnicowanie prawa wynika z wolności, zdolności innowacyjnej państw.

• W pluralizmie jest pewne bogactwo - zachowania jedności w różnorodności.

• Self-contained regimes - subsytemy w prawie międzynarodowym, które wykazują znaczną samowystarczalność normatywną (systemy zamknięte):

• Status kanału Kilońskiego w Traktacie Wiedeńskim nadano mu charakter międzynarodowy; ma charakter samowystarczalny (stwierdzono tak w wyroku Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1923 r. w sprawie parowca Wimbledon); nie można tej regulacji uzupełniać przez poszukiwanie norm wewnętrznych.

• Reżim dyplomatyczny wyrok MTS z 1980 r. w sprawie zakładników teherańskich stwierdza, że reguły prawa dyplomatycznego stwarzają self-contained regime; zespół przepisów i zasad, które dotyczą zobowiązań państw zakresie przywilejów, immunitetów oraz ich nadużyć są nienaruszalne - nie można stosować środków odwetowych wobec tego reżimu.

(Sprawa ta może być powołana jako przykład sytuacji, w której państwo ponosi odpowiedzialność za swoje zaniechanie. W listopadzie 1979 roku grupa studentów irańskich zajęła budynek amerykańskiej ambasady w Teheranie. Przez kilkadziesiąt dni budynek był okupowany; przetrzymywano w nim ok. 50 zakładników, z których większość należała do personelu dyplomatycznego i konsularnego misji. MTS stwierdził, że Iran ponosi odpowiedzialność międzynarodową w związku z zaniechaniem podjęcia działań mających na celu ochronę nietykalności pomieszczeń misji, do czego był zobowiązany w świetle odpowiednich norm prawa międzynarodowego.)

• Odpowiedzialność państwa w niektórych działach prawa odpowiedzialność państwa jest wystarczająca np. ochrona praw człowieka lub WTO. Odpowiedzialność państw jest reżimem LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI (przepis szczególny uchyla ogólny dot. tej samej materii), jeżeli szczególny reżim nie jest zupełny to ogólny go uzupełnia.

10. Struktura prawa międzynarodowego jako porządku prawnego

Początkowo wyróżniano:

• Ius bellum (ze względu na ciągłość wojen, obejmowało tylko wojny międzynarodowe)

• Ius pacis (szeroki zakres praw np. prywatnych, administracyjnych, konstytucyjnych

W czasach Konferencji Haskich i Traktatu Wersalskiego pojawiło się dodatkowo:

• Ius cotrabellum (prawo przeciwwojenne)

Wg Gilasa oprócz PMP istnieją także inne działy prawa międzynarodowego:

• Karne

• Administracyjne

• Gospodarcze

• Prywatne

Jeśli chodzi o międzynarodowe prawo prywatne to są dwie szkoły:

• Narodowa = że jest częścią prawa krajowego

• Intencjonalna = jest częścią prawa międzynarodowego

Struktura prawa międzynarodowego wg prof. Mika:

• Cześć ogólna wszystkie elementy, które dot. wszelkich stosunków regulowanych przez prawo międzynarodowe, bez względu do jakiego działu należy

• Źródła prawa

• Traktaty (KW o PT i o PTOM)

• Zwyczaj

• Normy prawa

• Zasady prawa międzynarodowego (deklaracja zasad z 1970, rezolucja ZO ONZ)

• Standardy postępowania (klauzula narodowa, klauzula najwyższego uprzywilejowania)

• Zobowiązania międzynarodowe

• Podmioty zobowiązań (państwa, organizacje, inne)

• Odpowiedzialność państw i organizacji międzynarodowych

• Sukcesja (KW z 1978 i1983)

• Rozwiązywanie sporów (KNZ, Konferencje Haskie)

• Prawo dyplomatyczne i konsularne (KW z 1961, 1963, 1969)

• Działy szczegółowe:

• Prawo międzynarodowe pokoju i bezpieczeństwa (rozbrojenie, ograniczenie zbrojeń, operacje pokojowe, sankcje)

• Prawo konfliktów zbrojnych (konwencje haskie, konwencje genewskie + protokoły)

• Prawo ochrony praw człowieka (Deklaracja Praw Człowieka, Pakty Praw Człowieka, regulacje rejonowe)

• Prawo Karne Międzynarodowe (działalność sądów, MTK, konwencje dot. terroryzmu)

• Prawo zasobów (wspólne rzeki, jeziora, złoża)

• Prawo morza (żegluga, ochrona środowiska, badania)

• Prawo lotnicze i Kosmiczne

• Prawo ochrony środowiska

• Prawo międzynarodowe Gospodarcze

11. Hierarchia w prawie międzynarodowym; hierarchia źródeł i norm

Art. 38 statutu MTS (określa źródła prawa)

„1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

1. konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;

2. zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;

3. zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

4. z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.”

• Źródła prawa nie są uporządkowane hierarchicznie tzn. że normy zawarte w jednych źródłach mogą derogować inne źródła (wyłączając normy ius cogens).

• Jedyną hierarchię ustala art. 103 KNZ, który deroguje późniejsze zobowiązania członków NZ będące w sprzeczności z KNZ.

• Kolejność źródeł podana w art. 38 statutu MTS ma tylko znaczenie praktyczne, w przypadku gdy toczy się postępowanie przed MTS.

• W art. 38 brak uchwał prawotwórczych jako źródła prawa.

• Wszystkie państwa zgodnie uznają równość źródeł prawa.

• Poza źródłami prawa Trybunał może rozstrzygać na podstawie zasady ex aequo et bono (sprawiedliwości i słuszności), a także korzystać z pomocniczych źródeł prawa orzecznictwo i doktryna.

12. Zupełność porządku prawnomiędzynarodowego (problem luk)

Dwa podejścia:

• Jeżeli uznamy, że system prawa międzynarodowego nie jest zupełny mogą się zdarzyć sytuacje, kiedy instytucja rozstrzygająca nie ma norm, którymi się może kierować przy orzekaniu (non liquet).

• Jeżeli uznamy, że system prawa międzynarodowego jest zupełny, to zawsze sądy muszą orzekać co obowiązuje. Każda sytuacja może być rozstrzygnięta za pomocą prawnych mechanizmów działania lex semper liquet).

Luka w prawie międzynarodowym:

• Ujęcie szerokie = sytuacja każdej wątpliwości w porządku prawnym; może istnieć luka intra legen - norma prawna nie jest pełna, a odsyła do innych norm albo zawiera pojęcia otwarte definiowane przez socjologiczne kryteria

• Ujęcie pośrednie = sytuacja nie jest określona w źródle prawa międzynarodowego; luka to nie jest brak normy w konkretnym traktacie, a brak w głównym źródle prawa międzynarodowego

• Ujęcie wąskie = w całym systemie norm międzynarodowych nie ma normy pozwalającej rozstrzygnąć sprawę; nawet odwoływanie się do równości, słuszności, proporcjonalności czy sprawiedliwości nic nie daje

Mechanizmy służące usuwaniu luk (pozornych i technicznych):

• Reguły interpretacji uznane za praw zwyczajowe np. reguła wykładni systematycznej oraz te które wynikają z reguł rozumowania prawniczego np. analogia (wg spojrzenia pozytywistycznego jest niedopuszczalna)

• Zasady ogólne prawa

• Możliwość korzystania z innych systemów normatywnych

• Wszystko co nie jest zakazane jest dozwolone - dopełnienie systemu porządku prawnego międzynarodowego) casus statku Lotus (wyrok STMS z 1927 r. )

Casus międzynarodowy „statku Lotus" z 1928 r. pomiędzy Francją i Turcją, chodziło o kolizję do której doszło na morzu otwartym między statkiem tureckim i francuskim, odpowiedzialny za kolizję był kapitan statku francuskiego, Turcja zdecydowała się na wszczęcie postępowania przeciw kapitanowi francuskiego statku przed własnym sądem co spowodowało negatywną reakcję Francji, uważającej, że w takich przypadkach kapitan statku powinien odpowiadać przed sądem francuskim. Spór był rozstrzygany przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, który stwierdził, że materiały które przedłożyła Francja rzeczywiście świadczą o tym, że tego rodzaju praktyka jest znana w stosunkach pomiędzy państwami ale jednocześnie trybunał stwierdził, że tym koniecznym elementem zwyczaju jest przekonanie, że państwo postępując w określony sposób jest zobowiązane do takiego postępowania czyli opinio iuris polega na tym, że z postępowania państw wynika przekonanie, świadomość, że państwo postępując w określony sposób działa zgodnie z obowiązującą normą (takie zachowanie nie jest alternatywą wobec innych zachowań). Wynika z tego przeświadczenie, że tak należy w danej sytuacji się zachować.

Luka a milczenie prawa :

• Luka to przypadek kiedy nie ma normy, przy czym ten brak jest elementem działań niezamierzonych.

• Milczenie prawa to sytuacja zamierzona przez prawodawcę (świadomy brak regulacji)

13. Sposoby zapewniania spójności prawu międzynarodowemu jako porządkowi prawnemu

• Wyższość Karty Narodów nad innymi zobowiązaniami, umowami stron

• Art. 103: „W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty.”

• Regułą kolizyjna, która daje prymat KN nad innymi umowami, ale nie wspomina o zwyczaju.

• Prymat KN potwierdzono w Konwencjach o Prawie Traktatów (lex posteriori). KN jest LEX SUPERIOR wobec innych traktatów.

• KN to także wiążące rezolucje RB oraz porozumienia zawarte w wykonaniu Karty.

• KN nie określa skutków prawnych przepisu sprzecznego, jednak istnieją reguły regulujące taka sytuację :

• jeżeli zobowiązane istniało przed KN lub rezolucją RB to dochodzi do wygaśnięcia

• jeżeli chodzi o nowy traktat to będzie on nieważny w zakresie sprzecznym

• Ultra vires (poza kompetencjami) RB przyjęła statut TK ds. byłej Jugosławii i Rwandy - takie rezolucje nie mają pierwszeństwa.

• Prymat Karty stał się jasny w latach 90. Wcześniej na art. 103 powołano sie tylko raz sprawa Nikaragui (1986); 1998 r. wyrok dot. Lockerbe atak terrorystyczny na pokładzie samolotu, prymat KN i rezolucji RB został potwierdzony wobec Konwencji Montrealskiej o zniesieniu nielegalnych aktów przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego.

• Ius cogens normy bezwzględnie wiążące, imperatywne, brak możliwości odstępstwa np. zakaz tortur, zakaz użycia siły lub groźby użycia siły.

• Zobowiązania erga omnes wobec wszystkich, służą ochronie dóbr wspólnych np. w sprawie Barcelona Traction zakres zobowiązań nie jest jasny.

W tymże orzeczeniu Trybunał stwierdził oceniając praktykę ustanawiania więzów obywatelstwa osób prawnych: „(...) w prawie międzynarodowym stosuje się per analogiam, choć jeszcze w ograniczonym stopniu, wobec osób prawnych reguły, które normują kwestię obywatelstwa osób fizycznych. Tradycyjna reguła przyznaje prawo wykonywania opieki dyplomatycznej nad osoba prawną państwu pod rządami prawa którego powstała (została zarejestrowana p.m.) lub na terytorium którego ma siedzibę jej zarząd. (...) przy czym, w szczegółowym przypadku, gdy w grę wchodzi wykonywanie opieki dyplomatycznej wobec osoby prawnej, nie można wskazać na kryterium o charakterze absolutnym, które w sposób generalny rozstrzygałoby o efektywności więzów obywatelstwa (...).” Syntetyzując problem Komisja Prawa Międzynarodowego (2006) dała wyraz przekonaniu, że podstawowym kryterium powinno być miejsce rejestracji osoby prawnej, chyba że (1) jest ona kontrolowana przez obywateli innego państwa; (2) nie prowadzi swojej działalności gospodarczej w państwie rejestracji; (3) siedziba zarządu i kontroli finansowej znajdują się na terytorium innego państwa - w sytuacji takiej to właśnie to państwo powinno być uznawane jako państwo obywatelstwa osoby prawnej. 

• Zasady prawa międzynarodowego wymienione w KN i Deklaracji Zasad P.M. z 1970 r.

• Powszechne prawo zwyczajowe uzupełnia traktaty

• Antykolizyjne reguły traktatowe (lex specialis) powinny być stosowane w pierwszej kolejności

• Otwarte klauzule kompetencyjne sądów międzynarodowych

Wady tych instrumentów :

• Ograniczone znaczenie ius cogens i erga omnes

• Ogólność norm KNZ, uwłacza norm materialnych

• Indywidualny charakter norm zwyczajowych

• Brak jednoznacznego określenia wyższości norm powszechnych nad zwyczajowymi

14. Legalizm prawa międzynarodowego: między ex factis ius oritur a ex iniuria ius non oritur

Ex factis ius oritur z nieprawości prawo nie powstaje

Ex iniuria ius non oritur z faktów prawo powstaje

• Nie powinno wynikać prawo z aktów niezgodnych z prawem. Takie działania nie mogą być zalegalizowane.

• Wyrok MTS z 1971 r. w sprawie Namibii stwierdzono, że w przypadku dokonania działań nieprawnych skutki ich będą legalizowane w zakresie ochron ludzkości terytorium nielegalnie okupowanego.

• Turcja najechała Cypr i utworzyła Republikę Płd. Cypru, która nie została uznana (działanie nielegalne).

• Legalizacja stanów nielegalnych = uznanie państwa

• Okupacja wojskowa nie oznacza nabycia terytorium, choć byłaby legalna; obowiązuje doktryna Stimsona (Stimson przekazał przedstawicielom Japonii i Chin w Waszyngtonie notę stwierdzającą, iż USA nie uznają de facto żadnego układu lub sytuacji, które mogłyby przynieść szkodę prawom rządu Stanów Zjednoczonych lub ich obywateli w Chinach.)

• Przedawnienie roszczeń = nie można uważać za przedawnione ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych; w innych przypadkach nie ma jasności

15. Źródła prawa międzynarodowego - pojęcie, rodzaje, katalog

Rodzaje źródeł prawa:

• Źródła poznania prawa (fontes iuris conoscendi)

• Zbiory traktatów, orzecznictwa, precedensów umożliwiające poznanie źródeł formalnych

• Zbiory UNTS (urzędowy zbiór traktatów ONZ, zbiór traktatów RE, oficjalne zbiory orzecznictwa MTS, ETS, prywatne zbiory)

• Źródła obowiązywania prawa - materialne (fontes iuris oriundi)

• Przyczyny powstania i obowiązywania prawa.

• Wola państw (wg pozytywizmu), rozum (wg naturalizmu), asocjacje międzyludzkie (wg socjologizmu).

• Źródła formalne

• Techniczne sposoby tworzenia norm prawnych, zapewnienia im mocy obowiązującej.

• Traktaty, zwyczaj, zasady ogólne prawa.

Katalog źródeł prawa:

• Brak konkretnego jednego zamkniętego katalogu.

• Art. 38 statusu MTS za źródła prawa uznaje: traktaty, zwyczaj, zasady ogólne prawa. Oraz ustalono, że pomocnicze źródła prawa to orzecznictwo i doktryna. Można też orzekać na podstawie zasady ex aeguo et bono.

• Stwierdza się jednak, że nie jest to wyczerpujący katalog źródeł prawa, gdyż nie zawiera prawotwórczych uchwał organizacji międzynarodowych oraz aktów jednostronnych (które nie są jasno określone jako źródła prawa, gdyż mówi się, że są zależne od traktatu lub zwyczaju).

16. Zwyczaj jako źródło prawa międzynarodowego

W statucie MTS zwyczaj to dowód praktyki powszechnej uznanej za prawo

Charakter zwyczaju:

• Pierwotny (kształtuje się niezależnie od normy traktatowej)

• Wtórny (kształtuje się na bazie normy traktatowej)

Dwa sposoby postrzegania zwyczaju:

• Jako proces społeczny, który ma miejsce w płaszczyźnie międzynarodowej, zjawisko empiryczne, spontaniczne, niekierowane. To zjawisko prymitywne, gdyż reguły jego procesu nie są precyzyjne. Wg prawników to źródło materialne.

• Jako rezultat procesu społecznego e postaci formalnej mocy prawnej.

Zwyczaj składa się z PRAKTYKI (USUS) i ŚWIADOMOŚCI PRAWNEJ (OPINIO IURIS). Zarówno praktyka jaki jej świadomość musi wychodzić od państw.

Wygasanie zwyczaju:

• Nie wygasa przez milczenie państw.

• Praktyka może ustać, ale może też się odrodzić po pewnym czasie.

• Nie wygasa poprzez desuetudo - zaniechanie działania, co więcej może być to akceptacją zwyczaju.

• Wygaśnie kiedy zmieniają się okoliczności dot. konkretnych norm zwyczajowych w konkretnej dziedzinie.

• Wygasanie poprzez actum contrarium, czyli pojawienie się nowego zwyczaju, zastępuje stary.

Wykładnia zwyczaju:

Normę zwyczajową należy zrekonstruować, aby móc ją dookreślić do konkretnego przypadku. Granica między ustaleniem istnienia normy a jej wykładnią jest bardzo cienka.

MTS w sporze Nikaragui z USA z 1986 r. uznał, że prawo zwyczajowe podlega wykładni, ale są stosowane inne reguły wykładni, nawet jeśli norma zwyczajowa odzwierciedla normę traktatową.

17. Praktyka jako element prawa zwyczajowego (USUS)

• Praktyka musi być efektywna.

• Może mieć miejsce tylko wtedy, gdy jest tworzona przez państwa. Praktyka samych organizacji wiąże tylko organizacje., ale praktyka państw może wiązać organizacje. (szczególny przypadek organizacji przejmującej kompetencje od państw. Inne podmiotu nie mogą być samodzielnym twórcą zwyczaju, ale mogą mieć wpływ na jego tworzenie.

• Praktyka musi by międzynarodowa, publiczna, uzewnętrzniona, wyartykułowana.

• Może polegać na działaniu lub na zaniechaniu działania (praktyka pasywna)

(MTS w wyroku z 1996 r. w sprawie dopuszczalności groźby użycia siły lub użycia broni jądrowej. Pytanie czy powstrzymywanie się od użycia tej broni po 145 r. to praktyka pasywna czy nie? Niektórzy brak działania interpretują jako zgodę inni jako brak zainteresowania. MTS uznał, że państwa powstrzymujące się niekoniecznie muszą pokazywać swoją praktykę.)

• Podstawy praktyki np.:

• Praktyka dyplomatyczna np. premiera, prezydenta, ministrów

• Praktyka administracyjna

• Praktyka organów regionalnych

• Praktyka sądownicza

• Praktyka dowódców sił zbrojnych

• Podręczniki wojskowe

• Praktyka powinna być jednolita wewnętrznie konkretny podmiot, czyli każe państwo we wszystkich swoich zachowaniach w odniesieniu do określonego przedmiotu swoich zachowań zachowuje się tak samo; kolektywnie spójność zachowań państw, praktyka wspólna i zgodna.

(MTS sprawa Nikaragui - stwierdza, że praktyka nie musi być taka sama w każdym aspekcie, ale musi być znaczący poziom porozumienia między podmiotami tworzącymi prawo zwyczajowe; wystarczy dostateczny poziom spójności taki poziom oczekiwań, z którym związane jest uzasadnione oczekiwanie określonego zachowania)

• Praktyka musi być intensywna nie mogą to być zachowania odosobnione z różnych części świata, mające miejsce w różnym czasie.

• Praktyka musi być reprezentatywna różne państwa powinny w niej uczestniczyć.

• Ważne, żeby praktyka trwała jakiś czas i była nieprzerwana. (Kiedyś uważano, że musi istnieć ciągłość od niepamiętnych czasów, obecnie mogą nawet powstawać zwyczaje błyskawiczne.)

• Składa się z kilku elementów = akty, korespondencja dyplomatyczna, zachowania stron, orzeczenia sądowe.

• Jest amorficzna, nie ma jednego konkretnego kształtu.

• Równość praktyki państw, choć jasne jest że małe państwa mają mniejszą siłę przebicia niż mocarstwa.

18. Świadomość prawna jako element prawa zwyczajowego (OPINIO IURIS)

• Przekonanie, że określona reguła jest istotna.

• Może pojawić się dopiero na końcu kształtowania się normy.

• Zgodność i spójność świadomości prawnej między podmiotami prawa międzynarodowego.

(MTS w sprawie Nikaragui z 1996 r. czy istnieje całkowity zakaz używania broni jądrowej czy w pewnych jest usprawiedliwiony.)

• Opinio iuris jest elementem koniecznym.

• Czy musi być wyartykułowane czy wystarczy przyzwolenie na istnienie norm? Państwa mogą przeciwstawić się praktyce, ale tylko w sposób wyraźny. Milczenie jest przyjmowane za zgodę.

19. Persistent objector w prawie zwyczajowym

Stały sprzeciw, dozwolona forma zgłaszania opozycji w stosunku do powstania normy zwyczajowej lub nadania jej konkretnej treści państwa nie chcą, żeby z danej praktyki narodził się zwyczaj, zespół aktów sprzeciwu.

Reakcja powinna być proporcjonalna do praktyki. Moc jakość sprzeciwu i podmiot zgłaszający zależy od wewnętrznej spójności zgłaszającego.

Reakcja na sprzeciw:

• Jeżeli państwa nie protestują bądź akceptują to sprzeciw będzie skuteczny.

• Zgodny sprzeciw wobec sprzeciwu skutkuje odrzuceniem go, a podmiot sprzeciwiający się jest naruszycielem prawa międzynarodowego.

• Państwa powstające muszą zaakceptować istniejące normy zwyczajowe.

20. Krytyka zwyczaju jako źródła prawa międzynarodowego

Teoria dinozaurowa

• Zwyczaj w związku ze zwiększeniem się liczby państw, ich różnorodnością i standardami cywilizacyjnymi oraz pojawieniem się problemów globalnych znajduje się w fazie schyłkowej.

• Należy korzystać z traktatów i instytucji międzynarodowych, gdyż zwyczaj nie jest w stanie rozwiązać problemy globalne (terroryzm, epidemie).

• Merytoryczni zwyczaj nie nadąża nad dzisiejszymi czasami.

Teoria dynamiczna

• Uznaje znaczenie zwyczaju w odniesieniu do praw człowieka,, kwestii użycia siły zbrojnej, ale w kwestii globalnej jest instrumentem zbyt powolnym.

• Istotna dla zwyczaju powinna być praktyka organizacji międzynarodowych, a w mniejszym stopniu państw.

Teoria niebezpieczeństwa

• Podważenie znaczenia prawa zwyczajowego w niektórych dziedzinach np. w prawach człowieka.

• Krytyka elementu praktyki państw.

• Uzależnienie zwyczaju od prawa krajowego (dezintegracja i niszczenie prawa zwyczajowego).

Teoria liberalna

• W ramach społeczności międzynarodowej istnieją państwa liberalne i nieliberalne.

• Praktyka i opinio iuris państw nieliberalnych nie powinna być brana pod uwagę.

• Powinno się uznawać praktykę, opinio iuris i persistent objector tylko państw liberalnych.

21. Zdolność regulacyjna prawa zwyczajowego

Zdolność regulacyjną możemy określić poprzez praktykę państw, ale problemem może być brak dostępu do tej praktyki. Można ją jednak wnioskować z archiwów i orzeczeń sądów (można uzyskać informacje na temat usus, opinio iuris oraz persistent objector).

Wyrok MTS z 2007 r. w sprawie Bośni i Hercegowiny przeciw Serbii i Czarnogórze

• zaakceptowano reguły wykładni traktatów, mimo tego że są skodyfikowane jako matrycę dla równoległej norm zwyczajowej

• za normę zwyczajową uznaję się fakt, że państw ponosi odpowiedzialność za zachowanie osób, które znajdują się pod jego kontrolą; państwo ponosi odpowiedzialność za zachowania swoich organów oraz za pomoc w popełnieniu naruszenia przez inny podmiot prawa międzynarodowego

Wyrok MTS z 2006 r. w sporze Konga przeciwko Rwandzie

• uznano zwyczajowy charakter skutków prawnych oświadczenia złożonego przez szefa państwa, rządu, MSZ z zamiarem związania się (ponoszenie odpowiedzialności)

• potwierdzenie zwyczajowego charakteru zakazu ludobójstwa

Wyrok MTS z 2007 r. w sporze Konga z Gwineą dot. opieki dyplomatycznej

• wyczerpanie drogi krajowej zanim spór trafi do sądów międzynarodowych (potwierdzenie zwyczajowego charakteru)

• państwo jest odpowiedzialne za wyrządzenie szkody osobie fizycznej lub prawnej z naruszeniem prawa międzynarodowego i w ramach tej odpowiedzialności roszczenia może wysunąć państwo, do którego te jednostki przynależą (potwierdzenie zwyczajowego charakteru)

Wyrok MTS z 2005 r. w sporze Konga z Ugandą

• zwyczajowy charakter norm zawartych w prawach konfliktów zbrojnych

• zwyczajowy charakter obowiązku powstrzymywania się od działań, które polegałyby na zaangażowaniu się w konflikty zbrojne na terenie innego państwa lub w działania terrorystyczne

• zwyczajowy charakter zasady stałej suwerenności nad bogactwami naturalnymi

Wyrok MTS z 2008 r. w sporze Dżibuti z Francją

• praw traktatowe zwyczajem jest wykonywanie zobowiązań w dobrej wierze, nie można się powoływać na prawo krajowe jako na odejście od zobowiązań prawa międzynarodowego

• prawo dyplomatyczne zwyczajowy charakter norm o nietykalności przedstawicieli dyplomatycznych

Zdolność regulacyjna zwyczaju w pewnych zakresach jest nieskuteczna:

• powoływanie instytucji międzynarodowych (brak możliwości dookreślenia zasad działania)

• regulacja procedur sądowych, poza ogólnymi zasadami

22. Kodyfikacja i stopniowy rozwój prawa międzynarodowego

Kodyfikacja to precyzyjne formułowanie i systematyzacja norm prawa międzynarodowego w dziedzinach, w których istnieje już intensywna i szeroka praktyka państw, orzecznictwo i doktryna.

Kodyfikacja zwyczaju przekształcanie norm zwyczajowych w traktatowe, co zapobiega ich wygasaniu.

Rozwój kodyfikacji prawa międzynarodowego:

• XIX wiek pod wpływem pozytywizmu prawniczego, pojawiły się pomysły na kodyfikację (Field, Bluntschli, Fiore)

• Powstanie Instytutu P.M. i Stowarzyszenia P.M. a w 1912 r. Międzyamerykańskiego Instytutu P.M.

• Nurt formalne kodyfikacji od połowy XIX wieku, kiedy to zaczęły powstawać traktaty np. Konwencje Genewskie z 1864 dot. prawa zbrojnego, Deklaracja Petersburska z 1868 dot. pocisków wybuchowych małego kalibru, I Konwencja Haska z 1899 dot. konfliktów zbrojnych, Regulamin Rang z 1815 (wąska regulacja).

• Konferencje Unii Panamerykańskiej w Hawanie i Montevideo (przyjęto wiele konwencji, próba zdefiniowania państwa).

• 1924 Komitet Prawników Ligi Narodów - Konwencja Haska z 1930 r. dot. kolizji ustaw o obywatelstwie.

• 1947 ONZ przyjęło statut Komisji Prawa Międzynarodowego (prawnicy wybierani na 5 lat, w skład wchodzi 34 członków, zajmuje sie rozwojem i kodyfikacją p.m.)

• 1959 r. Komisja P.M. stworzyła wykaz dowodów mających znaczenie dla zwyczaju.

• 2000 r. opracowano reguły dot. zastrzeżeń do traktatów

Rozwój kodyfikacji prawa traktatowego:

• Początkowo rozwijało się jako prawo zwyczajowe. Jeszcze w 1947 r. na sesji w Lozanie stwierdzono, że nie ma potrzeby regulacji prawa traktatowego.

• Konwencja Hawańska z 1928 r. - kodyfikacja norm dla państw amerykańskich (ratyfikowało tylko 8 państw)

• Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów z 1969 r. (weszła w życie w 1980, Polska związała się w 1990)

• Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów Organizacji Międzynarodowych z 1986 r. (nie weszła w życie, Polska nie jest stroną)

• Konwencja Wiedeńska o Sukcesji Państw w Odniesieniu do Traktatów 1978 r.

Tryptyk wiedeński Komisji P.M.:

• Zbieżny poprzez używane wyrażenia, a zwłaszcza definicje traktatów

• Wyłączenie zagadnień odpowiedzialności państw, wojny

• Możliwość zastosowania do statutu organizacji międzynawowych

• Nieretroaktywność konwencji

Czwarta Konwencja Wiedeńska dot. działania traktatów w trakcie konfliktów zbrojnych jest w przygotowaniu.

23. Pojęcie traktatu - definicja i rodzaje

TRAKTAT Każde porozumienie międzynarodowe, co najmniej miedzy dwoma podmiotami prawa międzynarodowego poddane prawy międzynarodowemu bez względu na jego nazwę i liczbę dokumentów, których się składa, zawarte w formie pisemnej.

• każde porozumienie ważna intencja stron dla wprowadzenia praw i obowiązków; musi być zgodne bez względu na ilość dokumentów, bez błędów co do faktu, bez przymusu

• forma pisemna samo złożenie oświadczeń woli nie jest wystarczające, potrzebna jest postać pisemna jako dowód zawarcia porozumienia, podpis i data nie są konieczne jednak ich brak stwarza problemy

• zawarte między min. dwoma podmiotami prawa międzynarodowego traktatem nie jest jednostronne oświadczenie woli (szczególne podmioty międzynarodowe - Stolica Apostolska, Zakon Kawalerów Maltańskich, strona walcząca w konflikcie, ruch narodowyzwoleńczy)

• nazwa traktat może mieć jakąkolwiek nazwę, nie ma ona znaczenia i nie wpływa na ważność traktatu

• poddanie porozumienia prawu międzynarodowemu każde porozumienie zawarte między państwami to traktat jest domniemaniem wzruszalnym, ponieważ niektóre porozumienia reguluje prawo krajowe; traktaty to tylko te porozumienia, które są regulowane prawe międzynarodowym

Rodzaje traktatów:

• wg kryteriów wyznaczonych przez państwo merytoryczne, geograficzne, otwartość

• podział na traktaty główne i wykonawcze

• wg znaczenia prawnego dwustronne i wielostronne

• traktaty prawotwórcze i traktaty-kontakty

24. Traktaty jako statuty organizacji międzynarodowych

Konwencja Wiedeńska ma zastosowanie do każdego traktatu, który jest aktem konstytucyjnym organizacji międzynarodowej, oraz do każdego traktatu przyjętego w ramach organizacji międzynarodowej, jednakże bez uszczerbku dla jakichkolwiek odpowiednich reguł organizacji.

• na zewnątrz statut jest traktatem

• wymiar wewnętrzny - statuty traktowane są jak akty konstytucyjne

Konsekwencje szczególnych statutów konstytucyjnych organizacji międzynarodowych

• W odniesieniu do zastrzeżeń jeśli statusu milczy na temat zastrzeżeń należy uznać że są one niedopuszczalne (reguła bardziej pragmatyczna - więc są od niej wyjątki).

• uznaje się że wyłączenie zobowiązań względem konkretnego p.czł. dokonuje się za zgodą wszystkich p.czł

• art. 28 KW jeśli traktat jest aktem konstytucyjnym organizacji zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez odpowiedni organ tej organizacji

• W odniesieniu do wykładni statuty mają naturę ewolucyjną ( są żywymi instrumentami ), główny akcent trzeba położyć na regułę efektywności, aby organizacja mogła efektywnie spełniać swoje cele.

• podstawa efektywności została zawarta w opinii doradczej MTS z 1949 za straty poniesione w służbie ONZ - MTS podkreślił efektywny charakter wykładni statutu, KNZ nie przesądza o osobowości prawnej

• W odniesieniu do członkostwa mówimy o nabyciu członkostwa, zwykłe traktaty określają warunki jakie państwo musi spełnić aby być stroną traktatu, przystąpienie to czynność jednostronna państwa

• W sferze wypowiedzenia traktatu i jego wygaśnięcia art.56 KW okoliczności jednostronnego wypowiedzenia, statuty często przewidują możliwość wystąpienia po spełnieniu pewnych warunków - Traktat Lizboński

• Zmiana traktatu klasyczne traktaty mogą być zmienione wspólną wolą stron, przy statutach decyzja zapada najczęściej przy org. decyzyjnych (np. art.108 KNZ -o zmianie decyduje 2/3 ZO, aby poprawka weszła w życie musi być ratyfikowana przez 1/3 p.czł. oraz wszystkich stałych członków RB)

25. Zdolność traktatowa podmiotów prawa międzynarodowego

art.6 KW o PT: „Każde państwo ma zdolność do zawierania traktatu.”

Ta zdolność wynika z suwerenności, która jest narzędziem prowadzenia polityki zagranicznej.

Sprawa statku Wimbledon z 1923 roku ( Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej; Francja, Włochy, Japonia, GBR v. Niemcy)

STSM odniósł się do postanowienia art. 380 Traktatu Wersalskiego z 1919 roku. Stanowił on, że Kanał Kiloński (położony na terytorium Niemiec, łączący Morze Bałtyckie z Morzem Północnym) będzie otwarty na zasadzie równości dla żeglugi statków handlowych oraz okrętów wojennych wszystkich państw pozostających w stanie pokoju z Niemcami. STSM wskazał, co następuje: „Bez wątpienia, traktat przewidujący takie zobowiązanie ogranicza suwerenność państwa w tym znaczeniu, że zmusza je do postępowania w pewien określony sposób. Ale prawo zawierania takich traktatów ograniczających władcze kompetencje państwa - dop. aut.] stanowi jednocześnie atrybut samej suwerenności”.  

26. Zdolność traktatowa organizacji międzynarodowych

Zdolność traktatowa organizacji międzynarodowych jest atrybutem ich podmiotowości w prawie międzynarodowym. Zdolność organizacji do zawierania traktatów międzynarodowych jest potwierdzona w praktyce oraz w różnych źródłach prawa (np. art. 6 KW o stosunkach traktatowych organizacjami międzynarodowymi).

27. Przebieg procedury traktatowej

Rokowania (nie są regulowane Konwencją Wiedeńską)

• W zależności od przedmiotu umowy są prowadzone przez odpowiednie osoby. Zazwyczaj rokowania prowadzone są na niskim szczeblu - eksperci, szefowie misji dyplomatycznych. Jest to jedna z reguł prakseologicznych dających możliwość wycofania się, gdy rokowania się nie powiodą.

• W sytuacji, gdy przedmiot umowy nie wzbudza wątpliwości mogą być prowadzone na wyższym szczeblu (minister, wiceminister)

Przyjecie tekstu

• Przyjęcie tekstu traktatu co do zasady następuje w wyniku zgody wszystkich państw uczestniczących w jego opracowaniu.

• Przyjęcie tekstu traktatu na konferencji międzynarodowej następuje, w drodze głosowania, większością dwóch trzecich państw obecnych i biorących udział w głosowaniu, chyba że taką samą większością postanowią one zastosować inną regułę.

• Nie jest formą wiążącą, nie rodzi skutków prawnych, więc rokowania mogą być jeszcze otwarte.

Uznanie ostatecznego tekstu traktatu, czyli autentyfikacja

• nie powinno się otwierać już rokowań, tekst jest autentyczny i ostateczny

• strony same ustalają jak określić ostateczność tekstu

• podpisanie - złożenie podpisu

• podpisanie ad referendum - podpis z zastrzeżeniem potwierdzenia

• parafowanie - złożenie inicjałów

• art. 18 KW o PT = obowiązek nieudaremniania przedmiotu i celu traktatu (dla państwa, które podpisało traktat lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących traktat z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, dopóki nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tego traktatu, lub wyraziło zgodę na związanie się traktatem w ciągu okresu poprzedzającego wejście traktatu w życie, jeśli takie wejście w życie zbytnio się nie odwleka)

• istnieje możliwość tymczasowego stosowania traktatu (jeśli traktat tak postanawia lub strony tak uzgodniły)

Ostateczne związanie się traktatem

• nie oznacza, że traktat zaczął obowiązywać

• otwarty katalog sposobów wyrażania zgody na związanie się traktatem (sposoby związania się traktatem patrz: pytanie 30)

Wejście w życie traktatu

• strony mogą same ustalić kiedy traktat wejdzie w życie, jeżeli tego nie zrobią to wchodzi w życie, kiedy wszystkie państwa negocjujące się na to zgodzą

• w praktyce traktatów dwustronnych przyjęło się, że wchodzą w życie wraz z wymianą dokumentów

• w przypadku wielostronnych wchodzą w życie po przekroczeniu progu dokumentów ratyfikacyjnych od państw będących stronami (znaczenie depozytariusza, który czuwa nad tym ile dokumentów zostało już ratyfikowanych)

• są też konwencje o wysokich progach wejścia w życie np. całkowity zakaz prób jądrowych - wymienia państwa, które muszą się związać by mógł wejść w życie

• rzadko traktaty wielostronne nie wskazują żadnych progów, ale zdarza się to np. WTO

• traktaty o niskich progach, aby szybko mogły wejść w życie np. protokołu do Konwencji Genewskich

• są również takie traktaty, które nigdy nie weszły w życie

• substytutem wejścia wżycie traktatu jest jego tymczasowe stosowanie

28. Pełnomocnictwo w procedurze zawierania traktatu

Pełnomocnictwo oznacza dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek innej czynności związanej z traktatem

Osobie reprezentującej państwo udzielane są instrukcje (dokument wewnętrzny państwa). Naruszenie instrukcji nie ma wpływu na ważność traktat.

Daną osobę uważa się za reprezentującą państwo, jeżeli:

• przedstawi ona odpowiednie pełnomocnictwo

• z praktyki odnośnych państw lub z innych okoliczności wynika, że miały one zamiar uważać daną osobę za reprezentującą państwo w tych celach i zwolnić z przedkładania pełnomocnictw.

Ze względu na funkcje i bez potrzeby pełnomocnictw, następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:

• głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla dokonania wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu

• szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu traktatu między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym

• przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub przy jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu traktatu na tej konferencji, w tej organizacji lub w tym organie

Czynność dotycząca zawarcia traktatu, dokonana przez osobę, która nie może być uważana za upoważnioną do reprezentowania państwa w odnośnych celach, jest prawnie bezskuteczna, chyba że zostanie później zatwierdzona przez to państwo.

29. Rejestracja traktatów

Regulowana jest przez art. 102 KNZ, Regulamin Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz art. 80 KW o PT.

Art. 80:

„1. Traktaty po ich wejściu w życie będą przesyłane do Sekretariatu Narodów Zjednoczonych celem - zależnie od okoliczności - zarejestrowania ich lub wciągnięcia do ewidencji i wykazu oraz opublikowania.

2. Wyznaczenie depozytariusza stanowi upoważnienie dla niego do wykonywania czynności wymienionych w ustępie poprzednim.”

• Rejestracja następuje między ostatecznym uznaniem tekstu traktatu a wejściem w życie.

• Skutkiem braku rejestracji jest zakaz na powoływanie się na organy ONZ, ale na arbitraż międzynarodowy można się powołać nawet w przypadku niezarejestrowanych umów.

• Traktaty powinny być zgłaszane do rejestracji przez strony. Wyjątkiem są traktaty, których stroną jest ONZ lub zostało one upoważnione do zarejestrowania i umowy, których ONZ jest depozytariuszem (są one rejestrowane ex oficio) Pozostałe rejestrowane na wniosek stron.

• Obowiązek rejestracji dot. zmian i oświadczeń związanych z traktatem.

• Data rejestracji = data wpłynięcia do Sekretariatu ONZ

• Klauzula „ne varietur” - potwierdzenie autentyczności i stateczności

Publikacja

• po angielsku i francusku, jeśli nie jest to język autentyczny to dodatkowo w języku autentycznym

• zazwyczaj publikowane w całości (z wyjątkiem umów technicznych, dot. konferencji i spotkań, publikowanych w inny sposób - te publikuje się na zasadzie wyciągu)

• zbiór traktatów publikowany co miesiąc

30. Sposoby wiązania się traktatem

Katalog sposobów związania się traktatem jest otwarty. Państwa mają swobodę w doborze formy.

Podpisanie

• gdy traktat tak postanawia

• w inny sposób tak ustalono

• zamiar taki wynika z pełnomocnictw lub ujawniony został w trakcie negocjacji

Wymiana dokumentów

• dokumenty przewidują, że wymiana ma skutek związania się traktatem

• w inny sposób tak ustalono

Przyjęcie traktatu, Zatwierdzenie lub Ratyfikacja

• traktat tak postanawia

• w inny sposób tak ustalono

• przedstawiciel państwa podpisał traktat z zastrzeżeniem ratyfikacji, zatwierdzenia lub przyjęcia

• zamiar wynika z pełnomocnictw lub wyrażony w czasie negocjacji

Przystąpienie

• traktat tak postanawia

• w inny sposób tak ustalono

• wszystkie strony zgodziły się na taką formę związania się

Artykuł 16

„Jeżeli traktat nie postanawia inaczej, dokumenty ratyfikacyjne, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia ustanawiają zgodę państw na związanie się traktatem z chwilą:

a)  wymiany ich między umawiającymi się państwami;

b)  złożenia ich depozytariuszowi lub

c)  notyfikowania ich umawiającym się państwom lub depozytariuszowi, jeżeli tak uzgodniono.”

31. Depozytariusz traktatu i jego funkcje

Depozytariusz to w prawie międzynarodowym to państwo, organizacja międzynarodowa lub organ organizacji międzynarodowej przechowujący oryginał umowy międzynarodowej (wielostronnej) oraz dokumenty z nią związane (dokumenty ratyfikacyjne, zastrzeżenia, sprzeciwy do zastrzeżeń, oświadczenia, itd.).Wyznaczenia depozytariusza traktatu mogą dokonać państwa negocjujące w samym traktacie bądź w jakikolwiek inny sposób. Funkcje depozytariusza traktatu mają charakter międzynarodowy i obowiązkiem depozytariusza jest działać bezstronnie przy ich wykonywaniu.

Funkcje depozytariuszy:

• sprawowanie pieczy nad oryginalnym tekstem traktatu oraz nad wszelkimi pełnomocnictwami

• sporządzanie uwierzytelnionych odpisów oryginalnego tekstu oraz przygotowanie każdego następnego tekstu traktatu

• przyjmowanie podpisów pod traktatem oraz przyjmowanie i sprawowanie pieczy nad dokumentami, notyfikacjami i zawiadomieniami odnoszącymi się do niego;

• badanie, czy podpis lub dokument, notyfikacja lub zawiadomienie odnoszące się do traktatu jest w należytej i właściwej formie

• informowanie stron i państw uprawnionych do stania się stronami traktatu o czynnościach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących traktatu;

• informowanie państw uprawnionych do stania się stronami traktatu o dacie otrzymania lub zdeponowania takiej liczby podpisów lub dokumentów ratyfikacyjnych, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia, jaka jest wymagana dla wejścia traktatu w życie;

• zarejestrowanie traktatu w Sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych;

32. Zasada pełnego związania się traktatem

Zasada integralności traktatu co do zasady traktat powinien obowiązywać jako całość, jednak istnieją wyjątki:

• możliwość częściowego związania się traktatem

• możliwość formułowania zastrzeżeń

Możliwość częściowego związania się traktatem jest możliwa w przypadku, gdy traktat tak postanawia lub wszystkie strony traktatu się na to zgodzą. Istnieje możliwość wyboru postanowień, którymi strona chce się związać. Możliwość wyboru dotyczy tylko przypadku, kiedy traktat jasno wskazuje, które postanowienia są opcjonalne. np. Europejska Karta Socjalna z 1961 r. państwo wybiera z grupy postanowienia, którymi chce się związać, ale jest też grupa postanowień obowiązująca dla wszystkich.

33. Sytuacja prawna traktatu między uznaniem ostatecznego charakteru jego tekstu a wejściem w życie

Uznanie ostatecznego tekstu traktatu, czyli autentyfikacja

• nie powinno się otwierać już rokowań, tekst jest autentyczny i ostateczny

• art. 18 KW o PT = obowiązek nieudaremniania przedmiotu i celu traktatu (dla państwa, które podpisało traktat lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących traktat z zastrzeżeniem ratyfikacji, przyjęcia lub zatwierdzenia, dopóki nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną tego traktatu, lub wyraziło zgodę na związanie się traktatem w ciągu okresu poprzedzającego wejście traktatu w życie, jeśli takie wejście w życie zbytnio się nie odwleka)

• istnieje możliwość tymczasowego stosowania traktatu (jeśli traktat tak postanawia lub strony tak uzgodniły)

Ostateczne związanie się traktatem

• nie oznacza, że traktat zaczął obowiązywać

• otwarty katalog sposobów wyrażania zgody na związanie się traktatem

Wejście w życie traktatu

34. Zastrzeżenie a deklaracja interpretacyjna

Zastrzeżenie oraz deklaracja interpretacyjna różnią się co do skutku prawnego:

• skutek zastrzeżenia wyłączenie lub zmiana skutku prawnego, zastrzeżenie modyfikuje skutek prawny i stosunki prawne istniejące w ramach traktatu; skuteczność odnosi się do państwa składającego zastrzeżenie i innej strony traktatu w stosunku z państwem składającym zastrzeżenie

• skutek deklaracji interpretacyjnej nadanie specyficznego znaczenia zakresu traktatu lub niektórych jego postanowień albo dla wyjaśnienia znaczenia traktatu

35. Warunkowa deklaracja interpretacyjna

Warunkowa deklaracja interpretacyjna to takie jednostronne oświadczenie woli złożone na etapie związania się traktatem mocą, którego państwo lub OM uzależnia związanie się traktatem od jego specyficznej interpretacji.

36. Pojęcie zastrzeżenia

Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów z 1969 r. przewiduje możliwość składania zastrzeżeń. Reguluje ona przypadki, w których można zastrzeżenia składać, klasyfikuje traktaty dopuszczające zastrzeżenia oraz przewiduje możliwość składania sprzeciwów do zastrzeżeń.

Zastrzeżenie jednostronne oświadczenie woli bez względu jaką nosi nazwę i w jaki sposób jest wyrażone, dokonane jest przez państwo lub organ międzynarodowy w momencie podpisania, ratyfikacji, formy potwierdzenia: podpisania, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do traktatu bądź gdy państwo notyfikuje przypadek sukcesji, który zmierza do wyłączenia lub zmiany skutku prawnego niektórych przepisów traktatowych w ich zastosowaniu do tego państwa lub organizacji międzynarodowej.

• Jednostronne oświadczenie woli (bez porozumiewania się z innymi, rodzaj dodatkowej umowy związanej z podstawową).

• Składane przez właściwe organy państw lub organizacji międzynarodowych (prawo krajowe lub wewnętrzne prawo organizacji międzynarodowych reguluje kto ma prawo do składania zastrzeżeń).

• Składane do traktatów (generalnie, ale z praktyki potwierdzonej przez Komisję wynika, że zastrzeżenia są składane do traktatów wielostronnych, a te składane do dwustronnych nie są uważane za zastrzeżenia).

• Składane pojedynczo lub wspólnie (ale cały czas pozostają jednostronnym oświadczeniem woli).

• Momenty, w których można zastrzeżenia składać:

• moment podpisania (uznanie ostateczności tekstu, autentyfikacja, może być formą ostatecznego związania się)

• moment ostatecznego związania się (podpisanie, ratyfikacja, przyjęcie, przystąpienie, formalne potwierdzenie)

• moment sukcesji (forma zgody na związanie się traktatem jest przesunięta ze względu na szczególną sytuację dot. cesji, rozpad państwa, odłączenie się części terytorium i powstanie nowego państwa, połączenie państw, powstanie nowego państwa niepodległego; sukcesja wymaga notyfikowania)

• Określony cel - wyłączenie lub zmiana skutku prawnego (zastrzeżenie modyfikuje skutek prawny i stosunki prawne istniejące w ramach traktatu; skuteczność odnosi się do państwa składającego zastrzeżenie i innej strony traktatu w stosunku z państwem składającym zastrzeżenie).

Art. 20 ust 5 KW o PT: „zastrzeżenie ...uważa się za przyjęte przez państwo, gdy nie sprzeciwiło się ono zastrzeżeniu w ciągu dwunastu miesięcy od notyfikowania mu zastrzeżenia albo od dnia wyrażenia zgody na związanie się traktatem, w zależności od tego, która z tych dat jest późniejsza.”

Ogólnie zastrzeżenie nie wymaga przyjęcia. Zastrzeżenie może być przyjęte wyraźnie lub milcząco. Potwierdzenie zastrzeżenia wymagane jest w przypadku:

• ograniczonego traktatu wielostronnego (wszystkie państwa strony muszą zatwierdzić dla zgody na zastrzeżenie)

• statusów konstytuujących organizację międzynarodową, jej kompetencje

• sam traktat wymaga zgody na zastrzeżenie

Sprzeciw jednostronne oświadczenie woli bez względu na to jak jest sformułowane lub nazwane dokonane przez państwo lub organ międzynarodowy w odpowiedzi na zastrzeżenie do traktatu, sformułowane przez inne państwo lub organ międzynarodowy na mocy, którego podmiot zgłaszający zmierza do wyłączenia lub zmiany skutku zastrzeżeń, wyłączenia stosowania traktatu jako całości. Wyróżnia się sprzeciw zwykły i kwalifikowany.

37. Dopuszczalność składania zastrzeżeń

Art. 19 KW o PT:

• Traktat może zakazać zastrzeżeń np. Status Rzymski, Konwencja o Prawie Morza

• Traktat wyłącza możliwość składania zastrzeżeń do określonych postanowień

• Traktat milczy co do zastrzeżeń - można składać jeśli nie uderzają w cel i przedmiot traktatu oraz w integralność traktatu.

• Dopuszczalność zastrzeżeń, gdy norma traktatowa powiela normę zwyczajową (nie skutkuje to wyłączeniem normy zwyczajowej).

• Dopuszczalność zastrzeżeń do ius cogens (zastrzeżenie nie może wyłączyć lub zmienić skutku traktatu w sposób niezgodny z ius Cohen, gdy ona istnieje i traktat powiela ius cogens, zastrzeżenie nie może modyfikować normy ius cogens, gdy norma ius cogens dopiero powstaje należy się spodziewać wycofania zastrzeżenia).

• Dopuszczalność zastrzeżeń do norm niederogowanych (nie ma możliwość złożenia zastrzeżenia, chyba że jest ono zgodne z istotą praw i obowiązków wynikających z traktatu; normy niederogowane - prawo do życia, zakaz tortur itp.).

• Zastrzeżenia do prawa krajowego (ochrona przed przepisami traktatowymi uderzającymi w prawo krajowe)

• Zastrzeżenia do traktatów z dziedziny praw człowieka (bada się zgodność zastrzeżenia z przedmiotem celem, bierze się pod uwagę współzależności praw i wolności człowieka, ich niepodległość, wpływ zastrzeżenia na działanie traktatu).

• Zastrzeżenia do przepisów dot. procedur rozwiązywania sporów lub kontroli wykonywania traktatu (nie są zakazane chyba, że uderzają w postanowienia, które są istotną racją bytu, ma sens jeśli będą działały razem z przepisami, lub kiedy celem jest wyłączenie państwa z procedur)

38. Pojęcie deklaracji interpretacyjnej

Jednostronne oświadczenie woli stron, zmierza do nadania specyficznego znaczenia zakresu traktatu lub niektórych jego postanowień albo dla wyjaśnienia znaczenia traktatu. Mogą być składane do traktatów dwustronnych i wielostronnych i nie gra roli czas złożenia deklaracji interpretacyjnej.

Może być składane zbiorowo przez państwa, jednak złożone rzez wszystkie strony traktatu będzie porozumieniem co do wykładni.

Procedura składania deklaracji interpretacyjnej:

• przez upoważnioną osobę do składania oświadczeń na płaszczyźnie stosunków międzynarodowych

• musi być notyfikowana

• deklaracja interpretacyjna warunkowa (zbliża się do zastrzeżenia, zmierza do uzależnienia związania się traktatem od specyficznego znaczenia lub wyjaśnienia traktatu lub jego części) - zasada pisemności i potwierdzenia

39. Składanie i wycofywanie zastrzeżeń. Badanie ważności zastrzeżeń

Składanie:

• Zastrzeżenie, wyraźne przyjęcie zastrzeżenia oraz sprzeciw wobec zastrzeżenia muszą być sformułowane na piśmie

• Musza być notyfikowane stronom traktatu oraz innym państwom uprawnionym do stania się stronami traktatu.

• Jeżeli zastrzeżenie zostało zgłoszone przy podpisaniu traktatu podlegającego ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu, musi ono zostać formalnie potwierdzone przez państwo czyniące zastrzeżenia w chwili wyrażenia zgody na związanie się tym traktatem. W takim przypadku zastrzeżenie uważa się za złożone w dniu jego potwierdzenia.

Wycofywanie:

• Wycofywanie zastrzeżeń i sprzeciwów do zastrzeżeń, o ile traktat nie postanawia inaczej, może być dokonane w każdym czasie, po pisemnym zawiadomieniu depozytariusza.

• Wycofanie staje się skuteczne w momencie, gdy państwo strona zostało zawiadomione o wycofaniu zastrzeżenia lub sprzeciwu.

• Wycofanie zastrzeżenia nie wymaga zgody państwa, które milcząco lub wyraźnie akceptowało zastrzeżenie.

• W przypadku wycofania zastrzeżenia lub sprzeciwu traktat obowiązuje między stronami w wersji pierwotnej.

Zastrzeżenia mogą być składane na etapie decyzji o związaniu się traktatem. Nie można ich zgłaszać gdy:

• dana umowa zabrani zgłaszani zastrzeżeń

• umowa przewiduje, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia, a dane do nich nie należy

• jest ono sprzeczne z przedmiotem i celem traktatu.

Jeżeli traktat milczy odnośnie zastrzeżeń należy zbadać czy jest ono zgodne z przedmiotem i celem traktatu, jeżeli nie to jest ono niedopuszczalne. Zastrzeżeń zgodnie z doktryną nie można składać odnośnie traktatów z dziedziny praw człowieka i traktatów dwustronnych.

Skuteczność zastrzeżenia nie zależy od późniejszego przyjęcia przez państwa umawiające się. Wyjątki od tej zasady:

• UM może żądać przyjęcia przez państwa tego zastrzeżenia

• gdy z istoty i celu traktatu a także ograniczonej liczby państw wynika, że wszystkie te państwa uważały, że zgoda wszystkich państw jest niezbędna do jego przyjęcia

• UM konstytuuje OM wtedy zgłoszone do niej zastrzeżenie musi być przyjęte przez kompetentny organ tej organizacji

40. Pacta servanda sunt - status prawny, treść i znaczenie

Artykuł 26 (Pacta sunt servanda) „Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze.”

• Dot. tylko traktatów wiążących, przesłanka wejścia w życie uruchamia tę zasadę.

• Określona podmiotowo = tylko strony, które się traktatem związały.

• Traktat wiąże strony tylko w taki zakresie na jaki się zgodziły.

• Konsekwencje związania się to wykonywanie zobowiązań w dobrej wierze.

• Element pozytywny obowiązek wykonywania traktatu w dobrej wierze (negocjowania, wiązania się i wykonywania)

• Element negatywny państwo nie może jednostronnie zwolnić się z wykonywania zobowiązań traktatowych, ani zmienić postanowień traktatu inaczej jak za zgodą pozostałych p.czł. osiągniętą w trybie przyjaznego porozumienia.

• Element negatywny państwo nie może powoływać się na własne prawo w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu (chyba że nastąpiło oczywiste pogwałcenie zasady prawa wewnętrznego o znaczeniu zasadniczym).

41. Podmiotowy i terytorialny zakres obowiązywania traktatów

Zakres podmiotowy obowiązywania traktatu

• Ius facit inter pares (działa między stronami co do zasady)

• Pacta tertiis nec nocent nec prosunt (patrz pytanie 43)

Zakres terytorialny obowiązywania traktatu

• Na całym terytorium państwa, ale strony mogą postanowić inaczej (np. klauzula kolonialna nie obowiązuje w departamentach i terytoriach zależnych, nie jest traktowane jako zastrzeżenie mimo tego , że modyfikuje skutek prawny wobec tych terytoriów).

• Czasami związanie się traktatem obowiązuje terytorium zamorskie np. Konwencja wykonująca Konwencję Morską dot. gatunków migrujących z 1995 r. - UK zobowiązało się do przestrzegania, ale tylko na terytoriach zamorskich.

42. Kolizja traktatów w czasie

Kolizja traktatu konflikt między traktatami dot. tego samego przedmiotu, po sobie następującymi

Art. 30 Konwencji Wiedeńskiej:

„1. Z zastrzeżeniem artykułu 103 Karty Narodów Zjednoczonych, prawa i obowiązki państw będących stronami

kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu będą określane zgodnie z poniższymi ustępami.”

• Priorytet dla Karty Narodów Zjednoczonych = prymat jest powszechny i bezwzględny (niezależnie czy sprzeczny jest traktat dwustronny czy wielostronny, powszechny czy regionalny, jakikolwiek inny); pierwszeństwo obowiązuje także w późniejszych traktatach.

• Art. 103 KNZ: „W razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami członków Narodów Zjednoczonych, wynikających z niniejszej Karty, a ich obowiązkami wynikającymi z jakiegoś innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich obowiązki wynikające z niniejszej Karty.”

„2. Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź ze nie należy uważać go za niezgodny z takim traktatem, postanowienia tego traktatu mają przewagę.”

• Traktat może sam ustalać prymat (zawierać klauzule kolizyjne), coraz częściej jest o stosowane; może dot. konkretnego traktatu, wszystkich wcześniejszych, wszystkich przyszłych lub jakichkolwiek innych.

• Klauzula derogacyjna (pozwala uchylić traktat)

• Klauzula pierwszeństwa (przeważa nad traktatem)

• Klauzula subsydiarności (zgodność, nie narusza innych traktatów)

• Klauzula subordynacyjna (rozłączność)

• Formuła lex posterior (przepisy stosowania traktatów późniejszych) jest zawarta w art. 30 ust. 3 i 4

„3. Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zawieszone na mocy artykułu 59, traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”

• Pełna tożsamość podmiotowa oraz tożsamość przedmiotu

• Traktat wcześniejszy stosuje się w takim zakresie w jakim daje się pogodzić z traktatem późniejszym

„4. Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego:

a) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ustępie 3;

b) w stosunkach między państwem będącym stroną obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

• Brak pełnej tożsamości podmiotów, ale tożsamość podmiotu

• Tam gdzie tożsamość częściowo występuje to stosuje się taką sama regułę jak w ut.3

• W stosunkach między państwem, które jest stroną obu traktatów a tym, które jest tylko jednego, decyduje traktat, który wiąże oba państwa

„5. Ustęp 4 w niczym nie narusza artykułu 41 ani jakiejkolwiek kwestii wygaśnięcia lub zawieszenia działania traktatu na mocy artykułu 60, ani jakiejkolwiek kwestii odpowiedzialności, jaka może wyniknąć dla państwa z zawarcia lub stosowania traktatu, którego postanowienia nie dadzą się pogodzić z obowiązkami tego państwa względem innego państwa na mocy innego traktatu”

• Jeżeli traktat późniejszy zmierza do zmiany traktatu wcześniejszego to stosuje się art. 41 Konwencji Wiedeńskiej.

• Jeżeli zawarcie traktatu późniejszego stanowi naruszenie traktatu wcześniejszego stosuje się art. 60 (wygaszanie lub zawieszanie działania traktatu).

43. Pacta tertiis nec nocent nec prosunt

Umowy ani nie szkodzą, ani nie przynoszą korzyści stronom trzecim. Jest to formuła negatywna w przeciwieństwie do zasady: ius facit inter pares (traktat działa między stronami).

Wyjątki od zasady pacta tertiis nec nocent nec prosunt:

• Pacta in favorem tertii prawa dla państw trzecich, możliwa jest zgoda milcząca

• Pacta In onus/determendi tertii obowiązki dla państw trzecich, tylko zgoda na piśmie

(Zasadą jest zgoda wszystkich państw stron; sam traktat może wymagać zgody pisemnej w obu przypadkach.)

Odwołanie lub modyfikacja obowiązków albo praw państw trzecich (art. 37):

1. Jeżeli dla państwa trzeciego powstał obowiązek zgodnie z artykułem 35, obowiązek ten może być odwołany lub zmodyfikowany tylko za zgodą stron traktatu oraz państwa trzeciego, chyba ze ustalono, iż uzgodniły one inaczej.

2. Jeżeli dla państwa trzeciego powstało prawo zgodnie z artykułem 36, prawo to nie może być przez strony odwołane ani zmodyfikowane, gdy zostanie ustalone, że prawo to zamierzano uważać za nie podlegające odwołaniu ani modyfikacji bez zgody tego państwa trzeciego.

Wyrok MTS w sporze Danii z RFN uznano, że traktat może powodować powstanie normy wiążącej podmioty niebędące stroną traktatu, co może mieć źródło w samym traktacie albo w zwyczaju. Państwa trzecie mogą traktować normę jako obowiązująca:

• Normatywny charakter traktatu (reguluje sytuacje abstrakcyjne)

• Reprezentatywność traktatu (liczne strony)

• Praktyka stosowania traktatu powinna być intensywna

Konwencja Wiedeńska powyższych sytuacji nie reguluje. A art. 38 powierza tę sprawę praktyce, a nie regulacji traktatowej.

44. Ogólna reguła wykładni traktatów

Art. 31 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów:

1. Traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu.

2. Dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje, oprócz tekstu, łącznie z jego wstępem i załącznikami:

1. każde porozumienie dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu; w związku z zawarciem traktatu,

2. każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu.

3. Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

1. każde późniejsze porozumienie między stronami, dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień;

2. każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji;

3. wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami.

4. Specjalne znaczenie należy przypisywać wyrazowi wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron.

Art. 31 zawiera dwojakiego rodzaju dyrektywę wykładni:

• Dyrektywa kierunkowa - w jakim kierunku powinna zmierzać interpretacja dobra wiara, zwykłe znaczenie słów, przedmiot i cel)

• Dyrektywa techniczna - jakie elementy należy brać pod uwagę kontekst, wykładnia systemowa, wykładnia historyczna

Interpretacja w dobrej wierze w sposób umożliwiający wykonanie umowy, nadanie jej użytecznego skutku, czasami rozumie się przez to skuteczność wykładni (domniemanie wzruszalne - można udowodnić, że się nie da nadać skutku użytecznego, ale nie można od razu zakładać, że będzie akt będzie nieskuteczny); osiągnięcie celu, zmierzonego rezultatu.

Zachowanie integralności traktatu moc obowiązująca dot. zarówno całego traktatu jak i każdego załącznika do niego.

Zakaz wykładni traktatu prowadzącej do absurdu dewaluacja traktatu i jego postanowień (zabieg często stosowany przez państwa, chcące się uwolnić z pod postanowień traktatu).

Nie należy interpretować traktatu w zależności od tego, na ile stron nakłada zobowiązania nie można traktatu stosować rozszerzająco wobec strony, która ma zobowiązania, a zwężająco do strony, która ich nie ma.

45. Wykładnia tekstualna traktatów

Opiera się na metodyce gramatyczno-językowej; generalnie jest związana z językiem, czyli semantyką (stosunek znaków do tego co one oznaczają, po prostu znaczenie słów) i syntatyką (sposób wiązania znaków prostych w wypowiedzi złożone, po prostu łączenie wyrazów, interpunkcja).

Art. 31 ust. 1 Konwencji wiedeńskiej:

„Traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz świetle jego przedmiotu i celu”

• Z tego wynika, że tekst traktatu jest punktem wyjścia i ma znaczenie podstawowe. [Spór niderlandzko-francuski = arbitraż rozstrzygnął, że podstawowe znaczenie ma tekst, ale nie znaczy to, że jest uprzywilejowana wykładnia literalna czy słowna]

• Tekst należy interpretować nadając słowom zwykłe znaczenie, a nie szczególne.

• Zwyczajne znaczenie słów = w języku autentycznym traktatu, w jego użyciu powszechnym; jeżeli do jednego słowa przypisuje się wiele znaczeń (polisymia), należy nadać takie, które najlepiej spełnia przedmiot i cel traktatu

• Prof. Szwarcenberger ustalił, że w języku angielski termin „meaning” ma 16 znaczeń. Język angielski jest złym językiem prawniczym, ponieważ jest nieścisły i słowa mają wiele znaczeń. Najlepsze języki prawnicze to francuski i niemiecki.

• Konieczne jest sięganie o słowników przez organy dokonujące interpretacji traktatu, nawet przez sądy międzynarodowe.

• Specjalne znaczeni słów można nadać tylko wtedy, gdy ustalono, że był taki zamiar stron - zamiar wspólny (art.31 ust. 4). Można to zrobić poprzez:

1. Zdefiniowanie znaczenia słowa w słowniczku zawartym w traktacie (wyraźny zamiar)

2. Zawarcie specjalnego porozumienia (wyraźny zamiar)

3. Ujawnienie w późniejszej praktyce, zamiar może być wydobyty w późniejszej praktyce (zamiar dorozumiany)

Wykładnia autonomiczna = szczególne znaczenie słów nadawane po to, aby oderwać traktat od podłoża prawa wewnętrznego; sąd międzynarodowy kreuje pojęcie autonomiczne, tworzone na potrzeby konkretnego traktatu (często stosowane w prawach człowieka)

Szczególne znaczenie słów może być wyrażone jednostronnie warunkowa deklaracja interpretacyjna

Ustalenie zwykłego i szczególnego znaczenia słów jest trudne, ponieważ traktaty nie mają jednego języka autentycznego.

Art. 33 Konwencji Wiedeńskiej:

„1. Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwóch lub więcej językach, ma jednakową moc w każdym z nich, chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły, iż w przypadku rozbieżności określony traktat jest rozstrzygający.

2. Wersja traktatu w języku innym niż, jeden z tych, w których tekst został ustalony jako autentyczny, będzie uważana za autentyczną tylko wówczas, gdy traktat tak postanawia lub strony tak uzgodnią.

3. Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych.

4. Z wyjątkiem wypadków, w których określony tekst zgodnie z ust. 1 jest rozstrzygający, gdy porównanie tekstów autentycznych wykazuje różnice w znaczeniu, której nie usuwa zastosowanie at. 31 i 32, należy przyjąć znaczenie, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu traktatu najlepiej godzi te teksty.”

• Zasada równego znaczenia każdego z języków autentycznych traktatu. Każda wersja jest równie wiarygodna.

• Może się zdarzyć sytuacja, gdy państwa obok języków stron ustalą trzeci autentyczny , który jest rozstrzygający.

• Zasada domniemania takiego samego znaczenia terminów użytych w traktacie, jednak nie jest to domniemanie niewzruszalne (trzeba udowodnić, że słowa mają inne znacznie w obu tekstach autentycznych).

• Zasada godzenia, gdy porównanie traktatów autentycznych nie wysuwa rozwiązania co do znaczenia słowa, należy przyjąć takie znaczenie, które jest najbliższe celowi i przedmiotowi traktatu. Warunkiem skorzystania z zasady godzenia jest nie wybranie języka rozstrzygającego, niemożność usunięcia różnicy w znaczeniu słowa za pomocą ogólnej reguły interpretacji (art. 32) lub prac przygotowawczych (art. 32).

46. Kontekst jako wyznacznik wykładni traktatów

Art. 31 ust. 2 Konwencji Wiedeńskiej:

„Dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje, oprócz tekstu, łącznie z jego wstępem i załącznikami:

1. każde porozumienie dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu;

2. każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu”

12. Kontekst można podzielić na BLISKI sam tekst traktatu (preambuła, załączniki, artykuły) oraz DALEKI obejmujący porozumienia między stronami dot. traktatu oraz dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron dołączony do traktatu, ponieważ ma z nim związek (art.31 ust.2 a) i b))

13. Wykładnia kontekstualna nie wskazuje reguł materialnych ani dokładnego kierunku interpretacji. Wskazuje materiały, którymi należy się wspomóc. Nie ma rangi materiałów pomocniczych.

14. Nie ma reguł formalno-prawnych wskazujących kolejność elementów, do których należy sięgnąć przy interpretacji traktatu. Jedynie logika rozumowania wskazuje, że w pierwszej kolejności sięga się do samego tekstu umowy międzynarodowej

47. Znaczenie przedmiotu i celu traktatu dla jego wykładni

Interpretacja w świetle przedmiot i celu traktatu - nawiązuje do szkoły funkcjonalnej.

Kontrowersyjny problem w doktrynie prawa międzynarodowego - Czy pojęcie „ przedmiot i cel” jest zbitką terminologiczną, czy każdy termin na swoje odrębne znaczenie, ale jest połączony z drugim przez spójnik „i”?

• Nauka niemiecka, austriacka i częściowo amerykańska = uważa, że przedmiot i cel to jedno znaczenie (należy określić funkcje)

• Nauka angielska = pojęcie „przedmiotu i celu” kojarzy z tekstem traktatu

• Nauka francuska = „przedmiot i cel” to dwa różne elementy; przedmiot to tekst, a cel to duch traktatu, przedmiot jest instrumentem celu

Spór doktryn prawa międzynarodowego jak daleko można pójść w interpretacji traktatu? Czy można wyjść poza tekst czy trzeba się go kurczowo trzymać?

Jasin (? - nie jestem pewna co do nazwiska) „przedmiot i cel” nie pozwala przyjąć wykładni nadmiernie wykraczającej poza tekst; cel musi być wywodzony z teksu (preambuły, postanowień...), musi się jednak mieścić w ramach przedmiotu traktatowego; w ramach tych pojęć na tyle, na ile pozwalają na interpretację dynamiczną, cel może być interpretowany poza tekstem; postanowienia niedookreślone pozwalają zdynamizować tekst traktatu - odwołanie do innych norm (nawet nieprawnych np. moralności, ekonomii...)

48. Wykładnia systemowa traktatów

Zakłada sięganie do systemu prawa międzynarodowego zarówno w szerszym i węższym znaczeniu; razem z kontekstem należy brać pod uwagę wszelkie, odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie między stronami normy zwyczajowe, uchwały, zasady ogólne prawa, normy powszechne, normy regionalne, normy partykularne, pierwszeństwo Karty Narodów Zjednoczonych, ius cogens.

Art. 31 ust. 3 c) Konwencji Wiedeńskiej:

„Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

[...] c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami”

• Norma o randze prawa zwyczajowego, działa niezależnie czy w traktacie jest norma odsyłająca do prawa międzynarodowego.

• Jeżeli w traktacie jest klauzula dot. zakresu stosowania norm prawa międzynarodowego to ona będzie stosowana a nie art. 31 ust.3 c)

• Normy prawa międzynarodowego muszą się nadawać do stosowania tego traktatu.

• Muszą być merytorycznie związane z traktatem.

• Muszą mieć zastosowanie w stosunkach między stronami traktatu. O jakie strony chodzi?

• wszystkie strony traktatu - zbyt rygorystyczne podejście

• strony sporu dot. wykładni - zbyt relatywistyczne podejście

• tylko normy zwyczajowe - zbyt zawężające

• sięgamy do takich norm, które wiążą strony sporu i są przyjmowane (choćby milcząco) przez inne państwa strony traktatu - najlepsze rozwiązanie

49. Wykładnia historyczna traktatów

Wykładnia historyczna polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych za pomocą materiałów historycznych. Poddaje się analizie przepisy obowiązujące poprzednio w danym zakresie, wyciąga się wnioski z okoliczności towarzyszących powstawaniu aktu prawnego. Przepis późniejszy uchyla przepis wcześniejszy.

50. Traktat a zwyczaj

Traktaty konstytutywne utrwala normy zwyczajowe, ale może też mieć charakter prawotwórczy dla zwyczaju; traktat i zwyczaj mogą się wzajemnie uzupełniać

Traktaty deklaratoryjne nie maja ładunku prawotwórczego w stosunku do zwyczaju, nie będą też zwyczaju kodyfikowały

Dla ukształtowania się zwyczaju znaczenie mogą mieć traktaty dwustronne lub wielostronne. jeżeli określona klauzula jest powielana w traktatach to znaczy, ze stała się ona zwyczajem międzynarodowym lub że nie jest uznawana jako zasada zwyczajowa.

1985 r. Libia - Malta

Nawet jeśli traktat odgrywa ważną rolę zapisując i definiując bądź rozwijając normy zwyczajowe to istnienia i treści takiej normy należ poszukiwać w usus i opinio iuris.

Trybunał ds. byłej Jugosławii sprawa Delalicza

Ustalenie normy zwyczajowej może być trudne, gdy traktat przyjęty jest przez dużą większość państw, bo tylko praktyka państw może mieć znaczenie.

Wyrok MTS w sprawie Nikaragui

niektóre traktaty wielostronne mogą rodzić prawo zwyczajowe. Jest tak w przypadku traktatów prawotwórczych, kiedy mają charakter reprezentatywny (wiele państw się nim związało), ale trzeba uwzględnić postawę państw traktatem nie związanych.

51. Przyczyny i skutki nieważności traktatów

Przyczyn nieważności zamknięty katalog, wszystkie znajdują się w konwencji wiedeńskiej; domniemanie ważności traktatu (wzruszalne, ale tylko przez odwołanie do KW o PT).

Nieważność względna (możliwość podzielności traktatu)

• Pogwałcenie normy prawa o zasadniczym znaczeniu z prawa wewnętrznego państwa-strony przez traktat

• Szczególne ograniczenie pełnomocnictwa osoby negocjującej i wyrażającej zgodę na traktat, chyba że zostało to ograniczenie notyfikowane stronie negocjującej.

• Błąd dotyczący faktu lub sytuacji, przyjętej przez państwo za istniejąco w momencie zawierania traktatu i będącej podstawą zgody na związanie się traktatem przez państwo. Jeśli państwo przyczyniło się do powstania błędy nie ma prawa powoływać się na nieważność.

• Oszukańcza droga nakłonienia państwa do zawarcia traktatu przez stronę negocjującą.

• Przekupstwo przedstawiciela państwa przez państwo negocjujące.

Nieważność bezwzględna (brak możliwości podzielności traktatu)

• Czyny lub groźby skierowane ku przedstawicielowi państwa przez państwo negocjujące w celu zmuszenia go do zgody na traktat.

• Groźba lub użycie sił wbrew prawu międzynarodowemu w stosunku do państwa przez państwo negocjując.

• Sprzeczność z normą ius cogens

Strony nie mogą traktatem ustalić, że któraś z tych przyczyn w ich przypadku nie będzie obowiązywać.

Skutki nieważności:

• Postanowienia nieważnego traktatu nie mają moc prawnej (traci moc prawną od momentu wejścia w życie).

• Jeżeli na podstawie traktatu dokonano już jakieś czynności prawne:

• Każda ze stron może zażądać od pozostałych, aby w miarę możliwości przywróciły sytuację sprzed traktatu.

• Czynności dokonane w dobrej wierze na podstawie nieważnego traktatu nie są bezprawne.

• Nieważność niestosuje się do strony, której można zarzucić oszustwo, przekupstwo lub przymus.

• W przypadku sprzeczności z ius cogens:

• Strony muszą usunąć wszystkie następstwa czynności dokonanych w oparciu o postanowienia sprzeczne i ius cogens.

• Doprowadzić muszą swoje stosunki do zgodności z tą normą.

52. Przyczyny i skutki wygasania traktatów

Przyczyny wygasania traktatów lista przyczyn jest nieograniczona, może wynikać z KW o PT, z umowy lub innych czynników, w przypadku wygaśnięcia możliwa jest podzielność traktatu

• Wygaśnięcie traktatu na podstawie jego postanowień (zawarty na określony czas) lub za porozumieniem stron.

• Jeżeli traktat tak postanawia to spadek liczby stron traktatu wielostronnego poniżej określonego progu powoduje wygaśnięcie.

• Zawarcie traktatu późniejszego.

• Naruszenie postanowień traktatowych.

• Sytuacja uniemożliwiająca dalsze wykonywanie traktatu.

• Zasadnicza zmiana okoliczności.

• Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych.

• Powstanie nowej normy ius cogens sprzecznej z traktatem.

Skutki wygasania:

• Strony są zwolnione z dalszego wykonywania traktatu, ale utrzymane są w mocy wszelkie prawa i obowiązki powstałe na mocy traktatu przed jego wygaśnięcie, przestaje obowiązywać od momentu wygaśnięcia.

• W przypadku sprzeczności z nowopowstałą normą ius cogens mogą zostać utrzymane tylko te prawa i obowiązki, które dają się z nią pogodzić.

53. Naruszenie traktatu jako przyczyna jego wygaśnięcia

Traktaty dwustronne:

Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedną ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części.

Traktaty wielostronne:

Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia:

1. pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo też do spowodowania jego wygaśnięcia (w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia, bądź między wszystkimi stronami)

2. stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nią a państwem winnym naruszenia;

3. każdą stronę, inną niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu.

Istotne naruszenie traktatu polega na:

• nieprzewidzianym odrzuceniu traktatu

• pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu.\

Powyższe zasady nie mają zastosowania do postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.

Traktat sam może ustalać co się stania w przypadku naruszenia przez stronę.

54. Konflikty zbrojne a traktaty

Konwencja Wiedeńska sprawy podjęcia działań nieprzyjacielskich między stronami traktatu nie reguluję. Sprawą zajęła się Komisja Prawa Międzynarodowego i przygotowała Projekt Artykułów (na jego potrzebę przyjęto definicję traktatu i konfliktu zbrojnego).

• TRAKTAT definicja przejęta z KW o PT (porozumienie wyłącznie między państwami)

• KONFLIKT ZBROJNY wojna państwowa międzynarodowa lub konflikt, który obejmuje działania zbrojne mogące ze swej natury lub z uwagi na swój zakres wpłynąć na stosowanie traktatów między państwami stronami konfliktu zbrojnego, lub między państwem stroną konfliktu zbrojnego, a państwem trzecim, niezależnie od formalnych deklaracji wojny lub innych deklaracji złożonych przez jakąkolwiek lub wszystkie strony konfliktu zbrojnego.

• Przyjmuje się szeroką definicję konfliktu, wojny domowe mogą być umiędzynarodowione.

• Brak automatyzmu - konflikt nie wpływa automatycznie na wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu.

• Traktaty mogą zawierać klauzule mówiące o działaniu traktatu w przypadku konfliktu.

• Zasada przeżycia - przyjmuje się, że traktat będzie obowiązywał mimo konfliktu zbrojnego (12 kategorii traktatów objęto tą zasadą). Jest możliwość ustalenia czy będą działać w całości czy w ograniczeniu.

• dot. prawa konfliktów zbrojnych, w tym humanitarne

• tworzą, deklarują lub regulują stałe reżimy prawne bądź status prawny i stałe uprawnienia

• ustanawiające lub modyfikujące granice lądowe i morskie

• dot. ochrony praw prywatnych (przyjaźni, handlu i żeglugi)

• z zakresu praw człowieka

• ochrona środowiska naturalnego

• dot. dróg wodnych, związanych z nimi instalacji i urządzeń

• prawotwórcze (ogólne unormowania prawne dot. np. zdrowia, obrotu narkotyków)

• dot. rozstrzygania sporów

• dot. stosunków dyplomatycznych

• dot. stosunków konsularnych

• Zdolność państw do zawierania traktatów w trakcie konfliktu zbrojnego:

• rozpoczęcie wojny nie wpływa na zdolność traktatową

• możliwość zawierania umów obejmujących wygaśnięcie lub zawieszenie traktatu

• znaczenie dla sytuacji emigracji rządu w momencie okupacji terytorium państwa

• Podzielność traktatu - traktat dotknięty jest jako całość konfliktem zbrojnym, chyba że możliwe jest oddzielenie jego części (nie stanowią podstawy do wyrażenia zgody związanie się traktatem lub dalsze wykonywanie traktatu nie byłoby niesprawiedliwe).

• Kwestie proceduralne:

• państwo zaangażowane w konflikt, które zmierza do wygaśnięcia lub zawieszenia działania traktatu notyfikuje swój zamiar państwom stronom lub depozytariuszowi

• oświadczenie staje się skuteczne po otrzymaniu notyfikacji przez te podmioty

• prawo do sprzeciwu (oceniany zgodnie z postanowieniami traktatu i regułami prawa międzynarodowego

• utrata prawa do powoływania się na konflikt zbrojny jako podstawę wygaśnięcia, zawieszenia lub wycofania się z traktatu jeśli w momencie uzyskania wiadomości o fakcie wyraźnie uznało traktat za ważny lub z jego zachowania można było uznać, że uznało traktat za ważny

• brak wpływu projektu artykułów na rezolucje RB

• agresor nie może nie ma prawa do powoływania się na wygaśnięcie lub zawieszenie traktatu, państwo napadnięte ma prawo do zawieszenia lub ograniczenia działania traktatu, który jest sprzeczny z prawem do samoobrony

• projekt artykułów nie wpływa na status państw trzecich

• reguła porozumienia stron nie dot. traktatów objętych zasadą przeżycia

• istotne naruszenie, zasadnicza zmiana okoliczności lub sytuacje które uniemożliwią wykonywanie traktatu mogą być podstawą do wygaśnięcia lub zawieszenia

• po konflikcie zbrojnym strony mogą przywrócić traktat

55. Uchwały organizacji międzynarodowych - definicja, rodzaje

Uchwały organizacji międzynarodowych art. 38 zawierający źródła prawa nie wskazuje uchwał organizacji międzynarodowych za jedno z nich; uchwały postrzegane jako akty stosowania, interpretacja lub elementy praktyki. Podzielić je można na decyzje i zalecenia.

Uchwały wiążące organizacji międzynarodowych:

• uchwały pro foro interno wewnętrzna organizacja (regulaminy, przepisy budżetowe, statuty)

• uchwały pro foro externo stosunki zewnętrzne, zwłaszcza między państwami

Aby uchwała posiadała charakter prawotwórczy musi posiadać dwa komplementarne kryteria: (1) musi być prawnie wiążąca, (2) musi tworzyć normy prawa międzynarodowego.

Uchwały prawotwórcze są podejmowane na zasadzie konsensusu lub większości głosów .

Contracting out przegłosowane państwo może oświadczyć, że nie będzie związane uchwałą w całości lub części, zazwyczaj państw oto zdradza swoje motywy.

Contracting in możliwość przystąpienia do uchwały prawotwórczej.

Organizacje posiadające uprawnienia prawotwórcze:

• ICAO (regulaminy standardy, które określają zasady bezpieczeństwa na lotniskach, zuniformizowane i muszą być ściśle przestrzegane, są dołączone do konwencji z Chicago)

• WHO (regulaminy sanitarne dot. klasyfikacji chorób, ewidencji zgonów, zapobiegania chorobom)

• WMO (regulaminy techniczne dot. technicznych aspektów meteorologii)

• Organizacja Dna Morskiego (przepisy dot. poszukiwania i eksploatacji zasobów Obszaru)

• Wspólnota Europejska (podejmuje uchwały jednomyślnie lub większością głosów, państwo przegłosowane jest zobowiązane wykonywać uchwałę)

56. Traktaty a uchwały organizacji międzynarodowych

Znaczenie uchwał organizacji międzynarodowych o charakterze niewiążącym w odniesieniu do traktatów:

• Przyczyniają się do ich powstania (mogą być punktem wyjścia i zapowiadać powstanie traktatu)

• Normy zawarte w ustawach mogą być włączone do traktatów np.:

• do Deklaracji Praw Człowieka Zgromadzenie Ogólne ONZ dołączyło klauzulę, która miała stać się podstawą praw człowieka, a stała się podstawą Paktów Międzynarodowych o Prawach Człowieka

• Deklaracja Praw Dziecka stała się podstawą dla Konwencji o Prawach Dziecka z 1989 r.

• wytyczne Międzynarodowej Agencji Energii Jądrowej, które po roku przerodziły się w Konwencję o wczesnym informowaniu o wypadkach jądrowych

• Wytyczne UNET dot. oceny ryzyka środowiskowego (1987 r.) stały się podstawą dla Konwencji w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ z 1991 r.

• Czasami wpływ norm zawartych w ustawach nie jest bezpośredni, jest jedynie inspiracją dla traktatu i nie zawsze przekłada się na odzwierciedlenie tych norm w traktacie np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie została bezpośrednio odwzorowana.

• Uchwały niewiążące rozwijają standardy traktatowe, które są niedojrzałe lub się nie nadają do regulacji traktatowej, uzupełniają traktaty (tego typu działanie występuje w UNESCO, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Międzynarodowej Organizacji Morskiej) - uchwała dopełnia umowę międzynarodową

• Rola interpretacyjna - pomoc w interpretacji (w KNZ mamy różnego rodzaju postanowienia o charakterze zasad, ich interpretacja dokonuje się poprzez uchwałę Zgromadzenia Ogólnego); szczególnym działaniem interpretacyjnym jest Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego z 24 X 1970 r., rezolucje dot. procesy dekolonizacji z 1960 dot. prawa narodów kolonialnych do samostanowienia, i z 1962 r. dot. stałej suwerenności nad bogactwami naturalnymi; rezolucje dot. nieingerencji w sprawy wewnętrzne z 1981 i 1989; rezolucje dot. nieagresji z 1974 r.

• Rezolucje o charakterze projektującym - zostały wydane na podstawie traktatu, lansują pewne nowe rozwiązania prawne, nigdy nie stały się standardami obowiązującymi, ale mogły mieć wpływ na powstające traktaty.

• Deklaracja Zasad Nowego Ładu Międzynarodowego oraz Karta Praw i Obowiązków Gospodarczych Państw (oba dok. Z 1974 r.) są wyrazem dążenia państw po dekolonizacji, podstawa działań do wyrównania poziomu gospodarczego; wywarły wpływ na Konwencję Wiedeńską dot. sukcesji państw w odniesieniu do mienia, archiwów, długów państw z 1983 roku (która nie obowiązuje), ale także na Konwencję o Prawie Morza (która obowiązuje)

• Uchwały służące implementacji traktatów (wprowadzenie w życie) - taką rolę pełnią Eko-standardy Międzynarodowej Agencji Energii Jądrowej, rezolucje Międzynarodowej Organizacji Morskiej, które zapewniają działanie konwencji o prawie morza.

• W przypadku niektórych uchwał projektujących traktaty może być tak, że uzyskają one samodzielną rangę prawną np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r., pakty które miały stanowić jej ucieleśnienie prawne weszły w życie 1978 r., stała się elementem praw człowieka.

57. Zwyczaj a uchwały organizacji międzynarodowych

Uchwały organizacji międzynarodowych o charakterze niewiążącym mają znaczenie dla zwyczaju.

• Dla praktyki (usus) mogą stanowić jej element, przyczyniają się do jej intensyfikacji lub pobudzenia oraz ustabilizowania i wykrystalizowania, ale nie mogą nigdy praktyki państw zastąpić.

• Mogą mieć także znaczenie dla świadomości prawej (opinio iuris) i zawierać stwierdzenia potwierdzające, że istnieje taka reguła prawna (przekonanie, że praktyka wyraża wiążącą regułę prawną).

58. Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych jako źródło prawa międzynarodowego

Wg prof. Mika Wiążące uchwały organizacji międzynarodowej nie są samodzielnym źródłem prawa, są zależne od statutu organizacji międzynarodowej.

Rozróżnienie uchwał wiążących organizacji międzynarodowych i aktów jednostronnych nie zawsze jest łatwe. Należy jednak pamiętać, że akty jednostronne uważa się za samodzielne źródła prawa. Natomiast uchwały wiążące pochodzą od traktatów (statusów org. międzynarodowych).

Wg Białocerkiewicza Ze względu na ich wagę i ilość należy uchwały międzynarodowe uznać za czwarte główne źródło prawa międzynarodowego. Podstawą obowiązywania i stanowienia prawa międzynarodowego jest wola państw, a organizacje międzynarodowe są wyposażone przez państwa w kompetencje przyjmowania takich uchwał w ich imieniu.

59. Wykładnia uchwał organizacji międzynarodowych

60. Uchwały organizacji międzynarodowych a prawo zwyczajowe

Patrz pytanie 57

61. Akty jednostronne jako źródło prawa międzynarodowego

W praktyce międzynarodowej pojawiają się przypadki kiedy państwo lub organizacja międzynarodowa działając indywidualnie składają oświadczenie bądź też swoim zachowaniem wskazują jednostronnie, że zobowiązują się (czują się związane) pewną regułą zachowania. zgoda wyraźna lub milcząca.

O istnieniu aktów jednostronnych jako źródeł zobowiązań międzynarodowych rozstrzygał MTS w 1974 w sporze między Australią i Nową Zelandią a Francją, w którym chodziło o próby nuklearne. MTS uznał, że może zaistnieć sytuacja, w której państwo kreuje jednostronnie zobowiązania skierowane do innych podmiotów prawa międzynarodowego.

Zobowiązanie takie powinno:

• być wyrażone publiczne (konferencja prasowa, międzynarodowa, dyplomatyczna, spotkanie dwustronne)

• wyrażać zamiar związania się

• nie wymaga się przyjęcia lub akceptacji, ponieważ jest to akt jednostronny

• mieć charakter autonomiczny, niezależny od traktatu, zwyczaju, uchwał prawotwórczych (pojawia się problem dot. zastrzeżeń oraz deklaracji o uznaniu jurysdykcji MTS - czy są deklaracjami jednostronnymi?)

• mieć heteronomiczny charakter

• mieć charakter niekomensualny (jednostronność)

O akcie jednostronnym mówią także inne wyroki MTS:

• wyrok Nikaraguański (deklaracje jednostronne mogą powodować różne skutki prawne dowód prawidłowości faktów, dowód że fakty wiążą się z państwem i mogą być jemu przypisane, dowód pozwalający na odpowiednią kwalifikację prawną faktów)

• sprawa między Burkina Faso i Mali (zamiar związania się nie może być rozumiany subiektywnie, tylko obiektywnie; dowiadujemy się o zamiarze z tekstu oświadczenia i z oceny MTS, ta ocena jest decydująca)

Przykłady aktów jednostronnych:

• przyrzeczenie

• protest

• uznanie

• zawłaszczenie

• zrzeczenie się praw

Prof. Mik nie jest pewny czy akt jednostronny jest samoistnym źródłem prawa, czy przypadkiem nie musi wynikać z traktatu lub prawa międzynarodowego.

Komisja Prawa Międzynarodowego pracowała nad aktem jednostronnym. Prace zakończyły się ustaleniem wytycznych (a nie powstaniem konkretnej regulacji tej sprawy):

• oświadczenia woli muszą być publiczne i wyrażać wolę związania

• ocena dokonywana w dobrej wierze

• moc wiążąca oznacza, że inne państwa mogą powoływać się na to oświadczenie przeciwko państwu składającemu oświadczenie (powstają prawa i obowiązki)

• tylko państwa mogą wdawać akty jednostronne (każde państwo ma do tego prawo)

• ocena skutków prawnych aktów jednostronnych powinna być dokonywana z uwzględnieniem treści, okoliczności, które im towarzyszą i reakcji państw

• oświadczenia są skuteczne tylko wtedy, gdy są składane przez podmioty do tego uprawnione, upoważnione

• mogą być formułowane ustnie lub pisemnie

• mogą być skierowane do jednego państwa, kilku państw, organizacji międzynarodowych lub społeczności międzynarodowej jako całości

• rodzi zobowiązania tylko wtedy, gdy zostało sformułowane w sposób jasny i konkretny (w razie wątpliwości - wykładnia restrykcyjna na rzecz państwa składającego oświadczenie)

• w interpretowaniu wagę należy przywiązać do tekstu w świetle kontekstu i okoliczności złożenia oświadczenia

• oświadczenie złożone z naruszeniem normy bezwzględnie wiążącej jest nieważne

• obowiązki nakłada tylko na podmiot, który to oświadczenie składa (chyba, że inne państwa wyraża zgodę związania się)

• rodzi uprawnienia po drugiej stronie, nie można arbitralnie odwołać takiego oświadczenia (ocena tego uzależniona jest od treści oświadczenia, zakresu w jakim inne podmioty uprawnione z tytułu oświadczenia powołują się na zobowiązania oraz kwestia zasadniczej zmiany okoliczności

62. Orzecznictwo międzynarodowe i krajowe jako pomocnicze źródło prawa międzynarodowego

Orzecznictwo = należy rozumieć szeroko, nie ograniczając się tylko do sądownictwa międzynarodowego, choć przede wszystkim chodzi o orzecznictwo wiążące sądów międzynarodowych i międzynarodowego arbitrażu (wyroki i orzeczenia arbitrażowe)

• wyroki arbitrażowe (władza do rozstrzygania sporów)

• wyroki merytoryczne

• wyroki dot. kompensaty (oddzielone od wyroku merytorycznego, jeśli wymagają bardziej wysublimowanych działań)

• orzeczenia o charakterze proceduralnym dot. środków tymczasowych (postanowienia lub zarządzenia)

• orzeczenia nie mające charaktery wiążącego (soft law, miękkie orzeczenia sądowe) do takich orzeczeń zalicza się opinie doradcze, wydawane w szczególności przez MTS

OPINIE DORADCZE

Europejski Trybunał Sprawiedliwości za „opinię” uznaje orzeczenie, które zezwala lub nie na podjęcie negocjacji przez Wspólnotę lub dot. związania się traktatem; opinia negatywna oznacza, że wspólnota nie może włączyć się do działania (dla ETS opinia jest wiążąca) = nazwa „opinia” może więc być myląca.

Opinie doradcze mimo tego, że nie mają charakteru wiążącego, mają duże znaczenie.

Przenikalność rozumowania w wyrokach MTS i opiniach doradczych (np. opinia doradcza dot. muru palestyńskiego; opinia doradca dot. wykorzystywania broni jądrowej).

Orzeczenia sądów międzynarodowych mogą być zaskarżone (instancyjność organów). Z taką sytuacją mamy do czynienia w org. regionalnych np. UE, ale też w org. powszechnych np. WTO (ale jest to bardziej wyjątek niż zasada).

Orzeczenia, które zapadają w przypadku odwołania:

• rewizyjne (pojawiają się nowe fakty dot. sprawy)

• interpretacyjne (wątpliwości co do treści wyroku)

Im szersze jest spektrum działania sądów międzynarodowych, tym bardziej ogólne (uniwersalne) rozważania są w nich podejmowane. Co wiąże się z tym, że są one mniej konkretne.

Do niektórych wyroków dołącza się opinie:

• odrębne (sędzia nie zgadza się z treścią wyroku)

• indywidualne (sędzia zgadza się z treścią wyroku, ale nie zgadza się z uzasadnieniem)

Opinie odrębne i indywidualne mogą być formułowane w MTS i ETPC, ale np. ETS nie przyjmuje takich rozwiązań. Takie możliwości też raczej nie występują w przypadku arbitrażu międzynarodowego.

Na ustalanie treści norm międzynarodowych wpływ może mieć działalność organów międzynarodowych nie mających charakteru sądowego. Np. Komitet Praw Człowieka ONZ i wiele innych organów strzegących praw człowieka, które nie mają prawa do wydawania wyroków. Wydają one quasi-orzeczenia: opinie, zalecenia itp.

Działanie MTS świadczy o tym, że współcześnie trudno byłoby odrzucić opinię doradcze, gdyż powoływanie się na opinie innych organów może być środkiem służącym wzmocnieniu własnej argumentacji.

ORZECZENIA SĄDÓW KRAJOWYCH = ich rola w sferze regulowanej przez prawo międzynarodowe skupia się na sprawach dot. immunitetu państwa, dyplomatycznego, szefa państwa, rządu, ministrów...

Praktyka sądowa państw jest publikowana najczęściej w języku angielskim. W Polsce nie ma zbioru praktyki międzynarodowej, natomiast UE sprzyja wymianie orzecznictwa międzynarodowego.

63. Doktryna prawa międzynarodowego jako pomocnicze źródło prawa międzynarodowego

Doktryna = przekonanie uczonego co do instytucji, normy, prawa międzynarodowego, które ma pomóc w rozwiązaniu istniejącej kontrowersji związanej z istnieniem danej normy międzynarodowej lub z jej treścią; większą rolę odgrywa w prawie międzynarodowym niż w krajowym

Orzecznictwo międzynarodowe i doktryna są stawiane na równi, mają takie samo znaczenie. Jednak z drugiej strony liczy się tylko ta doktryna, która reprezentuje wiedzę, kompetencje i niezależność.

Ius publicae respondendi ex auctoritate principis = prawo wypowiedzi publicznych z upoważnienia cesarskiego, ma taką moc jakby to sam cesarz rozstrzygał; obecnie ta reguła obowiązuje ale nie do końca, doktryna ma duży wpływ na czynności prawotwórcze, jednak sama prawa nie tworzy.

Rozwój doktryny międzynarodowej:

• Początek w XV wieku; zajmowali się nią teolodzy, profesorzy innych dziedzin prawa, legiści królewscy, którzy pomagali władcy w rozwiązywaniu problemów (dostarczali argumentacji);

nie było to działanie zbiorowe, doktryna działała jako indywidualne dzieła poszczególnych autorów (doktryna akademicka, profesura)

• Duże znaczenie doktryny przy pierwszej próbie kodyfikacji prawa międzynarodowego zwyczajowego.

• 1873 z inicjatywy Szkota J. Loriuar i Argentyńczyka C. Calvo powstaje Instytut Prawa Międzynarodowego w Gandawie. Instytut zbiera się na sesjach po dziś dzień; jego poglądy są dość konserwatywne, mimo tego wydawane przez Instytut rezolucje są brane pod uwagę np. w raportach Komisji Prawa Międzynarodowego.

• W XIX wieku powstaje doktryna prawa międzynarodowego w pełnym tego słowa znaczeniu, ale nadal dużą role odgrywają osoby zajmujące się prawem cywilnym, konstytucyjnym, karnym.

• W XX wieku powstają regionalne sądy międzynarodowe do nich zaczyna trafiać doktryna (profesorzy, ale także osoby będące byłymi pracownikami MSZ). Zaczyna rozwijać się doktryna praktyków, wyrażana przede wszystkim w opiniach indywidualnych i odrębnych. Ponadto doktryna zaczyna wspierać ministerstwa - tworzy się grupy eksperckie, zatrudnia uczonych. Występuje również zjawisko odwrotne - ktoś kto był urzędnikiem MSZ staję się profesorem (np. M. Koskeniemi z Finlandii).

• 1947 zostaje utworzona z inicjatywy ONZ Komisja Prawa Międzynarodowego (kolejne forum, na którym doktryna odgrywa istotną rolę). W skład wchodzi 34 członków m.in. prof. Galicki z Polski. Organ zajmuje się rozwojem i kodyfikacją prawa międzynarodowego.

INTERAKCJA MIĘDZY DOKTRYNĄ A ORZECZNICTWEM

• systematyzuje, porządkuje orzecznictwo

• wykazuje sprzeczności w orzeczeniach sądowych

• klasyfikuje orzecznictwo

• pokazuje linie rozwojowe

• dzięki doktrynie treści z opinii indywidualnych i odrębnych mają większą nośność (doktryna je analizuje)

Sądy międzynarodowe uwzględniają pracę doktryny. Wskazuje się, że wpływa zarówno na sądownictwo klasyczne i arbitrażowe (nie tylko profesura, ale także urzędnicy).

W orzecznictwie MTS odwoływano się do doktryny wprost , gdy wykazywała słuszność i stabilność poglądów. Trudniejsze jest to gdy doktryna nie prezentuje jednoznacznych rozwiązań.

Od wyroku w sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego na Morzu Północnym z 1969 roku zaczyna brać górę doktryna zinstytucjonalizowana ( już nie profesur) np. doktryna Komisji Prawa Międzynarodowego.

Komisja Prawa Międzynarodowego zajęła główne stanowisko w sporze Libii i Tunezji z 1980 roku. Jednak doktryna akademicka wciąż ma znaczenie, jest powoływana np. w pismach stron (memoriały, kontrmemoriały).

64. Normy prawa międzynarodowego - definicja, rodzaje

Norma prawa międzynarodowego = reguła zachowania w stosunkach międzynarodowych, która jest podstawą obowiązku i uprawnienia (roszczenia), która zmierza do jednoczesnego dania wyrazu trzem wartościom pozaprawnym:

• sprawiedliwości (moralność międzynarodowa)

• szacunku (kurtuazja międzynarodowa)

• skuteczności (prakseologia międzynarodowa)

Reguły zachowania = pewne formuły, które mówią kto i w jakich warunkach jak powinien się zachować;

Normy są rekonstruowane z przepisów. Przepisy międzynarodowe czasami norm nie zawierają. Mogą natomiast określać cele i zasady.

CELE przepisy ukierunkowują zachowania, ale ich nie determinują, mają znaczenie w interpretacji norm i zasad, nie można interpretować norm i zasad bez przepisów bez przepisów określających cele (np. art. 1 KNZ, cele często formułowane w preambułach)

ZASADY nie regulują zachowania, nie określają celów, wskazują pewne zasady działania, są kryteriami służącymi ocenie zachowań; formalnie nie powinny stanowić podstawy prawnej roszczeń, w praktyce są powoływane; zawarte są w traktatach lub prawie zwyczajowym; mogą być rozwijane w rezolucjach; mogą mieć znaczenie powszechne, regionalne, dla określonego działu prawa międzynarodowego np. zasada swobody żeglugi, ochrony godności ludzkiej.

Klasyfikacja norm prawa międzynarodowego:

• Ze względu na źródło, w którym są zawarte:

• traktatowe

• zwyczajowe

• zawarte w uchwałach prawotwórczych

Traktatowe i zwyczajowe mogą być tożsame co do treści i podmiotu.

W ogólnych zasadach prawa odnajdujemy raczej standardy zachowania, a nie normy prawne.

Normy prawne można też odnaleźć w aktach jednostronnych.

• Ze względu na zakres obowiązywania:

• powszechne

• partykularne (regionalne, subregionalne, dwustronne)

W prawie międzynarodowym normy powszechne nie mają pierwszeństwa przed normami partykularnymi (norma może uchylać normę powszechną, ale działa tylko w stosunkach regionalnych, musi być to norma późniejsza).

• Ze względy na funkcje:

• bezpośrednio regulują stosunki międzynarodowe (np. zawarte w traktacie dot. ustanowienia reżimu, neutralizacji strefy między walczącymi stronami, dot. przepływu przez terytorium innego państwa, dot. żeglugi powietrznej)

• pośrednio regulują stosunki międzynarodowe (np. treść organów, procedury postępowania)

• Ze względu na funkcje (normy traktatowe):

• normy stopniowo rozwijające prawo międzynarodowe (opracowywane w dziedzinach, w których brak praktyki państw i praktyki orzeczniczej, brak jednolitego stanowiska doktryny) normy dot. praw człowieka, wyłącznej strefy ekonomicznej przewidziane w Konwencji o Prawie Morza z 1982 r. (nowa instytucja zastępująca wyłączną strefę rybołówczą), normy z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych (dot. organizacji integracyjnych, traktaty tworzące integrację)

• normy kodyfikujące prawo międzynarodowe (intensywna, jednorodna praktyka, zawierane w traktatach, rzadko traktat kodyfikuje całkowicie) Konwencja o Prawie Morza 1982 r. - przepisy dot. szelfu kontynentalnego

• normy ujednolicające prawo międzynarodowe (odnoszą się do prawa krajowego, są wyrazem funkcji jaką prawo międzynarodowe ma na prawo krajowe; dot. sfery prywatno-prawnej, ale także prawa karnego; zawierane są w traktatach, ale także w ustawach) organy zajmujące się ujednolicaniem prawa UNITRAL (Komisja Narodów Zjednoczonych), UNIDROIT (organizacja międzynarodowa), Haska Konferencja Międzynarodowego Prawa Prywatnego

• Ze względu na skuteczność:

• bezpośrednio skuteczne (powoływane przez podmioty prawa krajowego wprost przed organami krajowymi)

• pośrednio skuteczne (skierowane do organów państwa, wyrażają nakaz wydania przepisów gospodarczych pozwalających na wykonywanie normy, nie mogą być podstawą do rozstrzygnięć krajowych)

To nie jest tylko kwestia charakteru zdolności norm na wywoływanie skutków, ale także kwestia otwarcia prawa krajowego na prawo międzynarodowe. Pojawia się problem: monizm (otwartość, włączenie nom prawa międzynarodowego) czy dualizm (dwa odrębne porządki prawne, oddzielenie) w relacji prawa krajowego z międzynarodowym.

• Ze względu na zakres regulacji:

• merytoryczne - regulujące konkretne stosunki międzynarodowe np. zakazujące używania min przeciwpiechotnych, broni atomowej, chemicznej itp.

• proceduralne - regulujące sposób dochodzenia roszczeń, przebieg prze organami międzynarodowymi

• określające władze (jurysdykcyjne) - określają właściwy organ do rozstrzygnięcia sporu

• normy kolizyjne - określają prawo właściwe dla oceny i ważności określonego działania, które prawo stosowa, mogą dot. stosunków prywatnych (małżeństwo), ale i publicznych (zakres zabezpieczenia publicznego)

• Z punktu widzenia dochodzenia odpowiedzialności prawno- międzynarodowej (za naruszenie prawa):

• pierwszego rzędu (te normy, które są naruszane)

• drugiego rzędu (konsekwencje naruszenia - zasady ustalania odpowiedzialności, sposób jej dochodzenia, formy naprawienia szkody) opracowane w art. Komisji Prawa Międzynarodowego (2000-2001)

• Ze względu na moc wiążącą normy:

• ius cogens

• ius dispositivum (normy względnie wiążące niezależnie od charakteru - powszechne czy partykularne)

65. Zasady prawa międzynarodowego - charakterystyka ogólna

Status MTS w ślad za swym poprzednikiem tj. Statusem Stałego Trybunału Sprawiedliwości wskazuje na zasady ogólne prawa uznane przez narody cywilizowane jako na źródła prawa.

Uznanie przez narody cywilizowane oznacza, że mają rangę prawa obowiązującego, bez tego nie stanowiłyby źródła prawa, zostały zaakceptowane przynajmniej milcząco .

Zasady ogólne prawa ujawniają się w działaniach sądów międzynarodowych. Państwa przedstawiają swoje poglądy na temat zasad, ale ostateczna decyzja należy do sądów.

Czy sądy międzynarodowe potwierdzają istnienie zasad (charakter deklaratoryjny), czy je tworzą (charakter konstytutywny)?

Sądy powinny brać pod uwagę zasady wspólne dla narodów cywilizowanych. Pojawia się pytanie czy kryterium cywilizacji ma obecnie jeszcze jakieś znaczenie?

• Gdy statuty były pisane to kryterium cywilizacji miało znaczenie, ponieważ istniało wiele kolonii. Jeszcze w 1945 r. wiele narodów pozostawało w systemie powiernictwa

• Natomiast dziś, w związku wielokulturowością świata, nie tyle chodzi o cywilizację, co o wartości cywilizacji ludzkiej, chociaż narzucone są przez kulturę Zachodu (rządy prawa, demokracja, poszanowanie praw człowieka). Te wartości mają znaczenie w kontekście definiowania narodów cywilizowanych. Kryterium cywilizacji jest zmienne, zależy od stanu systemu międzynarodowego, warunków politycznych.

• Aktualnie podstawowymi wartościami państw cywilizowanych są rządy prawa, demokracja, poszanowanie praw człowieka oraz zasady Karty Narodów.

Zasady ogólne prawa (jako takie)

• Brak jednoznacznej definicji, sporne jest to czy są to zasady prawa krajowego czy też mogą być to pewne zasady prawa międzynarodowego (ogólniejsze reguły istniejące w międzynarodowym porządku prawnym).

• Orzecznictwo międzynarodowe nie zapewnia jasności pojęcia. Są skłonności do tego aby były to zasady różnych porządków świata, systemów krajowych.

• Inne stanowisko jest takie, że zasady ogólne mogą mieć różne źródła:

• Systemy prawne państw lub prawo międzynarodowe (pod warunkiem, że zasady nie są wprost wyrażone w traktacie czy zwyczaju, lecz mają samodzielne znaczenie),

• Chodzi o uogólnienia wynikające z różnych norm prawa międzynarodowego np. zasada ciągłości państwa, zasada wyższości prawa międzynarodowego nad prawem krajowym przed sądami międzynarodowymi, zasada wyczerpania drogi krajowej ramach opieki dyplomatycznej (reguły wynikowe niewyraźnie określone w prawie zwyczajowym i traktatowym)

• Czy za zasady ogólne prawa mogą być uznawane łacińskie formuły prawa? Raczej są to reguły techniczne związane z funkcjonowaniem porządku prawnego, reguły rozumowania prawniczego.

• lex retro non agit

• nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriora (nie ma kary jeśli nie ma dok. regulującego tę karę, czyli przepisu prawnego)

• przepis szczególny uchyla przepis zwyczajny

• przepis późniejszy uchyla przepis wcześniejszy

• Za zasady ogólne prawa można by uznać zasady pozaprawne, czyli te które czerpią swoją moc np. z prawa naturalnego lub moralności np. zasada słuszności - MTS przyswoił tę zasadę w sporze między Tunezją a Libią dot. szelfu kontynentalnego i jego podziału. Trybunał stwierdza, że:

• Słuszność jest koncepcją prawną, która wynika z idei sprawiedliwości

• Koncepcja ogólna stosowana bezpośrednio jako prawo

• Pozytywizacja słuszności, ale to nie zmienia faktu, że treść słuszności pozostaje otwarta dla norm nie będących normami prawa

Ogólna koncepcja mówi, że moralność i prawo nakładają się na siebie. Jest część tylko prawa, część wspólna oraz część tylko moralna. Wg koncepcji prof. Mika - prawo i moralność (prawo naturalne) wzajemnie na siebie oddziałują, prawo czerpie się z prawa naturalnego

Słuszność = prawo jednostki do słusznego procesu, sposób korzystania z rzek, słuszne odszkodowanie, występuje w prawie międzynarodowym gospodarczym, nawet w prawie WTO - szczególne traktowanie państw rozwijających się.

Cechy zasad ogólnych, aby mogły być uznawane za źródło prawa międzynarodowego:

• Muszą się nadawać do regulacji (reguła proceduralna lub prawno-materialna)

• Muszą być wspólna minimum dla dwóch państw ( w związku z tym mogą mięć charakter dwustronny, regionalny, powszechny)

W orzecznictwie MTS dominują zasady o charakterze proceduralnym, ale w sądach regionalnych często zasady prawa mają charakter materialny. Zasadami ogólnymi prawa są nie tylko zasady mające charakter ogólny lub powszechny, ale także zasady o charakterze praw podstawowych (prawo prowadzenia biznesu, prawo do własności). Przed Trybunałem w Luksemburgu, a także przed Trybunałem Praw Człowieka występują zasady materialne.

Treść i ranga zasad może ulec zmianie np. zasada proporcjonalności, będąca zasadą ogólną została wpisana do traktatu z Maastricht jako obowiązująca norma.

Zasady ogólne prawa mogą wyrastać z różnych dziedzin prawa. Takich, które mają silne piętno ideologiczne np.

• Wyrok ETPC z 1979 r. w sprawie MARCKS - Belgijka urodziła dziecko pochodzące z wolnego związku, prawo belgijskie dopuszczało powstanie więzi prawnej między matką a dzieckiem było możliwe tylko gdyby matka uznała dziecko. Skierowała ona pytanie do Trybunału, który porównując prawo rodzinne w kilku państwach stwierdził, że istnieje zasada MATER SEMPERCERTA EST (matka jest zawsze pewna). Automatyczne za faktem zostania matką idzie powstanie więzi prawnej między matką a dzieckiem.

Dzisiaj zasady ogólne prawa odgrywają dużą rolę przed sądami międzynarodowymi karnymi np. wyroki dot. pojęcia gwałtu.

66. Budowa normy prawa międzynarodowego

HIPOTEZA (kto i jakie warunki?) + DYSPOZYCJA (jak?) + SANKCJA (jaka kara?)

Normy prawa międzynarodowego zawierają zwłaszcza dyspozycję, czasami hipotezę, natomiast sankcja występuje bardzo rzadko.

Sankcja może dotyczyć:

• norm

• instytucji

• działów prawa międzynarodowego

• porządku prawa międzynarodowego

Sankcja nie występuje wyraźnie, ale jest domyślna dla norm prawa międzynarodowego.

67. Standardy traktowania w prawie międzynarodowym

Normy prawa międzynarodowego dzielą się także na generalne i indywidualne. Pewne normy generalne bywają powielane w traktatach w postaci uproszczonej - stwarzają pewien wzorzec. Takie normy określa się mianem klauzul. Można je podzielić na:

• Klauzule techniczne (np. końcowe)

• Klauzule materialne (powodują powstanie pewnego standardu zachowania)

Klauzule materialne:

• Budowa informacja o podmiocie uprzywilejowania + informacja o zakresie uprzywilejowania + określenie pułapu traktowania

• Mogą mieć zakres powszechny lub bardziej skonkretyzowany.

• Mogą mieć charakter warunkowy lub bezwarunkowy.

• Mogą być dwustronne, wielostronne, jednostronne.

• Dot. przede wszystkim traktowania osób, usług, kapitału, towarów.

• Mają znaczenie dla międzynarodowych stosunków gospodarczych, ale mogą dot. także np. traktowania cudzoziemców.

• W prawie międzynarodowym znane są przede wszystkim:

• Klauzula najwyższego uprzywilejowania

• Klauzula narodowa

---