Mity- rodzaje
Mit jest to gatunek epicki, opowieść wyrażająca wierzenia danej społeczności. Mit dotyczył tego, co było na początku, opowiadał więc o stworzeniu świata, bogów i ludzi. Bohaterami mitu byli bogowie lub ludzie wyposażeni w nadprzyrodzone cechy. Mit występował pierwotnie w formie ustnej, a zapisywany był dopiero wówczas, gdy tracił bezpośredni związek z wierzeniami i światopoglądem. Ze względu na funkcje, jakie pełniły mity w starożytnym świecie dzielimy je na:
- teogoniczne - opowiadające o narodzinach bogów
- kosmogoniczne - przedstawiające powstawanie świata
- antropogeniczne - wyjaśniające pochodzenie człowieka
- genealogiczne - zajmujące się historią znanych rodów
Mity stanowiły integralny składnik kultury ludów pierwotnych, gdyż spełniały w tych społeczeństwach ważne i różnorodne funkcje:
- poznawcze - pozwalały ludziom pierwotnym interpretować rzeczywistość przyrodniczą, umieszczając racje wszelkiego rodzaju zjawisk w świecie nadprzyrodzonym
- światopoglądowe - umożliwiały interpretację zjawisk społecznych, stanowiły motywacje wszelkich działań i obyczajów, a przede wszystkim rytuałów, były ważnym elementem więzi społecznej
- sakralne - wyrażały kult dla bogów, ukazywały obrzędy związane z tym kultem
Mity greckie nierozerwalnie związane były z funkcjonującą wówczas religią i wierzeniami. Charakterystyczną cechą religii starożytnych Greków był bowiem politeizm, czyli wielobóstwo. Grecy starożytni wierzyli w bardzo wielu bogów. Niemal każda dziedzina życia, każda sfera ludzkich działań miała swego opiekuna, podobnie jak każde miasto i nieomal każda osoba. Inną, również znamienną cechą starożytnej religii greckiej był jej antropomorfizm, czyli przenoszenie cech typowo ludzkich na postacie bogów. Bogowie greccy więc posiadali wady i zalety, kłócili się między sobą, rywalizowali, dręczyła ich zazdrość, przeżywali miłość i gniew, odczuwali strach. Ich „uczłowieczenie” było nieraz tak wielkie, że schodzili z Olimpu na ziemię, przybierali ludzką postać, wiązali się z ziemskimi kobietami. Wielokrotnie owocem tych związków były dzieci, zwane herosami. Stawali się oni pośrednikami w stosunkach między ludźmi a bogami. Byli też wyposażeni w cechy nadprzyrodzone, obdarzeni nadludzką siłą i odwagą, dokonywali wielkich czynów dla dobra ludzkości. Do najbardziej znanych herosów zaliczyć możemy: Heraklesa, Jazona, Orfeusza i Perseusza. Jedyną cechą, jaką odróżniali się bogowie od ludzi była nieśmiertelność, którą zapewniało spożywanie pokarmu bogów (ambrozji) i picie nektaru, który gwarantował wieczną młodość i urodę.
Do najbardziej znanych greckich mitów należą:
- mit prometejski - opiewa dzieje Prometeusza, który ukochał ludzkość (stworzył człowieka z gliny i łez) i ukradł ogień z Olimpu. Ukarano go za to: przykuty do skał Kaukazu cierpi męki (zgłodniały sęp wyjada mu wciąż odrastającą wątrobę). Prometeusz po dziś dzień symbolizuje postawę poświęcenia się dla ludzkości oraz buntu jednostki przeciw władzy bogów.
- mit ikaryjski - o Dedalu i Ikarze (Dedal, konstruktor skrzydeł doleciał do brzegów morza, natomiast jego syn Ikar zbyt zbliżył się do słońca, które stopiło wosk skrzydeł, po czym spadł on i utonął w morzu). Mit ten obrazuje odwieczną ludzką dążność do lotu ku słońcu, do marzeń ponad rozsądek, do ryzyka dla spełnienia swych ideałów.
- mit Syzyfa - króla gaduły i spryciarza, który nieraz przechytrzył bogów, za co został w końcu skazany na ciągłe wtaczanie głazu pod górę: gdy był już u szczytu, kamień spadał w dół. Taka to była jego kara. Mit ten symbolizuje uciążliwą, bezowocną pracę, ogromny i bezskuteczny wysiłek.
-mit o pochodzeniu człowieka - otóż były cztery epoki ludzkości. Pierwsza, złota za panowania Kronosa. Był to raj: rzeki płynęły mlekiem, a z drzew spływał miód, ziemia sama wydawała plony, ludzie byli nieśmiertelni, a czas spędzali na radościach. Po usunięciu Kronosa nastąpił wiek srebrny. Dzieciństwo ludzi trwało wówczas sto lat. Wiek dojrzały był krótki i smutny. Zeus wytępił ludzi tej epoki. Nastąpił okres brązu. Ludzie byli wojowniczy, o kamiennych sercach. Wszystko sporządzali z brązu: odzież, domy, miasta. Czwarta epoka trwająca do dziś to epoka żelaza.
- mit o pochodzeniu świata - oto na początku był Chaos, czyli połączenie istoty boskiej oraz czterech żywiołów. Można to pojmować tak, że boskość była pierwotna, lub można tez inaczej: iż świat wyłonił się z walki czterech żywiołów. Walka ta stale obecna jest w bogach, w ich naturze i w bez-względności, z jaką postępują. Te cztery żywioły to ziemia, ogień, woda i powietrze. Pierwszymi bogami, jacy wyłonili się z Chaosu i dali początek pozostałym bogom byli Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). A wraz z nimi powstał świat: słońce, ziemia, gwiazdy, rośliny i zwierzęta.
- mit o Niobe - straciła ona czternaścioro dzieci (siedmiu synów i siedem córek) w ciągu jednej chwili tylko dlatego, że nie oddała hołdu Latonie-bogini płodności. Uosabia matkę rozpaczającą, tragiczną, skamieniałą z bólu.
- mit o Heraklesie - heros o nadludzkiej sile, odwadze i męstwie. Uosobienie ludzi pracowitych i cierpiących, trudu i nieugiętej wytrwałości.
- mit o Apollinie i dziewięciu Muzach - Apollo to bóg słońca, światła, piękna i dobroci. Zsyłał poetom natchnienie, przewodził twórczości. Muzy, w otoczeniu których przebywał to: Kaliope (poezji epicznej), Klio (historii), Euterpe (liryki i muzyki), Talia (komedii), Melpomena (tragedii), Terpsychora (liryki miłosnej, tańca), Polichymnia (hymnu, poezji chóralnej), Urania (astronomii).
Z innych ważnych mitów wymienić można choćby: o jabłku niezgody (źródło wojny trojańskiej), o rodzinie Labdakidów (nieszczęścia rodu Edypa), o puszce Pandory (z której wypuszczono wszystkie nieszczęścia trapiące ludzkość).