POSTĘPOWANIE KARNE - WYKŁADY

dr P. K. Sowiński

Prawo karne procesowe - zbiór norm prawa karnego regulujących przebieg procesu karnego; w ujęciu szerokim także prawo karne wykonawcze.

Proces karny - zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie sprawcy czynu zabronionego, jego osądzenie, wykonanie kary i środków zabezpieczających.

Postępowanie karne - określone etapy procesu karnego.

Procedura karna - obejmuje obok prawa karnego procesowego uznane sposoby stosowania prawa (np. zwyczaje, obyczaje).

Istota polskiego procesu karnego:

• należy on do właściwości niezawisłego organu sądowego oraz współdziałających z nim innych organów wymiaru sprawiedliwości,

• proces stanowi działalność uregulowaną przez prawo karne procesowe,

• działalność procesowa przebiega w ramach stosunków procesowych,

• podejmowany i prowadzony w ściśle określonym celu.

FUNKCJE NORM PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

1. prakseologiczna (celowościowa, instrumentalna) - jest funkcją pozwalającą zbierać doświadczenia poprzednich regulacji prawnych. Prof. Grzegorczyk uważa, że przedłużeniem tej funkcji jest dyrektywa trafnej reakcji karnej.

2. gwarancyjna - mówi jakie uprawnienia służą uczestnikom procesu karnego, np. art. 301 - prawo oskarżonego do przesłuchania w obecności obrońcy, art. 16 - prawo do informacji procesowej, art. 6 - prawo do obrony

3. regulacyjna - porządkuje tok czynności; pozwala odnaleźć się jednostce w skomplikowanej materii procesu karnego

4. materialnoprawna - to co powinno znaleźć się w prawie karnym materialnym, a znalazło się w procesowym

STOSUNKI PROCESOWE

Są to relacje zachodzące między uczestnikami procesu karnego, regulowane przez prawo karne procesowe. Jest to odmiana stosunków prawnych.

Mogą mieć charakter podstawowy (między uczestnikami).

Stosunki procesowe najczęściej mają charakter trójczłonowy, tj. zachodzą między oskarżonym, oskarżycielem i organem procesowym.

Organ procesowy - organ mający prawo wydawać władcze polecenia uczestnikom procesu.

Stosunki procesowe prowadzą do wyodrębnienia funkcji procesowych:

1. funkcje ścigania karnego (funkcje oskarżania)

2. funkcje obrony karnej

3. funkcje orzekania (w jej konsekwencji funkcja wykonania orzeczenia)

4. funkcje dochodzenia roszczenia cywilnego

5. funkcje obrony przed roszczeniem cywilnoprawnym

6. funkcje orzekania o roszczeniu cywilnoprawnym

Ad. 2. Obrońca ma prawo do czynności wyłącznie na korzyść oskarżonego.

Ad. 3, 4, 5. Łączy się z tzw. powództwem adhezyjnym (akcja cywilna w procesie karnym)

Stosunki procesowe mają charakter:

1. społeczny

2. prawny - podlegają ścisłej regulacji prawnej

3. faktyczny

4. dynamiczny

5. idealny

CEL PROCESU

Główne cele procesu:

1. osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawno-materialnej - polega on na konieczności dokonania subsumcji; cele etapowe: czy jest przestępstwo, kto popełnił, jaka kara.

2. osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej - zasada uczciwego procesu

PORZĄDEK CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

Wynika z przepisów prawa karnego proceduralnego.

Stadia procesu karnego:

1. postępowanie przygotowawcze

2. postępowanie główne (przed sądem I instancji)

3. postępowanie odwoławcze

4. postępowanie wykonawcze

Postępowanie przejściowe - związane z oddaniem pod sąd.

Oddanie pod sąd (dwie postaci):

1. szerszą - w toku procesu karnego doszło do aktu procesowego w wyniku tego została postawiona przed sądem

2. węższą - obowiązuje w polskim prawie; związane z kontrolą aktu oskarżenia przed rozprawą główną; dwie instytucje:

• archiwalna - sprzeciw od aktu oskarżenia

• współczesna - odpowiedź na akt oskarżenia

PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

Prof. Daszkiewicz:

1. główny - odpowiedzialność karna oskarżonego

2. uboczny - także odpowiedzialność cywilna

Dwie podstawy odpowiedzialności:

1. faktyczna - czyn zarzucony oskarżonemu

2. normatywna - kwalifikacja prawna czynu

Kwestia procesu pojedynczego i złożonego

W procesie pojedynczym przedmiot procesu dotyczy jednego przestępstwa, w złożonym - więcej. W złożonym może być to wynikiem połączenia kilku spraw w jednym procesie (łączność spraw).

Łączność spraw:

1. podmiotowa - jednej osobie stawia się kilka zarzutów

2. przedmiotowa - połączenie spraw dotyczących sprawcy głównego, podżegacza, pomocnika itd.; łączy się tu kwestia

3. mieszana

Łączność spraw może nastąpić od początku albo w toku procesu karnego (proces wpadkowy).

Proces wpadkowy polega na tym, że w trakcie rozpoznawania sprawy przed sądem z ujawnionych dowodów okazuje się, że oskarżyciel może zarzucić oskarżonemu oprócz czynów objętych w akcie oskarżenia, inny czyn. Wtedy sąd za zgodą oskarżonego może rozpoznać nowe oskarżenie, chyba że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Jeżeli dochodzi do odroczenia rozprawy, wtedy oskarżyciel wnosi akt oskarżenia albo dodatkowy akt oskarżenia.

Mamy do czynienia z koniecznością takiego badania sprawy aby nie doszło do zmiany tożsamości czynu.

TRYBY POSTĘPOWANIA

Dwa znaczenia:

1. sposób inicjowania procesu karnego

2. zróżnicowany przebieg procesu karnego

Ze względu na sposób inicjowania procesu:

1. postępowanie z urzędu

• warunkowy

• bezwarunkowy

2. ścigane z oskarżenia prywatnego

Ze względu na przebieg procesu:

1. postępowanie zwyczajne - na zasadach ogólnych

2. postępowanie szczególne

Ze względu na stosunek do formalizmu procesu karnego:

1. tryby ekwiwalentne - np. postępowanie karne skarbowe

2. tryby wzbogacone - większy formalizm, np. postępowanie przed ławą przysięgłych; w Polsce przed 1939 r. i w zaborze austriackim (Lwów, Kraków)

3. tryby zredukowane - mniejszy minimalizm (?), np. postępowanie nakazowe, postępowanie uproszczone

Ze względu na stosunek do głównego nurtu postępowania:

1. tryb postępowania zasadniczego

2. postępowania dodatkowe

• incydentalne - dotyczy kwestii uzupełniających, np. o zastosowanie środka zabezpieczającego

• postępowania pomocnicze, np. postępowanie w sprawie zagubienia lub zniszczenia akt sądowych

• postępowania następcze - prowadzone po uprawomocnieniu się wyroku sądowego w sprawie np. postępowanie o ułaskawienie

• postępowania uzupełniające - …, los dowodów rzeczowych (?)

NACZELNE ZASADY PROCESU

Są to ogólne reguły postępowania wyznaczające kierunek wykładni w przypadku luki w prawie.

Większość naczelnych zasad przybiera postać dyrektyw uprawniających bądź zobowiązujących. Oznacza to, że dyrektywa zobowiązuje … w sposób …

Podział zasad:

1. prawnie zdefiniowane (skodyfikowane)

2. prawnie niezdefiniowane (nieskodyfikowane)

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ

Zasada prawdy materialnej (obiektywnej) - art. 2 § 2; podstawą wszystkich rozstrzygnięć powinny być prawdziwe ustalenia faktyczne. Są to stwierdzenia faktów dokonanych(?) w procesie karnym.

Powinno być poparte przeprowadzonym dowodem. Wyjątki przewidują tzw. surogaty udowodnienia. Dawniej posługiwano się tzw. kryteriami formalnymi prawdy i celem postępowania było dotarcie do tzw. prawdy formalnej (sądowej) tzn. uznawano coś za prawdziwe, bo odpowiadało to przyjętemu a priori kryterium.

Prawda materialna różni się tym od formalnej, że prawda materialna jest to sąd o rzeczywistości zgodny z rzeczywistością.

Prawo procesowe rozróżnia 2 rodzaje przyznania się:

1. przyznanie się do winy - art. 338

2. przyznanie się do zarzucanego czynu - art. 386 § 1 - przyznanie do szeregu znamion ustawowych

Przyznanie się do winy jest ustną deklaracją oskarżonego. Może nastąpić w każdym momencie procesu karnego (zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i sądowym)

Prof. Kmiecik: „Przyznanie się oskarżonego stanowi ledwie wstęp do dalszych wyjaśnień oskarżonego, z których będzie można …

Należy zawsze zbadać motyw przyznania się .

Nie wolno domniemywać przyznania się do winy oskarżonego, dlatego iż istnieje zasada domniemania niewinności.

Art. 335 i art. 387 - spór w doktrynie czy przyznanie się jest warunkiem zastosowania; wg dra P. S. - nie. W obu tych przepisach nie jest warunkiem wynikającym z treści.

Zasada prawdy materialnej odnosi się tylko do ustaleń faktycznych, nie prawnych.

Dlatego wnioski dowodowe - art. 331

Poznanie w procesie karnym - trojaki charakter:

1. probabilistyczny - sędzia nie poznaje faktów bezpośrednio, nie jest uczestnikiem zdarzeń opisywanych, dlatego zachowuje bezstronność; art. 40 - wyłączenie sędziego - świadka czynu. Rozumowanie w procesie karnym ma charakter redukcyjny. Charakter probabilistyczny wspiera system kontroli (np. instancyjność). Sędzia ocenia zgodnie z sumieniem, zasadami logiki i doświadczeniem.

2. prawnie relewantny - badamy tylko to, co ma znaczenie dla sprawy

3. materialny - kierujemy się tylko kryteriami materialnymi poznania, odrzucając formalne; przeprowadzamy dowody potrzebne nie odrzucając ich a priori

Gwarancje prawdy materialnej:

1. zabezpiecza nam tę zasadę obowiązek inicjatywy dowodowej spoczywający na organie procesowym - art. 167

2. kontradyktoryjność procesu

3. koncentracja czasowa i miejscowa procesu - przewodniczący powinien czuwać, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na jednej rozprawie.

4. sądowa kontrola postępowania przygotowawczego np. odmowa lub umorzenie postępowania przygotowawczego

5. celowość prakseologiczna czynności procesowych

6. kolegialność sądu

7. środki zaskarżenia

Ograniczenia zasady prawdy materialnej:

1. prawomocność orzeczenia

2. humanitaryzm procesu karnego

3. zakazy dowodowe - przepisy wykluczające możliwość ustalenia faktów za pomocą niektórych metod dowodowych. Zakazy te stosuje się niezależnie od wagi okoliczności jakie mogły być ujawnione; m.in. art. 178, 180, 181, 182, 186 § 1

4. zakaz reformationis in peius

5. immunitety

6. ograniczenia faktyczne

ZASADA OBIEKTYWIZMU

Prof. Skrętowicz - funkcje:

1. zapewnienie bezstronności orzekania

2. wzbudzanie zaufania społecznego do sądu

3. eliminacja konfliktów sumienia

Art. 45 ust. 1 Konstytucji zapewnia …

Obiektywizm jest pojęciem szerszym niż bezstronność. Bezstronność oznacza równą odległość sądu od stron procesowych. Obiektywizm to także niezawisły i pozbawiony uprzedzeń osąd danej sprawy.

Audiatur et altera pars

Art. 40 i 41 kpk - iudex inhabilis, iudex susupectus

Art. 439 § 1 - bezwzględna przyczyna odwoławcza (wtedy, gdy iudex inhabilis)

Wyłączenie powinno być ex lege (art. 40). W art. 41 - na wniosek.

W art. 41 zachodzi tylko względna przyczyna odwoławcza.

Art. 40 pkt 4 - z tego przepisu wniosek, że w procesie karnym świadek jest dwuznaczny (faktyczny lub procesowy).

ZASADA WSPÓŁDZIAŁANIA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI I ORGANÓW ŚCIGANIA ZE SPOŁECZEŃSTWEM

Zasada ta opiera się na tzw. obowiązku społecznym - nie grozi żadna sankcja karna, chyba, że art. 240 k.k., art. 236 k.k.

K.p.k. gwarantuje zachowanie danych świadków tylko do wiedzy sądu; podobnie dane dotyczące pokrzywdzonego. Nie stosuje się do nich danych kryjących.

Art. 148 k.p.k.

Skłonność do współpracy obywateli zależy od:

1. poziomu kultury prawnej oraz poziomu świadomości społeczeństwa

2. stopnia poczucia zagrożenia przestępczością

3. od wyobrażenia o sprawności działań Policji i jej stosunku do obywatela

Podział przestępstw (wg. Anglików):

1. mala prohibita - tolerowane społecznie niski współczynnik osób, które chcą współpracować

2. mala in se - tak poważne aż nietolerowanie

Brunon Hołyst: podatek od przestępczości - wszyscy ponosimy koszty związane z przestępczością.

ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI

Jest to jedyna zasada wywyższająca domniemanie do rangi zasady.

Art. 5 § 1 - jest pokłosiem preasumptionis domni viri (domniemania przyzwoitości człowieka). Nakazuje traktować za niewinnego podejrzanego, oskarżonego i osobę podejrzaną.

Domniemanie niewinności obala tylko prawomocny wyrok skazujący (prof. Waltoś: także wyrok warunkowo umarzający postępowanie).

Potrzebne jest nie tylko skazanie, ale wcześniej udowodnienie winy. Znajduje to wyraz w art. 424 § 1 pkt 1

Wyrok SA w Krakowie z 1991 r. - jeżeli jest sprzeczność treści wyroku z uzasadnieniem liczy się treść wyroku.

Art. 40 ust. 2 - prawo do obrony

Art. 42 ust. 3 - domniemanie niewinności

Prof. Waltoś zwraca uwagę, iż Konstytucja nie posługuje się stwierdzeniem, że musi być udowodniona wina normy konstytucyjne mają tendencję do skrótowego ujęcia tematu.

Art. 42 ust. 2 można stosować do każdego innego rodzaju postępowania.

SN orzekł, że dzięki domniemaniu niewinności obcujemy z tzw. prawdą tymczasową, tzn. musimy traktować do pewnego momentu za niewinnego. Po wyroku przemienia się w prawdę stałą, która może być tożsama z prawdą tymczasową.

Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 6 ust. 2.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) - art. 11 ust. 1

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - art. 14 ust. 2

Wszystkie te akty łączą domniemanie niewinności z pojęciem rzetelnego procesu (procesu fair). Wynika z tego, że nie wolno w procesie karnym w wyroku skazującym podać nazwiska osoby, która miała być współsprawcą czynu, gdy ta osoba nie brała udziału w procesie lub nie została skazana w innym procesie.

SA w Białymstoku - żeby kogoś wymienić z nazwiska jako współsprawcę czynu należy dać jej prawo do obrony.

Aspekty domniemania niewinności:

1. procesowy - adresatem zasady domniemania niewinności są wszystkie organy procesowe i osoby, które wchodzą w skład tych organów, jeżeli z racji obowiązków służebnych mają styczność z oskarżonym

2. pozaprocesowy - jest najtrudniejszy do osiągnięcia, gdyż kierowany jest do osób fizycznych, organów władzy publicznej oraz innych jednostek, także do środków masowego przekazu. Wg prof. Waltosia jest to postulat moralny.

Kiedy w sali sądowej toczy się proces i tłum… - dochodzi do krzyżowania się tych argumentów. Sąd może wtedy sięgnąć po art. 356 § 3 lub 360 § 1 pkt 1.

Art. 357 § 1 zezwala sądowi na udzielenie przedstawicielowi mediów zezwolenia na utrwalenie przebiegu czynności procesowej. Musi to leżeć w interesie wymiaru sprawiedliwości, nie może kolidować z interesem stron i nie może zakłócać przebiegu czynności. Sąd może uzależnić to od spełnienia warunków (§ 2), np. nieupublicznienie wizerunku uczestników procesu.

Sędzia nie ma prawa ingerować w treść komentarza.

W przypadku niedopełnienia warunków sąd może uchylić zezwolenie.

Art. 52 ust. 2 Konstytucji wprowadza zakaz prewencyjnej cenzury.

Art. 13 ust. 1 Prawa prasowego, który zakazuje dziennikarzom formułowania tzw. wyroków prasowych, tj. opinii na temat winy przed wyrokiem - zakaz przesądu.

Zasada domniemania niewinności jest ściśle powiązana z zasadą skargowości i zmusza oskarżyciela do poszukiwania dowodów w celu przełamania domniemania niewinności.

W Polskim procesie karnym confessio non est optima probatio (przyznanie nie jest najlepszym dowodem).

Racje przemawiające za domniemaniem niewinności:

1. statystyczna - zasada domniemania niewinności wyraża regułę statystyczną, że w społeczeństwie polskim jest więcej osób niewinnych niż winnych

2. zmusza oskarżyciela do poszukiwania dowodów i większej aktywności dowodowej; widać to także w sposobie przesłuchiwania świadków, tzn. odwrócenie kolejności podmiotów zadających pytania - od oskarżyciela do obrońcy, na końcu sędzia i członkowie składu orzekającego

3. chroni niewinnego przed skazaniem

4. gwarantuje poprawny stosunek do oskarżonego w toku procesu

5. tworzy bariery przed przesądami (presądami ?)

6. wpływa na kulturę prawną społeczeństwa

Domniemanie niewinności jest domniemaniem prawnym wzruszalnym - dochodzi do obalenia w uprawomocnieniu się wyroku skazującego lub warunkowo umarzającego postępowanie karne.

ZASADA IN DUBIO PRO REO

Ściśle łączy się z zasadą domniemania niewinności i nakazuje nam tłumaczenie wszystkich nie dających się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego. Nie dotyczy zatem wszystkich wątpliwości, a jedynie tych, w których sąd przeprowadził wszystkie możliwe dowody i dalej pozostała wątpliwość.

Dowód poszlakowy - nie dotyczy bezpośrednio faktu głównego lecz faktu dowodowego, np. alibi; nie są one dowodami gorszej jakości, ale by móc skazać musi istnieć nierozerwalny łańcuch poszlak.

Prof. Lipczyńska - sąd nie może w wyroku napisać, że sprawca popełnił „to lub tamto”, jeżeli ma to wpływ na winę, wymiar kary i … (zakaz ustaleń alternatywnych w wyroku sądowym).

PRAWO DO OBRONY

Art. 42 ust. 2 Konstytucji statuuje prawo każdego do obrony. Jest ograniczona do każdego, któremu … postępowanie karne.

K. Korzan - obrońca z wyboru bez żadnych ograniczeń (wynika z Konstytucji), ale to jest sporne.

Ograniczenia co do wyboru obrońców - art. 77 (max. 3 obrońców).

Zasada prawa do obrony oznacza, że oskarżony ma prawo bronić swoich interesów i korzystać z pomocy obrońcy. Jest to dyrektywa uprawniająca.

Zdaniem P. Wilińskiego można wyodrębnić:

1) zespół uprawnień (prawo do obrony) - w skład jego wchodzi:

• uprawnienie do informacji

• prawo do składania środków zaskarżenia

• uprawnienie do wyboru metod i środków obrony

• prawo do swobody wypowiedzi

• prawo wglądu w akta postępowania

• prawo dostępu do materiału dowodowego

2) obronę, czyli faktyczne wykorzystanie czynności obrończych

3) funkcję obrony, czyli rola procesowa

4) zasadę prawa do obrony, czyli dyrektywa postępowania.

Zakres podmiotowy prawa do obrony:

1. oskarżony - art. 71 § 2, również osoba względem której prokurator wniósł wniosek o warunkowe umorzenie

2. podejrzany

3. tzw. osoba podejrzana - w rozumieniu art. 6 nie służą jej żadne uprawnienia, które służyłyby oskarżonemu lub podejrzanemu. Takiej osobie nie służy prawo do obrońcy (art. 6, art. 86). Wg Adolfa Dęba powinno jej służyć prawo do obrońcy od momentu popełnienia czynu - stanowisko odosobnione. Art. 245 - kontakt z adwokatem (nie obrońcą !!!)

4. skazany (wyrokiem nieprawomocnym)

Zakres temporalny prawa do obrony - służy na każdym etapie postępowania karnego.

Zakres przedmiotowy prawa do obrony:

1. oskarżonemu przysługuje prawo do osobistego bronienia się

2. oskarżonemu przysługuje prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Co do zasady obrońcy nie służy więcej praw niż ma oskarżony. Udział obrońcy nie wyłącza prawa oskarżonego do osobistego działania. Art. 185a, 185b - wyjątki.

Czasem oskarżony nie może się obyć bez obrońcy, tj. obrona obligatoryjna - art. 79, 80 (nie mylić z przymusem adwokackim - są to sytuacje oderwane, dotyczą określonej czynności procesowej np. sporządzenie kasacji - art. 526 § 2, sporządzenie wniosku o wznowienie postępowania - art. 545 § 2, art. 446 sporządzenie apelacji od wyroku sądu okręgowego, który orzekał w I instancji; również sporządzenie aktu oskarżenia przez oskarżyciela subsydiarnego.

3. zachowanie się organów procesowych

Uprawnienia oskarżonego w procesie karnym (oprócz tych już wymienionych):

• prawo do poznania treści zarzutów

• prawo do minimum czasowego na przygotowanie się do obrony - nie może upłynąć mniej niż 7 dni od zawiadomienia

• prawo do obrony osobistej

• prawo powiadomienia obrońcy

• prawo bezpłatnej pomocy tłumacza

• prawo swobodnej wypowiedzi

• prawo milczenia

• prawo składania wyjaśnień

• prawo do wolności od samooskarżania się

• przywilej bezkarności w przypadku kłamstwa

• prawo do udziału w czynnościach procesowych (ograniczenia: art. 185a, art. 185b, art. 184); trzy grupy:

• prawo do udziału w posiedzeniach

• prawo do udziału w rozprawie

• prawo do udziału w czynnościach procesowych

• inaczej w postępowaniu przygotowawczym

• prawo do kontroli działalności organów procesowych

• prawo do zaskarżenia decyzji procesowych

• prawo ochrony wynikające z reguły ne peius

• prawo rozstrzygnięcia w przedmiocie jego odpowiedzialności

• prawo do rozstrzygnięcia w odpowiednim czasie

Prawo do obrony nie ma charakteru absolutnego - nie usprawiedliwia bezprawnego działania oskarżonego.

Wg. M. Cieślaka prawo do obrony może się odbywać tylko przy pomocy środków dozwolonych w prawie procesowym.

Orz. SN - jeżeli oskarżony popełnił czyn zabroniony, to mimo, że zasłania się prawem do obrony będzie ponosić odpowiedzialność (np. fabrykacja dowodów, zastraszanie świadków). Może jednak kłamać (jeśli to nie narusza znamion czynu zabronionego). Znaczna grupa autorów twierdzi, że oskarżonemu nie przysługuje prawo do kłamstwa, jedynie jego kłamstwo pozostaje bezkarne.

A. Murzynowski, P. Wiliński zakreślają granice prawa do obrony:

a) zakaz naruszania przez oskarżonego jego obowiązków procesowych

b) niedopuszczalność naruszania przepisów prawa materialnego

c) zakaz naruszania uzasadnionego interesu innych uczestników procesu karnego.

Przekroczenie granic prawa do obrony - trojaka postać:

1. nadużycie prawa do obrony - doszło do przekroczenia granic prawa do obrony przez samego oskarżonego

2. ograniczenie prawa od obrony - organ procesowy zawęża granice prawo do obrony w sposób bezprawny

3. naruszenie prawa do obrony - ustawodawca dopuszcza wyjątki od reguły art. 6, np. art. 185a, 185b

Nadużycie prawa do obrony

Z reguły wymaga działania oskarżonego (right to Demence right to action). Nadużycie tego prawa jest wynikiem right to action. Dwie postaci:

a) czyni coś co mu nie wolno

b) czyni coś co mu wolno, ale w mniejszym zakresie

Zakres przedmiotowy nadużycia:

1. instrumentalne wykorzystywanie uprawnień - jeżeli nie zmienia nabytej wiedzy w sposób istotny

2. bezpodstawne rozszerzenie zakresu uprawnień

Art. 170 § 1 pkt 5

Prof. Waltoś: nie należy penalizować nadużyć prawa do obrony tylko zwalczać ich skutki.

Zakres podmiotowy:

1. może nadużyć sam oskarżony (niezależnie czy jest winny)

2. może nadużyć obrońca

Naruszenie prawa do obrony

Jest to bezprawne utrudnianie bądź pozbawienie oskarżonego jego uprawnień z prawa do obrony.

Trzy postaci:

1. niedopuszczalne ograniczenie uprawnień nie podlegających ograniczeniu, np. prawa do informacji procesowej (art. 16)

2. nadmierne ograniczenie innych uprawnień

3. pozbawienie oskarżonego jednego lub więcej uprawnień

Stopniowalność naruszeń prawa do obrony:

1. I stopnia (bezwzględne naruszenie) - skutkuje uchyleniem wyroku w sprawie (art. 439 § 1 pkt 10; przykłady: prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego, gdy obecność była obowiązkowa, gdy nie sprawdzono przyczyny nieobecności - orz. SN z 2.07.2002

2. II stopnia (naruszenie o charakterze względnym) - doszło do uszczuplenia uprawnień oskarżonego, co jest niewątpliwe, ale badamy wpływ naruszenia na treść orzeczenia (art. 438 pkt 2); przykłady: kontynuacja rozprawy, gdy brak kontaktu z otoczeniem i ciągłe drgawki - orz. SA w Krakowie z 1996 albo 1998 -> nie tylko obecność, ale także i udział

3. III stopnia - dochodzi do naruszenia prawa do obrony, ale nie ma ono wpływu na treść orzeczenia; przykłady: brak obligatoryjnego obrońcy w postępowaniu przygotowawczym - orz. SN z 27.02.2001

Ograniczenia prawa do obrony

Są to prawnie dopuszczalne zawężenia uprawnień oskarżonego w procesie karnym.

Trzy postaci:

1. trwałe - zawężenie uprawnień w sposób nieprzemijający, nie można przywrócić np. art. 184 § 1

2. incydentalne - jednorazowe i przemijające np. art. 185a, art. 380 § 2

3. czasowe ograniczenie - utrzymuje się przez pewien odcinek czasu, oskarżony nie może uczestniczyć w czynności procesowej

Ograniczenie prawa do obrony nie może skutkować generalnym pozbawieniem prawa do obrony lub określonego uprawnienia. Ograniczenia muszą mieć charakter względny i musi poprzedzać je określona przyczyna, np. wydalenie oskarżonego, bo przeszkadza. Ograniczenie prawa do obrony zawsze musi wynikać z ustawy, musi znajdować uzasadnienie w kolizji interesu oskarżonego z jakimś interesem wymiaru sprawiedliwości, np. art. 85

Kolizja prawa do obrony

Może zachodzić z interesem innego uczestnika procesu karnego:

1. pokrzywdzonego

2. świadka (z jego bezpieczeństwem)

3. współoskarżonych

Rodzaje obrony

Może przybrać postać:

1. materialnej - może wykonywać każda osoba, w tym sam oskarżony; formą obrony materialnej jest prawo do składania wyjaśnień, jak i milczenia oraz biernego zachowania się oskrażonego

2. formalnej - sprawowana tylko z udziałem obrońcy (adwokata).

Racje za prawem do obrony (prof. Waltoś):

• fachowość

• stan psychiczny

• zdolność wyręczania („wydeptane ścieżki”)

• pomoc psychiczna

Art. 77 przewiduje możliwość 3 obrońców.

Art. 85 § 1 - limituje ilu klientów może bronić obrońca -> obrona nie może być kolizyjna. Chroni to oskarżonych przez obroną pozorną.

Wg ETPC organy procesowe są odpowiedzialne za zaniechania, jeżeli dostrzegają ewidentne przykłady działania obrońcy na niekorzyść.

Nie zawsze wielość oskarżonych oznacza sprzeczność interesów. Występuje natomiast w przypadku pomawianiu się wzajemnym, pobiciu, gdy chcą przeprowadzić dowód w kolizji z linią obrony innych, przy różnicach w pozycji w stosunku do grupy.

Kolizyjność wg art. 85 rozpatruje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym Prezes Sądu.

Prawo o adwokaturze daje adwokatowi prawo do odmowy podjęcia sprawy z ważnych powodów. Uchwała NRA zobowiązuje adwokatów do wymawiania pełnomocnictwa w przypadku kolizji interesów, bez względu na zgodę klienta.

SN i NRA stoją na stanowisku, że w skutek art. 85 wypowiadamy pełnomocnictwo wszystkim oskarżonym.

R. Łuczywek: adwokat nie może odmówić udzielenia pomocy prawnej zasłaniając się tym, że interes oskarżonego pozostaje w kolizji w interesem społecznym, bo wiązałoby się to z antycypacją winy oskarżonego.

Prof. Zabłocki: o kolizyjności obrony nie musi rozstrzygać równoległość obrony wobec oskarżonych.

Jeżeli oskarżeni mieli obrońcę z wyboru sąd wyznacza nowych obrońców z urzędu.

Obowiązek pouczenia oskarżonego

Art. 16 - warunkiem wykonywania prawa do obrony jest wiedza.

§ 1 - niesamodzielna podstawa pouczenia

§ 2 - samodzielna podstawa pouczenia

Działanie art. 16 - brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków dla oskarżonego. Można powiedzieć, że w procesie karnym nie obowiązuje zasada ignorantia iuris nocet, jeśli oskarżony udowodni, że nie został pouczony.

Sąd nie ma obowiązku informować o wszystkich przepisach prawnych i wszystkich możliwych rozwiązaniach. Oskarżony więc nie może liczyć na to, że zostanie pouczony o wszystkich rozwiązaniach.

Art. 16 odnosi się głównie do prawa procesowego. Niekiedy jednak informuje się o prawie materialnym (np. przy postanowieniu o przedstawieniu zarzutów, w akcie oskarżenia).

Pouczenie należy traktować szerzej, tj. jako każdy rodzaj informacji procesowej (pouczenia, doręczenia itp.)

Informacja procesowa może zawierać:

1) informacje o prawach przysługujących (art. 313 § 3)

2) pouczenie o prawie do wniesienia pisemnej odpowiedzi na akt oskarżenia (art. 338 § 2)

3) pouczenie o obowiązkach procesowych (np. art. 75 § 1)

4) pouczenie łącznie o obowiązku i o prawie (art. 300)

5) pouczenie o konsekwencjach naruszenia obowiązków procesowych przez oskarżonego (art. 190 § 1)

5) pouczenie o czynnościach technicznych przedsiębranych przez organ procesowy (np. art. 147 § 1)

Ratio legis pouczenia oskarżonego (podejrzanego):

1) łagodzi to jego sytuację procesową

2) leży w interesie wymiaru sprawiedliwości

3) odciąża organy procesowe - czyni ich pracę łatwiejszą

4) zrównuje szanse oskarżonych

Jeżeli sąd stwierdzi de actu et visu, że pouczony zrozumiał pouczeni, sąd przystępuje do danych czynności.

Na jakość pouczenia wpływa:

a) stopień rozwoju intelektualnego

b) stan zdrowia

Nie można karać oskarżonego przez odmówienie pouczenia. Nie można też pominąć określonej części pouczenia, choćby był o tym pouczony wcześniej w postępowaniu przygotowawczym.

W przypadku, gdy oskarżony będzie próbował sparaliżować czynności procesowe sąd i tak musi go pouczyć.

Prawo do udziału w czynnościach procesowych

3 grupy czynności:

1) oskarżony ma prawo być obecny na rozprawie

2) oskarżony ma prawo być obecny na posiedzeniu

3) oskarżony ma prawo być obecny w postępowaniu dowodowym

Niektóre czynności z natury rzeczy nie mogą się odbyć bez oskarżonego np. art. 300, wymaz ze śluzówki, oględziny ciała oskarżonego, przesłuchanie oskarżonego.

Rewersem uprawnienia jest obowiązek obecności (art. 75 § 1). Z art. 75 wynika obowiązek drugi, harmonizujący z pierwszym - niezmienianie adresu lub awizowanie organowi zmiany miejsca zamieszkania.

Obowiązek stawiennictwa dotyczy w zasadzie tylko oskarżonego odpowiadającego z wolnej stopy.

Art. 350 § 2 - doprowadzenie

Art. 281, 282 - zobowiązanie się oskarżonego, że będzie się stawiał.

Niestawienie się skutkuje obowiązkiem uchylenia listu żelaznego.

Art. 282 § 2 zwraca uwagę, że chodzi o niestawiennictwo nieusprawiedliwione.

Art. 281- jedyny wyjątek, gdzie oskarżony ustala termin organowi, kiedy się stawi. W praktyce też sądy są skłonne przekładać termin, gdy obrońca stwierdzi, że nie powoła stawiennictwu.

Obligatoryjność udziału oskarżonego w rozprawie może wynikać albo z przepisu ustawy albo z decyzji sądu, np. art. 374 § 1 - z ustawy; art. 450 § 2, 535 § 1 - z decyzji.

Gdy oskarżony się nie stawia Prezes Sądu albo przewodniczący składu mogą wydać postanowienie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu (art. 75 § 2).

Art. 247 § 1 przewidywał doprowadzenie przez prokuratora (przepis uchylony).

Decyzja o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu ma charakter aposterioryczny - nie można zarządzić przed niestawieniem (tak SN).

Nie każde zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie jest skuteczne: art. 376, 377 - sąd może uznać, że jeżeli oskarżony … może sąd prowadzić rozprawę bez obecności oskarżonego - wyjątek: obecność jest niezbędna.

Art. 75 - należy oskarżonego pouczyć

Art. 300 - mówi, że oprócz pouczenia z art. 75 trzeba pouczyć o konsekwencjach pouczenia art. 75, z tym, że skutek naruszenia obowiązku awizowania jest w art. …

Art. 117 § 2a - oskarżony może usprawiedliwić nieobecność na podstawie zaświadczenia od lekarza sądowego. Jeżeli sąd uzna, że zaświadczenie budzi wątpliwość ma prawo skontrolować; wyjątkowo od innego lekarza: gdy jest chory obłożnie…

Art. 117 § 2 - nie można prowadzić czynności procesowej, gdy sąd ma uzasadnione przypuszczenie, że …

Oskarżony powinien zgłosić wniosek o nieprzeprowadzenie czynności pod jego nieobecność.

Termin usprawiedliwienia - ustawa nic nie mówi; zależy od skutku jaki oskarżony chce wywołać: jeżeli chce uniknąć przeprowadzenia postępowania pod jego nieusprawiedliwioną nieobecność - przed datą czynności procesowej (zyskuje, że organ nie przeprowadzi czynności oraz tymczasowego aresztowania za utrudnianie postępowania - art. 258 pkt 2)

Zwraca się uwagę, iż jest różnica między uczestniczeniem (obecnością) a udziałem oskarżonego w czynnościach procesowych. R. Łyczywek zwrócił uwagę, że obecność ma charakter bierny (statystowanie), udział natomiast aktywny. Jeśli chodzi o prawo do udziału chodzi o uczestnictwo, gdyż sąd nie jest w stanie zmusić do czynnego udziału.

Art. 315 - dotyczy tzw. czynności niepowtarzalnych; oskarżonego należy dopuścić do udziału w tych czynnościach.

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

Zwana zasadą sporności lub walki procesowej. Oznacza, że proces karny powinien być walką równych stron procesowych.

Zasada kontradyktoryjności wymaga wyodrębnienia 3 funkcji procesowych: oskarżenia, obrony, rozstrzygania (musi być proces trójpodmiotowy).

Racje za zasadą kontradyktoryjności:

1) spór jest najlepszą metodą do wyodrębnienia rozbieżnych racji: oskarżenie (teza), obrona (antyteza), wyrok (synteza).

2) odzwierciedla społeczny aspekt tzn, ujawnia konflikt między sprawcą a społeczeństwem

3) racja organizacyjna - sędzia jest bezstronnym arbitrem, w praktyce art. 167 mówi, że sąd dowody może przeprowadzić z urzędu.

Warunki kontradyktoryjności:

1) dwie przeciwstawne strony

2) musi istnieć bezstronny arbiter

Art. 40 - wyłączenie sędziego dla spełnienia warunku 2) -> wprowadza domniemanie niewzruszalne.

3) minimum dyspozycyjności stron w procesie karnym - sytuacja, gdy strona musi mieć możliwość wpływania na bieg procesu

W postępowaniu przygotowawczym dominuje zasada inkwizycyjności; wyjątki na rzecz kontradyktoryjności:

a) fakt, iż w postępowaniu przygotowawczym występują 2 strony procesowe: podejrzany i pokrzywdzony

b) mają one prawo składania wniosków o dokonanie czynności (art. 315 § 1), ze szczególnym uwzględnieniem tzw. czynności niepowtarzalnych

c) czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji, gdy istnieje niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie (in articulo mortis) - mają prawo brać w nim udział strony procesowe (wyklucza to jednak stan zdrowia świadka)

d) art. 301 - możliwość przesłuchania podejrzanego z udziałem obrońcy

e) dopuszczenie udziały obrońcy w tych czynnościach procesowych, w których ma prawo wziąć udział oskarżony - jest pochodną (z reguły) udziału oskarżonego. Zachodzą jednak przypadki, gdy udział obrońcy jest samoistny (art. 185a, art. 18b)

f) czynność zaznajomienia końcowego z aktami postępowania przygotowawczego oskarżonego (art. 321).

Przykłady kontradyktoryjności w postępowaniu sądowym:

a) art. 338

b) możliwość składania wniosków dowodowych

c) obowiązkowy udział prokuratora

d) strony mogą składać wnioski, oświadczenia

e) kolejność zadawania pytań osobie przesłuchiwanej

f) odczytanie aktu oskarżenia

g) system zaskarżania decyzji procesowych

ZASADA LEGALIZMU

Minima non curant pretor - sprawy drobne nie wymagają aktywności organu procesowego.

W Polsce obowiązuje zasada legalizmu - w każdym przypadku naruszenia prawa organ procesowy jest obowiązany do wszczęcia postępowania w celu ustalenia wszystkich okoliczności.

Przeciwieństwem legalizmu jest oportunizm, który jest dyrektywą uprawniającą.

Oportunizm dzieli się na:

a) właściwy - polega na uchyleniu się organu od ścigania karnego, ze względu na pozaprawną niecelowość procesu

b) niewłaściwy - polega na uchyleniu się przez organ od ścigania ze względu na bagatelny charakter sprawy.

Wyjątki na rzecz oportunizmu w polskim procesie karnym:

1) umorzenie absorpcyjne

2) świadek koronny

3) umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Trzy kwestie:

1) nakaz zetknięcia się organu procesowego ze źródłem dowodowym na podstawie którego dokona ustaleń faktycznych (art. 332 i 333 - oskarżyciel publiczny dołącza do aktu oskarżenia wykaz świadków, którzy muszą być przesłuchani i których należy przesłuchać

2) sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie (posiedzeniu)

3) sąd w pierwszym rzędzie powinien opierać się na dowodach pierwotnych, a dopiero w razie ich braku - wtórnych (tzw. dyrektywa bezpośredniości w znaczeniu materialnym)

Racje zasady bezpośredniości:

a) uniknięcie skrótu relacji

b) uniknięcie zniekształceń relacji

Naruszenie zasad bezpośredniości może być podstawą uchylenia wyroku.

ZASADA JAWNOŚCI (PUBLICZNOŚCI)

Oznacza, że proces jest udostępniony nieograniczonej liczbie osób, w szczególności do czynności organów procesowych, zwłaszcza sądu.

Co do zasady postępowanie przygotowawcze jest niejawne.

Racje tej zasady:

1) pogłębiona jest świadomość prawna społeczeństwa

2) społeczna kontrola procesu karnego

3) ułatwienie ścigania karnego

4) obecność publiczności skłania osoby będące osobowymi źródłami dowodowymi do prawdziwości wypowiedzi

Racje przeciwko tej zasadzie:

1) stygmatyzacja oskarżonego

2) wyciek informacji z procesu karnego

3) szkoleniowy charakter niektórych czynów, informacji, które skłaniają niektórych potencjalnych sprawców

4) szkodliwość dla interesów prawnych innych uczestników procesu (np. ofiara zgwałcenia)

2 kręgi publiczności:

a) węższy - osoby, które są obecne przy czynności procesowej

b) szerszy - osoby, które korzystają z informacji o procesie karnym dzięki różnym rodzajom publikacji.

Wyłączenie jawności dotyczy obu kręgów.

2 rodzaje jawności procesu:

a) wewnętrzna - kierowana do stron procesowych i ich przedstawicieli procesowych, dotyczy informacji o przebiegu procesu oraz dostępu tychże podmiotów do akt sprawy; także dotyczy prawa tych uczestników do udziału w poszczególnych czynnościach procesowych. W tym zakresie jawność wewnętrzna stwarza właściwe warunki do prowadzenia sporu i obrony interesów uczestników procesu

b) zewnętrzna - kierowana do społeczeństwa, w tym do osób obecnych na rozprawie głównej; warunkuje społeczną kontrolę poprawności rozstrzygnięć procesowych, a także zachowania norm postępowania; działa ona w sposób prewencyjny

Co do zasady, rozprawa ma charakter jawny. Odstępstwa od niej możliwe są tylko wtedy, gdy zezwala na to ustawa.

Wstęp na rozprawę mają osoby:

a) pełnoletnie

b) nieuzbrojone

c) w stanie licującym z powagą sądu

Sąd może wyrazić zgodę na obecność na Sali rozpraw osób uzbrojonych, jeżeli wiąże się to z ich funkcją.

Wyjątkowo Przewodniczący może wyrazić zgodę na udział osób niepełnoletnich.

W przypadku nadmiernego zainteresowania Prezes Sądu może wydawać karty wstępu (zgodnie z ustawą Prawo o ustroju sądów powszechnych).

Absolutnie niejawna jest narada sędziowska i głosowanie nad wyrokiem. To samo dotyczy, gdy rozpatrywany jest wniosek prokuratora o umorzenie ze względu na niepoczytalność oskarżonego.

Ekwiwalenty publiczności - w przypadku wyłączenia jawności:

a) osoby zaufania (po 2 lub po 1 osobie) - poucza się ich o obowiązku zachowania w tajemnicy informacji, które uzyskały w toku czynności procesowych z ich udziałem

b) zezwolenia Przewodniczącego na obecność poszczególnych osób

c) uprawnienie osób powołanych do kierowania sądami i nadzoru nad administracją sądów do udziału w takich rozprawach (wynika z Prawa o ustroju sądów powszechnych)

d) ogłoszenie wyroku - w wypadku wyłączenia jawności ogłasza się motywy …

Jawne ogłoszenie wyroku nie dotyczy postępowania w sprawach nieletnich (?)/

Prawo prasowe nakłada na dziennikarzy pewne reguły:

a) zakaz tzw. przesądów - dziennikarz sprawozdający proces karny powinien powstrzymać się od … winy do czasu …

b) zgoda sądu na publikacje danych osobowych i wizerunku oskarżonych

c) warunki realizacji audiowizualnej procesu określa sąd

PRAWO DOWODOWE

Są to normy regulujące czynności, których przedmiotem są dowody, od poszukiwania dowodów do ich oceny.

Mimo tego, że wszystkie czynności dowodowe są równie ważne, to w stadiach procesu akcentuje się inny fragment czynności dowodowych (np. w postępowaniu przygotowawczym - zbieranie, zabezpieczanie dowodów; w postępowaniu sądowym - weryfikacja dowodów).

Ustalenia faktyczne w procesie - stwierdzenie faktów; dokonuje sąd tylko i wyłącznie (w zasadzie) w oparciu o przeprowadzone w procesie karnym dowody.

Dowody są w zasadzie wyłącznym źródłem poznania prawdy w procesie karnym. Oznacza to, że sąd nie może przyjąć, że fakt miał miejsce, jeżeli nie ma dowodu.

System potrójnych gwarancji trafności ustaleń w procesie karnym:

1) normy celowościowe (pragmatyczne) - określają najlepszy sposób dotarcia do prawdy w procesie karnym, np. normy o charakterze technicznym wskazujące jak przeprowadzać oględziny w miejscu zdarzenia

2) normy stricte gwarancyjne - kierowane do organów procesowych, dotyczące określonego sposobu zachowania się w toku czynności procesowych (np. przy przesłuchaniu, zakazy dowodowe)

3) normy pozwalające na korekturę błędnych ustaleń faktycznych w procesie karnym

Warunki dopuszczalności nowego dowodu w procesie karnym:

1. teoria musi być teorią sprawdzalną, zdolną do weryfikacji

2. musiała być przedmiotem publikacji w literaturze fachowej

3. znany jest poziom ewentualnego błędu co do jej wyniku

4. zaakceptowanie tej metody przez znaczną część fachowców w danej dziedzinie

Dwa rodzaje weryfikowalności:

1. sposób intrasubiektywny - ten sam badacz jest w stanie powtórzyć wynik zastosowanej metody badawczej

2. sposób intersubiektywny - w zbliżonych warunkach inni naukowcy uzyskują podobne efekty

W procesie karnym badamy fakty (w niektórych przepisach zwane okolicznościami). Przepisy prawa właściwie nie powinny być przedmiotem dowodu (iura novit curia). Wyjątkiem jest kwestia przepisów prawa obcego bądź międzynarodowego, podobnie w sprawie norm o charakterze technicznym.

Rodzaje faktów:

1. fakt główny - jest to zespół znamion ustawowych czynu zabronionego zarzucony oskarżonemu. W procesie pojedynczym jest jeden fakt główny, procesie złożonym może być więcej

2. fakt uboczny (dowodowy) - fakty te nie stanowią elementów przestępstwa. Fakty te zwane są również poszlakami. Z istnienia bądź nieistnienia faktu dowodowego wnioskujemy o fakcie głównym. Z faktem ubocznym związane jest powszechne mniemanie (błędne), że jest on tożsamy z dowodem niekorzystnym dla oskarżonego (poszlaka wszak to nie jest dowód, nie musi być dowodem obciążającym, np. alibi).

Sąd nie jest związany ustaleniami faktycznymi innych organów. Sąd ma obowiązek samodzielnie ustalać stan faktyczny (art. 7). Pewnym wyłomem w art. 7 jest art. 442 § 3, w którym to organ II instancji jest uprawniony do wskazania sądowi, któremu przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania, pewnych kierunków działalności, nie narzuca jednak sposobu rozumienia pewnych faktów.

Proces ustalenia faktów - udowodnienie. Towarzyszy mu bardzo często uprawdopodabnianie. Oznacza on, że w momencie podejmowania określonej decyzji procesowej organ procesowy uważa za wystarczające uprawdopodobnienie, udowodnienie zostawia na później, np. przy wszczęciu postępowania przygotowawczego, stosowanie tymczasowego aresztowania, art. 303, art. 249 § 1, art. 313 § 1.

Udowodnienie jest procesem redukcyjnym (z następstwa na przyczynę).

Warunki udowodnienia:

1. obiektywny - fakt uznaje się za udowodniony jeżeli towarzyszy mu na tyle wysokie prawdopodobieństwo, że jest w stanie przekonać przeciętnie wykształconego obywatela

2. subiektywny - przekonanie sędziego, że nie jest możliwe alternatywne ustalenie

Uprawdopodobnienie

Uprawdopodobnienie - sytuacja, w której ustawodawca nie wymaga na ten moment udowodnienia, wystarczy obecnie prawdopodobieństwo.

Art. 303 - uzasadnione podejrzenie

Źródłem uzasadnionego podejrzenia może być np. zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

Art. 249 § 1 - duże prawdopodobieństwo

Art. 313 § 1 - przedstawienie zarzutów

Art. 438 pkt. 2 i 4

Uprawdopodabnia się by przyspieszyć postępowanie.

Decyzja kończąca postępowanie nie może opierać się na uprawdopodobnieniu.

Domniemania

Domniemania faktyczne opierają się na pewnych stałych zależnościach między faktami.

Na podstawie domniemań faktycznych nie wolno dokonywać ustaleń alternatywnych (sprawca zrobił a albo b).

Poszlaka

W języku potocznym jest synonimem dowodu obciążającego oskarżonego lub dowodu obciążającego słabszego.

Kpk nie przewiduje rozróżnienia na dowody słabsze i mocniejsze, dlatego poszlaka jako rozumienie dowodu słabszego jest błedem.

Poszlaka nie jest w teorii dowodowej synonimem dowodu. Natomiast fakt uboczny lub dowód poszlakowy (np. alibi) - czyli rozróżniamy poszlakę i dowód poszlakowy.

Łańcuch poszlakowy powinien być nierozerwalny i …

Brak alibi nie oznacza jeszcze przypisania stanu faktycznego.

Przeprowadzenie dowodów odbywa się:

1. na wniosek

2. z urzędu

Art. 167 - kolejność przeprowadzania dowodów.

Nie ma w polskim procesie „biegłych własnych”.

Dowód przeprowadza się w drodze czynności dowodowej i stronom gwarantuje się udział (w różnym zakresie). Widzi się tendencje do równoprawnego traktowania stron postępowania.

Art. 390 § 1 - oskarżony ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach dowodowych.

Art. 374 § 1 - oskarżony ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach dowodowych (to rozróżnienie jest dlatego, że część czynności dowodowych może się odbyć poza rozprawą, np. zapoznanie się z dowodem rzeczowym gdy nie można na rozprawie, krajowa pomoc sądowa, art. 185a, art. 185b

↑ EGZ !!!

Art. 315 § 1 - nie dotyczy jednak wszystkich czynności.

Art. 316 - szeroki dostęp do czynności niepowtarzalnych stron stanowi antycypację ustawy (prof. Gronowska)

Art. 318

Są przypadki, gdy można orzekać pod nieobecność oskarżonego.

Składając wniosek z art. 315 trzeba wskazać o jaką czynność chodzi i wniosek ten musi odpowiadać warunkom wniosku dowodowego z art. 167(?).

Art. 307(?) - podejrzany nie może żądać dostępu do wszystkich czynności.

Nie ma obecnie obowiązku informowania stron o czynnościach procesowych w postępowaniu przygotowawczym.

ODDALENIE WNIOSKU DOWODOWEGO

Następuje zawsze w formie postanowienia. Nie stoi na przeszkodzie późniejszemu przeprowadzeniu dowodu, nawet gdy strona nie złoży znowu wniosku.

Art. 170 - podstawy te nie mogą być interpretowane rozszerzająco:

1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne - zakazy dowodowe

2. okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia - teza dowodowa nie ma związku z przedmiotem procesu karnego; natomiast trzeba uważać czy nie dotyczy faktu ubocznego

3. teza dowodowa została udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy - musi być pełna zgoda

4. dowód jest nieprzydatny

5. dowodu nie da się przeprowadzić - np. dowód nie istnieje pierwotnie (nigdy nie istniał) lub następczo (np. świadek zmarł)

6. dowód w oczywisty sposób zmierza do przedłużenia postępowania karnego - jest samodzielną podstawą, ale sąd nigdy nie oddali, gdy dowód jest zasadny; SA w Lublinie: „zablokowanie lub wykolejenie procesu karnego”.

postępowanie jurysdykcyjne

postępowanie jurysdykcyjne: kasacyjne, w sprawie wznowienia

nie ma w podręczniku

wyjątek od zasady bezpośredniości

nie jest to dobry przykład, gdyż oskarżony nie może; obecność obrońcy jest surogatem obecności oskarżonego

---