Prof. dr hab. Cezary Mik

PYTANIA NA EGZAMIN Z PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

1. Standard traktowania narodowego (KN)

Zakłada traktowanie osób, towarów, usług i kapitału państwa B w państwie A tak jak osób, towarów, usług i kapitału w państwie A. Państwo Może ograniczać ten standard, ale nie może to być decyzja arbitralna. KN jest znana jako klauzula jedno-, dwu- bądź wielostronna. Oprócz zastosowania w GATT i obecnie w WTO występuje również w niektórych Konwencjach UNESCO i MOP. W 1927 r. zagadnieniem tym zajął się IPM w zakresie traktowania cudzoziemców. współcześnie KN stosowana jest w odniesieniu do osiedlania się, ubezpieczeń społecznych, traktowania misji wojskowych, podatków, handlu i żeglugi, pomocy prawnej, lotnictwa i zagadnień inwestycyjnych.

2. Standard najwyższego uprzywilejowania (KNU)

To sytuacja, kiedy w stosunkach wzajemnych między co najmniej 2 państwami traktowanie osób, towarów, usług i kapitału państwa B w państwie A, jest takie jak traktowanie osób, towarów, usług i kapitału, pochodzących z państwa C, mającego największe uprzywilejowanie w państwie A (reguła tertium comparationes równe traktowanie wszystkich osób, towarów, usług i kapitału w danym państwie, ale nie takie samo jak traktowanie osób, towarów, usług i kapitału miejscowych).

Państwo przyznające tę klauzulę innemu państwu zapewnia mu uprawnienia i udogodnienia nie mniejsze niż jakiemukolwiek innemu państwu, z którym handluje. Zazwyczaj klauzula najwyższego uprzywilejowania obejmuje wszystkie kwestie dotyczące handlu, żeglugi morskiej, komunikacji, tranzytu i traktowania cudzoziemców. Klauzula ta może być jednostronna lub przyznawana na zasadzie wzajemności. Stosowanie klauzuli bezwarunkowej obowiązuje państwa należące do WTO. Klauzula najwyższego uprzywilejowania to ważny element współpracy międzynarodowej, dający gwarancje równego traktowania w obrocie międzynarodowym.

3. Normy względnie i bezwzględnie wiążące w prawie międzynarodowym; Znaczenie norm iuris cogentis w prawie traktatów

Ius dispositivum (norma dyspozytywna) - norma prawna względnie obowiązująca (względnie wiążąca), która może być w konkretnym przypadku wyłączona lub zmodyfikowana w zależności od woli stron stosunku prawnego. Obowiązuje strony wówczas, gdy nie uregulowały one danej kwestii w odmienny sposób.

W PM normy ius disposutivum miały dominującą role niezależnie od charakteru i zakresu obowiązywania. Wynikało to z tego iż państwa posiadały duża swobodę traktatową. Jednak panowało przekonanie, że są pewne reguły, które nie mogą być naruszane.

Iuris cogentis (łac.) - normy bezwzględnie obowiązujące ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone w przeciwieństwie. Podmioty prawa nie mają żadnej możliwości wyboru sposobu zachowania się, muszą zachowywać się tak, jak przepisy te postanawiają.

To normy prawne obowiązujące w stosunkach międzynarodowych o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego nie mającą charakteru ius cogens.

Brak jest wyczerpującego katalogu takich norm. Ze swej istoty wszelkie normy typu ius cogens mają charakter zwyczaju międzynarodowego i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w umowach międzynarodowych, np. Karcie Narodów Zjednoczonych. Do najczęściej podawanych przykładów norm iuris cogentis należą: zakaz użycia siły zbrojnej (z wyjątkiem przypadków dozwolonych przez Kartę Narodów Zjednoczonych), zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw, zasada wolności morza otwartego, zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, zakaz handlu niewolnikami, kobietami i dziećmi, zakaz piractwa.

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 uznaje ius cogens za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens. Jeżeli zaś powstanie nowa norma ius cogens w trakcie obowiązywanie umowy następnie z nią sprzecznej, to taka umowa wygasa.

4. Ius cogens w prawie odpowiedzialności prawnej państwa i jednostki

Ius cogens zostało sformułowane na potrzeby KWPT. Pierwotnie miało działać tylko w prawie traktatowym. Obecnie w wyroku MTKJ w sprawie Furundzija ius cogens występuje jako norma mająca określić odpowiedzialność karną jednostki. W artykułach KPM z 2000/01 pojawia się związek ius cogens z odpowiedzialnością państw. W projekcie artykułów KPM i. c. pojawia się w art. 26 (w ramach przepisów dotyczących okoliczności wyłączających odpowiedzialność państwa) - „nic w niniejszym rozdziale nie przesądza o wadliwości jakiegokolwiek czynu państwa, który nie jest zgodny z zobowiązaniem, wynikającym z normy bezwzględnie wiążącej powszechnego prawa mnar.” Nie dopuszcza sytuacji, w której przez powołanie się na sprzeczność czynu z normą i. c. wyłącza się jego odpowiedzialność. Tym czynem może być zawarcie umowy mnar., wydanie ustawy, orzeczenie sądowe czy decyzja administracyjne (zachowanie konwencjonalne) lub też czyny faktyczne (tortury wykonywane bez upoważnienia w ustawie, ale nie karane przez państwo); W komentarzu do artykułów KPM zwraca uwagę, że zgoda innego państwa może mieć znaczenie w przypadku uznania danego czynu za naruszenie i.c. - jeśli jest zgoda państwa na przekroczenie jego granic przez obce wojska lub ich przemarsz to nie można mówić o naruszeniu zakazu agresji. Rozdział III art. 40 i 41 Artykułów - poważne naruszenia zobowiązań wynikających z norm bezwzględnie wiążących powszechnego prawa mnar.. Samo zakwalifikowanie normy jako i. c. nie wystarczy, by uznać odpowiedzialność państwa. Naruszenie musi być poważne, tzn. że obejmuje ciężkie i systematyczne uchybienia w wykonywaniu zobowiązania, wynikającego z normy i. c. (tortury muszą być systematycznie praktykowane lub muszą być ustawy na to pozwalające). Art. 41. wskazuje, że wszystkie państwa mają obowiązek współpracy w celu położenia kresu, zakończenia poważnego naruszenia za pomocą legalnych środków. Obowiązek ten obejmuje również państwo - naruszyciela. Drugi obowiązek ma postać zakazu - żadne państwo nie może uznać za legalną sytuację stworzoną przez poważne naruszenie, ani też nie może udzielać pomocy w utrzymaniu takiej sytuacji.

5. Stosunek prawa międzynarodowego do prawa krajowego

Umocnienie się państwa narodowego, centralizacja władzy, a za tym centralizacja w zakresie stanowienia prawa (niezależnie od procesu demokratyzacji stanowienia prawa) wraz z jednoczesnym wypieraniem elementów prywatnoprawnych z prawa narodów (ograniczenie samopomocy) sprawiają, że wykształciły się różne koncepcje postrzeganie prawa narodów jako prawa regulującego stosunki między niepodległymi państwami (Inter gentes):

• istnienia 2 odrębnych porządków prawnych na myślenie w tej kategorii nakłada się pozytywizm prawniczy (Anglia i Niemcy). Pozytywizm umacnia państwo od środka (władzę centralną w państwie). W skrajnej postaci prowadzi do negacji prawa mnar. J. Austin mówi, że prawo mnar. to sztuka, moralność pozytywna. W. Hegel twierdził, że państwo jest tworem najwyższym i nie może być niczym skrępowane - nawiązywała do niego szkoła faszystowska.

• koncepcja dualistyczna (Triepel, Anzilotti) - oba porządki i krajowy i mnar są różne co do podmiotu, przedmiotu, źródeł i podstaw obowiązywania, a co za tym idzie, prawo mnar. trzeba przekształcać by funkcjonowało w prawie krajowym. Tutaj prawo mnar. to prawo międzypaństwowe.

• porządek monistyczny - prawo mnar. jest podstawą prawa krajowego, a podstawą prawa mnar. jest zasada pacta sunt servanda - Kelsen.

Unifikacja prawa krajowego i rozwijająca się ochrona praw jednostki powoduje, że to rozgraniczenie porządków nie jest takie łatwe. Przychylność prawa krajowego do prawa mnar. często jest wyrażona w Konstytucjach. W późniejszym okresie - wzruszanie orzeczeń krajowych na podstawie orzeczeń mnar. (tylko w postępowaniu karnym).

6. Co to jest podmiot prawa międzynarodowego (atrybuty podmiotowości prawnej)?

W prawie międzynarodowym podmiotem prawa międzynarodowego jest ten kto bezpośrednio z norm prawa międzynarodowego wywodzi swoje prawa i obowiązki.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

• ius tractatuum (ius contrahendi) - zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

• ius legationis - zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

• ius standi - zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego

7. Istota prawna i sposoby powstania państwa w prawie międzynarodowym

Państwo jest centralnym podmiotem prawa międzynarodowego; elementem, na którym opiera się cała struktura społeczności międzynarodowej. Posiada osobowość prawno-międzynarodową i może występować w stosunkach międzynarodowych ze skutkiem prawnym. Obecnie brak powszechnej definicji, ale występują one w traktatach niemających charakteru powszechnego (Konwencja z Montevideo 1933 państwo to ludność osiadła na terytorium i poddana władzy zwierzchniej zdolna do utrzymywania stosunków zagranicznych, istnienie państwa nie zależy od jego uznania)

Państwo definiowane poprzez orzecznictwo; m.in. Opinia nr 1 Komitetu Arbitrażowego Badintera z 29 XI 1991 istnienie lub zniknięcie państwa jest kwestią faktu (charakter deklaratoryjny uznania); państwo to wspólnota/społeczność, która obejmuje terytorium, ludność poddaną zorganizowanej władzy politycznej, państwo charakteryzuje suwerenność opisuje państwo, jest nierozerwalną cechą

Państwo to twór naturalny, wynika z dążeń ludności zamieszkałej na danym terytorium do jego utworzenia, często pod wpływem zewnętrznym. Występują przypadki powstania państwa jako tworu sztucznego np. Liberia.

Samostanowienie = naturalne dążenie ludności do powstania państwa.

Sposoby powstania i upadku państwa:

1. Zjednoczenie państw - w tym przypadku państwa te przestają być podmiotemprawa międzynarodowego zaś w ich miejsce tworzone jest nowe państwo np. powstanie Tanzanii z połączenia Tanganiki i Ludowej Republiki Zanzibaru i Pemby.

2. Inkorporacja państwa przez inne państwo - w jej wyniku jedno z państw uprzednioistniejących przyłącza się do drugiego państwa tracąc tym samym podmiotowość międzynarodową np. przyłączenie do Republiki Federalnej Niemiec wschodnich landów należących uprzednio do NRD.

3. Rozpad państwa - w jego wyniku dochodzi do powstania zupełnie nowych państw np. rozpad Czechosłowacji, kiedy to powstała Republika Czeska i Republika Słowacka.

 4. Secesja - ma ona miejsce wtedy, gdy w wyniku odłączenia się części terytorium powstaje nowe państwo, jednocześnie nadal zaś istnieje państwo poprzednik np. powstanie Singapuru w wyniku odłączenia się od Malezji.
5. Niepodległość terytoriów zależnych - ma miejsce wtedy, gdy dotychczasowe terytorium niesamodzielne uzyskuje niepodległość i w ten sposób powstaje nowe państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. 

8. Uznanie państwa w prawie międzynarodowym

Uznanie państwa - akt prawny, w którym inne państwa wyrażają gotowość stosowania względem państwa nowo powstałego powszechnego prawa międzynarodowego; dwie podstawowe teorie na temat istoty uznania państwa:

• teoria deklaratoryjna - państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą swego powstania, a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan, rozszerza zakres uprawnień oraz normalizuje jego pozycję międzynarodową; skutki międzynarodowoprawne uznania powstają więc z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia międzynarodowoprawne warunki uznania;

• teoria konstytutywna - wychodzi z założenia, że wprawdzie faktyczny byt państwa jest niezależny od uznania go przez inne państwa, ale takie uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości prawnomiędzynarodowej; skutki międzynarodowoprawne powstają tu dopiero z momentem uznania;

W doktrynie istnieją też koncepcje mieszane - deklaratoryjna po stronie uznawanego i konstytutywna po stronie uznającego. Jeśli prawo międzynarodowe określa pojęcie państwa, to jednostka geopolityczna odpowiadająca temu pojęciu jest państwem w sensie prawa międzynarodowego niezależnie od uznania jej w tym charakterze przez inne państwa - na płaszczyźnie obowiązywania prawa międzynarodowego uznanie państwa ma więc charakter deklaratoryjny; z drugiej strony prawo międzynarodowe nie działa samoczynnie i z natury rzeczy jest stosowane tylko w stosunkach między państwami, które wzajemnie się uznają - toteż na płaszczyźnie stosowania prawa międzynarodowego uznanie państwa ma charakter konstytutywny;

Powstanie państwa jest kwestią stanu faktycznego. Odmowa uznania oznacza tyle, że między tymi państwami nie zostaną nawiązane żadne dyplomatyczne. Nie przeszkadza to, by oba były jednocześnie członkami tej samej organizacji. Uznanie jest jednostronne i dotyczy tylko państw (po obu stronach). Uznanie to wyraz kompetencji państwa, nie ma więc obowiązku. Jest to akt oceny i polityczny. Uznanie nie oznacza ustanowienia stosunków dyplomatycznych. Może być indywidualne lub zbiorowe, na ogół było traktowane jako bezwarunkowe. Obecnie ta bezwarunkowość dotyczy uznania de facto, które jest nieodwracalne i bezwarunkowe. Uznanie de iure może mieć charakter warunkowy. USA przyjęły politykę: nowe państwo powinno mieć zdolność do obrony i powinno w sposób trwały zrzucić monarchię. Obecnie warunkowanie uznania dokonuje się przez oświadczenie WE - nie będą uznawane jednostki, które powstaną w rezultacie agresji, uznanie musi być powiązane z rozważeniem konsekwencji dla państw sąsiednich, konieczność przestrzegania praw człowieka i mniejszości, zasada rządów prawa, zapewnienie bezpieczeństwa w regionie, nie rozprzestrzenianie broni jądrowej). Uznanie może legitymować secesję. Odmowa uznania niekoniecznie oznacza zakaz uznawanie jakichkolwiek skutków prawnych państwa nieuznawanego. Uznania nie wolno wycofywać.

9. Dekolonizacja jako sposób powstania państwa w perspektywie prawa międzynarodowego

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego terytoria zależne nie stanowią integralnej części państw, które w jakimś stopniu są odpowiedzialne za ich administrację (dotyczy to zarówno terytoriów kolonialnych, jak i terytoriów zależnych typu niekolonialnego) - a więc nie jest to przypadek secesji; w prawie międzynarodowym obowiązuje zakaz kolonializmu, państwa kolonialne mają też obowiązek umożliwić narodom terytoriów kolonialnych wybór odpowiedniej formy bytu politycznego; podstawową formą dekolonizacji jest niepodległość - osiągnięcie tego stanu przez terytorium kolonialne daje początek nowemu państwu jako podmiotowi prawa międzynarodowego; Rodezji Południowej - w 1965 roku rasistowski rząd białej mniejszości ogłosił deklarację niepodległości tego państwa, rezolucja Rady Bezpieczeństwa z 1966 roku stwierdziła jednak, że deklaracja ta jest pozbawiona jakiejkolwiek mocy prawnej; według Karty NZ dekolonizacja może przybrać postać państwa o różnym ustroju wewnętrznym, powinien jednak to być ustrój odpowiadający woli większości ludności danego terytorium; reżim zaprowadzony w Rodezji Południowej nie spełniał tego zasadniczego warunku, toteż terytorium to nie było państwem, mimo że panująca tam władza była wtedy efektywna i niezależna;

10. Secesja w prawie międzynarodowym

Przez sukcesję należy rozumieć zastąpienie jednego państwa przez inne państwo w zakresie odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki czy terytorium.  Państwo, które zostaje zastąpione  określane jest jako poprzednik zaś państwo zastępujące nosi nazwę państwa sukcesora. W zależności od zakresu zmian wyróżnia się sukcesję całkowitą oraz sukcesję częściową. 

1. Sukcesja całkowita - ma miejsce wtedy, gdy państwo poprzednik przestaje istnieć (np. na skutek zjednoczenia lub rozpadu).

2. Sukcesja częściowa - występuje z kolei wtedy, gdy państwo poprzednik istnieje nadal,
lecz władza nad częścią terytorium zostaje przekazana na rzecz państwa sukcesora 
( np. na skutek cesji lub secesji).

Problematyka sukcesji była przedmiotem prac kodyfikacyjnych Komisji Prawa Międzynarodowego. 
W ich wyniku przyjęte zostały dwie konwencje: 

1. Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do umów 
międzynarodowych - 1978 r.

2. Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do mienia państwowego, 
archiwów oraz długów państwowych - 1983 r.

Sukcesja państw - przejęcie praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium; sukcesja to rezultat zmiany zwierzchnictwa terytorialnego nad częścią lub całością określonego terytorium państwowego;

Kiedy dochodzi do sukcesji - przypadki: zjednoczenie; rozpad; secesja; cesja (przejście części terytorium między państwami); dekolonizacja;

Przedmiot sukcesji: traktaty (umowy międzynarodowe); mienie; archiwa; długi państwowe; członkostwo w organizacjach międzynarodowych;

11. Samostanowienie w prawie międzynarodowym jako cel, zasada i prawo podmiotowe

Zasada samostanowienia

• 1966 samostanowienie pojawia się w Paktach Praw Człowieka;

• formalnie uznana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w Deklaracji Zasad Prawa Międzynarodowego;

• potwierdzona w traktatach regionalnych np. Afrykańska Karta Praw i Wolności Ludów

• może wyrażać się w różnych formach, nie zawsze oznacza niepodległość (stworzenie własnego państwa), kiedy jednak stworzenie własnego państwa wchodzi w grę to może wiązać się z uzyskaniem niepodległości przez kolonię; może być związane z secesją terytorium od terytorium macierzystego

KNZ uznała zasadę samostanowienia jako cel (kryterium współpracy narodów), jednocześnie zawarto rozwiązania prawne dot. regionów niesamodzielnych oraz stworzono międzynarodowy system powiernictwa (nowa wersja systemu mandatowego), którego zarządzaniem zajęła się rada Powiernicza.

12. Pojęcie ludu jako podmiotu prawa do samostanowienia

Wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody (ludy) mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa

zasada ta ma co prawda walor ogólny, jednak w praktyce ONZ została ona ograniczona przede wszystkim do problemu likwidacji kolonializmu - np. w deklaracji w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym z 1960 roku jest mowa o tym, iż „wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne”; w deklaracji jest również mowa o położeniu kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach; w podobny sposób o samostanowieniu wyraża się deklaracja zasad prawa międzynarodowego z 1970 roku;

PM uznaje prawo do samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli jest ono zgodne z obowiązującym prawem lokalnym (np. z konstytucją) uznanego państwa w którym ma się ustanowić. Samostanowienie narodów jest jedynym prawem człowieka o charakterze zbiorowym, traktowanym jako warunek korzystania z innych praw człowieka. Przyjmuje się, że samostanowienie narodów może być realizowane tylko przez ludność zamieszkującą określony obszar i dominującą na nim.

13. Sposoby realizacji prawa do samostanowienia

Każde państwo ma obowiązek popierania poprzez wspólną i indywidualną akcję powszechnego szanowania i przestrzegania praw człowieka oraz podstawowych wolności zgodnie z Kartą. Powstanie suwerennego i niepodległego państwa, swobodne stowarzyszenie się lub zjednoczenie się z niezależnym państwem bądź wystąpienie w jakiejkolwiek innej politycznej postaci swobodnie określonej przez lud, stanowią sposoby realizacji prawa samostanowienia przez ten lud, Każde państwo ma obowiązek powstrzymania się przed jakąkolwiek działalnością przymusową, która pozbawia, wyżej wspomniane przy rozwijaniu niniejszej zasady, ludy ich prawa do samostanowienia, wolności i niezależności

sposoby realizacji prawa do samostanowienia:

• metody pokojowe:

a). plebiscyt

b). referendum niepodległościowe

c). wolne wybory

d). secesja (pokojowa)

• metody niepokojowe (wyjątki od zakazu użycia siły sformułowanego w Karcie NZ):

a). wojna narodowowyzwoleńcza

14. Suwerenność jako cecha państwa w prawie międzynarodowym

Suwerenność należy rozumieć jako:

a). samowładność - czyli prawną niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych;

b). całowładność - czyli kompetencję normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa;

kwestia, czy państwo jest suwerenne, czy nie, odnosi się do sfery faktów, a nie prawa;

W prawie międzynarodowym suwerenność jest jednoznaczna z podmiotowością międzynarodowo-prawną. Podmiotami prawa międzynarodowego są w pierwszym rzędzie suwerenne państwa.

Suwerenność (dosłownie zwierzchnictwo), jest cechą władzy państwowej nieograniczonej, najwyższej, niezbywalnej i bezwarunkowo niezależnej. Suwerenność zewnętrzna oznacza niezależność od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami, a wewnętrzna - samodzielność w regulowaniu wszelkich spraw wewnętrznych. To też tytuł do sprawowania władztwa nad terytorium państwowym. Współcześnie nadawana jest jej nowa treść łączona z tzw. legitymizmem władzy państwa, oznaczającym, że naród sprawuje nieograniczoną, najwyższą władzę w państwie. Na współczesne rozumienie suwerenności składa się: zwierzchność terytorialna, niepodległość i wolny od ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możność współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści. Często miesza się ją z osobowością prawna państw - podmiotowością. Każe nam wiązać z suwerennością pewne obowiązki będące konsekwencją członkostwa państwa w społ. Międzyn.

15. Zasada suwerennej równości w prawie międzynarodowym

zasada suwerennej równości państw - suwerenność to podstawowa zasada współczesnego prawa MN Suwerenność oznacza, że władza państwa nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej. Na własny terytorium jest władzą najwyższą, pełną i wyłączną. Państwa posiadają pełną kompetencję do regulowania swoich stosunków z innymi państwami zgodnie z własnymi potrzebami i interesami. Każde państwo może podejmować wszelkie działania, które nie są zakazane przez normy prawa MN wiążące to państwo.
W KNZ mówi się o suwerennej równości co jest językowo niepoprawne. Termin ten został pogłębiony w rezolucji ZO ONZ „Deklaracja zasad PM” i „Deklaracji Milenijnej”.

Zasada równej suwerenności została doprecyzowana w Deklaracji zasad PM:

- wszystkie państwa korzystają z s.r.; mają równe prawa i obowiązki, są równymi członkami wspólnoty miedzyn. niezależnie od różnic które je dzielą

- suwerenność jest pewna fikcją prawną, niezależnie od wielkości i potęgi państwa, korzysta ono z tego samego przymiotu i powinno być tak samo traktowane przez społ. międzyn.

- prawa i kompetencje wynikające z suwerenności są takie same w każdym państwie: ius tractatum, przywileje i immunitety, możliwość zaciągania zobowiązań, prawo utrzymaywaia stos. Dyplomatycznych

- rzeczywistość może być inna - nie wszystkie państwa stać na utrzymanie stos. Dypl i placówek, może też nie być w stanie zapłacić odszkodowania

16. Zasada suwerenności terytorialnej w prawie międzynarodowym

Suwerenność terytorialna to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada suwerenności terytorialnej oznacza:

• że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo

• że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe

Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.

17. Kwestia ograniczania suwerenności z perspektywy prawa międzynarodowego

Niektórzy uważają, że zjawiska związane z globalizacją i integracją pokazują, że suwerenność traci swój sens i zmniejsza się jej znaczenie. Pojawia się koncepcja suwerenności podzielonej, rozproszonej czy współsuwerenności. Obecnie państwa są do tego stopnia powiązane wzajemnie i uzależnione politycznie, gospodarczo, militarnie, kulturalnie, że żadne z nich nie może powiedzieć, iż jest całkowicie niezależne od pozostałych. Bardzo znaczne ograniczenia suwerenności państwowej tak zewnętrznej, jak i wewnętrznej wiążą się z przynależnością państw do międzynarodowych (ponadnarodowych) struktur integracji gospodarczej i politycznej.

Może być ograniczona na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.

18. Suwerenność a prawa suwerenne i jurysdykcja w prawie międzynarodowym

Prawa suwerenne:

1. Państwa są równe pod względem prawnym.

2 .Każde państwo korzysta z praw nieodłącznie związanych z pełną suwerennością.

3. Każde państwo ma obowiązek poszanowania osobowości innych państw.

4. Nienaruszalne są integralność terytorialna i niezależność polityczna.

5. Każde państwo ma prawo swobodnego wyboru i rozwijania ustroju politycznego, społeczno-gospodarczego i kulturalnego.

6.Każde państwo ma obowiązek wypełniania w pełni i w dobrej wierze zobowiązań międzynarodowych i współistnienia w pokoju

Suwerenność jest przedmiotem do występowania przed sądownictwem międzynarodowym. Jest cnota ogólną państwa. Konkretyzuje się w różnych sytuacjach np. zasada nieingerencji ws wewnętrzne państwa, to przedłużenie suwerenności. Suwerenność jest cechą państwa jako całości. Określa status wszystkich elementów państwa: terytorium, władzy, ludności. Jej zwierzchnikiem w państwie jest lud.

19. Terytorium państwowe a terytoria niepaństwowe w prawie międzynarodowym; ogólna charakterystyka terytorium państwowego

Terytorium definiujemy, jako "określony obszar geograficzny" lub "przestrzeń, w której działają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego".  W doktrynie prawa międzynarodowego wyróżniamy dwie podstawowe kategorie: terytoria państwowe i terytoria nie podlegające suwerenności państwowej. 

Terytorium państwowe to terytorium poddane władzy państwowej nad którym zwykle sprawuje ona władztwo efektywne a więc rzeczywiste; do którego dysponuje tytułem prawnym w postaci suwerenności terytorialnej, co z kolei sprawia, że ma ona kompetencję do swobodnego (w granicach PM) stanowienia prawa, jego stosowania i egzekwowania. Tym samym ma pełne władztwo w odniesieniu do osób oraz rzeczy nieruchomych jak i ruchomych, które znajdują się na tym terytorium. Władza ponosi odpowiedzialność za to co dzieje się na jej terytorium i co z tego terytorium wynika dla innych państw.

Przestrzeń terytorium państwowego tworzą: obszar lądowy, obszar morski, wnętrze ziemi pod obszarem 
lądowym i morskim oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim. 

Państwo nie traci terytorium w skutek okupacji wojskowej. Może mieć ono mieć i zasadniczo ma właściwe terytorium (macierz terytorialną), ale może mieć tez posiadłości poza teryt. macierzystym (kolonie, teryt. niesamodzielne, departamenty zamorskie). Terytorium wyznaczone jest przez granice. W skład terytorium państwa wchodzą niekiedy wyspy, enklawy lądowe, a także grunt pod ambasadami danego kraju. Za ruchomą część terytorium państwa uważa się statki morskie i pokłady samolotów.

20. Granice państwa - ewolucja i ogólna charakterystyka (pojęcie, rodzaje granic, sposoby ich wyznaczania, proces wyznaczania granic)

Granica państwa oddziela terytorium państwowe od innych obszarów, czyli terytoriów innych państw oraz terytoriów nie podlegających suwerenności państwowej.  Współcześnie granicę definiuje się, jako
płaszczyznę prostopadłą do powierzchni kuli ziemskiej, przecinająca ją w kierunku środka ziemi. 
Granice dzieli się na naturalne - wyznaczone zgodnie z rzeźbą terenu i sztuczne poprowadzone niezależnie od naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.  Szczególnym rodzajem granic sztucznych są granice astronomiczne przebiegające wzdłuż południków i równoleżników. Granicami astronomicznymi są m.in. znaczna część granicy między Stanami Zjednoczonymi a Kanadą oraz granice między Egiptem a Sudanem i Libią. 

Przebieg granic określony jest zwykle w umowie międzynarodowej. Początkiem procesu jest podjęcie decyzji politycznej, że ma wyznaczenia granic (konkretyzacja granic). Ogólnie określa się i opisuje granice państwową ( na mapie w dużej podziałce. np. w traktacie pokojowym). Może ona zapadać w różnych momentach (koniec wojny, przesunięcie granic, rozstrzygnięcie przez OM). Następnie następuje szczegółowe wyznaczenie granicy między dwoma państwami wraz z naniesieniem jej na mapę - delimitacja. Dokonuje jej zazwyczaj dwustronna komisja delimitacyjna na podstawie zawartej wcześniej umowy międzynarodowej (np. traktatu pokojowego). Dokumenty sporządzone przez komisję są podstawą do przeprowadzenia wytyczenie i oznakowanie granicy w terenie określane jako demarkacja.

21. Zasada nienaruszalności granic i jej znaczenie w prawie traktatów i prawie sukcesji państw; nienaruszalność granic a samostanowienie

Państwa uważają za nienaruszalne wszystkie granice każdego z nich i dlatego będą powstrzymywać się od zamachów na te granice. Zgodnie z tym będą się również powstrzymywać od wszelkich żądań lub działań zmierzających do zawładnięcia i uzurpacji części lub całości terytorium. Zmiana granic może odbywać się jedynie w wyniku rozstrzygnięć pokojowych, negocjacji, układów.

Prawo traktatów i prawo sukcesji państw a zasada nienaruszalności granic:

• reguła rebus sic standibus (rozumiana jako zastrzeżenie, zgodnie z którym zawarty traktat może być wypowiedziany gdy zajdą niespodziewane okoliczności, zmieniające jego wymowę w momencie zawarcia) nie może być powołana jako podstawa do wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu ustanawiającego granicę państwową

• reguła tabula rasa mająca zastosowanie do przypadków sukcesji traktatów przez nowopowstałe państwa niepodległe nie odnosi się do traktatów ustanawiających granicę państwową i inne reżimy obiektywne, gdyż muszą one być bezwzględnie dotrzymane

art. 12 Konwencji Wiedeńskiej o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów mówi, że sukcesja państw nie narusza:

• zobowiązań dot. korzystania z terytorium lub ograniczeń korzystania z niego, ustalonych przez traktat na rzecz innego państwa lub grupy państw

• praw ustalonych przez traktat dot. korzystania lub ograniczenia z korzystania jakiegokolwiek terytorium przez inne państwo lub grupę państw

22. Zasada integralności terytorialnej w prawie międzynarodowym

Integralność terytorialna to nienaruszalność terytorium danego państwa. Pojmowana w sensie fizycznym, narodowościowym i państwowym stanowi korelat bezpieczeństwa państwowego. Termin pojawił się w Karcie NZ, umowach międzynarodowych, a także Akcie końcowym KBWE. Wprowadzały one zakaz użycia siły lub zastosowania jej groźby przeciwko niepodległości państwa i całości jego terytorium.

23. Zasada uti possidetis jako podstawowa zasada wyznaczania granic państwowych w prawie międzynarodowym

Uti possidetis - zasada prawa międzynarodowego, wedle której strony prowadzące konflikt zbrojny godzą się na jego zakończenie z zachowaniem aktualnego w danym momencie stanu posiadania - a więc na usankcjonowanie wszystkich zdobyczy i strat wojennych.

Termin wywodzi się z prawa rzymskiego, pełne łacińskie wyrażenie uti possidetis, ita possideatis tłumaczy się: co posiadasz, będziesz posiadał. Zasada była szeroko stosowana na przestrzeni dziejów, a jej stosowanie rozszerzono także w okresie dekolonizacji na gwarancję nienaruszalności granic państwowych w czasie pokoju.

Współcześnie zasada ta miała zastosowanie w trakcie rozpadu państw złożonych (ZSRR, Jugosławia). Zgodnie z nią nowe państwa powstawały w granicach dawnych jednostek terytorialnych. Nie modyfikowano ich granic mimo że często nie odpowiadały one podziałom etnicznym.

Wyrok MTS w sprawie sporu granicznego między Burkina Faso a Mali (1986) stwierdza, że zasada uti possidetis iuris „Stanowi zasadę ogólną prawa międzynarodowego, logicznie związaną ze zjawiskiem wybijania się na niepodległość, w którym to procesie się ujawnia. Jej cel jest oczywisty, uniknięcie zagrożenia i niebezpieczeństw dla nowopowstałych państw.”

„(...) zasada uti possidetis iuris (...) jakkolwiek w swych źródłach była zasadą normującą problemy dekolonizacji w Ameryce i Afryce, stanowi dzisiaj zasadę będącą zasadą generalną”, której to prawo do samostanowienia nie może uczynić bezskuteczną „poza przypadkiem porozumienia zawartego przez zainteresowane państwa

24. Granice rzeczne w prawie międzynarodowym

Wyznaczanie granic rzecznych generalnie uwarunkowane jest w umowach międzynarodowych.

Rzeki które rozdzielają 2 terytoria państwowe mają różne kryteria rozgraniczenia:

-mediana - granica biegnie środkiem rzeki (odnosi się przede wszystkim do rzek nieżeglownych)

-talweg - granica państwa na rzece żeglownej wyznaczana zgodnie z linią najgłębszego koryta

Często rzeki są nieregulowane - proces erozji i namuliska. Tunele i mosty nad rzekami - niezależnie jak biegnie granica na rzece, dzieli się na połowę (chyba, że umowa reguluje inaczej).

25. Sposoby wyznaczania granic morza terytorialnego

Istnieje możliwość jednostronnego wyznaczenia wód terytorialnych. Państwa mogą wyznaczyć tę strefę w odległości od 3 do 12 mil morskich od linii podstawowej. W przypadku słabo rozwiniętych wybrzeży linia podstawowa pokrywa się z linią brzegową przy najdalszym odpływie, natomiast wybrzeża silnie zróżnicowane (zbudowane z licznych wysp, przylądków, fiordów itp.). wymagają wyznaczenia odcinków linii prostych łączących najbardziej wysunięte w morze przylądki, wyspy itd. 

Problem pojawia się podczas wyznaczania granic państw naprzeciwległych i przyległych. Dylemat ten powinien być rozstrzygnięty UM - zakaz jednostronnej delimitacji, reguluje to porozumienie zawarte w dobrej wierze (pac tum de contrahendo - zobowiązanie do negocjowania umowy w dobrej wierze). Włącza się czynnik trzeci - najczęściej sąd międzyn. lub arbitraż. Powinien on kierować się zasadami i metodami słusznościowymi tak aby osiągnąć sprawiedliwe rozwiązanie. Przyjęto zasadę, że ląd dominuje nad morzem - władztwo nad morzem jest przedłużeniem władzy nad lądem (zgodnie z zasadą suwerenności im dale w głąb morza, władza się zatraca). Wg MTS nie ma wyrównania tego co natura uczyniła nierównym - słuszność nie oznacza równości. Dlatego zasada ekwidystansu (równych odległości od lądu) może ale nie musi być zastosowana.

26. Granica powietrzna/kosmiczna w prawie międzynarodowym

Górna granica terytorium państwowego, czyli granica przestrzeni powietrznej i przestrzeni kosmicznej która znajduje się nad terytorium lądowym i morskim państwa. Nie została dotychczas określona w sposób wiążący. Każde państwo sprawuje całkowite i wyłączne zwierzchnictwo  nad swoją przestrzenią powietrzną. Statki powietrzne innych państw mają dostęp do przestrzeni powietrznej państwa tylko na podstawie zezwolenia wynikającego z umowy międzynarodowej lub jednostronnego aktu tego państwa, wydanego na mocy ustawodawstwa wewnętrznego.

Koncepcje wyznaczenia tej granicy:

- związana z problemem lotniczym - sprawowanie władztwa suwerennego nad przestrzenią powietrzną w znaczeniu geofizycznym Teoria eteru

- pułapu aerodynamicznego - sięga tak wysoko na jaką wysokość mogą latać samoloty

- linii von Karmana - ustalenie na jakiej wysokości oddziałuje siła Keplera (przyciąganie ziemskie)

- najniższe perygeum sztucznych satelitów ziemi - wysokość na jaką mogą latać sztuczne satelity ziemi aby nie zostać przez nią przyciągnięte

- teoria efektywnego władztwa

-teoria stref powietrznych - państwo ma władztwo nad dwiem a strefami nad ziemia: przestrzeń terytorialna i strefa przyległa

27. Granice RP z perspektywy prawa międzynarodowego

Problem kształtowania się granicy zachodniej:

• uchwały konferencji poczdamskiej z 2 VIII 1945 przyrost terytorialny dla polski na Zachodzie i Północy, ostateczna delimitacja w traktacie pokojowym

• 1950-1951 umowy Polski z NRD dot. delimitacji i demarkacji granic na Odrze i Nysie Łużyckiej (układ zgorzelecki z 1950 r.) kwestionowanie ostateczności granic przez RFN, które nie uznawało NRD

• Układ o podstawach normalizacji stosunków w Europie 1970 celem było uznanie granicy zachodniej Polski, zgodnie z przebiegiem ustalonym w uchwałach poczdamskich

• Wniosek polityczne ustalenie granic w uchwałach poczdamskich, a delimitacja dopiero w 1970 r. (niektóre państwa nieuznawany NRD, jednak fakt nie uznania nie wpływa na zdolność traktatową podmiotu, Uchwały poczdamskie mogą być uznane jako traktat - nazwa nie przesądza o skutkach prawnych)

• 1990 r. podpisano polsko-niemiecki traktat potwierdzający granicę zachodnią, a w 1991 r. traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy.

Kształtowanie się granicy wschodniej:

• granica na Linii Curzona delimitacja w 1945, a demarkacja zakończyła się w 1947

• ostateczne ukształtowanie się granic rozgraniczenie wód terytorialnych w Zatoce Gdańskiej w 1958 r., rozgraniczenie morza terytorialnego, stref ekonomicznych szelfu kontynentalnego na Morzu Bałtyckim w 1985 r.

• w wyniku dezintegracji ZSRR Polska graniczy z Ukrainą, Litwą, Rosją, Białorusią

• umowa o współpracy transgranicznej z 1992 r. oraz porozumienie o współpracy z Obwodem Kaliningradzkim

• stosunki graniczne z Litwą reguluje umowa 1996 r. - administracja granicy, readmisja, ochrona środowiska, szkody transgraniczne

• stosunki graniczne z Ukrainą reguluje umowa z 1993 r. - problemy z administrowaniem granicy (odprawy celne), od 2003 r. obowiązek wizowy

Kształtowanie się granicy południowej

• stosunki polsko-czechosłowackie - wytyczenie granicy w 1955 r. a ostateczna demarkacja w 1958 r. (zmiany ze względów społecznych i gospodarczych)

• 1986 umowa trójstronna - Polska, NRD, Czechosłowacja

• po rozwiązaniu Czechosłowacji w 1992 - stosunki reguluje umowa z Czechami i Słowacją z 1995 r.

• podział granicy z Czechami - problemy techniczne związane z wyrównaniem granicy, podzielenie gospodarstw rolnych między dwa kraje.

28. Nabycie i utrata terytorium w prawie międzynarodowym

Współcześnie wszystkie zmiany terytorialne, takie jak nabycie i utrata terytorium muszą być zgodne
 z zasadą integralności terytorialnej państw i nienaruszalności granic państwowych oraz
 z zakazem użycia siły w stosunkach międzynarodowych.

Nabycie terytorium oznacza rozciągnięcie nań zwierzchnictwa danego państwa. Sposoby nabycia terytorium dzieli się najczęściej na pierwotne i pochodne. Nabycie pierwotne następuje wówczas, gdy państwo uzyskuje tytuł prawny do terytorium, które w momencie nabycia nie podlega suwerenności żadnego państwa - zawłaszczenie terytorium niczyjego (terra nullus) oraz przyrost.. Nabycie pochodne polega natomiast na przejęciu terytorium, które należało wcześniej do innego państwa lub było przez nie administrowane. Najczęściej stosowanym sposobem pochodnego nabycia terytorium jest cesja.

Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja terytorialna polega na przekazaniu praw suwerennych do danego terytorium przez jedno państwo (cedenta) drugiemu państwu (cesjonariuszowi). Mniej znaczące to zasiedzenie, porzucenie. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp. Derelikcja jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu. Może również być tak, że państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości

29. Ograniczenia zwierzchnictwa lądowego w świetle prawa międzynarodowego (serwituty, dzierżawa, bazy wojskowe, demilitaryzacja, neutralizacja, tranzyt)

Wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego może podlegać ograniczeniom wynikającym z prawa zwyczajowego lub umów międzynarodowych. Najważniejsze z tych ograniczeń określa zasada poszanowania suwerenności terytorialnej innych państw. Zgodnie z nią państwo nie może wykorzystywać swojego terytorium w sposób  wyrządzający szkodę innemu państwu. Szczególnymi ograniczeniami wykonywania
zwierzchnictwa terytorialnego są:

1. Demilitaryzacja - Całkowita demilitaryzacja danego terytorium polega na wprowadzeniu 
zakazu przebywania i stacjonowania na tym terytorium jakichkolwiek formacji wojskowych, 
z wyjątkiem oddziałów porządkowych. Ponadto w strefie zdemilitaryzowanej nie można budować 
nowych urządzeń wojskowych, a istniejące należy zniszczyć. Przykładem demilitaryzacji częściowej
 jest tworzenie stref bezatomowych, w których nie można umieszczać broni nuklearnej. 
2. Neutralizacja - Na terytoriach zneutralizowanych obowiązuje zakaz prowadzenia jakichkolwiek 
działań wojennych. Ponadto obszary te nie powinny być wykorzystywane jako baza do prowadzenia operacji wojskowych. Neutralizację szczególnie często stosuje się wobec międzynarodowych dróg wodnych. 
Obszarami zneutralizowanymi są m.in. Kanał Panamski i Kanał Sueski. Niektóre obszary zneutralizowane 
podlegają jednocześnie demilitaryzacji. Terytoriami zneutralizowanymi i zdemilitaryzowanymi 
są m.in.: Antarktyka oraz wyspy Alandzkie. 

3. Bazy wojskowe, czyli stacjonowanie obcych wojsk - Stacjonowanie obcych wojsk jest dość daleko 
idącym ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, dlatego tez występuje stosunkowo rzadko
 i ma zwykle charakter czasowy. Kwestia zakresu jurysdykcji uregulowana jest zwykle
 w umowie międzynarodowej zawartej przez państwo pobytu i przynależności. Utworzenie stałej 
bazy wojskowej może wiązać się z przekazaniem innemu państwu pełnej jurysdykcji nad obszarem bazy 
( w taki sposób uregulowano m.in. status amerykańskiej bazy wojskowej w Guantanamo na Kubie).

4. Dzierżawa - Instytucja dzierżawy polega na czasowym użytkowaniu części terytorium danego państwa 
przez inne państwo. Warunki dzierżawy określone są w umowie międzynarodowej. Najbardziej znaną
 współczesną dzierżawą był Hongkong, do 1997 r. administrowany przez Wielką Brytanię. 

5. Serwitut - prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie

30. Wody terytorialne w prawie międzynarodowym: status, wyznaczanie, porty morskie,

Wody terytorialne, tzw. morze terytorialne - pas wód morskich przylegających do wybrzeży lub wód wewnętrznych danego państwa, stanowiący integralną część jego terytorium, ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami prawno-administracyjnymi. Statki obcych bander mają prawo tzw. swobodnego przepływu przez te wody, jednak bez zatrzymywania się, eksploatacji ich zasobów czy prowadzenia działalności badawczej, okręty wojenne obcego państwa nie mogą wpływać na wody terytorialne bez zezwolenia. Szerokość morza terytorialnego, a zatem zasięg suwerennej władzy państwa nadbrzeżnego, ustalano w historii według różnych kryteriów. Konwencja Prawa Morza ustaliła maksymalną szerokość morza terytorialnego na 12 mil morskich (art.3). 

Zasięg morza terytorialnego liczy się od tzw. linii podstawowej. W przypadku słabo rozwiniętych wybrzeży linia podstawowa pokrywa się z linią brzegową przy najdalszym odpływie, natomiast wybrzeża silnie zróżnicowane (zbudowane z licznych wysp, przylądków, fiordów itp.). wymagają wyznaczenia odcinków linii prostych łączących najbardziej wysunięte w morze przylądki, wyspy itd. 

Porty morskie to miejsca, do których zawijają statki i gdzie odbywa się załadunek i rozładunek towarów oraz obsługa ruchu pasażerskiego. Wszystkie stałe urządzenia portowe są uważane za część wybrzeża morskiego danego państwa. Państwo nadbrzeżne może zdecydować, czy dany port będzie miał status portu otwartego dla żeglugi międzynarodowej, czy też będzie portem zamkniętym. Portami zamkniętymi są: porty wojenne oraz porty przeznaczone dla krajowych statków rybackich, a także porty obsługujące tylko żeglugę kabotażową, czyli między portami tego samego państwa. Status portu otwartego mają porty dostępne na jednakowych warunkach dla statków handlowych wszystkich państw. Z uwagi na potencjalne zagrożenie państwo nadbrzeżne może odmówić wejścia do portu otwartego szczególnym typom statków, np. statkom o napędzie nuklearnym. Polskimi portami otwartymi są: Gdańsk, Gdynia, Szczecin-Świnoujście oraz Kołobrzeg, Darłowo i Ustka. Obce statki zawijające do portu państwa nadbrzeżnego podlegają jego jurysdykcji. Zwierzchnictwo okrętowe państwa bandery, czyli państwa przynależności statku ustępuje w tym przypadku zwierzchnictwu terytorialnemu państwa nadbrzeżnego. 

31. Prawo nieszkodliwego przepływu przez wody terytorialne

Suwerenna władza państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym ograniczona jest zwyczajowym prawem nieszkodliwego przepływu, które stanowi kompromis między interesami państwa nadbrzeżnego i potrzebami komunikacji oraz handlu międzynarodowego. Statki handlowe innych państw mogą przepływać
 przez morze terytorialne bez specjalnego zezwolenia, jednak pod warunkiem przestrzegania nieszkodliwości przepływu oraz prawa państwa nadbrzeżnego. Przepływ uważa się za nieszkodliwy, dopóki nie zagraża pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego.

Nieszkodliwy przepływ obejmuje nieprzerwaną i szybką żeglugę przez morze terytorialne w celu:

• przejścia przez morze terytorialne bez wchodzenia na wody wewnętrzne i bez zatrzymywania się poza wodami wewnętrznymi na redzie bądź przy urządzeniu portowym (przepływ trawersowy lub prosty);

• wejścia na wody wewnętrzne lub wyjścia z nich albo zatrzymania się na takiej redzie bądź przy takim urządzeniu portowym (przepływ wejściowy/wyjściowy).

Okręty podwodne mogą przepływać tylko w położeniu nawodnym i jak wszystkie inne okręty, z podniesioną banderą.

32. Terytorium państwowe a cieśniny i kanały morskie

Cieśniny morskie są naturalnymi drogami wodnymi łączącymi obszary morskie o różnym statusie prawnym
 (np. morze pełne z wyłączną strefą ekonomiczną). Ważna jest szerokość cieśniny:

1. Jeżeli cieśnina jest szersza niż podwójna szerokość mórz terytorialnych, wtedy może być używana do żeglugi (wolność żeglugi)

2. Jeżeli jest to cieśnina węższa od mórz terytorialnych państw nadbrzeżnych, to w takiej sytuacji przepływ przez cieśninę jest przepływem przez morze terytorialne państw nadbrzeżnych

Międzynarodowymi kanałami morskimi są sztuczne drogi wodne łączące obszary morskie otwarte
dla żeglugi międzynarodowej. Obszar kanału stanowi integralną część terytorium państwa i zaliczany jest
 do jego wód wewnętrznych. W kanałach morskich o szczególnym znaczeniu dla komunikacji i handlu międzynarodowego obowiązuje swoboda żeglugi dla statków wszystkich państw, przewidziana w umowach międzynarodowych. Współcześnie kanałami umiędzynarodowionymi są: Kanał Sueski, Kanał Panamski i Kanał Kiloński. 

33. Prawo przejścia szlakiem tranzytowym przez cieśniny morskie

Konwencja Prawa Morza wprowadziła prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny 
używane do żeglugi między dwiema częściami morza pełnego bądź wyłącznej strefy ekonomicznej
 lub między morzem pełnym a wyłączną strefą ekonomiczną. Przejście tranzytowe polega na swobodzie żeglugi oraz  przelotu przez cieśninę. Powinno ono być wykonywane w sposób ciągły, bez zwłoki, a jednostki korzystające z przejścia tranzytowego nie mogą prowadzić w cieśninie żadnej innej działalności poza wykonywaniem przepływu lub przelotu przez cieśninę. Należy zwrócić uwagę, że prawo przejścia tranzytowego ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu, ponieważ dotyczy także samolotów. 

34. Status prawnomiędzynarodowy cieśnin bałtyckich

cieśniny bałtyckie (Sund, Mały Bełt, Wielki Bełt - łączą one Bałtyk z Morzem Północnym). Początkowo nadzór nad nimi sprawowała Dania (w XV wieku obowiązek uiszczania opłat za przepływ). W XVII w. prawo do wschodniego brzegu Sundu uzyskała Szwecja. W 1857 r. (14 marca) został zawarty traktat kopenhaski na mocy którego Dania zgodziła się na to aby zrezygnować z opłat za odszkodowaniem. Wprowadzono wolność przepływu statków handlowych. Przepływ okrętów wojennych regulowały akty prawa duńskiego. Ułatwienia mieli sojusznicy, np. obecnie NATO. W 1976 r. wprowadzono zasadę, że swobodnie przepływa do 3 okrętów, a większa ilość wymaga zezwolenia władz duńskich.

35. Status prawnomiędzynarodowy cieśnin czarnomorskich

cieśniny czarnomorskie (Bosfor, Dardanele - łączą one Morze Śródziemne z Morzem Czarnym)

Początkowo władało nimi jedno państwo Cesarstwo Wschodniorzymskie, potem Turcja. W XVIII w. Aktualny stan prawny zawarty w konwencji z Montre (20 lipca 1939 r.) przewiduje swobodę przepływu statków handlowych, zaś wojenne muszą powiadomić o przepływie od 8 do 15 dni przed przepływem. W przypadku wojny, gdy Turcja jest stroną wojującą, dopuszcza się przepływ statków handlowych ale może zamknąć przepływ dla okrętów wojennych. 

36. Status prawnomiędzynarodowy Kanału Sueskiego

Kanał Sueski - łączy Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym

Status prawny Kanału Sueskiego uregulowany został w Konwencji konstantynopolitańskiej z 1888r.  przewidującej całkowitą swobodę żeglugi dla statków handlowych i okrętów wojennych. 

37. Status prawnomiędzynarodowy Kanału Panamskiego

Kanał Panamski - łączy Ocean Spokojny z Oceanem Atlantyckim, znajduje się w Panamie.

Sytuację prawną Kanału Panamskiego określała umowa amerykańsko-panamska z 1903 r. na mocy której Stany Zjednoczone uzyskały prawo wieczystego użytkowania i administrowania strefą kanału. Prawa Stanów Zjednoczonych do strefy Kanału Panamskiego wygasły ostatecznie 31.12.1999 r. i przeszedł on w ręce Panamy.

38. Status prawnomiędzynarodowy Kanału Kilońskiego

Kanał Kiloński - łączy Morze Północne z Morzem Bałtyckim (alternatywa dla cieśnin duńskich). Ma znaczenie strategiczne. Początkowo był kanałem wewnętrznym Niemiec. Został umiędzynarodowiony w 1919 r. na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego. Według Traktatu: "Kanał Kiloński i dostępy do niego będą zawsze wolne i otwarte na stopie zupełnej równości dla okrętów wojennych i statków handlowych wszystkich państw". 

39. Wyznaczanie i status terytorium państwa archipelagowego

Państwo archipelagowe - w prawie międzynarodowym jest to kategoria państwa wprowadzona przez Konwencję o prawie morza z Montego Bay, 1982.

Państwem archipelagowym może być na podstawie jednostronnej deklaracji jedynie państwo, które spełnia następujące przesłanki:

• położone jest w całości na wyspach co najmniej jednego archipelagu, a więc grupie wysp nie różniących się między sobą w sposób zasadniczy wielkością czy pochodzeniem geologicznym, tworzących całość geograficzną, polityczną, oraz gospodarczą (art. 46)

• stosunek powierzchni wód archipelagowych do terytorium lądowego nie jest większy niż 9:1 (art. 47.1)

• odległość między wyspami nie przekracza 100 mil morskich, a wyjątkowo zaś - 125 mil (art. 47.2)

Korzyści wynikające ze statusu państwa archipelagowego polegają na:

• możliwości rozciągnięcia suwerenności nad dużo szerszym akwenem, niż w ramach tradycyjnego reżimu morza terytorialnego - państwa archipelagowe grodzą spore fragmenty oceanu pomiędzy wyspami zamiast kreślić 12-milowe okręgi wokół każdej z wysp

• zakresie uprawnień przysługujących państwu na jego wodach archipelagowych - sytuują się one pomiędzy statusem wód wewnętrznych a statusem morza terytorialnego; państwo archipelagowe posiada pełną suwerenność nad zasobami naturalnymi tych wód, oraz sprawuje jurysdykcję nad przebywającymi tam statkami.

Pozostałym państwom przysługuje niezawieszalne prawo przejścia morskim szlakiem archipelagowym, które rozciąga się także na statki powietrzne, a okrętom podwodnym pozwala na poruszanie się w zanurzeniu. Poza morskimi szlakami archipelagowymi natomiast, statki korzystają z prawa nieszkodliwego przepływu (tak jak na morzu terytorialnym - a więc bez powyższych zastrzeżeń).

40. Prawo przejścia morskim szlakiem archipelagowym

Konwencja prawa morza z 1982r. uprawnia państwa archipelagowe do wytyczenia prostych linii podstawowych łączących najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp. Wody leżące wewnątrz tych linii stanowią wody wewnętrzne państwa archipelagowego. Pozostałe państwa mają jednak prawo korzystania z przejścia archipelagowym szlakiem morskim.

Przejście archipelagowym szlakiem morskim - przykład ograniczenia zupełności kompetencji -

• nie może być zawieszone;

• obejmuje przelot i przepływ łodzi podwodnych w zanurzeniu;

• państwo archipelagowe wyznacza trasy przejścia;

• wyznaczone trasy muszą wszakże „obejmować wszelkie zwyczajne trasy przejścia używane dla żeglugi międzynarodowej i przelotu przez archipelag;

• powinny być podane do wiadomości Międzynarodowej Organizacji Morskiej;

41. Status terytorium powietrznego państwa; ograniczenia zwierzchnictwa powietrznego

Z „Konwencji”, wynika, że przestrzeń powietrzna położona nad terytorium lądowym i wodnym każdego państwa podlega całkowitej i wyłącznej suwerenności (w prawie polskim mówimy o zwierzchnictwie) tego państwa.

Zwierzchnictwo powietrzne państwa nie obejmuje przestrzeni terytorialnej innych państw ani przestrzeni nad morzem pełnym i nad innymi obszarami nie podlegającymi zwierzchnictwu żadnego państwa.

Żegluga powietrzna pozaterytorialna jest wolna, nie może być ograniczana przez żadne państwo, podlega tylko międzynarodowym regułom ruchu lotniczego.

Na mocy umów międzynarodowych niektóre funkcje wynikające ze zwierzchnictwa i zadania w zakresie zarządzania ruchem lotniczym mogą być wykonywane przez państwo także poza jego granicami (np. FIS, ALRS) lub też przy pomocy organów międzynarodowych lub organów innych państw.

Każdy statek powietrzny powinien posiadać określoną przynależność państwową. Więź jurysdykcyjna, jak łączy statek powietrzny i państwo, w którym został on zarejestrowany nazywana jest zwierzchnictwem samolotowym. Statek powietrzny podlega wyłącznej jurysdykcji państwa rejestracji, jeżeli znajduje się w przestrzeni powietrznej tego państwa lub na terytorium nie podlegającym suwerenności państwowej np. nad morzem pełnym.  Statek powietrzny znajdujący się w obcej przestrzeni powietrznej podlega nie tylko zwierzchnictwu samolotowemu, ale także jurysdykcji państwa zwierzchnictwa terytorialnego, choć w praktyce zwierzchnictwo to jest trudne do wykonania.

42. Ludność państwa - charakterystyka ogólna; koncepcja obywatelstwa z perspektywy prawa międzynarodowego

Ludność państwa - osoby fizyczne zamieszkujące terytorium danego państwa i podlegające jego prawu do sądzenia. Ludnością państwa są w większości obywatele podlegający stałej więzi prawnej państwa oraz cudzoziemcy przebywający okresowo na jego terytorium. W skład ludności nie wchodzą cudzoziemcy uprzywilejowani, niepodlegający prawu do sądzenia.

Państwo określa położenie prawne ludności. W swym ustawodawstwie ustala zakres praw i obowiązków obywateli i cudzoziemców. Status prawny ludności regulowany jest przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw. Umowy międzynarodowe zawierane są dla zapobiegania powstawaniu podwójnego obywatelstwa, regulują dostęp i położenie prawne cudzoziemców. Umowy zobowiązują do dostosowania lub wydania odpowiednich przepisów wewnętrznych. Państwa współpracują w kwestiach dotyczących praw politycznych, obywatelskich, ekonomicznych i kulturalnych.

Ludność jest elementem decydującym o kształcie swojej państwowości, ustroju i losach swego terytorium (zgodnie z zasadą samostanowienia narodów). W ramach ONZ przyjęto szereg ustaw dotyczących praw człowieka, kobiet, dzieci, zwalczania dyskryminacji, tortur, przymusowej pracy, niewolnictwa.
Ludność składa się z kilku kategorii: obywatele, cudzoziemcy czasowo lub stale przebywający, apatrydzi - bezpaństwowcy, biorą się z rewolucji, konfliktów zbrojnych.

Obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa nad własnymi obywatelami niezależnie od tego, gdzie się znajdują. Głównym obowiązkiem obywatela jest szanowanie prawa swego państwa. Obywatel jest uprawniony do korzystania z opieki swojego państwa (opieka dyplomatyczna - państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi).
1997 r. - Rada Europy przyjęła Konwencję o obywatelstwie, którą Polska podpisała w 1999 r. Konwencja stanowi, że obywatelstwo, jako związek prawny między os. fizyczną a państwem, nie określa przynależności etnicznej jednostki. Państwo samo określa, kto może być jego obywatelem. Przyjęte warunki muszą być zgodne z umowami międzynarodowymi, prawem zwyczajowym oraz powszechnie uznanymi zasadami prawa odnoszącymi się do obywatelstwa. Powinny nadto uwzględniać: prawo do posiadania obywatelstwa, dążenie do unikania statusu bezpaństwowca, zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa.
Nabycie obywatelstwa, przez:

Urodzenie, nadanie, tzw. naturalizacja, zamążpójście, adopcję, opcję (prawo wyboru jednego obywatelstwa spośród tych, które posiada osoba, a zrzeczenie się drugiego) repatriację.
Zasady nabycia obywatelstwa:

- zasada prawa krwi ius sanguinis jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są rodzice

- zasada prawa ziemi ius soli o obywatelstwie jednostki decyduje jej miejsce urodzenia, urodzenie na statku lub w samolocie traktuje się zazwyczaj tak samo jak gdyby nastąpiło na terytorium państwa przynależności statku lub samolotu

* orzeczenie MTS w sprawie Nottebohma - spór między Gwatemala i Lichtensteinem; Nottebohm był obywatelem niemieckim, wyjechał do Gwatemali gdzie zajmował się handlem. W 1939 wyjechał do Europy, gdzie zwróci się do władz Lichtensteinu o nadanie obywatelstwa, uzyskał je w tym samym roku i wrócił do Gwatemali, uzyskując zamieszkanie na jej terytorium. W 1943 roku Gwatemala formalnie weszła w stan wojny z Niemcami co spowodowało wydalenie z jej terytorium Niemców i konfiskatę niemieckich majątków. Nottebohma potraktowano jako Niemca, ten zaś zwrócił się o ochronę do Lichtensteinu.

- MTS sformułował zasady ogólne dotyczące obywatelstwa:

- nadanie pozostaje w gestii każdego państwa;

- obywatelstwo to węzeł szczególny, tworzący bliską więź z państwem, której z innym państwem nie ma

- naturalizacja Nottebohma była legalna, ale aby wywołało to skutki prawne powinna istnieć efektywna więź z państwem

- MTS uznał, że Gwatemala miała prawo nie uznać obywatelstwa i potraktować go jak Niemca (brak obywatelstwa efektywnego)

43. Jurysdykcja państwa wobec jego obywateli w świetle prawa międzynarodowego

Jurysdykcja prawna państwa wobec jego obywateli rozciąga się także poza jego granice i to nie tylko na terytoria nie podlegające niczyjemu zwierzchnictwu.

Zasady, na których opiera się jurysdykcja karna państwa:

• zasada terytorializmu

• zasada personalizmu

• zasada uniwersalizmu

• zasada ochrony interesów

• zasada personalizmu biernego

44. Ochrona mniejszości narodowych w prawie międzynarodowym

Mniejszość narodowa - ludność, która jest osiedlona na terytorium innej zbiorowości i odróżnia się od innych zbiorowości odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i wyznaniem, starając się zachować tę odrębność. Prawo międzynarodowe gwarantuje przestrzeganie praw tych zbiorowości. Ludność ta posiada obywatelstwo państwa zamieszkania ze wszystkimi tego konsekwencjami, ale nie ma wyodrębnionego terytorium pod względem politycznym i administracyjnym.

Ochrona mniejszości narodowych, dziedzina ustawodawstwa międzynarodowego regulująca status i prawa mniejszości narodowych zamieszkujących państwa, które przyjęły postanowienia poszczególnych aktów ustawodawczych. Regulacje dotyczące statusu mniejszości znalazły się w postanowieniach Międzynarodowych Paktów Praw Obywatelskich i Politycznych, Deklaracji ONZ w sprawie osób należących do mniejszości narodowych, religijnych, etnicznych czy językowych, Konwencji ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966). Na straży przestrzegania praw mniejszościowych w systemie ONZ stoją: Komitet Praw Człowieka, Podkomisja do spraw Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości oraz Urząd Wysokiego Komisarza NZ do spraw Praw Człowieka.

Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych - konwencja zawarta pod auspicjami Rady Europy, ustanawia minimalne standardy ochrony mniejszości narodowych, w szczególności zapewnia równość wobec prawa i niedyskryminację, prawo do zgromadzeń i stowarzyszania się, swobodę wypowiedzi, myśli, przekonań i religii. Zapewnia także ochronę języków i kultur mniejszościowych oraz przewiduje prawo do otwierania placówek edukacyjnych dla mniejszości narodowych.

45. Cudzoziemcy na terytorium państwowym w prawie międzynarodowym - standardy traktowania, prawo wejścia, ochrona przed wydaleniem

Cudzoziemiec - w rozumieniu przepisów prawa - osoba przebywająca na terytorium danego państwa, ale nie posiadająca jego obywatelstwa. Potocznie - każdy obcokrajowiec, bez względu na jego status prawny.

3 zasady traktowania cudzoziemców

• 1 zasada traktowania narodowego - polega na tym, że cudzoziemiec w pewnych sferach praw będzie traktowany jak obywatel danego państwa (głównie prawa dotyczące praw obywatelskich)

• 2 zasada najbardziej uprzywilejowanego traktowania - cudzoziemiec będzie korzystał z takich praw, z jakich korzysta jednostka posiadająca obywatelstwo państwa najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie.

• 3 zasada traktowania specjalnego - przyznanie takich praw jakich nie posiadają pozostali cudzoziemcy (np. członkowie korpusu dyplomatycznego)

Wymogi dla cudzoziemców wjeżdżających na teren państwa trzeciego

• posiadanie paszportu lub innego dokumentu podróży

• obowiązek posiadania wizy

• wymóg posiadania środków pieniężnych niezbędnych na utrzymanie

• wymóg ubezpieczeń społecznych, szczepień

• wymóg biletu powrotnego

46. Uchodźcy w prawie międzynarodowym

W prawie międzynarodowym termin uchodźca definiowany jest przez Konwencję Dotyczącą Statusu Uchodźców z 1951 roku (znana też jako Konwencja Genewska z 1951) zmienioną następnie Protokołem Nowojorskim z 1967 roku. Dokumenty te definiują, iż uchodźcą jest osoba, która przebywa poza krajem swego pochodzenia i posiada uzasadnioną obawę przed prześladowaniem w tym kraju ze względu na rasę, religię, narodowość, poglądy polityczne lub przynależność do określonej grupy społecznej.

Podstawą ochrony uchodźczej jest instytucja statusu uchodźcy stworzona przez Konwencję w 1951 roku. Najważniejszą zasadą tej ochrony jest zasada niezawracania, czyli tzw. zasada non-refoulement wyrażona w art. 33 Konwencji.

Aby uzyskać status nie trzeba zawsze udowadniać, iż było się prześladowanym przed opuszczeniem swojego kraju. Obawa może się dopiero pojawić podczas pobytu zagranicznego. Cudzoziemiec musi udowodnić, iż jego strach wiąże się z prawdopodobieństwem prześladowania, to znaczy, iż w kraju pochodzenia znajdzie się w położeniu, które wywoła prześladowanie. Za prześladowanie rozumie się szkodę lub krzywdę wyrządzaną przez państwo lub jego organy, lub brak ochrony ze strony państwa przed prześladowaniem innych osób. Szkoda musi być poważna i godzić w podstawowe prawa człowieka.

47. Azyl terytorialny w świetle prawa międzynarodowego

azyl terytorialny - udzielenie danej osobie schronienia na terytorium swojego państwa

Przyznanie cudzoziemcowi azylu terytorialnego leży w kompetencji państwa a ograniczenia w tym zakresie mogą wynikać z uregulowań międzynarodowoprawnych wiążących to państwo. Zgodnie z art. 14 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka: " Każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania". Uprawnienie to jest jednak wyłączone, jeżeli dana osoba popełniła przestępstwo o charakterze niepolitycznym bądź też dopuściła się czynu, który jest sprzeczny z celami i zasadami Kart Narodów Zjednoczonych. 

48. Azyl dyplomatyczny w prawie międzynarodowym

azyl dyplomatyczny - udzielenie danej osobie schronienia na terenie własnej placówki dyplomatycznej w danym kraju ze względów politycznych przez inne państwo. Prawo udzielania azylu dyplomatycznego nie jest powszechnie uznawane, gdyż ogranicza zwierzchnictwo terytorialne państwa. Jest akceptowane przede wszystkim w Ameryce Łacińskiej, ale bywa stosowane także na innych kontynentach.

49. Ekstradycja obywateli i innych osób z perspektywy prawa międzynarodowego

Ekstradycja - wydanie przez państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego lub w celu odbycia kary. Ekstradycja dokonywana jest na podstawie umowy międzynarodowej, o ile państwo zwracające się z wnioskiem o ekstradycję zapewnia wzajemność. Większość krajów nie dopuszcza ekstradycji własnych obywateli bądź osób, które uzyskały na ich terytorium prawo azylu.

Z wnioskiem o ekstradycję może wystąpić państwo, jeżeli przestępstwo zostało dokonane na jego terytorium, lub jeżeli popełnione przestepstwo rozciąga swoje skutki na jego terytorium.

Z analizy umów międzynarodowych i ustawodawstwa wewnętrznego państw, odczytać można trzy najważniejsze zasady ekstradycyjne, przyjęte niemal powszechnie. Brzmią one następująco:

1. podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn zagrożony karą w obu państwach (tzw. zasada podwójnej karalności),

2. osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonywać wobec niej tylko taką karę, do wykonania której została wydana (tzw. zasada specjalności),

3. nie podlegają wydaniu osoby które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.

Procedura ekstradycyjna regulowana jest w drodze umownej. Najczęściej wniosek ekstradycyjny przesyłany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej spotykane jest przesyłanie wniosku bezpośrednio pomiędzy ministerstwami sprawiedliwości lub prokuraturami generalnymi. Do wniosku powinna zostać dołączona dokumentacja wraz z uzasadnieniem, zaś samo przestępstwo na podstawie którego ekstradycja ma zostać dokonana, powinno mieścić się w ramach klauzuli ogólnej bądź szczegółowego wyliczenia zawartego w umowie. Ostatnią czynnością ekstradycyjną jest przekazanie podejrzanego przez władze policyjne.

50. Opieka dyplomatyczna wobec osób fizycznych w prawie międzynarodowym

Prawo opieki dyplomatycznej było przedmiotem prac Komisji PM co zaowocowało przyjęciem artykułów. Zawiera się w nich definicja opieki dyplomatycznej - polega ona na powołaniu przez państwo w drodze działań dyplomatycznych lub innych środków pokojowych odpowiedzialności innego państwa za szkodę wyrządzoną przez czyn zabroniony tego drugiego państwa w celu implementacji tej odpowiedzialności(?) Więź między podmiotem a państwem ma charakter obywatelski.. Wyjątkowo opieka dyplomatyczna jest dopuszczona wobec osób nieposiadających obywatelstwa, a jedynie pochodzących z danego państwa.

Zasada ciągłości obywatelstwa - państwo może wystapić z opieką dyplomatyczną w ochronie praw obywatela, jeżeli ta osoba miała obywatelstwo tego państwa w momencie wyrządzenia szkody do momentu zgłoszenia roszczenia.

51. Opieka dyplomatyczna wobec osób prawnych w prawie międzynarodowym

W zakresie w jakim cyn zabroniony popełniony przez państwo powoduje bezpośrednią szkodę prawom udziałowca, odrębną od szkody wyrządzonej spółce jako takiej - państwo obywatelstwa tego udziałowca ma prawo wykonywać opiekę dyplomatyczną w odniesieniu do swoich obywateli. Artykuły dopuszczają jeszcze dwie sytuacje:

-gdy spółka przestanie istnieć

-gdy spółka ma przynależność państwa wyrządzającego szkodę a rejestracja spółki w tym państwie była warunkiem prowadzenia w nim działalności gospodarczej.

Zgodnie z artykułami więź państwo - spółka powstaje na podstawie:

-miejsca rejestracji spółki, chyba że zarówno siedziba zarządu jak i kontrola finansowa spólki mieszczą się na terytorium innego państwa (lex generalis)

- na podstawie szeregu umów dwustronnych podmioty gospodarcze uzyskują możliwość samodzielnego występowania przed organami międzynarodowymi.

52. Opieka dyplomatyczna udziałowców i akcjonariuszy spółek w prawie międzynarodowym

53. Zasada poszanowania praw człowieka jako zasada prawa międzynarodowego

Zgodnie z nią państwa są zobowiązane szanować prawa człowieka i podstawowe wolności (myśli, sumienia, religii) lub przekonań bez względu na różnicę rasy, płci, języka lub religii. To uznanie i poszanowanie wolności jednostki, praw mniejszości narodowych.

Podstawowe prawa wynikające z przyrodzonej godności są niezbywalne i nienaruszalne.

Poszanowanie praw człowieka bez wątpienia ma wartość nadrzędną i ponadczasową, dlatego 
też nie może podlegać podziałom terytorialnym. Pojęcie międzynarodowej współpracy oznacza także,  iż prawa człowieka są przedmiotem troski ze strony państw członkowskich i jeśli gdziekolwiek dochodzi do zagrożenia lub naruszenia praw człowieka, wspólnota międzynarodowa jest upoważniona do podjęcia wszelkich starań, by to zagrożenie usunąć lub przywrócić właściwy stan rzeczy. Państwa - członkowie ONZ mają obowiązek międzynarodowej współpracy w tej dziedzinie.

54. Uniwersalne i regionalne systemy ochrony praw człowieka

Uniwersalne:

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1948r.

Nie jest to konwencja a rezolucja ZO - nie ma charakteru wiążącego; jej znaczenie i waga jest wyższa od innych rezolucji; postanowienia w niej zawarte uzyskały statut norm prawa zwyczajowego

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (dot. Praw I generacji)

- Międzynarodowy Pakt Praw Społecznych, Ekonomicznych i Kulturalnych

+ 2 protokoły fakultatywne:

- dot. skarg indywidualnych

- dot. zniesienia kary śmierci

- Konwencja ws Niewolnictwa

- Konwencja NZ przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej 2000r.

- Konwencja o zakazie tortur oraz inego nieludzkiego lub poniżającego traktowania 1954r.

- Międzynarodowa Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

- Konwencja ws eliminacji dyskryminacji kobiet

- Konwencja ws zapobiegania i karani zbrodni apartheidu

- Konwencja o Prawach Dziecka 1989r.

+ 2 protokoły fakultatywne

- dot. Wyłączenia dziecka z konfliktów zbrojnych

- dot. Handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografi

- Międzynarodowe Prawo Humanitarne

Regionalne:

Europa - Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności 1950r.

(Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka)

+ 14 protokołów o charakterze proceduralnym

Europejska Karta Socjalna 1961r

Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych 1995r.

Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci z 1996 r

Ameryka - Karty Organizacji Państw Amerykańskich z 1948 r.

- Amerykańskiej Deklaracji Praw i Obowiązków Obywatela

- Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (1969 r.)

Afryka - Afrykańską Kartę Praw Człowieka i Ludów 1981r.
Islam - Powszechna Islamska Deklaracja Praw Człowieka 1981r.

55. Międzynarodowe środki ochrony praw człowieka

Na spójny system kontroli przestrzegania praw człowieka składają się liczne instrumenty prawne, w tym między innymi tzw. ciała traktatowe, czyli specjalne komitety powołane do monitorowania wypełniania przez państwa postanowień konwencji. Najczęściej stosowaną formą kontroli jest obowiązek składania przez państwa okresowych sprawozdań z realizacji konwencji. Istnieje również możliwość składania skarg o pogwałcenie praw człowieka w danym państwie, które uruchamia odpowiednią procedurę postępowania, mającą na celu wyjaśnienie sprawy i doprowadzenie do eliminacji owych naruszeń. Inną metodą weryfikacji przestrzegania zobowiązań traktatowych są niezapowiedziane inspekcje na miejscu, wysyłanie misji lub wyznaczanie specjalnych sprawozdawców, którzy mają zadanie obiektywnie przedstawić sytuację praw człowieka w danym państwie.

Kontrola przestrzegania praw człowieka może mieć trojaką formę:

• Sprawozdania - dominuje w większości umów międzynarodowych. Państwa SA zobowiązane do składania sprawozdań dotyczących procesu implementacji tych konwencji, które państwa przyjęły. Jest to jednak metoda mało skuteczna

• Skargi państwowe - składają je państwa, a dotyczą naruszenia przez inne państwo - stronę konwencji z zakresu praw człowieka

• Skargi indywidualne (petycje) - osoba, która uważa, ze państwo naruszyło jej prawo może się zwrócić do organu międzynarodowego

56. Władza państwowa jako element państwa - charakterystyka ogólna

57. Uznanie rządu w prawie międzynarodowym

Z kwestią uznania rządu mamy do czynienia w razie przyjęcia przez niego władzy w danym państwie w sposób sprzeczny z prawem wewnętrznym (zamach stanu, przewrót, pucz). Pojmowane jest zarówno na podstawie kryteriów prawnych jak i politycznych

Zasada efektywności - związane jest to z doktryną Estrady. Był to minister spraw zagranicznych Meksyku, który uważał, ze państwa amerykańskie nie powinny zastanawiać się czy powinny uznać dane państwo, jeśli są w stanie nawiązać z nim stosunki dyplomatyczne.

• Rząd powinien sprawować władzę w sposób faktyczny i rzeczywisty na określonym terytorium

• Powinien cieszyć się poparciem ludności zamieszkującej to terytorium

• Musi być w stanie wywiązać się ze zobowiązań międzynarodowych

• Powinien być to rząd rodzimy tj. wywodzący się z obywateli tego państwa

Zasada legitymizmu - do uznania rządu konieczne jest, aby objął on władzę zgodnie z prawem wewnętrznym. Koncepcję tą, która nie została przyjęta, wysuną MSZ Ekwadoru - Tobar w 1907 roku. Teoria Tobara głosi, ze nie należy uznawać rządu, który doszedł do władzy w wyniku przewrotu.

Stosuje się następujący podział kryteriów uznawania rządu:

• kryteria obiektywne (prawne) - mające oparcie w prawie międzynarodowym;

• kryteria subiektywne (polityczne) - powstałe na bazie opinii państw, które formułują własne warunki, od których uzależniają swoje uznanie dla rządów.

Obecnie podstawową przesłanką uznania rządu jest kryterium efektywności, czyli rzeczywistego sprawowania władzy na danym terenie, zamieszkanym przez określoną ludność.W pojęciu tym zawiera się zarówno milcząca lub wyraźna aprobata rządzonych, jak i zdolność władzy do realizacji międzynarodowych zobowiązań.

58. Zasada nieingerencji w sprawy z istoty swej należące do wyłącznej kompetencji państwa jako zasada prawa międzynarodowego

Zakaz jakiejkolwiek ingerencji bezpośredniej lub pośredniej, indywidualnej lub zbiorowej w wewnętrzne lub zewnętrzne sprawy należące do zakresu wewnętrznej jurysdykcji innego państwa niezależnie od stosunków wzajemnych.

Powstrzymanie się od jakiejkolwiek formy interwencji zbrojnej lub groźby takiej interwencji przeciwko innemu państwu. A także powstrzymanie od militarnego, politycznego, gospodarczego lub innego nacisku zmierzającego do podporządkowania własnym interesom wykonywania przez inne państwo praw wynikających z jego suwerenności w celu zapewnienia sobie korzyści.

Powstrzymanie się od udzielania pomocy działalności terrorystycznej lub wywrotowej w celu obalenia siłą ustroju innego państwa.

Użycie siły celem pozbawienia ludów ich narodowej tożsamości stanowi pogwałcenie ich niezbywalnych praw oraz zasady nieinterwencji. Każde państwo posiada niezbywalne prawo do wyboru swojego systemu politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego bez ingerencji w jakiejkolwiek formie ze strony innego państwa.

59. Interwencja humanitarna w prawie międzynarodowym

Współczesna literatura prawa międzynarodowego daleka jest jeszcze od zaprezentowania jednej, dominującej definicji humanitarnej interwencji w stosunkach międzynarodowych. Jak do tej pory zaprezentowano wiele propozycji, różniących się między sobą w szczegółach. Można jednak określić pewne wspólne jądro pojęcia:
- humanitarna interwencja musi oznaczać faktyczne użycie siły, lub przynajmniej groźbę jej użycia.

-w roli interweniującego podmiotu mogą wystąpić jedynie organizacja międzynarodowa, grupa państw lub pojedyncze państwo.

- przyczyny interwencji humanitarnej należy upatrywać masowych naruszeniach międzynarodowo uznanych praw człowieka. Ważna jest przy tym drastyczna intensywność naruszeń, która powinna osiągnąć stan określany mianem katastrofy humanitarnej.

- określenie podstawowego celu interweniującego podmiotu, jako dążenia do powstrzymania tychże naruszeń.

- w przypadku interwencji humanitarnej w zasadzie chodzić powinno o ochronę obywateli państwa, w którym następuje interwencja.

60. Immunitet państwa w prawie międzynarodowym

Immunitet państwa - zasada prawa międzynarodowego, zgodnie z którą żadne państwo nie może wykonywać jurysdykcji wobec innego państwa. Innymi słowy, żadne państwo nie może podlegać sądom obcego państwa. Zasada ta jest emanacją starożytnej zasady prawa rzymskiego: "Par in parem non habet imperium" (równy nie ma władzy w stosunku do równego sobie).

Można wyróżnić dwie najważniejsze koncepcje zakresu immunitetu państwa:

• absolutny (pełny, nieograniczony) immunitet państwa - jest tradycyjną, konserwatywną recepcja zasady "Par in parem ..." koncepcja równości i niezależności państw

• względny (relatywny, ograniczony) immunitet państwa - powoli zdaje się przeważać we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Zgodnie z nim państwu przysługuje immunitet w odniesieniu do aktów typu iure imperii (aktów władczych, autorytarnych, wynikających z suwerennych uprawnień państwa), ale już nie w przypadku aktów iure gestionis - czyli takich, jakie dokonują wszystkie osoby prywatne (ludzie, przedsiębiorstwa) w stosunkach prawnych regulowanych przez prawo cywilne.

61. Immunitet szefa państwa, szefa rządu i innych członków rządu w prawie międzynarodowym

Do działań głowy państwa i członków rządu mają zastosowanie zarówno normy dotyczące immunitetu dyplomatycznego(personalnego) i immunitetu państwa (materialnego). Immunitet personalny chroni osobę jako taką, odnosi się do postępowania karnego, cywilnego, czynności służbowych i prywatnoprawnych wyknywanych w czasie pełnienia funkcji służbowych, jak i dokonanych przed objęciem tej funkcji. Wygasa on w chwili zakończenia pełnienia urzędu. Jest to związane z potrzebą ochrony suwerenności państwa reprezentowanego przez osobę pełniącą wysokie stanowisko państwowe - potrzeba zapewnienia swobodnego wypełniania funkcji państwowych. Immunitet funkcjonalny (materialny) obejmuje czyny popełnione przy wykonywaniu obowiązków służbowych. Ochrona czynności służbowych nie ustaje wraz z zakończeniem wykonywania funkcji (czyn ten jest przypisany państwu i tylk ono może ponieść odpowiedzialność za ich skutki) .

62. Misje specjalne w prawie międzynarodowym

Misja specjalna - są to specjalne posłannictwa ad hoc (co stanowi główną różnicę między misjami specjalnymi a stałymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi) wysyłane przez państwo do innego państwa za jego zgodą, na czas określony, w celu rozpatrzenia z nim określonych spraw lub wypełnienia wobec niego określonego zadania. Misje specjalne mogą służyć interesom państw zarówno w przypadku istnienia stosunków dyplomatycznych i konsularnych jak również w przypadku ich braku (mogą służyć nawiązaniu takich relacji), a także w sytuacji wojny.

Kwestie związane z zasadami działania misji specjalnych reguluje Konwencja o misjach specjalnych z 1969.

Cechy misji specjalnej:

• oficjalny charakter (zawsze wymagana jest wyraźna zgoda państwa przyjmującego na

• reprezentuje wyłącznie państwo i działa w jego imieniu

• ma na celu załatwienia określonego zadania

• ma czasowy charakter

Zakres tematyczny, czasowy oraz terytorialny jak również skład misji specjalnej są zawsze wynikiem porozumienia zainteresowanych państw.

Nie istnieje podział misji specjalnych ze względu na ich szefa (status osoby stojącej na czele misji specjalnej). Misja specjalna nie traci swego "specjalnego" charakteru ze względu na status jednostki stojącej na jej czele. Przedstawiciele państwa wysyłającego oraz członkowie personelu dyplomatycznego powinni mieć obywatelstwo państwa wysyłającego. Przywileje oraz immunitety przyznawane misji mają charakter funkcjonalny.

63. Prawo legacji: zdolność do nawiązania stosunków dyplomatycznych, ustanowienie i zakończenie stosunków dyplomatycznych

Prawo legacji (ius legationis) to jeden z podstawowych atrybutów suwerenności państwowej i oznacza uprawnienie podmiotu prawa międzynarodowego do wysyłania swoich i przyjmowania cudzych przedstawicieli dyplomatycznych, jednakże tylko za obopólną zgoda zainteresowanych stron. Jest to prawo podmiotu prawa międzynarodowego do utrzymywania lub nieutrzymywania stosunków dyplomatycznych z drugim podmiotem tego prawa.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych między państwami następuje przez wysłanie przez jedno z nich swoich przedstawicieli na terytorium drugiego. Prawo to, przysługujące każdemu państwu, jest określane jako czynne prawo legacji, a prawo przyjmowania tych przedstawicieli - biernym prawem legacji.

Gdy państwa nawiążą (ustanowią) stosunki dyplomatyczne, kolejnym etapem jest mianowanie szefa misji dyplomatycznej (z reguły w randze ambasadora). Prawo dyplomatyczne wymaga uzyskania uprzedniej zgody, tzw. agrément, na mianowanie określonej osoby szefem misji. Prośbę o udzielenie agrément kieruje się w drodze dyplomatycznej. Państwo zapytane może odmówić udzielenia zgody i nie ma obowiązku uzasadnianie swej decyzji. Zaakceptowany kandydat, po mianowaniu na szefa misji zgodnie z procedurą własnego kraju, przybywa do kraju przyjmującego wyposażony w listy uwierzytelniające (w przypadku chargé d'affaires będą to listy wprowadzające). Oficjalnym początkiem pełnienia jego funkcji jako szefa misji jest moment akredytacji, czyli złożenia swoich listów uwierzytelniających (wprowadzających).

Stosunki dyplomatyczne mogą zostać zerwane przez jedną ze stron w wyniku postępowania drugiego państwa ocenianego przez państwo zrywające jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności. Może do tego dojść również w sytuacji, gdy państwo przyjmujące nie zapewniło misji warunków do właściwego jej funkcjonowania. Działanie to może być również podjęte w wyniku nałożenia sankcji na państwo naruszające pokój. Wybuch wojny również powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych między państwami walczącymi.

64. Personel dyplomatyczny - charakterystyka ogólna

W skład misji dyplomatycznej może wchodzić wiele osób. Zgodnie z nomenklaturą Konwencji wiedeńskiej członków misji dzieli się na: szefa misji oraz członków personelu misji, czyli członków personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego, a także personelu służby misji. Osobą stojąca na czele misji dyplomatycznej jest jej szef. Konwencja wiedeńska wyróżnia w tym zakresie trzy klasy szefów misji. Są to:
1) ambasador, nuncjusz (Stolica Apostolska)

2) poseł, minister i internuncjusz (Stolica Apostolska),

3) charge d'affaires (obserwator).

Najczęściej na czele misji dyplomatycznych stoją ambasadorowie, do wielkiej rzadkości natomiast należy współcześnie powoływanie szefa misji posiadającego tytuł posła lub ministra. Zarówno przedstawiciele pierwszej, jak i drugiej klasy są akredytowani przy głowie państwa przyjmującego. Warto zwrócić też uwagę na najniższą klasę szefów misji, czyli charge d'affaires .  Charge d'affaires en pied jest stałym szefem misji dyplomatycznej, natomiast charge d'affaires ad interim. pełni swe funkcje wyłącznie tymczasowo np. w trakcie nieobecności lub choroby szefa misji dyplomatycznej. Charge d'affaires jest akredytowany przy ministrze spraw zagranicznych państwa przyjmującego Przyjmuje się, iż stałe utrzymywanie szefa misji tej klasy może świadczyć, m.in. o niewielkim natężeniu lub o "ochłodzeniu" stosunków bilateralnych.

Wszyscy szefowie misji akredytowani w danym państwie tworzą korpus dyplomatyczny. Na jego czele stoi dziekan, czyli szef misji najwyższej klasy, czyli ten, który najdłużej pełni funkcję w danym państwie. 
Czasami dziekanem może być nuncjusz Stolicy Apostolskiej, co ma miejsce w Polsce. 

65. Przywileje i immunitety dyplomatyczne w prawie międzynarodowym

Przywileje i immunitety dyplomatyczne to zespół udogodnień i wyłączeń przysługujących członkom misji dyplomatycznej, a zwłaszcza przedstawicielom dyplomatycznym i członkom ich najbliższych rodzin.

Z reguły mówi się łącznie o "przywilejach i immunitetach", nie rozdzielając tych pojęć, choć niektórzy są zdania, iż przywileje to pewne uprawnienia nie przysługujące samym obywatelom państwa, w którym akredytowany jest dyplomata (np. prawo do flagi), zaś immunitety to pewne wyłączenia od obowiązujących w danym kraju norm prawnych (np. immunitet jurysdykcyjny).

Przywileje i immunitety dzielimy na: rzeczowe - przysługujące misji dyplomatycznej i osobowe - przysługujące członkom personelu misji.

Do przywilejów i immunitetów rzeczowych zaliczamy:

• prawo używania flagi i godła na pomieszczeniach misji dyplomatycznej,

• nietykalność pomieszczeń misji, jej archiwów, dokumentacji i korespondencji urzędowej,

• zwolnienie od podatków i opłat,

• swobodę porozumiewania się.

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

• prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego rezydencji prywatnej i w środkach transportu),

• nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, mienie, dokumenty i korespondencję,

• immunitet jurysdykcyjny, czyli - co do zasady - niepodleganie prawu kraju, w którym się jest akredytowanym,

• zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych,

• zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

Należy dodać, że nierzadko w potocznym użyciu jest błędne stwierdzenie, że przywileje i immunitety osobowe przysługują każdemu posiadaczowi paszportu dyplomatycznego. W rzeczywistości tak nie jest, ponieważ państwa mogą wydawać takie dokumenty także osobom nie będącym członkami misji dyplomatycznych (i niebędących członkami rodzin członków misji dyplomatycznych). W ich przypadku to, czy i jakie przywileje i immunitety dana osoba otrzyma, zależy tylko i wyłącznie od uznania państwa ich udzielającego.

66. Prawo konsulatu: zdolność do nawiązania stosunków konsularnych, ustanowienie i zakończenie stosunków konsularnych

Wszystkim państwom przysługuje czynne i bierne prawo konsulatu. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest równoznaczne ze zgodą na nawiązanie stosunków konsularnych (chyba że strony postanowiły inaczej). Analogicznie odnosi się to do zerwania stosunków dyplomatycznych. Funkcje konsularne wykonują urzędy konsularne Ustanowienie urzędu konsularnego następuje tylko za zgodą państwa przyjmującego. Porozumienie w sprawie ustanowienia urzędu konsularnego musi określać jego siedzibę, klasę oraz okręg konsularny. Jest to związane z tym, że państwo wysyłające może ustanowić na obszarze państwa przyjmującego kilka urzędów konsularnych. Konwencja wiedeńska uznała cztery klasy urzędów konsularnych: konsulaty generalne, konsulaty, wicekonsulaty i agencje konsularne.

Natomiast zakończenie pełnienia funkcji może nastąpić w różnych sytuacjach. Mogą spowodować to wydarzenia losowe jak śmierć, całkowite zamknięcie placówki np. w wyniku zerwania stosunków i wojny. Państwo przyjmujące może cofnąć exequatur lub wręczyć notyfikacje stwierdzająca, że zaprzestaje uważać daną osobę za członka personelu. Oczywiście państwo wysyłające dysponuje także możliwością zlikwidowania urzędu.

67. Stosunki dyplomatyczne a stosunki konsularne

Ustanowienie stosunków konsularnych. Wszystkim państwom przysługuje czynne i bierne prawo konsulatu, a więc prawo wysyłania i przyjmowania przedstawicieli konsularnych. Natomiast samo nawiązanie stosunków konsularnych zależy od zgody zainteresowanych państw. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych implikuje zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych, chyba, że strony postanowiły inaczej. Natomiast zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych.

Prawo międzynarodowe potwierdza zasadę wg której nawiązanie stosunków dyplomatycznych między dwoma państwami oznacza ipso facto zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych, pod warunkiem, że strony nie zastrzegły inaczej

Mimo formalnego nawiązania stosunków konsularnych przez ustanowienie stosunków dyplomatycznych państwa w praktyce uzależniają prawo ustanowienia urzędów konsularnych w misjach dyplomatycznych od wcześniejszej zgoda państwa przyjmującego = zasada automatycznego nawiązania stosunków konsularnych przez nawiązanie stosunków dyplomatycznych zostaje pozbawiona swojego praktycznego znaczenia bo bez urzędów konsularnych misji dyplomatycznej nie można realizować stosunków konsularnych

Nawiązania stosunków dyplomatycznych zwalnia jedynie z obowiązku zawierania specjalnego porozumienia w sprawie nawiązania stosunków konsularnych, nie zwalnia jednak z otrzymania wcześniejszej zgody państwa przyjmującego na otwarcie urzędu konsularnego chyba ze na podstawie umowy miedzy państwami przewidziano by taka możliwość bez wymogu zgody

68. Konsul honorowy w prawie międzynarodowym

Konsul honorowy jest urzędnikiem konsularnym określonego państwa (tzw. państwa wysyłającego) w innym państwie (państwie przyjmującym). W odróżnieniu od konsulów zawodowych za swoją pracę nie pobiera wynagrodzenia - pracuje honorowo, stąd i jego nazwa. Często również na własny koszt musi wynająć lokal na urząd konsularny i ewentualnie opłacić personel administracyjny (np. sekretarkę). Niekiedy umowa pomiędzy państwem wysyłającym a konsulem honorowym może przewidywać pewien zwrot wydatków ponoszonych przez niego w związku z prowadzeniem konsulatu (np. koszty wynajmu, wynagrodzenia osób zatrudnionych, opłaty za elektryczność, wodę, itd.)

Konsul honorowy, co do zasady, może wykonywać wszystkie te same funkcje, co konsul zawodowy, choć niekiedy faktycznie powierza się im węższy zakres obowiązków. W krajach, w których państwo wysyłające nie jest reprezentowane przez misję dyplomatyczną, ani konsula zawodowego - konsul honorowy może być traktowany jak "oficjalny przedstawiciel" państwa i w takim charakterze zapraszany na uroczystości państwowe, itp.

Konsulami honorowymi najczęściej zostają osoby posiadające obywatelstwo państwa przyjmującego (w przypadku konsulów zawodowych - praktycznie zawsze posiadają oni obywatelstwo państwa wysyłającego), a mające korzenie w kraju wysyłającym. Mogą to być osoby, które wyemigrowały ze swojego kraju lub mają z nim związki rodzinne. Osoby takie muszą być dobrze sytuowane, oraz mieć dobrą opinią w kraju, w którym mają pełnić funkcję konsula.

W przypadku, gdy konsul honorowy jest obywatelem państwa, w którym urzęduje, jego przywileje i immunitety są bardzo ograniczone i właściwie sprowadzają się do wyłączenia możliwości pociągnięcia go przez to państwo do odpowiedzialności w związku z wykonywaniem przez niego czynności konsularnych.

Większość konsulatów i placówek dyplomatycznych to właśnie Konsulaty Honorowe.

---