WYKŁAD I
prof. Woźniak
Układ nerwowy i sercowo - naczyniowy docierają do wszystkich narządów i tkanek i w związku z tym te dwa układy należą do tzw. Układów integrujących czynności organizmu. Rozwoju również te dwa układy rozwijają się najszybciej.
Czynność serca rozpoczyna się między 20-22 dniem okresu zarodkowego, natomiast ukł. Nerwowy pojawia się u zarodka pojawia się już w 16-17 dniu (pierwsze oznaki rozwoju ukł. Nerwowego).
Układ nerwowy to zespół kom nerwowych (neuronów) oraz kom. wspomagających te kom nerwowe, czyli kom glejowych, których podstawowa czynność polega na przystosowaniu organizmu do środowiska.
Żeby to przystosowanie do środowiska było prawidłowe muszą być spełnione 3 warunki:
musimy uzyskać inf. ze środowiska zew. jak i też wew. (np. bóle)
następnie te info, które dochodzą do wyższych ośr. nerwowych muszą być najpierw rozpoznane, następnie są porównywane z dotychczas poznanymi informacjami (doświadczenie nerwowe)
i następnie wypracowujemy decyzję, czy reagować, czy nie. Jeśli układ nerwowy zdecyduje, że reagujemy na jakąś informację, to wtedy ta decyzja zostaje wysłana do narządów czy struktur, które reagują na rozkazy ukł. nerwowego. Te wszystkie struktury, narządy, tkanki, które reagują na decyzję ukł. nerwowego nazywamy efektorami.
Mamy 4 rodzaje efektorów:
mm. szkieletowe - czynny ukł. ruchu
mm. gładkie - w ścianach narządów wew. i naczyń
mm. sercowy
gruczoły
W zależności od tego, do jakich efektorów decyzje są wysyłane możemy w tej cz. ukł. nerwowego, wyróżnić jeszcze 2 „podczyści”:
Ta część, która unerwia mm. szkieletowe to tzw. ukł. nerwowy ruchowy,
natomiast, ta część, która unerwia mm. gładkie, mm. sercowy i gruczoły nazywa się ukł. nerwowym autonomicznym.
Pod względem czynnościowym możemy ukł. nerwowy podzielić na:
aferentny (czuciowy) - ma on za zadanie odbieranie różnych informacji ze środ., następnie transformowanie tych info. na impulsy nerwowe i transmitowanie ich do tzw. ośrodków nadrzędnych.
cz. integrująca (ośrodki nadrzędne) tutaj następuje rozpoznanie informacji, porównanie ich z dotychczas posiadanymi i wypracowanie decyzji
i ta decyzja zostaje wysłana do efektorów. Ta cz. ukł. nerw. w podziale czynnościowym nazywana jest odśrodkową lub eferentną.
W zależności od rodzaju efektorów tę cz. eferentną dzielimy jeszcze na :
ukł. ruchowy - 100% zależny od naszej woli
ukł. autonomiczny - może on funkcjonować niezależnie od naszej woli, układ ten jest jednak ściśle powiązany i kontrolowany przez ośrodki nadrzędne.
Układ nerwowy funkcjonuje jako całość.
W zależności od topografii, ukł. nerwowy dzielimy na:
ukł. nerwowy ośrodkowy - do którego należy mózgowie (encephalon) i rdzeń kręgowy (medulla spinalis)
ukł. nerwowy obwodowy - do którego należą: nn. czaszkowe (12 par), nn. rdzeniowe (31 par), nn. pnia współczulnego (od 28 do 33, 34)
Prawie wszystkie wł. czuciowe poza małymi wyjątkami (nerwy węchowe, n. wzrokowy) rozpoczynają się zawsze poza ośrodkowym ukł. nerwowym
Skupiska ciał kom. nerwowych, poza ukł nerw. ośrodkowym nazywamy zwojem (ganglion)
Cz. odśrodkowa ukł. nerwowego - to cz. która wyprowadza decyzję ukł. nerwowego do efektorów to z tego wniosek, że musi ona rozpoczynać się w obrębie ukł. nerwowego.
Skupiska ciał kom nerwowych w obrąbie ośrodkowego ukł. nerwowego nazywamy jądrami (nucleus).
Stąd też wszystkie wł. ruchowe zawsze rozpoczynają się w obrębie jąder.
Wł. ruchowe w przypadku ukł. ruchowego wychodzące z jąder bezpośrednio dochodzą do efektorów tj. do mm szkieletowych tworząc tzw. synapsy nerwowo mięśniowe.
W przypadku ukł. autonomicznego, wł. odśrodkowe zanim dojdą do efektorów przynajmniej raz na obwodzie ulegają przełączeniu synaptycznemu i w związku z tym w ukł. autonomicznym wyróżniamy
wł. przedzwojowe, które rozpoczynają się w ukł. ośrodkowym
wł. pozazwojowe, które rozpoczynają się na obwodzie ukł. ośrodkowego w zwojach
Ukł. nerwowy ośrodkowy otoczony jest trzema bł. łącznotkankowymi - oponami.
opona twarda - dura mater (pachymeninx)
opona pajęcza
opona miękka
opona twarda - w obrębie rdzenia kręgowego, zbudowana jest w ten sposób że jej blaszka zew. i wew rozchodzą się. Blaszka zew. i wew. rozchodzą się
bl. zew - w obrębie kan. kręgowego łączy się z okostną
bl. wew - stanowi własciwą oponę twardą
między tymi dwiema blaszkami w obrębie rdzenia (kan. kr.) znajduje się przestrzeń nadtwardówkowa, która zawiera sploty żylne kregowe wew. i tk. tłuszczową i ona ma działanie ochronne.
W jamie czaszki dwie blaszki opony twardej ściśle do siebie przylegają z wyj. miejsc, w których znajdują się zatoko opony twardej, wtedy między tymi dwiema blaszkami w obrebie jamy czaszki tworzą się kan. żylne, które nazywamy zatokami i które różnia się od żył tym że nie maja zastawek i że nie maja w sciane wł. mięśniowych gładkiech.
Podstawowa jednostką budowy ukł. nerwowego jest neuron (neurocyt)
Neuron posiada wszystkie organella, które posiadają inne kom, w organizmie z tym, że kom nerwowe różnia się od pozostałych kom, tym, że oprócz tego, że składają się z ciała kom. nerwowej (perikarion), posiadaja też wypustki (neurocyty), które dzielimy na dendryt/dendryty (1 lub kilka) oraz akson (zawsze 1)
Ponieważ długości aksonu są b. róyne kom nerwowe wypracowały obie mechanizm przemieszczania organelli kom oraz struktur vytozolowych poprzez transport aksonalny.
W zależności od kształtu wyróżniamy kom nerwowe:
jednobiegunowe (u dorosłeo człowieka występują w niektórych cz. ukł. autonomicznego, a tak poza tym we wczesnym okresie rozwoju)
dwubiegunowe - w bł.węchowej, w obrebie siatkowki, w zw. przedsionka i ślimaka
wielobiegunowe (multipolarne) - głównie w ukł. nerw. ośrodkowym oraz autonomicznym
Odmiana kom dwubiegunowych są kom pseudojednobiegunowe. Te kom charakteryzują się tym, że w pobliżu kom, wychodzi z jednego bieguna krótka wypustka nerwowa, która dzieli się na akson i dendryt. Te kom występują w zwojach rdzeniowych oraz w zwojach większości nn. czaszkowych (w zw. trójdzielnym, kolanka, górnym i dolnym n. IX oraz górnym i dolnym n X.)
Pod względem czynności kom nerwowe możemy wyróżnić:
neurony czuciowe
neurony ruchowe
neurony wstawkowe (pośredniczące, interneurony) są one włączone pomiędzy neuron dośrodkowy (czuciowy) oraz neuron odśrodkowy (ruchowy)
Transport aksonalny jest on zabezpieczony poprzez struktury włókienkowe neuronu, które trworzą tzw. cytoszkielet, a więc nadaja kształt komórce, jak również te wszystkie struktury odgrywają ważną rolę w transporcie.
W obrębie kom. nerwowych znajdują się mikrotubule neurofilamenty (szczególnie liczne w obrębie aksonów) oraz mikrofilamenty (filamenty aktynowe).
Mikrotubule posiadaja śr. 30 nm, tworzą one rusztowanie kom. nerwowej, neurofilamenty są włókienkami o śr. ok. 10nm i są one odpowiedzialne za kształt kom. nerwowych.
Mikrofilamenty są najcieńsze.
transport aksonalny odbywa się dzięki tym strukturom włókienkowym kom. nerwowej, może być on szybki i wolny.
Szybki transport aksonalny może być odkomórkowy (ok. 400mm/dobę) lub dokomórkowy (ok. 300 mm/dobę). Transport ten odpowiedzialny jest za transport pęcherzyów synaptycznych oraz ich prekursorów, tzn. błon oraz organelli kom. (mitochondriów, lizosomów, ER).
Wolny transport aksonalny jest tylko opkom. (szybkość 0,2 - 3 mm/dobę) i odpowiedzialny jest za transport białek cytoszkieletu oraz pewnych struktur tworzących filamenty kom.
Odkom. szybki transport odbywa się dzięki kinezynie, natomiast za dokomórkowy transport odpowiedzialna jest dyneina.
Kom. nerwowe łączą się ze sobą poprzez synapsy:
synapsy elektryczne - występują głównie u bezkręgowców, u kręgowców b. mało.
synapsy chemiczne - większość synaps
Budowa synapsy chemicznej:
Wyróżniamy zakończeie nerwowe presynaptyczne, zakończone zgrubieniem bł. komórki nerwowej, często jest ono poszerzonetworząc tzw. kolbkę synaptyczną. Dalej jest szpara (szczelina synaptyczna) i zakończenie nerwowe postsynaptyczne , posiadające również zgrubienie bł. komórkowej (bł. postsynaptyczna)
W obrębie zakończeń presynaptycznych znajdują się pęcherzyki synaptyczne zawierające subst. odpowiedzialne za przewodzenie impulsów nerwowych, które nazywamy mediatorem lub neurotransmiterem oraz w obrębie tych zakońCzeń znajdują się mitochondria, które są źródłem energii. W obrębie kom, obecność tych organelli świadczy o tym, że przewodnictwo synaptyczne nie jest procesem biernym, lecz wymaga ono energii.
W warunkach spoczynku bł. komórkowa neuronu, jest spolaryzowana.
Na
+ + + + + + + + + + + + + + + + zewn.
. .
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - wewn.
K Cl
Polaryzacja oznacza to, że jest różnica potencjałów (jest rożny potencjał, na zew. i wew. kom)
Potencjał spoczynkowy wynosi wew. kom -70 mV i wówczas kom. nerwowa jest niepobudliwa.
Żeby nastąpiło jej pobudzenie to ten potencjał musi się zmniejszyć.
Jeżeli zadziała impuls nerwowy to nastepuje zmiana w przepuszczaności bł. kom, otwieraja się kanały jonowe, jony K+przechodza na zew, natomiast Na+ do wew i następuje odwrócenie potencjałów. Jest to proces depolaryzacji i odbywa się przepływ impulsu nerwowego, po którym następuje powrót do stanu poprzedniego - repolaryzacja.
Jeżeli mamy synapsę chemiczną neurotransmiter nazasadzie endocytozy dostaje się do szczeliny synaptycznej, powoduje depolaryzację bł. zasynaptycznej i następuje przeniesienie pobudzenia kom. nerwowej z wł. pre na postsynaptyczne.
Może to być też taka sytuacja, że neurotransmiter spowoduje wzrost potencjału spoczynkowegonp. do -90 mV i wtedy następuje proces tzw. hiperpolaryzacji.
Hiperpolaryzacja powoduje wygaśnięcie impulsu nerwowego.
Pod względem czynnościowym synapsy chemiczne możemy podzielić na:
pobudzające- czy takie, w których neurotransmiter, spowoduje depolaryzację bł. zasynaptycznej.
hamujące (hamulcowe) - wtedy gdy neurotransmiter spowoduje hiperpolaryzację bł. zasynaptycznej.
Neurotransmitery pobudzające:
acetylocholina - występuje w zakończeniach nerwowo - mięśniowych,
w ukł. autonomicznym
we wł. przed- i pozazwojowych przywspółczulnych
we wł. przedzwojowych współczulnych
w obrębie ośr. ukł. nerwowego
adrenalina
noradrenalina
dopomina
serotonina (5 hydroksytryptamina)
szereg aminokw. : glutamina i glicyna
Neurotansmitery hamujące:
GABA
neuropeptyd P
VIP - polipeptyd jelitowy
CGRP - polipeptyd powiązany z genem kalcytoniny
Neromodulatorami (subst. które przewodzą impulsy nerwowe i modulują przewodnictwo) jest cały szereg hormonów tkankowych tj. gastryna,
sekretyna,
cholecystokinina,
somatostatyna.
Hamowanie presynaptyczne - neuron pobudzający przed połączeniem synaptycznym zostaje pobudzonyprzez inny neuron hamujący.
Hamowanie postsynaptyczne - neuronhamujący wydziela GABA i następuje zahamowanie przewodzenia impulsu.
Drogi bólowe:
Pobudzenie jakiegoś punktu w obrębie skóry pobudza ośr. w obrębie ukł. pnia mózgu i stąd wychodzą drogi zstępujące, które powoduja hamowanie neuronó, które odbieraja wrażenia bólowe i te drogi zstępujące jako mediatora używają tzw. subst. opiatowe (np. enkefaliny) - one nazywaja się subst. opiatowymi bo imitują działanie morfiny, która powoduje złagodzenie odbioru impulsów nerwowych.
Hamowanie presynaptyczne - hamowanie neuronu tworzącego normalnie synapsę przez inny neuron hamujący.
Hamowanie postsynaptyczne - wtedy kiedy bezpośrednio jest neuron hamujący tworzący połaczenie synaptyczne z innym neuronem.
W synapsach nerwowo - ięśniowych występuje silne pofałdowanie bł. zasynaptycznej co zwiększa powierzchnię tej błony.
W niektórych schorzeniach mięsni następuje wygładzenie tej błony zasynaptycznej (w schorzeniach przebiegających z brakiem odbioru pobudzenia nerwowego).
Typy synaps:
akso - dendrytyczna
dendro - dendrytyczna
akso - somatyczna
akso - aksonalna
soma - somatyczna
Wszystkie możliwości mogą występować w jednym ukł. nerwowym.
Dendryty prowadzą w 99% bodźce do kom., stanowia one cz. recepcyjną kom. (odbiorczą) - wł. czuciwe nn. czaszkowych i rdzeniowych są dendrytami).
Aksony natomiast prowadzą bodźce kom. zwojowych odkomórkowo (wł. autonomiczne i ruchowe to aksony)
Oprócz ko. nerwowych w obrębie ukł. nerwowego sa kom. glejow, które eparują grupy kom. nerwowych (a więc są odpowiedzialne jak gdyby za izolowanie pewnych ośrodków nerwowyh), odżywiają om. nerwowe, tworza sołonkę mielinowe w ukł. ośrodkowym tę osłonkę tworza oligodendrocyty, a w ukł. obwodowym lemmocyty (ko. Schwanna), usuwaja resztki po uszkodzeniach ukł. nerwowego. W procesie rozwoju ukł. nerwowego bbiorą udział w migracji neuronów, izolują połączenia neuronóworaz biorą udział w migracji neuronów, izoluja połączenia nerwowe oraz biorą udział w tworzeniu bariery krew - mózg.
Do kom. glejowych w ukł. ośrodkowym zaliczamy:
astrocyty (włóniste i protoplazmatyczne)
oligodendrocyty
kom. ependymy (wyściółki)
kom. mikrogleju, pochodzenia mezodermalnego - są to przekształcone monocyty, posiadaja więc właściwości żerne w ukł. ośrodkowym
W ukł. obwodowym do kom. glejowych zaliczamy:
lemmocyty (kom. Schwanna)
kom. satelitowe
W ukł. nerwowym ośrodkowym jeden oligodendrocyt może tworzyc osłonkę mielinową wokółł kilkunastu (nawet do 15) wypustek nerwowych, natomiast w ukł. nerwowym obwodowym jedna kom. Schwanna tworzy osłonkę wokółł jednego aksonu.
Osłonka mielinowe składa się z blaszek białkowo - lipidowych (nawet do 200 w najbardziej zmielinizowanych włónach)
Im grubsza jest osłonka mielinowe (więcej blaszek) tym odległości między przewężeniami Ranvier'a są dłuższe.
W przewężeniach Ranvier'a odbywa się wymiana jonowa.
We wł. posiadających osłonkę mielinową przewodnictwo nerwowe odbywa się od jednego prewężenia do drugiego, jest to tzw. przewodnictwo skokowe.
We wł. bez osłonki mielinowej mamy przewodnictwo ciągłe.
Im grubsze wł. mielinowe, tym przewodnictwo jest szybsze (skoki impulsu są coraz dłuższe)
np. we wł. welinowych, które mają grubo osłonki ok. 20μm przewodnictwo może dochodzić do 120 m/s, natomiast we wł. bezmielinowych przewodnictwo jest ciągłe i może wynosić 0,1 - 0,2 m/s.
WYKŁAD III
prof. Woźniak
Mózgowie unaczynione jest przez dwa główne źródła:
układ t. szyjnej (systema caroticum)
układ kręgowo - podstawny (systema vertebro - basilaris)
T. szyjna wew. po wejściu do jamy czaszki oddaje :
t. oczną
t. mózgu przednia - t. naczyniówkowa
t. łącząca tylna
t. środkowa mózgu
tt. kręgowe odchodzą od t. podobojczykowej, przebiegają w otworach wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych, następnie wchodzą p[rzez otwór wielki do jamy czaszki i na tylnym brzegu mostu łączą się tworząc t. podstawną, która w dole międzykonarowym, dzieli się na dwie tt. mózgu tylne.
Na podstawie mózgowia wokół trzonu k. klinowej (wokół siodła tureckiego), odgałęzienia t. szyjnej wew. i t. podstawnej tworzą koło tętnicze mózgu, w którym udział biorą:
t. mózgu przednia
t. łącząca przednia
t. szyjna przednia
t. łącząca tylna
t. mózgu tylna
Dzięki temu połączeniu odbywa się wyrównywanie krążenia w przypadkach zawału jednej z tętnic np. t. szyjnej wew. wtedy unaczynienie mózgowia może przejąć t. podstawna, ale to przejście jest b. wolne, o czym trzeba pamiętać przy podwiązywaniu tętnic.
Krew w kole tętniczym mózgu płynie od przodu ku tyłowi.
W otworach wyr. poprzecznych kręgów szyjnych, przebiega t. kręgowa, u osób, które mają zmiany zwyrodnieniowe w odc. szyjnym kręgosłupa, które cechuje się różnymi wyroślami kostnymi może dojść do zwężenia tych otworów w wyr. poprzecznych i przy nagłych ruchach głowy może dojść do zamknięcia jednej lub obu t. kręgowych i utraty przytomności.
Od każdej t. kręgowych po wejściu jej już do jamy czaszki odchodzą tt. rdzeniowe.
Każda z tych tętnic oddaje t. rdzeniową przednią i te tt. rdzeniowe przednie po krótkim przebiegu 2-3 cm łączą się ze sobą w jedną t. rdzeniową przednia, która zstępuje w szczelinie podłużnej rdzenia kręgowego.
Końcowe odcinki tt. kręgowych oraz tt. rdzeniowe przednie przed połączeniem w jedną tętnicę tworzą drugie koło tętnicze, które nazywamy kołem tętniczym rdzenia przedłużonego.
Poszerzenia ściany światła tętnic - tętniaki, są spowodowane defektami budowy ściany. Najczęściej tętniaki w obrębie mózgowia występują w t. łączącej przedniej , w drugiej kolejności w początku odejścia t. łączącej tylnej (od t. szyjnej wew.)
t. mózgu przednia - przebiega ku przodowi następnie wchodzi do szczeliny podłużnej mózgu i biegnie w tej szczelinie wokół ciała modzelowatego. Tętnica ta unaczynia przyśrodkowe płata czołowego i ciemieniowego oraz przylegające odcinki pow. górno - bocznych (albo wypukłych) tych płatów
t. środkowa mózgu - stanowi ona przedłużenie t. szyjnej wew. Przebiega w bruździe bocznej mózgu, naczynia duży obszar na pow. górno - bocznej (grzbietowej) mózgu. W obszarze unaczynienia t. środkowej mózgu znajdują się ważne ośrodki mowy:
ośr. ruchowy mowy
ośr. czuciowy mowy
ośr. ruchowy dla głowy i twarzy
ośr. czuciowy dla głowy i twarzy
ośrodki słuchowe
ośr. II i III rzędowe wzrokowe (we fragmencie skroniowym)
Z tego wynika, że zawał t. mózgu środkowej powoduje b. duże o liczne objawy ze strony ośrodków korowych, upośledzających procesy mówienia, słuchu, procesy żucia.
t. mózgu tylna - końcowa gałąź t. podstawnej naczynia ona pow. podstawną płata potylicznego oraz częściowo płat skroniowy.
Od tt. mózgu : przedniej, środkowej i tylnej odchodzą dwa typy gałęzi:
gał. korowe, które unaczyniają korę i górną cz. istoty białej - podkorowej
gał. środkowe, które wchodzą głęboko do istoty białej
Generalnie można powiedzieć, że obszar unaczynienia t. szyjnej wew. obejmuje większa cz. półkul mózgowych oprócz cz. płata potylicznego i skroniowego, cały pień mózgowia i móżdżek unaczynione są przez gał. tt. kręgowych i t. podstawnej.
Bardzo ważne w wyrównywaniu krążenia w obrębie mózgowia są połączenia tt. wewnątrzczaszkowych z t. szyjną wew. Spośród tych połączeń 3 są najbardziej istotne:
t. kątowa (od t. twarzowej) łączy się z gg. t. ocznej, która jest odgałęzieniem t. szyjnej wew.
g. czołowa, t. skroniowej powierzchownej (od. t. szyjnej zew.) łączy się z t. nadoczodołową (odgałęzienie t. ocznej)
połączenie między t. klinowo - podniebienną (od. t. szczękowej) a tt. sitowym (od tt. ocznej)
unaczynienie rdzenia kręgowego
Na przedniej pow. rdzenia kręgowego przebiega t. rdzeniowa przednia, która powstaje z połączenia dwóch tt. rdzeniowych przednich odchodzących od t. kręgowej. Ta t. rdzeniowa przednia w swoim przebiegu na pow. przedniej rdzenia w szczelinie pośrodkowej przedniej, otrzymuje dodatkowe gg. rdzeniowe od:
tt. kręgowych
t. szyjnej wstępującej, (która jest g. pnia tarczowo - szyjnego)
od t. tarczowej dolnej
dalej w odcinku piersiowym otrzymuje dodatkowe wsparcie od:
tt. rdzeniowych, które są gg. tt. międzyżebrowych tylnych
gg. rdzeniowych od tt. lędźwiowych
w odcinku krzyżowym od tt. krzyżowych bocznych
oraz t. biodrowo - lędźwiowej
Na tylnej pow. rdzenia przebiegają dwie tt. rdzeniowe tylne, do których również w poszczególnych segmentach dochodzą odgałęzienia od tych pozostałych 21 źródeł, od których odchodzą tt. rdzeniowe.
Pomiędzy t. rdzeniową przednią, a tt. rdzeniowymi tylnymi istnieja liczne zespolenia. (Każda z t. rdzeniowych jak wejdzie przez otwór międzykręgowy do kan. kręgowego to najpierw oddaje tt. do kan. kręgowego to najpierw oddaje tt. do kan. kręgowego przednią i tylną i później przebiega jako tzw. t. nerwowo-korzeniowa, wzdłuż pnia n. rdzeniowego i dzieli się na tt. korzeniowe przednie i tylne, które łączą się z tymi tętnicami)
odgałęzienia t. rdzeniowej przedniej unaczyniają większą część rdzenia kręgowego mianowicie jeżeli chodzi o istotę szarą unaczyniają one:
rogi przednie
istotę pośrodkową
rogi boczne
a więc, te miejsca w rdzeniu kręgowym w których znajdują się jądra ruchowe nn. rdzeniowych oraz ośr. współczulne w odc. piersiowym i ośr. przywspółczulne w odc. krzyżowym.
Naczynia włosowate w obrębie mózgowia nie posiadają porów (nie są to kapilary fenestrowane jakie spotykamy w innych cz. organizmu). Pomiędzy kom. śródbłonka znajdują się połączenia międzykomórkowe oraz dodatkowo uszczelniają te naczynia wypustki astrocytów. Ten typ naczyń w obrębie mózgowia tworzy barierę krew -mózg.
Naczynia tego typu obecne są w olbrzymiej większości struktur mózgowia, naczynia fenestrowane (okienkowe) występują tylko w spolotach naczyniówkowych komór oraz w niektórych strukturach znajdujących się wokół komory III.
W obrębie krążenia mózgowego występuje tzw autoregulacja, której nie spotykamy w innych częściach układu naczyniowgo. Ta autoregulacja polega na tym, że jeżeli ciśnienie skurczowe krwi utrzymuje się w wartościach pomiędzy, 60 - 160 to nie powoduje to uszczerbku w krążeniu mózgowym.
A więc przy nagłym spadki, ciśnienia tętniczego krwi do 60, kiedy możemy nawet stracić przytomność, czy przy wzroście ciśnienia do 160 naczynia mózgowe posiadają prawie jednakową średnicę, ta autoregulacja odbywa się przy zaburzeniu metabolicznych np. gdy występuje hipoksja (obniżenie zawartości tlenu) czy tzw. hyperkapnia (podwyższenie zawartości CO2).
Obydwa te stany powodują rozszerzenie naczyń mózgowia odbywa się to przy współudziale tlenku azotu, który ma działanie rozszerzające na naczynia.
Mózgowie i rdzeń kręgowy są r3 rodzajami bł. łącznotk, które nazywamy oponami. Opona twarda, opona pajęcza i opona miękka.
Opona twarda składa się z 2 blaszek, te dwie blaszki w obrębie jamy czaszki ściśle do siebie przylegają z wyjątkiem miejsc gdzie znajdują się zatoki, natomiast w obrębie kan. kręgowego opona twarda rozdziela się, blaszka zew. łączy się z okostną kan. kręgowego, a blaszka wew., tworzy właściwą oponę twardą i między tymi dwiema blaszkami, znajdują się sploty żylne kręgowe wew. i tk. tłuszczowa. Te struktury mają działanie protekcyjne w stosunku do rdzenia kręgowego.
Pomiędzy oponą pajęczą, a oponą miękką znajdują się miejsca poszerzone w których jest płyn mózgowo - rdzeniowy (liquor cerebrospinalis)
Opona miękka wnika do bruzd mózgowia, a opona pajecza przechodzi ponad tymi bruzdami, miejsca w których znajdują się głębokie bruzdy np. bruzda boczna, doł międzykonarowy, tworzą poszerzone części przestrzeni międzypajęczynówkoej, zwane zbiornikami (cisterni)
A więc zbiorniki to poszerzone części przestrzeni podpajęczynówkowej.
W obrębie ukł. ośrodkowego, oprócz bariery krew - mózg, istnieje jeszcze bariera pomiędzy krwią i przestrzenią podpajęczynówkową, a więc bariera krew - płyn mózgowo - rdzeniowy. Występuje ona w obrębie splotów naczyniówkowych komór bocznych i kom. III, a więc tam, gdzie jest produkowany płyn m-r.
Objętość płynu mózgowo rdzeniowego wynosi jednoczasowo ok. 140 ml, spośród tego:
30 ml znajduje się w obrębie komór mózgowia i w kanale środkowym rdzenia kręgowego
80 ml w przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia
30 ml w przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego
Ilość wytwarzanego płynu m-r wynosi ok. 0,35ml/min ≈ 500ml/dobę, a więc w ciągu doby płyn m-r jest 3-4 krotnie odnawiany.
Funkcjie płynu mózgowo - rdzeniowego:
zmniejsza ciężar właściwy mózgowia (mózgowie jak gdyby pływa w płynie m-r ciężar właściwy w płynie m-r = 1007
ciężar właściwy tk. mózgowia = 1040)
czynność ochronna - tworzy on płaszcz wokół mózgowia, pomiędzy mózgowiem a jamą czaszki
dostarcza do ukł. nerwowego cały szereg zw. odżywczych, mianowicie witaminy, białka, czynniki wzrostu i hormony.
usuwa z układu ośrodkowego toksyny oraz produkty przemiany materii
bierze udział wodczynach immunologicznyc, jest on odzwierciedleniem schorzeń ukł. nerwowego
W schorzeniach ukł. nerwowego, wykonujemy punkcję - najczęściej lędźwiową, w której pobieramy płyn do badania.
Płyn m-r wydzielany jest w splotach naczyniówkowych, komór . Te sploty wyglądaja w ten sposób, że tworzą kosmki, do których wnikają naczynia krwionośne włosowate mające budowę okienkową tzn. posiadają pory. Do tych kosmków następuje wydzielanie płynu m-r, bariera krew -płyn m-r istnieje miedzy ependymą (wyściolką, która pokrywa kosmki), a naczyniami krwionośnymi wew. kosmków.
Ukł. nerwowy we wczesnym okresie ma kształt cewy, która rozciąga się przez całą długość zarodka i w odcinku głowowym ta cewa nerwowa, tworzy najpierw 3 pęcherzyki pierwotne, które na początku 4 tygodnia szybko się różnicują na:
kresomózgowie
przodomózgowie
międzymózgowie
śródmózgowie pozostaje niepodzielone
tyłomózgowie wtórne (most, móżdżek)
tyłomózgowie
rdzeniomózgowie
Między tymi pęcherzykami, znajduje się szeroki kanał środkowy cewy nerwowej w odcinku głowowym, który w miarę rozwoju utworzy układ komór mózgowia.
Pierwotny pęcherzyk mózgowy, który zróżnicował z przodomózgowia w kresomózgowie, ulega zagłębieniu w lini porodowej, tworza się zawiązki dwóch połkól mózgowych, które są szeroko połączone z następną cz. przodomózgowia.
Układ komorowy:
w obrębie kresomózgowia mamy 2 komory boczne
w obrębie międzymózgowia mamy komorę III - pojedyńczą
w obrębie śródmózgowia mamy wodociąg mózgu
w obrębie tyłomózgowia i rdzeniomózgowia mamy komorę IV
Każda z komór bochnych połączona jest z komorą III poprzez Otwór międzykomorowy (foramen interventricularis)
Komora IV ku dołowi przedłuż się w kanał środkowy rdzenia kręgowego, a oprócz tego w stropie kom. IV znajduja się trzy otwory: 2 - boczne i 1 środkowy, które łączą komorę IV z przestrzenia podpajęczynówkową, dokładniej ze zbiornikiem móżdżkowo - rdzeniowym.
Każda z komór bocznych posiada:
cz. środkowa - trzon komory
3 rogi, które wnikają do poszczególnych biegunów półkul, a więc mamy:
róg przedni - czołowy
róg tylny - potyliczny
róg dolny - skroniowy
Komory boczne znajdują się w obrębie istoty białej kresomózgowia, stąd też ściany tych komór utworzone są poprzez istotą białą kresomózgowia.
Dno cz. środkowej, tworzy górna pow. wzgórza oraz bocznie j. ogoniaste
Ściany Komor III - tworzą głównie struktury międzymózgowia tzn. boczne ściany utworzone są przez przyśrodkowe powierzchnie wzgórza, dno stanowi podwzgórze, z tyłu i od góry znajduje się nadwzgórze, a od przodu znajduje się blaszka krańcowa i spoidło przednie.
Komora III przedłuża się w wodociąg mózgu, który znajduje się w obrębie śródmózgowia.
Wodociąg mózgu - przedłuża się dalej w komorę IV.
Komora IV - na przekroju strzałkowym ma kształt trójkątny.
W obrębie komory IV, możemy wyróżnić:
dno - które ma kształt rombu i nazywamy je dołem równoległobocznym, to dno jest utworzone przez 2 trójkąty:
trójkąt przedni, który należy do mostu
trójkąt tylny, który należy do rdzenia przedłużonego
strop komory IV - tworzą tzw. zasłony rdzenne:
przednia
tylna
a pośrodku móżdżek
w obrębie tego stropu znajdują się 3 otwory:
2 - boczne i 1 - środkowy, które łączą kom. IV z przestrzenia podpajęczynówkową
Krążenie płynu mózgowo - rdzeniowego:
Z komór bocznych, poprzez otwór międzykomorowy, do kom. III, następnie z kom.III poprzez wodociąg mózdu, do kom IV. Z kom. IV nieznaczna ilość płynu wpływa do kan. środkowego rdzenia kręgowego, a większą objętość wpływa przez te 3 otwory stropie kom. IV do przestrzenie podpajęczynówkowej, a więc płyn m-r otacza płaszczem całe mózgowie i odpływa do światła zatok, głównie do zat. strzałkowej górnej i zat. poprzecznej. Nieznaczna ilość płynu odpływa wzdłuż przestrzeni okołonerwowych nn. czaszkowych.
Do światła zatok wpuklają się ziarnistości pajęczynówki. Poprzez nie odbywa się odpływ płynu m-r do zatok. Odpływ ten jest jednokierunkowy, w kierunku światła zatok (nie ma wstecznego odpływu ze światła zatok)
Brak odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego powoduje wodogłowie (hydrocephalus).
W klinice wykonujemy tzw. próbę Queckensteta, która polega na uciśnięciu ż szyjnej wew., przez to powoduje wzrost ciś. w ukł. żylnym i w obrębie zatok co powoduje szybszy wypływ płynu m-r poprzez Igłę punkcyjną (ten szybszy wypływ jest wtedy gdy cały ukł. komorowy jest drożny).
WYKŁAD VI
prof. Woźniak
kresomózgowie (telencephalon):
kresomózgowie środkowe (telencephalon medium), zwane kresomózgowiem nieparzystym
półkule mózgu (hemispheria cerebri)
Międzymózgowie (diencephalon):
podwzgórze (hypothalamus)
wzgórzomózgowie (thalamencephalon)
wzgórze (thalamus)
nadwzgórze
zawzgórze
Śródmózgowie (mesencephalon):
pokrywa śródmózgowia (tectum mesencephalicum)
konary mózgu (pedunculi cerebri):
odnogi mózgu (crura cerebri)
nakrywka (tegmentum)
Tyłomózgowie wtórne (metencephalon)
most (pons)
móżdżek (cerebellum)
Rdzeniomózgowie (myelencephalon):
Redzeń przedłużony (medulla oblongata)
Półkule mózgu na zew. pokryte są istota szara, którą nazywamy korą mózgu. Składa się ona z mniejszych jednostek: płatów (lobi). Wyróżniamy 6 płatów:
czołowy
ciemieniowy
potyliczny
skroniowy
wyspę, która znajduje się na dnie bruzdy bocznej mózgu
płat limbiczny - na pow. przyśrodkowej wokółł spoidła wielkiego (ciała modzelowatego)
Poszczególne płaty dziela się na mniejsze jednostki, które nazywamy zakrętami.
Bruzda środkowa charakteryzuje się tym, że nigdy nie łączy się z bruzda boczną i jest bruzda ciągłą.
Bruzda środkowa razem z bruzdą boczną oddzielają na pow górno - bocznej (wypukłej) płat czołowy od płata skroniowego.
Bruzda przedśrodkowa może łączyć się z bruzda boczną, często jest przewana.
W poszczególnych płatach zlokalizowane są ośrodki korowe. Generalnie jest tak, że w :
płacie czołowym znajduja się ośrodki ruchowe
płacie ciemieniowym są ośrodki czuciowe
płacie skroniowym są ośrodki słuchowe
potylicznym ośrodki wzrokowe
jest to podział b. ogólny
Jest ok. 40 pól korowych, które związane są narządem wzroku, pola związane z narzadem wzroku występują też w płacie skroniowym, ciemieniowym, czołowym.
Poszczególne ośrodki korowe dzielimy na:
ośrodki I -rzędowe,
ośrodki II rzedowe
niektóre z nich posiadają jednomodalne pola asocjacyjne czyli ośrodki III rzędowe
trzy polimodalne pola asocjacyjne (kojarzeniowe)
Modalność to jest rodzaj bodźca (np. dotyk, wzrok, ucisk)
Jednomodalne pola kojarzeniowe to są pola, które odbieraja bodźce tylko o określonej modalności
Polimodalne pola kojarzeniowe to pola, które integrują bodźce o różnych modalnościach.
Z punktu widzenia filogenetycznego korę mózgu można dzielimy na:
paleocortex - związana jest z węchem, stanowi on cz. korową mózgu, która określamy jako rhinencephalon- węchomózgowie.
neocortex - u człowieka zajmuje ponad 90 % powierzchni kory, w rozwoju filogenetycznym, po raz pierwszy pojawia się u gadów, w postaci wąskiego pasma kory. Neocortex posiada regulowaną budowę warstwową, składa się z 6 warstw:
warstwa drobinowa (stratum moleculare)
warstwa ziarnista zew. (stratum granulare ext.)
warstwa piramidowa zew. (stratum piramidalne ext.)
warstwa ziarnista wew. (stratum granulare int.)
warstwa piramidowa wew. (stratum piramidalne int.)
warstwa różnoształtna (stratum multiforme)
W obrębie kory mógu znajduje się kilkadziesiąt typów kom. nerwowych, dwa główne typy tych kom., to:
kom. ziarniste - tych jest więcej
kom. piramidowe
W warstwie piramidowej wew. występują obrzymie kom. piramidowe, które nazywamy kom. Betz'a
W obrębie ukł nerwowego ośrodkowego wyróż,niamy 3 typy dróg nerwowych (włókien):
włókna (drogi) kojarzeniowe (asocjacyjne) - łacza one ośrodki korowe w brebie jednej półkuli (a więc ośrodki korowe w poszczególnych płatach)
włókna (drogi) spoidłow - łączą ośrodki w obu pókulach prawej i lewej do tych ośrodków zaliczamy spoidła:
spoidło wielkie
spoidlo sklepienie
spoidlo hipokampa
(te wszystkie spoidła należą topograf. do kresomózgowia nieparzystego)
włókna (drogi) rzutowe - łączą ośrodki wyższe z niższymi
Aksony kom. warstwy piramidowejwew. tworza część dróg kojarzeniowych oraz spoidłowych.
Komórki znajdujące się w warstwie ziarnistej wew. otrzymuja głównie wł. aferentne dośrodkowe ze wzgórza, a wiec do tej warstwy dochodzą drogi wzgórkowo - korowe.
Aksony kom. warstwy piramidowej wew. tworzą głównie drogi rzutowe:
korowo - rdzeniowe
korowo - jądrowe
ksony warstwyróżnokształtnejtworza wszystkie rodzaje dróg, a spośród dróg rzutowych tworza droi korowo - wzgórkowe.
Części kory należące do archicortex i paleocortex mają budowę:
bezwarstwową
trójwarstwową
lub nieregularna budowę czterowarstwową
W ośrodkach czuciwych kory bardzo grue sąwarstwy ziarniste zew. i wew.
Natomiast w ośrodkach ruchowych kory przeważaja warstwy piramidowe.
W chwili obecnej najbardziej aktualny jest podział pól korowych wg Brodmana, który wyróżnił 52 ośrodki:
I rzędowe ośrodki czuciowe - odpowiedzialne są za rozpoznawanie otrzymanych wrażeń (percepcja)
I rzędowe ośrodki ruchowe - inicjują czynność ruchową. W obrębie ośrodków I rzędowych jest ułożenie somatotopiczne (to ułożenie dotyczy ośr. czuciowych i ruchowych, w ośr. słuchowym mamy ułożenie tonotopiczne)
Ułożenie somatotopiczne oznacza że poszczególne okolice ciała odbierające wrażenia oraz poszczególne grupy mięśniowe posiadają określona reprezentację w obrębie kory.
Reprezentacja części CIAła w okolicach kory nie jset równomierna (pewne grupy mięśniowe posiadają bardziej rozległą reprezentację w zależności od tego jak recyzyjna czynność wykonują)
II rzędowe ośrodki czuciowe - odgrywaja rolę w różnicowaniu poszczególnych informacji* o określonej modalności oraz maja za zadanie zapamiętanie tych otrzymanych inf.
* jeżeli jest to np. bodziec mechaniczny to jest to różnicowanie czy jest to dotyk, czy ucisk.
Te ośrodki II rzędowe posiadaja równiey ułożenie somatotopiczne, ale poszczególne cz. CIAła posiadaja podwójna reprezentację w tych ośrodkach.
II rzędowe ośrodki korowe ruchowe - odpowiedzialne są za przygotowanie szczegółowego planu czynności ruchowej, a więc, ustalenie sekwencji czynności grup mięśniowych w trakcie wykonywania ruchu.
Polimodalne ploa asocjacyjne maja za zadanie integrowanie bodźców o różnej modalności i integrowanie ich z planowanymi czynnościami ruchowymi w odpowiedzi na te bodźce.
Wyróżniamy trzy polimodalne pola asocjacyjne - mianowicie:
pole asocjacyjne tylne - które zajmuje dużz obszar kory mózgu na pograniczu płatów: ciemieniowego, potylicznego i skroniowego, i to pole ma za zadanie integrowanie wrażeń czuciowych, wzrokowych i słuchowych.
pole przednie (czołowe) znajduje się w przedniej cześci płata czołowego, ma ono za zadanie motywacje czynności ruchowej oraz opracowanie ogólnego planu tej czynności.
trzecie polimodalne pole asocjacyjne - znajuje się na pow. przyśrodkowej półkuli mózgu i obejmuje zakręt obręczy i hipokampa. To pole ma za zadanie integrowanie wrażeń czuciowych z naszymi reakcjami psychicznymi.
W obrębie zakrętu czołowego dolnego, w jego tylnej części znajduje się pole 44, które jest ośrodkiem ruchowym mowy (ośr. Broca), który kontroluje czynność wszystkich mięsni w procesie mówienia.
Jeżeli ten ośrodek zostanie uszkodzony to występuje zespół objawów, które określamy (aphasia motorica)
aphasia - uszkodzenie mowy.
Aphasia ruchowa (aphasia motorica) - polega na tym, że rozumiemy mowe, natomiast nie możemy wypowiedziec słów - mowa jest bełkotliwa, niefunkcjonalna. Uszkodzenie pola Broda powoduje zaburzenie ekspresji mowy.
W dolnej cz. płata ciemieniowego wokół bruzdy bocznej znajduje się pole 22 - jest to ośrodek czuciowy mowy (Wernicke'go)
Uszkodzenie tego ośrodka powoduje upośledzenie czynności mowy określane jako aphasia czuciowa (aphasia sensorica) - upośledzenie percepcji mowy tzn. nie rozumiemy niczego jeżeli ktoś do nas mówi. Tacy chorzy b. dużo mówi, ale to co mówi nie ma sensu.
Pacjenci z aphasią ruchową mało mówia.
Te dwa ośrodki są połączone ze sobą poprzez włókna kojarzeniowe, które tworzą tzw. pęczek łukowaty (fasciculus arcuatus)
Przerwanie ciągłości tego pęczka łukowatego wywołuje tzw. aphasię przewodową (aphasia conductans) Ta aphasia ma cechy aphasi ruchowej, chorzy więcej mówią, niż ci z aphasią ruchową ale mowa ich jest bełkotliwa.
W dolnej części płata skroniowego znajduje się pole wzrokowe, które jest odpowiedzialne za rozpoznawanie szczegółów obserwowanych przedmiotów, szczególnie szczegółów dotyczących twarzy ludzkich.
Uszkodzenie tego pola objawia się zaspołem objawów określanych jako Prosopagnosia - niemożność rozpoznawania twarzy.
W części tylnej zakrętu czołowego środkowego znajduje się pole 8 - jest to pole skojarzonego spojrzenia w bok.
Pole to koordynuje czynność mięśni oka. Jego uszkodzenie powoduje że gałki oczne skierowane są w stronę uszkodzonej półkuli.
Aphasi czuciowej często towarzyszy:
alexia - czyli niemożno czytania oraz
agraphia - czyli nie możność czytania.
Ośrodek czuciowy mowy połączony jest ściśle z ośrodkiem słuchowym.
Uszkodzenie cz. przedniej płata czołowego wywołuje zaburzenia koncentracji, rozwiązywania problemów, osądu…
Zawał t. mózgu środkowej w odc. początkowym powoduje niezdolność do mówienia, rozpoznawania twarzy, odbierania wrażeń czuciowych w zakresie twarzy,warg i języka, upośledzenie czynności mm. żucia itd.
T. mózgu przednia naczynia te obszary kory gdzie znajdują się pola dla kończyny dolnej i częściowo dla tułowia.
W obszarze unaczynienia t. mózgu tylnej znajdują się pierwszorzędowe ośrodki wzrokowe, w związku z tym jej zawał powoduje zaburzenia wzrokowe.
WYKŁAD VI
prof. Woźniak
Część czuciowa ukł. nerwowego ma za zadanie odbioru różnych inf. ze środow. wew. i zew., transformowanie tych inf. na impulsy nerwowe i doprowadzanie ich do pośrodkowego ukł. nerwowego.
Inf. ze środow. odbieramy poprzez zakończenia nerwowe toczone torebką łącznotk., które nazywamy receptorami.
Pod względem morfologicznym receptory możemy podzielić na:
wolne zakończenia nerw., które mogą się rozgałęziać
zakończenia nerwowe otorbione należą do nich ciałka Ruffiniego, Meissnera, Vater - Pacciniego.
Uwzględniając lokalizację receptorów możemy je podzielić na:
eksteroreceptory
interoreceptory
propioceptory
Eksteroreceptory - mogą być eksteroreceptorami kontaktowymi lub tzw. teloreceptorami (receptory odległościowe) niektórzy teloreceptory klasyfikują jako oddzielną grupę.
Uwzględniając czynność receptora, a więc rodzaj bodźca, który może go pobudzać, możemy wyróżnić:
mechanoreceptory
termoreceptory
chemoreceptory
nocyceptory
fotoreceptory
Ten podział czynnościowy oznacza, że poszczególny typ receptora posiada najmniejszy próg pobudliwości przez minimalny bodziec dotykowy względnie uciskowy, ale jeśli bodziec jest bardzo silny, to może pobudzić każdy rodzaj receptora.
Receptory bólowe nocyceptory) dzielimy na:
tzw. receptory bólowe jednomodalne reagujące na bodźce mechaniczne
receptory bólowe polimodalne, które oprócz reagowania na bodźce mechaniczne, reagują też na bodźce termiczne, należą do nich receptory ciepła i zimna
receptory ciepła są pobudzane przy wzroście temp. na pow. skóry powyżej 45 st. C, a więc jeśli temp. wyrośnie na pow. skóry powyżej 45 st. C to są pobudzane receptory bólowe
receptory zimna są pobudzane kiedy temp. na pow. skóry spadnie od 32 do 25 st C, a więc jeżeli na pow. skóry, temp. jest temp. 25 st. C to zostają pobudzone rec. zimna, one są bardzo mocno aktywowane, wtedy gdy temp. na pow. skóry obniża się do np. 10 st. C
Oprócz tych jedno- i polimodalnych rec. bólowych wyróżniamy jeszcze tzw. receptory bólowe ciche. Są one pobudzane poprzez subst. wydzielane w stanach zapalnych narządów. Wymagają one bardzo długiego okresu pobudzeni od 10 do około 15 min. Dostarczają inf. o stanie gojenia względnie pogarszania się stanu zapalnego w uszkodzonych tkankach.
Jednostka recepcyjna - jest to obszar skóry, który odbiera wrażenia receptorów, które są pobudzane w tym obszarze. Ta jednostka recepcyjna zależy od gęstości rozmieszczenia receptorów (im więcej receptorów znajduje się na obszarze skory np. w opuszce palców, tym ta jednostka jest mniejsza)
W zależności od tego jak jest zlokalizowany receptor, gdzie on się znajduje to rzutuje na większość pola / jednostki recepcyjnej. Jeżeli np. ciałka Meissnera znajdują się tuż pod naskórkiem, wtedy ta jednostka recepcyjna jest mała, jeżeli zaś zakończenie nerwowe znajduje się głęboko w skórze to wtedy ucisk na pow. skóry powoduje pobudzenie dużego obszaru, ponieważ ten bodziec musi dojść aż do tk podskórnej.
Jednostka czuciowa - jest o obszar skóry zaopatrywany przez wypustkę jednej komórki zwojowej (przez dendryt 1 kom zwojowej).
Uwzględniając strukturę poszczególnych części istoty szarej rdzenia kręgowego, i rodzaj otrzymywanych bodźców, istota szara rdzenia kręgowego została podzielona na 10 blaszek, które różnią się od siebie budową, jak również rodzajem otrzymywanych wrażeń i wysyłanych rozkazów.
Pierwsze 6 blaszek od 1 do 6 znajduje się w obrębie rogu tylnego i są to blaszki recepcyjne tzn., że są związane z drogami czuciowymi (aferentnymi).
Blaszka 7, częściowo 8 znajdują się w obrębie istoty pośredniej. Bl. 7 składa się z kilku neuronów pośredniczących (interneuronów) blaszka 8, która znajduje się w istocie pośredniej i w cz. przyśrodkowej rogu przedniego też składa się z neuronów ruchowych - motoneuronów α i motoneuronów γ i te motoneurony dostarczają włókien ruchowych do nerwów rdzeniowych, w związku z czym możemy je określić jako jądro ruchowe n. rdzeniowego.
Blaszka 10 znajduje się wokół istoty szarej środkowej.
W zależności od grubości osłonki mielinowej, która składa się z blaszek białkowo- lipidowych, włókna można podzielić na 2 główne kategorie: na włókna A i C, przy czym wł.A dzielimy na wł. Aα, Aβ, Aγ i Aδ.
Grubość osłonki mielinowej warunkuje szybkość przewodzenia.
Włókna mielinowe grube, a więc Aα, Aβ, wnikają do rogu tylnego ba jego pow. przyśrodkowej i dochodzą do bl. głębszych, a więc do blaszek od 3 do 6.
Część tych włókien tworzy połączenia, synaptyczne z motoneuronami, jest to po to aby zabezpieczyć odruchy.
Wszystkie bodźce bólowe rozpoznawane są w obrębie kory, ale jeżeli np. .położymy dłoń na gorącą blachę to oczywiście nie czekamy, aż kora rozpozna ten impuls i zdecyduje czy mamy zdjąć kończynę czy nie, tylko od razu odrywamy, a więc połączenia te bezpośrednie wł. dośrodkowych z motoneuronami zabezpieczają odruchy obronne, odruchy rozciągowe i odruchy zginania.
Wł. cienkie mielinowe Aγ i Aδ oraz wł. C wnikają do rogu tylnego, od pow. bocznej kończą się w bl. powierzchownych głównie w bl. I i II.
Te włókna są głównie włóknami bólowymi, tzn. jest tak że włókna Aδ przewodzą wrażenia tzw. bólu ostrego (nagłego) natomiast wł. C wrażenia bólu tępego.
Wł. Aα, o średnicy do 20μm są to włókna proprioceptywne (a więc włókna prowadzące wrażenia z narządów ruchu) jak również wł. ruchowe. szybkość tych włókien wynosi 70 - 120 m/s
Wł. Aδ to wł. głównie bólowe, przewodzą również temp. oraz dotyk, średnica wynosi 2 - 5 μm, szybkość przewodnictwa jest 4 - 20 m/s
Dwa główne wkłady odbierające wrażenia czucia protopatycznego (prymitywnego), klinicznie określane jako czucie powierzchowne oraz wrażenia czucia tzw. gnostycznego (epikrytyczne) klinicznie głębokie.
Za czucie protopatyczne, odpowiedzialny jest układ przednio - boczny, natomiast układ grzbietowo - wstęgowy odpowiedzialny jest za czucie poznawcze oraz za czucie z narządów ruchu (głębokie).
Czucie poznawcze polega na tym, że ja dotknę jakiegoś przedmiotu, to mogę zidentyfikować część ciała, która dotknęła ten przedmiot - jest to tzw. topognoza (rozpoznawanie miejsca),następnie można rozpoznać kształt przedmiotu i to nazywamy stereognozją. Można rozpoznać jeżeli ktoś ukłuje np. dwoma szpilkami, czy Igłami odległość tych punktów i rodzaj - jest to tzw. czucie dyskryminacyjne przez to czucie można też rozpoznać strukturę przedmiotu.
To dwupunktowe, czucie dyskryminacyjne zależy od gęstości receptorów np. na wierzchołku języka takie czucie punktów możemy rozpoznać jeżeli są w odległości 1 mm, natomiast na grzbiecie czy na pośladkachjeżeli ta odległość miedzy włóknami jest mniejsza niż 20 - 25 mm to rozpoznamy to jako ukłucie jednopunktowe. Na opuszkach palców czucie dwupunktowe dyskryminacyjne możemy rozpoznać z odl.2 - 3 mm.
Czucie dyskryminacyjne pozwala nam też rozpoznać jeżeli piszemy coś na skórze np. 1 czy A, nazywa się to graphestezją.
Wrażenia czuciowe odbierane są i doprowadzane do ośrodkowego ukł. nerwowego, poprzez 2 główne układy:
układ przednio - boczny (systema anterolateralis)
układ grzbietowo - wstęgowy (systema dorsoleminiscalis)
układ przednio - boczny odbiera wrażenia czucia dotyku powierzchownego (czujemy tylko, że czegoś dotykamy) bólu i temperatury, jest on określany jako czucie protopatyczne (powierzchowne)
układ grzbietowo - wstęgowy odbiera wrażenia czucia tzw. gnostycznego (poznawczego) oraz czucia głębokiego z proprioreceptorów. Układ ten określany jest też jako czucie epikrytyczne.
W skład czucia poznawczego wchodzi:
topognosis - tj. rozpoznawanie części (obszarów CIAła), które sąw kontakcie z receptorami
stereognozja - tj. rozpoznawanie kształtu, wielkości przedmiotów
czucie dyskryminacyjne - tj. rozpoznawanie struktury przedmiotu oraz czucie dyskryminacyjne dwupunktowe, które zaeży od gęstości receptorów, najbardziej precyzyjne jest ono na wierzchołku języka 1 mm - 2 punkty, opuszki palców 3-4 mm; najmniej plecy 3-4 cm.
graphestezja - rozpoznawanie liter lub cyfr, które są rysowane na pow.skóry.
Cechami ukł. przednio - bocznego s:
jest to układ wolno przewodzący
drogi tego uładu znajduja się w rogach tylnych
układ ten posiada włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane
skrzyżowanie następuje na poziomie rdzenia kręgowego
drogi tego ukł. kończą się nie tylko obrębie wzgórza
jego drogi przebiegają w sznurach przednich i sznurach bocznych
Cechy ukł. grzbietowo - wstęgowego:
jest to układ szybko przewodzący (wł. Aα, Aβ)
przebiega on w sznurach tylnych rdzenia kręgowego i dochodzi do rdzenia przedłużonego do jądra smukłego i jądra klinowatego
skrzyżowanie następuje na poziomie rdzenia przedłużonego
drogi tego uł kończą się tylko w obrębie wzgórza.
Twór siatkowaty - to zespół komórek, które znajduja się w głębi pnia mózgutworzą tzw. rdzeń pnia mózgu. te kom. posiadają dendryty, które między sobą się kontaktują, tworzą połączenia synaptyczne i wytwarzaja rodzaj sieci (formatko reticularis)
Uczestniczy on w odbieraniu bodźców, w r. ruchowych, r. emocjonalnych.
Twór siatkowaty posiada połączenia z całym szeregiem struktur w obrębie uk. nerwowego. Stąd też twór siatkowaty i te połączeni są określame jako układ sietkowaty.
Ukłd siatkowaty dzielimy na 2 części:
tzw. ukł. siatkowaty wstępujący (aktywizujący), który jest powiązany głównie z drogami dośrodkowymi(czuciowymi)
ukł. siatkowaty zstępujący
Rola ukł. siatkowatego wstępującego (aktywizującego) - jeżeli przebiega jakikolwiek impuls nerwowy to zanim ten impulsdojdzie do I rzedowych ośrodków czuciowych kory i zanim zostanie tutaj rozpoznany to przed tym ukł.siatkowaty zstępujący otrzymuje bocznice od tej drogi czuciowej, a więc jest informowany, że taki a taki bodziec dojdzie do kory i ten i układ siatkowaty wstępujący wysyła impulsy do kory mózgu, zanim dojdzie impuls specyficzny i przygotowuje korę mózgu na przyjęcie określonego bodźca, jeżeli to nie nastąpi to ten bodziec zostaje nierozpoznany.
Czynność tego ukł. siatkowatego wstępującego znosimy podczas narkozy. Jeżeli chirurg otwiera klatkę piersiową pociąga za osierdzie, otrzewną, opłucną, to wiadomo, że bodźce bólowe, dotykowe, jakiekolwiek inne dochodzą do kory, jeżeli byśmy umieścili elektrody na powierzchni kory to kora odbiera intensywne bodźce, natomiast nie może ich rozpoznawać jako bodźce bólowe, dotykowe… dlatego, że nie ma pobudzenia poprzez układ siatkowaty wstępujący kora nie jest przygotowana na przyjęcie określonego bodżca i nie może go rozpoznać.
W obrębie uładu przednio - bocznego możemy wyróżnić 4 główne drogi:
drogę rdzeniowo - wzgórkową (tractus spinohtalamicus), która rozpoczyna się w blaszkach rdzenia kręgowego I oraz V-VIII, ta droga posiadawł. skrzyżowane i nieskrzyżowane i kończą się w obrębie jądra brzuszno-tylno-bocznego wzgórza (n. VentroPosteroLateralis)
blaszka rdzenna wew. - zdbudowana z włókien istoty białej. Rozwidla się ona w części przedniej wzgórza w kształcie litery V i dzieli całąistotę wzgórza na trzy grupy jąder:
jądra przyśrodkowe
jądra boczne
jądra przednie
wewnątrz blaszki rdzennej znajduja się grupy kom nerw., które tworzą j. śródblaszkowe.
droga rdzeniowo - siatkowa (tractus spinoreticularis) - rozpoczyna się w blaszkach VII i VIII rdzenia kręgowego, ta droga prowadzi głównie wrażenia bólowe, zawiera ona b. dużołókien nieskrzyżowanych, przed dojściem do wzgórza droga kończy się również w jądrach twory siatkowatego rdzenia przedłużonego i mostu
droga rdzeniowo - śródmózgowiowa (rdzeniowo - pokrywowa) (tractus spinomesencephalicus /spinotectalis) droga ta, też zawiera włókna bólowe rozpoczyna się w blaszce VII rdzenia kręgowego, przed dojściem do wzgórza kończy się w istocie szarej okołowodociągowej, a także część wł. dochodzi do wzgórka górnegoblaszki pokrywowej, czyli czworacznej ona prowadzi również wrażenia bólowe.
droga rdzenioo - podwzgórzowa (tractus spinohypothalamicus) rozpoczyna się w blaszce I i V i dochodzi do podwzgórza, jest odpowiedzialna za reakcje emocjonalne po otrzymaniu wrażeń bóowych
np. droga układu grzbietowo - wstęgowego przebieaw sznurach tylnych rdzenia kręgowego w pęczku smukłymi klinowatym (pęczek smukły zbiera czucie z dolnych cz. ciała, a klinowaty z górnych) droga ta dochodzi do j. pęczka smukłego i klinowatego, które znajdują się w rdzeniu przedłużonym.
Wypustki jj pęczka smukłego i klinowatego, ulegaja skrzyżowaniu w rdzeniu przedłużonym i skrzyżowanie to nazywa Ne jest skrzyżowaniemwstęg (decussątio lemniscorum). Od momentu skrzyżowania rozpoczyna się wstęga przyśrodkowa (lemniscus medialis) do której dołączają się drogi ukł. przednio-bocznego.
Wstęga przyśrodkowa przebiega przezczęści grzbietowe pnia mózgu, a więc cz. grzbietowa mostu i dochodzi do j. VPL wzgórza .
Wypustki jąder wzgórza przebiegają przez część tylną odnogi tylnej torebki wew. i dochodzą do I rzędowych ośrodków czuciowych kory, które znajdują się w zakręcie zaśrodkowym
przecięcie rdzenia na poziomie Th 10
Strona prawa - objawy: Brak czucia mięśniowego, nie wiadomo czy mamy zgięta noge w kolanie czy wyprostowaną |
Strona lewa - objawy: Ból i temp. czujemy,ale nie można rozpoznać kształt, struktury, upośledzone wrażenia czucia gnostycznego i głębokiego)
|
drogi ukł. przednio - bocznego oddaja bocznice do tworusiatkowateg, który przygotowuje korę na przyjęcie specyficznych wrażeń.
zakręt zaśrodkowy:
|
otrzymuje wrażenie z proprioreceptorów (ze stawów)
|
Otrzymuje wrażenie z mechanoreceptorów skóry |
To pole otrzymuje wrażenia z mięśni co powoduje r. ruchową |
|
|
5 |
2 |
1 |
3b |
3a |
4 |
Ośrodki I rzędowe czusiowe S1 podzielone są na pole 3A (najbliżej bruzdy środkowej), dalej 3B, 1 i 2, te poszczególne pola otrzymują wrażenia z różnych receptorów i są pomiędzy sobą połączone, umożliwiając pełne rozpoznawanie dotkniętych przedmiotów (inf. jest kolejno przesyłana żeby została dokładnie rozpoznana)
II rzędowe ośrodki czuciowe, które znajdują się w dolnej części zakrętu zaśrodkowego oraz w korze wyspy odpowiedzialne są z zapamiętywanie otrzymanych wrażeń z ośrodków I rzędowych
WYKŁAD VI
prof. Woźniak
Układ trójdzielny (systema trigeminalis) : n. trójdzielny w pniu mózgu posiada 3 jądra: w rdzeniu przedłużonym posiada jądro pasma rdzeniowego, które rozciąga się przez odcinek szyjny rdzenia kręgowego i jądro to jest odpowiednikiem substancji galaretowatej.
W moscie znajduje się jądro główne (n. principalis) (górne) - wrażenia czucia gnostyczneo
w śródmozgowiu znajduje się jądro śródmózgowiowe, które składa się z kom. dwubiegunowych i jest ono uważane jako zwój nerwowy, który został inkorporowany do pnia mózgu, związane jest z czuciem głębokim z proprioreceptorów.(z mm. żwaczyi z narząduzębowgo)
w jądrze pasma rdzeniowego, któreznajduje się w rdzeniu przedłżonym oraz głównych neuromerachszyjnych 1-2 kończa się aksony ko zwoju trójdzielnego prowadzace wrażenia czucia protopatycznego.
Więc to jadro jest związane z ukł. przednio- bocznym, w tym jądrze kończą się też wł. innych nn czaszkowych prowadzących czucie protopatyczne z zakresu głowy.(n. X, n. VII)
Z jader n.V, stanowiących II neuron drogi czuciowej (aferentnej) wychodza 2 drogi:
brzuszna - całkowicie skrzyżowana i związana jest gł. z układem przednio - bocznym, a więc z czuciem protopatycznym
droga grzbietowa która ma więcej w nieskrzyżowanych i związana jesz bardziej z ukł. grzbietowo - wstęgowym, a więc czuciem gnostycznym i jego odmianami, i czuciem z proprioreceptorów.
obie drogi skrzyżowane i nieskrzyżowane dochodzą do jądra brzuszno - tylno przyśrodkowego wzgórza (VPM) - stanowiące boczne jądro wzgórza tzn, znajdują się tu tzw jądra specyficzne odbierające określone rodzaje wrażeń.
z VPM wł. przebiegaja przez cz, tylną odnogi tylnej torebki wew i dochodza do oś®. czuciowych kory (w zakrecie zaśrodkowym kory w jego najbardziej dolnej części).
Z n. V związane są odruchy:
zwarcie (zwarciowy) - zagryzania zębów, nadpobudliwość mm. żucia wł propriceptywne (droga dośrodkowa) biegną do jądra śródmózgowiowego, droga odśrodkowa rozpoczyna się w j. ruchowym n. V
rogówkowy (mrugania) - wł. n V j. rdzeniowe n. V j. ruchowe n. VII m. okrężny oka
łzawienia - n. V1 zw.troisty j. rdzeniowe n. V j. przywspółczulne n. VII zw. skrzydłowo - podniebienny gruczoł łzowy
oczno-sercowy - ucisk na Gałkę oczną zwolnienie czynności serca
n. V1 zw. troisty j. pasma rdzeniowego j, grzbietowe n. zw. piersiowe przedsercowe do serca
Drogi dośrodkowe z narządów zew.
Wrażenie czuciowe z narządów wew. prowadzone są nn. pni współczulnych, n. X oraz nn. miednicznymi i osiągaja one ukł. nerwowy ośr., na rozległej przestrzeni, co powoduje że uszkodzenia rdzenia kregoweo, w małym stopniu uośledzaja czynność odruchową narządów wew.
W obrebie pnie mózgu i rdzenia kręgowego istnieją zstępujące drogi, które hamuja wrażenia bólowe. Drogi te, rozpoczynaja się w istocie szarej okołowodociągowej, która otrzymuje połaczenia z podwzgórza oraz z dróg wstępujących.
Z istoty szarej okołowodociagowej drogi zstępują do jj. tworu siatkowatego, skąd dochodzą do rogów tylnych rdzenia kr. i pobudzaja interneurony (opiatowe) rdzenia kręgowego, które z kolei hamuja odbiór wrażeń bólowych przez neurony rogów tylnych.
Wł. milinowe grube z proprioreceptorów, które wchodzą do rdzenia kregowego hamuja neurony odbierające wrażenia bólowe.
Bóle rzutowane powstaja w wyniku pobudzenia kom. nerwowych, odbierających wrażenia z określonych obszarów skóry poprzez bodźce dochodzące do ukł. ośrodkowego z narzadówwew.
Narząd wzroku
w obrębie siatkówki występuja 3 główne typy neuronów są to:
kom. pręcikowe i czopkowe - znajduja się w najbardziej obwodowej cz siatkówki, przylegającej do naczyniówki
kom dwubiegunowe
kom. zwojowe
prócz tego wyróżniamy 2 typy kom prśredniczących:
kom. poziome
kom. amakrynowe
kom. pręcikowe i czopkowe
znajdują się w obwodowej warstwie Sitkówki (przylegającej do naczyniówki) i w obrebie tych kom. możemy wyróżnić :
człon zew. kom pręcikowych i czopkowych - nazywamy pręcikami i czopkami i są one receptorami drogi wzrokowej.
człon wew
CIAło kom.
cz. synaptyczną - odpowiada aksonom innych kom nerwowych, która tworzy połączenia synaptyczne z dendrytami kom. dwubiegunowych.
kom. pręcikowe - liczba 110mln, znajdują się w całej cz. wzrokowej siatkówki, maja b. niski próg pobudliwości, są pobudzane również w ciemnościach widzenie ekotopowe
kom. czopkowe - 7-10 mln, są odpowiedzialne za rozpoznawanie ostrości obrazów i kolorów obrazów widzenie fotopowe. Kom. czopkowe znajdują się głónie w plamc żółtej (macula lutea), która zlokalizowana jest doskroniowo od tarczy n. wzrokowego i w której znajduje się dołek środkowy (fovea centralis).
Człon zew.kom. pręcikowej, zawier krążko barwnika wzrokowego - rodopsyny (b. opsyna + retinal [ aldehydowa pochodna Wit.A])
kom. czopkowe - zawierają barwnik wzrokowy jodopsynę, wyróżniamy 3 rodzaje, reagujące na róyne długości światła:
czerwone, zielone i niebieskie
Warstwa z ciałami kom. precikwych i czopkowych to warstwa jądrzasta zew.
warstwa gdzie łącza się cz. synaptyczne - kom. pręcikowych i dendryt kom.dwubiegunowych
kom. dwubiegunowe - warswa splotowata zew.
z ciałami kom dwubiegunowych - warstwa ziarnista wew
aksony kom, dwubiegunowych łącza się z kom zwojowymi - warstwa splotowata wew
perikariony kom. zwojowych -warstwa zwojowa
aksony kom zwojowych - warstwa włókien n. wzrokowego.
Warstwa siakówki w której znajdują się pręciki i czopki nazywa się warstwą nerwowo - nabłonkową.
I neuron drogi wzrokowej - kom pręcikowe i czopkowe w warstwie jądrzastej zew.
II Neuron drogi wzrokowej - kom. dwubiegunowe
III neuron drogi wzrokowej - kom. wojowe siatkówki
nurony pośredniczące czyli kom. poziome i amakrynowe oraz kom glejowe (Müllera) znajdują się w warstwie jądrzastej wew. (tam gdzie kom dwubiegunowe)
Wyróżniamy 3 rodzaje kom zwojowych:
kom M (A) - 20 % , duże posiadają liczne dendryty (duże pole recepcyjne ) wrażenia z kom pręcikowych
kom P (B) - 75 - 80% - małe, (małe pole recepcyjne) wrażenia głównie z kom czopkowych
kom W - 5 % związane z odruchami wzrokowymi
90 % wł. n wzrokowego dochodzi do Ciał kolankowych bocznych (cz. wzgórza), pozostała cz. włókien n II dochodzi do podwzgórza, te wł. związane są z rytmami dobowymi.
Część tych włókien dochodzi do pola przedczworaczego (area pretectalis) i te wł. związane są z odruchami źrenicznymi.
ciało kolankowate boczne - budowa warstwowa (6 warstw) z kom dużych i małych. Wł. pasm wzrokowych wł z obydwu siatkówek dochodzą zarówno do warstw wielko- jak i drobnokomórkowych. W ciele kolankowatym bocznym, znajduje się 4 neuron drogi wzrokowej. Aksony kom. ciał kolankowatych bocznych przebiegają przez część pod i zasoczewkową torebki wew. i tworza promienistość wzrokową, która dochodzi do I rzędowych ośrodków wzroku (V1 / pole 17) na przyśr pow. płata potylicznego, wokółł bruzdy ostrygowej, tutaj następuje rozpoznanie obrazu. Uszkodzenie tego ośr. powoduje agnozję wzrokową.
Z I rzędowych ośr. wzrokowych rozpoczynaja się 2 drogi główne, które dochodzą do drugo i trzeciorzędowych (V2 iV3)
Droga grzbietowa dochodzi do pow grzbietowo-bocznej pł. potylicznego i częściowo płacika ciemieniowego i ta droga związana jest z śledzeniem ruchu obrazów.
droga dolna (skroniowa) dochodzi do zakrętu skroniowego środkowego i dolnego (dolna cz. pł. skroniowego) i odpowiedzialna jest za rozpoznawanie szczegółłów przedmiotów (obrazów) oraz rozpoznawaniem osób po wyglądzie twarzy. Uszkodzenie tego pola tzw. prosopagnozja. W tym polu rozpoznawane są też kolory.
odruchy wzrokowe:
odruch źreniczny (na światło) polega na zwężaniu źrenicy pod wpływam światła, jest to odruch konsensualny (naświetlenie jednego oka zwężenie obu źrenic),
ramię dośrodkowe tego odruchu stanowi: część drogi wzrokowej (n. II i pasmo wzrokowe do pola przedczworaczego)
ramię odśrodkowe : rozpoczyna się w polu przedczworaczym z którego wychodzą wł. do obu jąder przywspółczulnych n. III, skąd przedzwojowe włókna przywspółczulne przebiegają do zwoju rzęskowego. Pozazwojowe wł. ze zwoju rzęskowego jako nn. rzęskowe krótkie do m. rzęskowego i m. zwieracza źrenicy
Atropina poraża ukł przywspółczulny
odruch na zbieżność i akomodację
ramię dośrodkowe w tym odruchu stanowi cała droga wzrokowa aż do pola 17 (V1)
ramię odśrodkowe z ośr. wzroku do pola przedczworaczego i stąd do:
pola przywspółczulnego n. III
j. ruchowego n.III
odruch rogówkowy (mrugania)
Zamknięcie oczu po podrażnieniu rogówki.
ramię dośrodkowe: n. V1 jako n. nosowo - rzęskowy, następnie do j. czuciwego n. V
ramię odśrodkowe: j. ruchowe n. VII skąd do mm. okrężnego oka
Rozszerzenie źrenicy następuje poprzez pobudzenie ukł. współczulnego.
bodźce dośr, dochodzą do podwzgórza różnymi drogami (nie tylko przey ukł wzrokowy), z podwzgórza wychodzą wł. zstępujące do ośr. przywspółczulnych górnach neuromerów piersiowych Th 1-2 (3), stanowiących rdzeniowy ośrodek źreniczny (centrum ciliospinale) z ośr. tego wł przedzwojowe dochodza do pnia współczulnego i wstępują do zwoju szyjnego górnego, tu tworza synapsę.
Wł. pozazwojowe ze zw. szyjnego górnego przebiegają w splocie t. szyjnej wew. w splocie t. ocznej łączą się z gg. n V i dochodzą do m. rozwieracza źrenicy.