Technik_technologii_ceramicznej_311[30].Z2.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Badanie wyrobów gotowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady pobierania próbek do badań. Badanie właściwości surowców

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Badania niszczące i nieniszczące wyrobów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Oględziny zewnętrzne, dopuszczalne odchylenia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Oznaczenie zawartości wody zarobkowej oraz sprawdzenie odporności

termicznej wyrobów i szkliwa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Badania właściwości mechanicznej (odporności na uderzenia, zginanie,

zgniatanie)

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Badanie odporności na działanie czynników chemicznych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. System certyfikacji w Polsce

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Ustawa o systemie zgodności

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Przepisy dotyczące znakowania wyrobów

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Dopuszczenia wyrobów do obrotu i powszechnego stosowania. Deklaracje

producenta, odpowiedzialność za wyrób

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Przepisy i procedury zarządzania jakością laboratoriów badawczych

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

4.13. Obcojęzyczna terminologia zawodowa. Nawiązywanie i podtrzymywanie

kontaktu z rozmówcą w języku obcym

4.13.1. Materiał nauczania

4.13.2. Pytania sprawdzające

4.13.3. Ćwiczenia

4.13.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej stosowania procedur

zarządzania jakością w zakładach ceramicznych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania

treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś treści zawarte w rozdziałach,

−

ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw pytań, pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi,

że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabyłeś wiedzę

i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę.

Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając wymagania

wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po opanowaniu rozdziału „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która

będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości i ukształtowanie umiejętności dotyczących badań wyrobów gotowych, pobierania
próbek, oznaczania

ścieralności, nasiąkliwości, odporności chemicznej wyrobów

ceramicznych, funkcjonowania laboratoriów badawczych zgodnie z wymaganiami norm,
wdrażania systemu jakości przez zakłady ceramiczne. Również posługiwanie się językiem
obcym zawodowym dotyczącym ceramiki oraz jakości.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

„Sprawdzian postępów”.

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to konieczność powrotu do

treści, które nie zostały jeszcze dostatecznie opanowane.

Przyswojenie przez Ciebie wszystkich wiadomości z zakresu stosowania procedur

zarządzania jakością w zakładzie ceramicznym będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę do
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i nabytych umiejętności.
W tym celu nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W poradniku jest zamieszczony sprawdzian osiągnięć, który zawiera przykład takiego

testu oraz instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania
sprawdzianu i przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach zakreśl
właściwe odpowiedzi spośród zaproponowanych.

Jednostka modułowa: „Stosowanie procedur zarządzania jakością w zakładach

ceramicznych”, której treść teraz poznasz jest jednym z elementów koniecznych do zdobycia
wiedzy z zakresu badania materiałów ceramicznych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni komputerowej, zakładach ceramicznych oraz

w specjalistycznym akredytowanym laboratorium badającym wyroby ceramiczne musisz
przestrzegać regulaminu, przepisów bhp i higieny pracy, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[30].Z2

Badania materiałów

ceramicznych

311[30].Z2.01

Badanie

właściwości

fizyczno-

chemicznych

surowców

i kruszyw

ceramicznych

311[30].Z2.02

Badanie

właściwości

technologicznych

mas

ceramicznych

311[30].Z2.03

Badanie

surowców i mas

stosowanych

w ceramice

szlachetnej

311[30].Z2.04

Badanie

surowców, mas

i wyrobów

ogniotrwałych

311[30].Z2.05

Stosowanie

procedur

zarządzania

jakością

w zakładach

ceramicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji w celu doskonalenia umiejętności zawodowych,

−

posługiwać się terminologią z zakresu technologii wytwarzania wyrobów ceramicznych,

−

współpracować w zespole,

−

posługiwać się techniką komputerową,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

wyszukiwać informacje w Internecie,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wykorzystać komputery do prowadzenia procesów technologicznych i ich kontroli,

–

dokonać analizy przepisów dotyczących badań jakości wyrobów ceramicznych i ich
certyfikacji,

–

pobrać próbki do badań kontrolnych,

–

dobrać aparaturę badawczą niezbędną do wykonywania badań wyrobów gotowych,

–

ocenić jakość partii wyrobu według wymagań jakościowych,

–

dobrać normy i instrukcje opisujące metody badań oraz udokumentować

wyniki badań,

–

określić warunki niezbędne do zapewnienia jakości,

–

scharakteryzować system zarządzania jakością oparty o wymagania normy PN-EN ISO
9001:2001,

–

porozumieć się w języku obcym podczas realizacji zadań zawodowych,

–

przeczytać ze zrozumieniem obcojęzyczną literaturę i prasę zawodową oraz instrukcje
i normy techniczne,

–

przetłumaczyć teksty zawodowe,

–

skorzystać z obcojęzycznych źródeł informacji w celu doskonalenia wiedzy zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Badanie wyrobów gotowych

4.1.1. Materiał nauczania

Laboratorium zakładowe jest komórką powołaną do wykonywania badań surowców,

półfabrykatów, wyrobów gotowych oraz do wykonywania bieżącej kontroli przebiegu
procesu produkcyjnego.

Do badań mas, półproduktów i wyrobów gotowych wykonywanych na próbkach

laboratoryjnych zalicza się głównie:

−

oznaczenie wody zarobkowej,

−

oznaczenie skurczliwości suszenia i wypalania,

−

oznaczenie nasiąkliwości po wypaleniu,

−

oznaczenie wytrzymałości mechanicznej,

−

oznaczenie barwy po wypaleniu,

−

oznaczenie termicznej odporności szkliwa,

−

oznaczenie odporności na działanie czynników chemicznych,

−

oznaczenie odporności na wstrząsy termiczne.
Badania konieczne dla danego wyrobu określono w normach przedmiotowych. Badania

właściwości fizykochemicznych przeprowadza się zgodnie z obowiązującymi normami
państwowymi PN, a w razie ich braku zgodnie z normami branżowymi BN.

I tak na przykład od wyrobów porcelanowych stołowych wymaga się nasiąkliwości

najwyżej 0,2%, wydawania czystego dźwięku, białości według wzorca zakładowego oraz
odporności na zmiany temperatury.

Wyroby fajansowe powinny wydawać czysty dźwięk i wykazywać odporność na

pęknięcia włosowate szkliwa w temperaturze 150

C do 180

C, odporność mechaniczną

określoną wytrzymałością na uderzenie oraz odporność na działanie czynników chemicznych
(określona rozpuszczalność ołowiu).

Proces kontroli jakości wyrobów szklanych dzieli się na:

−

kontrolę jakości masy szklanej,

−

kontrolę jakości wyrobów.
Różnorodny charakter eksploatacji wyrobów ze szkła laboratoryjnego stawia tym

wyrobom następujące wymagania:

−

odpowiedni gatunek masy szklanej,

−

odpowiednia jednorodność chemiczna i termiczna masy szklanej,

−

dobra lub bardzo dobra odporność na działania chemiczne,

−

stały współczynnik rozszerzalności cieplnej szkła,

−

wysoka odporność na nagłe zmiany temperatury,

−

dobra wytrzymałość mechaniczna,

−

odpowiedni kształt wyrobów,

−

równomierna grubość ścianek.
Kontrolę jakości masy szklanej przeprowadza laboratorium zakładowe. Badaniom

podlegają następujące właściwości fizyko-chemiczne masy szklanej:

−

skład chemiczny,

−

odporność na działanie wody,

−

odporność na działanie kwasów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

odporność na działanie zasad,

−

ciężar właściwy,

−

średni liniowy współczynnik rozszerzalności cieplnej,

−

współczynnik rozszerzalności liniowej,

−

odporność szkła na nagłe zmiany temperatury,

−

punkt mięknięcia szkła,

−

górna temperatura odprężania,

−

właściwości elektryczne.
Nie wszystkie wymienione badania wykonuje się dla każdego asortymentu. Wyroby

powinny również odpowiadać wymaganiom dotyczącym odchyleń wymiarów i masy.

W normach określa się również ile i jakich wad dopuszcza się w wyrobach

zakwalifikowanych do danego gatunku.

Badania laboratoryjne mas, półfabrykatów oraz wyrobów gotowych powinny być częścią

składową procesu technologicznego. Trudno sobie wyobrazić produkowanie wysokiej jakości
wyrobów bez ciągłej i systematycznej kontroli laboratoryjnej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest rola laboratorium zakładowego?
2.  Jakie przepisy regulują metody badań wyrobów gotowych?
3.  Jakie znasz metody badań wyrobów gotowych?
4.  Jak dzieli się proces kontroli jakości?
5.  Jakie właściwości masy szklanej badają laboratoria zakładowe?
6.  Jakie są wymagania wobec szkła laboratoryjnego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z odpowiednich norm branżowych ustal rodzaje badań dla następujących

wyrobów gotowych.

Rodzaj

wyrobów

ceramicznych

Metody badań wyrobów ceramicznych

Naczynia
ceramiczne
porcelanowe

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

Szkło

...................................................................................................................................

Fajansowe
płytki
ścienne

...................................................................................................................................

Cegła
klinkierowa

...................................................................................................................................

..................................................................................................................................

.................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać odpowiednią normę,
2)  zapoznać się z zasadami badań wyrobów gotowych,
3)  przeanalizować metody badania ceramiki w oparciu o normy,
4)  wypisać i scharakteryzować rodzaje badań dla poszczególnych wyrobów ceramicznych,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy określające metody badań wyrobów ceramicznych,

−

białe kartki A4,

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy zagadnień związanych z badaniem wyrobów gotowych ceramicznych.

Prawda (p)

/ Fałsz (f)

Zdanie

................ Badania konieczne dla danego wyrobu określono w ustawie o badaniach

i certyfikacji.

................. Laboratorium zakładowe jest komórką powołaną do wykonywania badań

surowców, półfabrykatów, wyrobów gotowych oraz do wykonywania
bieżącej kontroli przebiegu procesu produkcyjnego.

................ Kontrolę jakości masy szklanej przeprowadza laboratorium zakładowe.
................ Kontrolę jakości masy szklanej może dotyczyć składu chemicznego oraz

właściwości elektrycznych.

................ Wszystkie metody badań wykonuje się dla każdego wyrobu ceramicznego.
................ Proces kontroli jakości dotyczy tylko wyrobów gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać dokładnie zdania w tabeli,
2)  wpisać literę P jeśli zdanie jest prawdziwe lub literę F jeśli zdanie jest fałszywe,
3)  porównać otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować normy tematyczne dotyczące wyrobów ceramicznych?



2) scharakteryzować metody badań wyrobów ceramicznych?



3) określić czego dotyczy kontrola jakości?



4) scharakteryzować czego dotyczy kontrola jakości masy szklanej?



5) wyjaśnić zasady wykonywania badań wyrobów ceramicznych?



6) określić przykłady wymagań jakie muszą spełniać wyroby ceramicznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady pobierania próbek do badań. Badanie właściwości

surowców

4.2.1. Materiał nauczania

W każdym zakładzie produkcyjnym zajmującym się wytwarzaniem wyrobów

ceramicznych znajduje się laboratorium przyzakładowe.

Każde laboratorium wykonuje na bieżąco szereg badań surowców w zależności od

potrzeb i wyposażenia.

Zgodnie z PN-EN ISO/IEC 17025:2001 – „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji

laboratoriów  badawczych  i  wzorujących”  kierownictwo  zakładu  powinno  upoważnić
określony personel do przeprowadzania poszczególnych sposobów pobierania próbek,  badań
i/lub  wzorcowań,  wystawiania  sprawozdań  z  badań  i  świadectw  wzorcowań,  wydawania
opinii i interpretacji oraz obsługiwania poszczególnych rodzajów wyposażenia.

Pobieranie próbek:

−

powinno przebiegać według ustalonego planu, opartego na metodach statystycznych,

−

wybór odpowiedniej próbki lub próbek z większej ilości materiału jest procesem bardzo
ważnym a jednocześnie skomplikowanym,

−

należy stosować system identyfikacji próbek i obiektów badań za pomocą dokumentów
lub przez odpowiednie oznakowanie,

−

należy nadzorować i kontrolować czynniki wpływające na miarodajność próbek oraz
tworzyć zapisy zapewniające identyfikację pobierającego, zastosowanej procedury
i planu pobierania oraz warunków środowiskowych (o ile mają znaczenie),

−

powinny istnieć procedury dotyczące transportu, przyjmowania, identyfikacji,
przechowywania i pozbywania się obiektów badań, zapewniające niezmienność
właściwości materiału.

Laboratoria w przemyśle ceramicznym powinny posiadać działy, które zajmują się

określeniem cech oraz właściwości surowców.

Wymagania odnośnie poszczególnych badań są różne w zależności od branży przemysłu

ceramicznego.

Wyposażenie laboratoriów zależy od tego czy jest to laboratorium przyzakładowe, czy

większe laboratorium przy zakładzie badawczym bądź jednostce centralnej.

W różnych stopniach organizacyjnych laboratoriów występują następujące działy:

−

przygotowania próbek laboratoryjnych,

−

oznaczania właściwości fizycznych surowców,

−

oznaczania i badania właściwości chemicznych surowców,

−

oznaczania właściwości mechanicznych surowców,

−

oznaczania właściwości termicznych surowców,

−

badania składu mineralnego i struktury surowców,

−

inne, zależnie od potrzeb.

Laboratoria przyzakładowe powinny być wyposażone w sprzęt potrzebny do wykonania

oznaczeń prostych, niezbędnych do prawidłowego prowadzenia procesu produkcyjnego.

Do ważniejszych badań surowców wykonywanych systematycznie w zakładzie

produkcyjnym zalicza się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badanie wilgotności surowca

Wilgotność surowca należy uwzględniać podczas odważania ilości poszczególnych

składników masy ceramicznej. Nieuwzględnienie wilgoci w surowcach może spowodować
zestawienie masy ceramicznej lub szkliwa niezgodnie z recepturą.

Badanie to wykonują wszystkie zakłady, w których dozowanie surowców odbywa się

wagowo. Laboratorium musi na bieżąco oznaczać wilgotność surowca. Zawartość wody
w materiale odważanym według receptury ma duży wpływ na prawidłowość zestawionych
mas i szkliw.

Pracownik laboratorium pobiera średnią próbę, odzwierciedlającą średnie właściwości

surowca i poddaje surowiec badaniu.

Oznaczenie wilgotności surowca można przeprowadzić czterema metodami:

−

tradycyjną metodą suszenia w suszarkach laboratoryjnych,

−

metodą karbidową,

−

metodą spirytusową,

−

metodą suszarki pospiesznej.

Oznaczenie wilgotności surowców ma dla firmy duże:
Wilgotność surowców długo magazynowanych może zmieniać się wskutek

odparowywania  z  nich  wody.  Nieznajomość  wilgotności  surowców  wyklucza  możliwość
skorygowania  receptur,  a  w  konsekwencji  wykonywanie  zestawów  mas  i  szkliw  o  zupełnie
innym  składzie.  Zakład  płaci  za  surowce  suche  lub  za  surowce  o  wilgotności  określonej
normą.  Dostawa  surowców  o  znacznie  wyższej  wilgotności  jest  podstawą  do  złożenia
reklamacji lub do zapłaty za ilość odpowiednio mniejszą.

Badanie składu granulometrycznego

Badania składu granulometrycznegowskazuje na zastosowanie odpowiedniego czasu ich

przemiału w procesie przygotowania masy ceramicznej w urządzeniach rozdrabniających.
Wykonuje się zwykle skróconą analizę sitową na jednym sicie o wielkości oczek 0,06 mm
(10 000 oczek/cm

), tzw. „przemiał”.

Badanie plastyczności surowca metodami pośrednimi

Do metod pośrednich oznaczania plastyczności surowców zalicza się m.in.:

−

oznaczenie plastyczności metodą Pfefferkorna,

−

oznaczenie skurczliwości suszenia,

−

oznaczenie ilości wody zarobowej,

−

oznaczenie wytrzymałości mechanicznej na zginanie w stanie surowym,

−

oznaczenie stopnia wiązania materiałów schudzających,

−

badanie gliny na rozmiękanie w wodzie.

Badanie plastyczności surowców, a tym samym ich masy ma wpływ na właściwości

formiercze masy i na wyrób o właściwej technologii oraz parametry formowania.

Od plastyczności masy zależy wielkość stosowanych nacisków podczas prasowania

półsuchego, obroty wrzecion w urządzeniach formujących wyroby metodą przez toczenie.

Oprócz wyżej wymienionych metod w laboratoriach badawczych oznacza się inne

właściwości mające wpływ na zastosowanie innych technologii na poszczególnych odcinkach
procesu wytwórczego.

Wielkość skurczliwości wypalania i całkowitej decyduje o wykonaniu form

o właściwych rozmiarach, które służą do nadania kształtów półfabrykatom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wynik oznaczania nasiąkliwości surowców po wypaleniu wskazuje czy opracowano

odpowiednie receptury mas ceramicznych w celu uzyskania wyrobów gotowych o zgodnej
z wymaganiami normowymi nasiąkliwości i porowatości.

Oznaczenie temperatury maksymalnego spiekania się surowca pozwala na ustalenie

właściwego procesu wypalania półfabrykatów.

Dla surowców biało wypalających się jednym z podstawowych badań jest oznaczenie

zabarwienia po wypaleniu. Zabarwienie poszczególnych surowców decyduje o kolorze
gotowych wyrobów.

Bardzo ważnym badaniem surowców jest oznaczenie współczynnika rozszerzalności

termicznej.  Właściwy  dobór  składów  surowcowych  mas  i  szkliw  tak,  aby  ich  współczynniki
rozszerzalności  termicznej  były  w  przybliżeniu równe,  daje  gwarancję  otrzymania  wyrobów
gotowych  o  niespękanym  szkliwie  lub  czerepie,  co  podnosi  znacznie  walory  estetyczne
i higieniczne gotowych wyrobów.

Oznaczenie składu chemicznego surowca dotyczy różnych właściwości, jakimi się on

charakteryzuje. Znajomość składu chemicznego ma duże znaczenie podczas opracowywania
nowych zestawów mas i szkliw.

Zawartość Al

określa głównie ogniotrwałość zwykłą tego surowca. Zawartość SiO

informuje o plastyczności. Ilość Fe

i TiO

wskazują na zawartość biało wypalających się

szkodliwych domieszek barwiących, czyli decyduje o barwie gotowych wyrobów. Zawartość
związków barwiących w glinach biało wypalających się nie może przekraczać 1,5%,
a w kaolinach 0,8%.

Znajomość składu chemicznego pozwala również wyliczyć skład mineralny surowca,

czyli ustalić zawartość substancji ilastej, skalenia i kwarcu.

Skład chemiczny surowców oprócz tradycyjnej analizy chemicznej wykonuje się za

pomocą specjalnych urządzeń tj. kolorymetry, fotokolorymetry, spektografy.

W ramach badań laboratoryjnych ustala się kwasowość surowca, zdolność do upłynnienia

i wiele innych cech, które wpływają na przebieg procesu produkcyjnego oraz jakość
produktów gotowych.

Znajomość właściwości surowców pozwala na porównanie ich z wymaganiami

normalizacyjnymi oraz na zastosowanie właściwych technologii w procesie produkcji
wyrobów ceramicznych. Systematyczne badanie właściwości surowców gwarantuje
uzyskanie wyrobów o wysokiej jakości i zmniejsza liczbę braków.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka norma reguluje przepisy w zakresie ogólnych wymagań dotyczących laboratoriów

badawczych?

2.  Jakie są zasady pobierania próbek do badań?
3.  Jakie działy występują w różnych stopniach organizacyjnych laboratoriów?
4.  Jakie  badania  surowców  przeprowadza  się  w  zakładzie  produkującym  wyroby

ceramiczne?

5.  Jakie znaczenie dla firmy ma oznaczenie wilgotności surowców?
6.  Jakie znasz metody pośrednie oznaczania plastyczności surowców?
7.  Jaki jest cel określania właściwości surowców?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pobierz odpowiednią ilość próbek do badań kontrolnych. Oznacz wilgotność surowca

masy ceramicznej stosując następujące metody:

karbidową,

spirytusową,

tradycyjną

metodą

suszenia

w suszarkach laboratoryjnych,

suszarki

pospiesznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać odpowiednią ilość próbek do badań,
2)  oznaczyć wilgotność surowca wykorzystując wskazane metody,
3)  zaprezentować na forum grupy wyniki i wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego,

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

normy.

Ćwiczenie 2

Określ procedury pobierania próbek do badań kontrolnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać odpowiednią normę,
2)  obserwować pracę laboranta w laboratorium badającym wyroby ceramiczne,
3)  sporządzić procedurę,
4)  zaprezentować swoje wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

normy.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zasadność pobierania odpowiedniej ilości próbek do

badań kontrolnych?



2) scharakteryzować badania surowców, systematycznie wykonywanych

przez laboratoria badawcze?



3) scharakteryzować

wymagania

dotyczące

zapewnienia

jakości

wyposażenia pomiarowego?



4) scharakteryzować wady i zalety poszczególnych badań surowców?



5) scharakteryzować przepisy BHP na stanowisku pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Badania niszczące i nieniszczące wyrobów

4.3.1. Materiał nauczania

W badaniach materiałowych badania nieniszczące jak i niszczące spełniają ważną rolę.

Badania niszczące łącznie z badaniami nieniszczącymi stanowią o wyniku z badań
materiałowych.

Badania niszczące przeprowadza się na specjalnie przygotowanych próbkach lub na

gotowych wyrobach. Jedne jak i drugie w trakcie badania ulegają zniszczeniu, stąd
stosowanie tego typu badań ograniczone jest najczęściej do kilku (3-5) sztuk tzw.
reprezentatywnych.

Badania niszczące obejmują między innymi próby i rodzaje przedstawione

w tabeli 1.

W procesie badań niszczących należy również uwzględnić podprocesy dotyczące:

−

pobierania próbek badawczych,

−

przygotowania próbek badawczych.

Tabela 1. Rodzaje badań niszczących [11, s. 5]

Rodzaje badań

niszczących

Przykłady

1. Badania właściwości

mechanicznych

−

próby pełzania

−

próby zmęczeniowe

−

statyczna próba ścinania

2. Badania własności

technologicznych

−

próba łamania

−

próba przeginania

−

próba skręcania

3. Badania metalograficzne

−

badania mikroskopowe mikroskopami optycznymi

−

badania mikroskopowe mikroskopami elektronowymi

−

badania rentgenowskie dyfrakcyjne

4. Badania chemiczne

−

badania składu chemicznego metodą chemiczną

−

badania składu chemicznego metodą staloskopową

−

badania składu chemicznego metodami fizycznymi

5. Badania inne

−

tensometryczne badania naprężeń własnych

Badania niszczące obejmują bardzo szeroki zakres działań w badaniach materiałowych,

a wyniki tych badań są uwzględniane w technice badań materiałowych.

Badania nieniszczące stanowią grupę metod badań, które dostarczają informacji

o właściwościach przedmiotu badanego bez pozbawienia go wartości użytkowych, tzn. bez
zmiany jego eksploatacyjnej przydatności.

Obszary zastosowania badań nieniszczących obejmują następujące sfery:

−

projektowania badań,

−

produkcji przemysłowej,

−

eksploatacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyny stosowania badań nieniszczących

Jednym z powodów zastosowania badań nieniszczących wyrobów jest bezpieczeństwo.

Przesądziło ono o zastosowaniu badań nieniszczących przede wszystkim w takich
dziedzinach jak np.: lotnictwo, astronautyka, energetyka jądrowa, przemysł wydobywczy
i petrochemiczny, stoczniowy, a także motoryzacyjny.

Również powód ekonomiczny uzasadnia potrzebę stosowania badań nieniszczących

w wypadku produkcji wielkoseryjnej lub kosztownych w skutkach awarii.

Do zalet stosowania badań nieniszczących należą:

−

oszczędność osiągana przez eliminowanie z procesu produkcji półwyrobów lub wyrobów
wadliwych,

−

zmniejszenie do minimum awaryjności urządzeń,

−

podwyższona jednorodność, a tym samym porównywalna jakość wyrobów.
Zagadnienia potrzebne do dokonania analizy posiadanych informacji i wyboru

optymalnej metody badania.

1. Charakterystyka kontrolowanego wyrobu:

−

rodzaj materiału,

−

struktura materiału,

−

stan powierzchni,

−

wymiary,

−

kształt,

−

metoda wytwarzania.

2. Charakterystyka szukanych wad:

−

rodzaj wady,

−

wymiary,

−

orientacja,

−

lokalizacja,

−

normy i wzorce.
Wyróżnia się następujące rodzaje wad w zależności od ich położenia w badanym

materiale lub wyrobie:

−

wady zewnętrzne czyli geometryczne i powierzchni,

−

wady wewnętrzne czyli wszelakiego rodzaju wewnętrzne nieciągłości materiału w skali

makro, np. wtrącenia, pęcherze, żużle, pęknięcia.

Ze względu na genezę wyróżnia się:

−

wady technologiczne – związane z metodą wytwarzania elementu lub konstrukcji,
powstają w trakcie błędnie prowadzonej operacji technologicznej,

−

wady eksploatacyjne – spowodowane środowiskiem pracy i/lub charakterem obciążenia
elementu lub badanej konstrukcji
Istnieje pewna liczba metod pomiarowych nieniszczących, które umożliwiają wykrycie

degradacji już w początkowej fazie rozwoju. Na ogół wymagają one specjalistycznej
aparatury i pewnego doświadczenia.

Najczęściej stosowane metody badań:

−

oględziny zewnętrzne,

−

badania penetracyjne,

−

badania magnetyczno-proszkowe,

−

badania prądami wirowymi,

−

badania radiograficzne,

−

badania ultradźwiękowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oględziny zewnętrzne tzw. wzrokowe, prowadzone nieuzbrojonym okiem lub

z zastosowaniem prostych urządzeń dodatkowych, jak np.: lupa, latarka, lusterko.

Mają one na celu wykrycie ewidentnych wad i wyeliminowanie z dalszych badań

elementów lub obszarów wadliwych oraz wytypowanie elementów lub obszarów o wątpliwej
jakości do dalszych badań szczegółowych.

Metody penetracyjne wykorzystują zjawisko włoskowatości. Wszelkiego rodzaju

zewnętrzne wady szczelinowe zachowują się jak kapilary, w które wnika ciecz zwana
penetrantem.

Zalety metod penetracyjnych:

−

szybki i prosty proces badania, niezbyt wysokie kwalifikacje,

−

możliwość badania różnych materiałów i wyrobów o dowolnych kształtach i wymiarach,

−

łatwość wykrywania wad o wielkości od ok. 0,001 mm,

−

łatwość stosowania w warunkach warsztatowych i terenowych,

−

niskie koszty badania,

−

możliwość mechanizacji procesu badania,

−

duża skuteczność wykrywania wad.
Wady metod penetracyjnych:

−

konieczność wstępnego oczyszczenia i odtłuszczenia powierzchni badanej oraz
oczyszczenia powierzchni po badaniu,

−

wpływ temperatury obiektu na właściwości preparatów,

−

starzenie się preparatów,

−

duża toksyczność preparatów.

Etapy procesu badania penetracyjnego są:

a) Oczyszczenie powierzchni.

b) Naniesienie penetranta.

c) Usunięcie nadmiaru penetranta

po czasie jego wnikania.

d)  Suszenie powierzchni.

e)  Naniesienie wywoływacza.

f)  Poszukiwanie wad i ich

dokumentowanie (zapis).

Rys. 1

Etapy procesu badania penetracyjnego [22]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody

magnetyczno-proszkowe

wykorzystują

zjawisko

rozproszenia

pola

magnetycznego lub zmiany przenikalności magnetycznej w miejscach występowania wad.

W czasie badania na powierzchnię obiektu nanosi się podczas magnesowania

drobnoziarnisty proszek magnetyczny.

Do zalet metody magnetyczno-proszkowej należy duża skuteczność wykrywania wad,

znacznie mniejsza wrażliwość na zabrudzenie powierzchni badanej oraz tzw. zamknięcie wad
jak w metodach penetracyjnych, a także szybki i prosty proces badania.

Wadami tej metody jest częsta konieczność oczyszczania i rozmagnesowania elementu

przed i po kontroli. Aparatura bardziej skomplikowana jak w metodzie penetracyjnej,

W metodach radiacyjnych wykorzystuje się zjawiska towarzyszące promieniowaniu

jonizującemu,  a  przede  wszystkim  zjawisko  fotochemiczne.  Promieniowanie  jonizujące
posiada  zdolność  przenikania  przez  różne  materiały  oraz  zdolność  naświetlania  błony
fotograficznej.  Ilość  promieniowania  przenikającego  przez  materiał  zmienia  się  dla  różnych
materiałów  wraz  ze  zmianą  ich  gęstości,  a  dla  tych  samych  materiałów  zależnie  od  ich
grubości  lub  obecności  wad.  Na  wywołanej  błonie  otrzymuje  się  dwuwymiarowy,  płaski
obraz, będący rzutem badanego obiektu lub jego fragmentu.

Zaletą tej metody jest możliwość badania materiałów o dowolnych własnościach, dobra

wykrywalność wad stanowiących ubytek grubości badanego obiektu od około 5% .

Wadą zaś wysokie koszty aparatury, sprzętu i badań, ograniczona wykrywalność wad

w elementach grubościennych i o skomplikowanych kształtach, brak wykrywalności płaskich
wad równoległych do powierzchni.

Metody ultradźwiękowe wykorzystują zjawiska towarzyszące rozchodzeniu się fal

o częstotliwości ultradźwiękowej, tzn. większej od górnej granicy słyszalności ucha ludzkiego
(ponad 20 000 Hz). Stosowana jest metoda echa i metoda przenikania.

Zalety metod ultradźwiękowych to m.in. szybkość badania i bezpośrednia dostępność

wyników, możliwość dokładnej lokalizacji wad, możliwość pomiaru grubości elementów
jednostronnie dostępnych z dokładnością rzędu 0,1 mm lub większą, przenośna i lekka
aparatura.

Wady metod ultradźwiękowych to m.in.:

−

konieczne wysokie kwalifikacje badającego,

−

utrudnione lub niemożliwe badania elementów bardzo małych,

−

konieczność dobrego przygotowania powierzchni badania.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są badania niszczące wyrobów?
2.  Co to są badania nieniszczące wyrobów?
3.  Jakie są rodzaje badań niszczących wyroby?
4.  Jakie są rodzaje badań nieniszczących wyroby?
5.  Jakie są obszary zastosowania badań nieniszczących?
6.  Jakie są etapy procesu badania penetracyjnego?
7.  Jakie  zagadnienia  potrzebne  są  do  dokonania  analizy  posiadanych  informacji  i  wyboru

optymalnej metody badania?

8. Jakie są wady badań nieniszczących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj przykłady dokumentów normatywnych oraz specyfikacji technicznych

dotyczących badań niszczących wyrobów ceramicznych. Określ czy w dokumentach tych
wskazano odniesienia do wymagań kwalifikacyjnych personelu przeprowadzającego takie
badania.

Rodzaje badań

niszczących

Przykłady dokumentów

normatywnych i specyfikacji

technicznych (Numer normy)

Wymagania dla

personelu

Próba łamania.

Próba skręcania.

Próba przeginania.

Badania składu
chemicznego metodą
chemiczną.

Statyczna próba
ścinania.

Próby zmęczeniowe.

Badania
rentgenowskie
dyfrakcyjne.

Badania składu
chemicznego metodą
staloskopową.

Badania składu
chemicznego
metodami fizycznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiednią dokumentację normatywną oraz specyfikacje techniczne

dotyczące badań niszczących,

2) uzupełnić tabelę,
3) zaprezentować swoją pracę i porównać z innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumenty normatywne,

−

specyfikacja techniczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj dokumentowanie wyników badań nieniszczących wyrobów ceramicznych

wykonanych metodą penetracyjną w laboratorium badawczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać normy i instrukcje opisujące metodę penetracyjną,
2)  obserwować wykonywanie badań nieniszczących wyrobów ceramicznych w laboratorium,
3)  wskazać poszczególne etapy procesu badania penetracyjnego,
4)  wykonać dokumentowanie wyników przeprowadzonych badań,
5)  odczytać wyniki i dokonać weryfikacji z innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy i instrukcje,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego,

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, jakie przepisy regulują zagadnienia w zakresie badań

niszczących i nieniszczących wyrobów ceramicznych?



2) określić zasady dokumentowania wyników badań?



3) scharakteryzować etapy procesu badania penetracyjnego?



4) scharakteryzować procesy jakie zaszły podczas wykonywania badań

nieniszczących?



5) określić, czy w dokumentach normatywnych i specyfikacji

technicznej wskazano odniesienia do wymagań kwalifikacyjnych
personelu

przeprowadzającego

badania

niszczące

wyrobów

ceramicznych?



6) objaśnić cel przeprowadzania badań niszczących i nieniszczących?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Oględziny zewnętrzne, dopuszczalne odchylenia

4.4.1. Materiał nauczania

Wyroby ceramiczne poddawane są kontroli i sortowaniu po każdej operacji

technologicznej przez sortowacza – brakarza ceramika. Wysuszone półfabrykaty poddaje się
kontroli głównie pod względem ewentualnie powstałych pęknięć lub deformacji. Dobre
wyroby przekazuje się do wypalania biskwitowego.

Podobnym badaniom poddaje się wyroby wypalone na biskwit. Badanie pęknięć

wykonuje  się  na  podstawie  dźwięku  wydawanego  po  lekkim  uderzeniu  metalowym
przedmiotem.  Wyroby  pęknięte  wydają  dźwięk  głuchy,  przytłumiony.  Bardzo  drobne
pęknięcia  włosowate  można  sprawdzić  również  przez  malowanie  pędzlem  wyrobów
barwnikiem anilinowym (organicznym). Wyroby niepopękane i niezdeformowane szkliwi się
i wypala na ostro. Wyroby wypalane na ostro ze szkliwem sortuje się na podstawie wymagań
podanych w normach.

Wyroby sortuje się na wypalone normalnie, niedopalone, przepalone, wyroby wadliwe

(niedokładnie wykończone brzegi, źle przytwierdzone detale, zmarszczki na dnie) i złom
(pęknięcia,

nadtłuczenia).

Wystąpienie

chociażby

jednej

wady

niedopuszczalnej

dyskwalifikuje wyrób i zostaje on przekazany na złom. Przy sposobności można usunąć
papierem ściernym zanieczyszczenia.

Wyroby produkowane seryjnie, również eksportowane powinny odpowiadać

wymaganiom  zawartym  w  Polskich  Normach  (PN).  Polskie  Normy  wydaje  i  zatwierdza
Polski  Komitet  Normalizacyjny  (PKN).  Wymagania  stawiane  wyrobom  wyprodukowanym
w mniejszych  seriach  zawarte  są  w  normach  branżowych  (BN).  Normy  te  są  zatwierdzane
przez właściwe ministerstwa lub centralne instytucje nadzorujące.

Dla wyrobów produkowanych jednorazowo lub w bardzo małych ilościach opracowuje

się normy zakładowe. Normy te zatwierdzają jednostki nadrzędne nadzorujące działalność
zakładów.

Sortowanie wyrobów przeprowadza się na podstawie specjalnych tabel sortowniczych.

Pracownicy  sortujący  badają każdy  wyrób.  Wyroby  nie powinny  mieć  nacieków powstałych
wskutek  nieprawidłowego  rozpływu  szkliwa.  Szkliwo  nie  może  wykazywać  pęknięć
włosowatych  (tzw.  harysu).  Wyrób  nie  powinien  mieć  miejsc  nie  pokrytych  szkliwem,
(z wyjątkiem  miejsc,  gdzie  szkliwo  jest  nieprzewidziane).  Miejsca  niepokryte  szkliwem
nazywa  się  łysinami.  Normy  dokładnie określają  dopuszczalną  liczbę  i wielkość  tzw.  pianki
(są  to  drobniutkie  pęcherzyki  szkliwa),  bąbli  i  nakłuć.  Nakłucia  są  to  maleńkie  kraterki
(dziurki)  w  szkliwie.  Muszką  nazywa  się  ciemne  wytopy  związków  barwiących  na  czerepie
lub szkliwie.

Określa się również liczbę i wielkość szczerb i pęknięć wyrobu. Stwierdza się czy wyrób

nie  ma  szwów  powstałych  w  miejscach  złącz  form  gipsowych,  wgłębień  i  wypukłości,  czy
części  doklejane  (np.  uszka,  dzióbki,  uchwyty)  nie  odkleiły  się  i  czy  nie  ma  w  miejscach
klejenia  niedozwolonych  pęknięć.  Pracownik  sortujący  bada  również  krzywizny  oraz
odchylenia od liniowych i objętościowych wymiarów.

Normy dokładnie określają dopuszczalną liczbę wad na jednym wyrobie, oczywiście

z grupy wad dopuszczalnych. W poniższej tabeli zaprezentowano dopuszczalną liczbę wad na
jednym wyrobie naczyń ceramicznych z mas porcelanowych i półporcelanowych.

Tabela 2. Dopuszczalna liczba rodzajów wad na jednym naczyniu [2, s.335]

Gatunek

Wyroby

III

Obowiązująca norma

Naczynia ceramiczne porcelanowe

PN-A-12450:1975

Naczynia półporcelanowe

PN-A-12480:1975

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas sortowania oddziela się wyroby przeznaczone do dekorowania oraz wyroby

przeznaczone do handlu bez dekoracji. Dekoruje się wyroby pierwszego i drugiego gatunku.
Wyroby trzeciego gatunku nie dekoruje się ze względów ekonomicznych.

Fajansowe płytki ścienne sortuje się na podstawie normy PN-B-12031:1978. Norma

przewiduje  dwa  gatunki.  Klasyfikacja  wg  gatunku  odbywa  się  głównie  na  podstawie
określenia cech zewnętrznych płytek. Przede wszystkim sprawdza się wymiary, wichrowatość
powierzchni  oraz  wygląd  powierzchni  licowej.  Płytki  powinny  charakteryzować  się  gładką
powierzchnią,  lśniącym  połyskiem  szkliwa,  brakiem  wad  szkliwa  i  czerepu  (pęknięcia
włosowate szkliwa, muszka, zaprószenia).

Norma PN-B-12630:1978 (wyroby porcelanowe i półporcelanowe) przewiduje podział

wyrobów ceramiki sanitarnej na dwa gatunki oraz szczegółowo określa liczbę i wielkość
dopuszczalnych wad dla każdego gatunku. Dopuszczalnych jest dla I gatunku: do 5 wad, zaś
dla II gatunku: do 7.

Cegła klinkierowa odpowiada wymaganiom normy PN-71/B-12008. Cegłę tą stosuje się

na  konstrukcje  murowe  o  dużym  obciążeniu,  budowle  wodne  oraz  na  okładzinę  konstrukcji
narażonych  na uderzenia  mechaniczne, działanie kwasów lub stałej wilgoci. Wytwarza się  ją
przez  wypalanie  surowego  wyrobu,  uformowanego  ze  specjalnych  gatunków  glin
ogniotrwałych, w wysokiej temperaturze, w wyniku, czego uzyskuje się  materiał ceramiczny
o  wysokiej  wytrzymałości,  szczelności  i  trwałości.  Cegły  klinkierowe  produkowane  są  jako
pełne  lub  otworowe,  z  otworami  przebiegającymi  prostopadle  do  większej  powierzchni.
Rozróżnia się dwie klasy  wytrzymałości: 35 oraz 25. W zależności od składu surowca cegła
może  mieć  barwę  od  jasnobrązowej  do  ciemnoszarej.  W  stosunku  do  tego  materiału
obowiązują ostrzejsze wymagania  niż dla innych  wyrobów ceramicznych, a w szczególności
w  zakresie  odporności  na  uderzenia,  dopuszczalnych  uszkodzeń  i  odchyłek  wymiarowych.
Cegła puszczona z wysokości 1,5 m nie może się wyszczerbić. Powierzchnie licowe nie mogą
mieć pęknięć przechodzących przez całą grubość cegły.

Dopuszczalne odchyłki wymiarowe wynoszą:

−

długość (250 mm ) +/– 6 mm

−

szerokość (120 mm ) +/– 4 mm

−

grubość (65 mm ) +/– 2 mm
O wiele bardziej szczegółowo i większym zakresie bada się wyroby ceramiki

elektrotechnicznej. Porcelanę niskonapięciową bada się głównie określając cechy zewnętrzne.
Dla  porcelany  wysokonapięciowej  wymagania  są  większe.  Każdy  z  izolatorów
wysokonapięciowych  poddawany  jest  badaniu  wytrzymałości  dielektrycznej  w  specjalnej
stacji prób. Także badaniu cech zewnętrznych poddawany jest każdy izolator. Badaniu innych
właściwości  elektrycznych,  termicznych,  mechanicznych  oraz  na  działanie  wpływów
atmosferycznych poddaje się izolatory pobrane do badań w sposób losowy.

Normy dokładnie określają liczbę i sposób pobrania wyrobów do określonych badań.

Sortowanie wyrobów małych, produkowanych seryjnie w dużych ilościach np. płytek
ściennych, gładkości powierzchni czy podział na gatunki przeprowadza się w specjalnych
urządzeniach automatycznych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak przeprowadza się oględziny zewnętrzne wyrobów?
2.  Jakie dokumenty określają dopuszczalne odchylenia wyrobów ceramicznych?
3.  Jak sortuje się wyroby ceramiczne?
4.  Jaka instytucja wydaje i zatwierdza Polskie Normy?
5.  Co to jest harys?
6.  Co określa się muszką w przemyśle ceramicznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z odpowiednich dokumentów normatywnych, określ dopuszczalne

odchylenia od normy pięciu wybranych wyrobów ceramicznych.

Wyrób ceramiczny

Tytuł normy

Dopuszczalne odchylenia od normy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wybrać pięć wyrobów ceramicznych,
2)  wyszukać odpowiednią normę tematyczną,
3)  sporządzić tabelę według powyższego przykładu i ją uzupełnić,
4)  zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Polskie Normy,

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Wykonaj dokumentowanie oględzin zewnętrznych partii wyprodukowanych wyrobów

ceramicznych w zakładzie ceramicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeprowadzić oględziny zewnętrzne partii wyprodukowanych wyrobów ceramicznych,
2)  ocenić jakość partii wyrobów ceramicznych według wymagań jakościowych,
3)  udokumentować wyniki oględzin i porównać je z wymaganiami odpowiedniej normy,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Polskie Normy,

−

instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować w jakim celu przeprowadza się oględziny zewnętrzne

wyrobów ceramicznych?



2) scharakteryzować wybrane normy tematyczne określające dopuszczalne

odchylenia wyrobów ceramicznych?



3) określić zasady dokumentowania oględzin zewnętrznych?



4) określić warunki niezbędne do zapewnienia jakości ?



5) wyjaśnić rolę poszczególnych norm?



6) wyjaśnić w jaki sposób przeprowadza się oględziny zewnętrzne

wyrobów ceramicznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Oznaczenie zawartości wody zarobkowej oraz sprawdzenie

odporności termicznej wyrobów i szkliwa

4.5.1. Materiał nauczania

Materiały ceramiczne są tworzone głównie z materii nieorganicznej, z wyłączeniem

metali i ich stopów. Technologia wytwarzania opiera się zazwyczaj na spiekaniu.

Dawniej ceramiką nazywano dziedzinę nauki obejmującą technologie przetwórstwa gliny

oraz jej mieszaniu z przeróżnymi materiałami mineralnymi i organicznymi; wypalane
w piecach do stanu spieczenia; w ten sposób powstawały m.in. cegły.

Obecnie grupa materiałów ceramicznych obejmuje o wiele szerszą gałąź przemysłu,

bowiem dziś do ceramiki zaliczamy m.in.:

−

szkło (i jego wszelkie odmiany, za wyjątkiem szkieł polimerowych),

−

emalie,

−

materiały wiążące (cement, wapno, gips),

−

materiały ścierne,

−

tworzywa szklanokrystaliczne,

−

niemetaliczne materiały magnetyczne,

−

i inne.

Oznaczenie zawartości wody zarobkowej

Do otrzymania wyrobów ceramicznych oprócz podstawowych surowców naturalnych

takich jak gliny, różne rodzaje kwarcu (trydymit, krystobalit), kaolin stosuje się rożnego
rodzaju związki chemiczne: sole, tlenki, węglany, azotki, węgliki, krzemki, siarczki wielu
pierwiastków chemicznych

Materiały ceramiczne charakteryzują się dużą odpornością na wysokie temperatury,

odczynniki chemiczne, posiadają wysoką twardość, zazwyczaj bardzo wysoką rezystywność,
opór cieplny i opór akustyczny; w zależności od szczelności i porowatości materiału.

Gęstość materiałów ceramicznych przyjmuje wartość od 1,8 g/cm

(ceramika porowata)

do około 9,7 g/cm

(tlenek toru, torianit).

Wytrzymałość dielektryczna zależy przede wszystkim od mikrostruktury materiału jego

spoistości oraz zawartości obcych zanieczyszczeń, ciekłych i gazowych. Dlatego też tak
ważne są badania nasiąkliwości i porowatości materiałów.

Wytrzymałość wynosi od 10–15 kV dla korundu, do 30-40 kV dla tworzyw

celsjanowych. Szczególnie niebezpieczna dla własności ceramiki dielektrycznej jest obecność
porów otwartych, które są powodem występowania przebicia zapoczątkowanego przez
przebicie niezupełne.

Pory otwarte powodują znaczną nasiąkliwość materiału (aż do 20% masy) co pogarsza

wszystkie  właściwości  elektryczne.  W  dodatku  podwyższona  temperatura  wpływa
niekorzystnie  na  tworzywa  nasączone  wodą,  począwszy  od  własności  elektrycznych,
skończywszy  na  własnościach  dielektrycznych  i  mechanicznych  –  spada  wytrzymałość
materiału na przebicie.

Tworzywa porowate z małą ilością porów otwartych, nie nasączone wodą mają o wiele

lepsze właściwości termoizolacyjne niż ich odpowiedniki pozbawione porów. Dlatego też
wielu materiałom budowlanym ceramicznym celowo technologicznie wykonuje się otwory,
w celu poprawienia oporu cieplnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

O przesiąkliwości i nasiąkliwości tworzyw porowatych decydują w pierwszym rzędzie

wielkość porów oraz stopień ich wzajemnego połączenia (pory otwarte i/lub zamknięte).

Wilgotność jest to względna zawartość wody w materiale będąca wynikiem stanu

naturalnego lub skutkiem działania czynników atmosferycznych lub eksploatacyjnych.
Wilgotność materiału budowlanego zależy od jego właściwości sorpcyjnych.

Sorpcja jest to zjawisko związane ze zdolnością materiału do pochłaniania pary wodnej

z powietrza, przy czym adsorpcja to pochłanianie powierzchniowe pary wodnej, a absorpcja
to wnikanie jej w głąb.

Wielkości te zależą od struktury materiału oraz temperatury i wilgotności powietrza.

Wysoką zdolność sorpcyjną ma beton.

Zawilgocenie materiałów budowlanych i ceramicznych jest cechą niekorzystną, ponieważ

pogarsza ich właściwości fizyczne i mechaniczne oraz sprzyja rozwojowi drobnoustrojów
(obniża np. właściwości termoizolacyjne i wytrzymałość).

Różne materiały budowlane w zależności od ich budowy i struktury wewnętrznej różnią

się nasiąkliwością, czyli zdolnością wchłaniania i oddawania wody.

Wilgotność materiału w stanie powietrzno-suchym to stan równowagi, jaki ustala się

w dłuższym okresie czasu w warunkach normalnej eksploatacji (np. beton komórkowy 4 do
8%, keramzytobeton 6%, silikat 3 %, beton 2%, ceramika 1%)

Porowatość całkowita P oznacza ilość porów zawartą w jednostce objętości danego

materiału (wg PN-66/B-04100)

gdzie:

– gęstość materiału,

– gęstość pozorna materiału, zwana też masą objętościową.

– gęstość pozorna oznacza masę materiału wraz z zawartą wewnątrz materiału ilością

por, pęknięć, rozwarstwień pomijając masę gazów, jakie znajdują się w tych przestrzeniach.
Dla materiałów budowlanych ceramicznych uznaje się, że gęstość pozorną podaje się do
2-ego miejsca po przecinku.

gdzie:

– masa próbki,

V – objętość próbki (pojemność).

– gęstość materiału lub masa właściwa jest to gęstość materiału obliczana bez udziału

porów. Aby ją wyznaczyć stosuje się piknometr lub kolbę Le Chateliera. Przy badaniu
ceramiki mieli się materiał na proszek, aby pozbyć się porów.

Szczelność S badanego materiału ceramicznego oznacza tę część objętości materiału,

która jest wypełniona masą materiału ceramicznego, według wzoru:

−

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdzie:

– gęstość materiału,

– gęstość pozorna materiału, zwana też masą objętościową.

Z powyższych wzorów wynika, że im wyższa jest szczelność tym mniejsza jest

porowatość i odwrotnie, czyli:

gdzie:

P – porowatość całkowita,
S – szczelność.

Gdy szczelność wynosi 100% oznacza to, że materiał jest pozbawiony porów. Gdy

szczelność  jest  mniejsza,  istnieje  większe  prawdopodobieństwo,  iż  mamy  do  czynienia  z
materiałem  nasiąkliwym,  że  pory  są  porami  otwartymi  i  wychodzą  na  zewnątrz  materiału.
Oczywiście  nigdy  nie  będzie  tak,  aby  wszystkie  pory  zapełniły  się  wodą,  dlatego  też
wprowadzono pojęcie nasiąkliwości.

Oznaczenie nasiąkliwości

Nasiąkliwość jest to zdolność pobierania wody przez materiał. Badanie nasiąkliwości

przeprowadza się w określonych warunkach normy.

Oznaczenie nasiąkliwości próbek wypalanych w ceramice szlachetnej, ze względu na

duże spieczenie czerepu i małą ilość bardzo drobnych porów otwartych, wykonuje się na
gorąco przez gotowanie.

Z próbek odłamuje się naroża, a z próbek szkliwionych warstwę szklistą zeszlifowuje się.

Próbki suszy się w suszarce w temperaturze od 105

C do 110

C do stałej masy i waży

z dokładnością do 0,01 g.

Próbki wkłada się do naczynia z wodą i ogrzewa do wrzenia, po czym gotuje się w ciągu

4 godzin, a następnie wyjmuje, wyciera wilgotną szmatką z nadmiaru wody i waży
z dokładnością również do 0,01 g. Nasiąkliwość w procentach wagowych W

oblicza się

według wzoru:

gdzie:

– masa próbki suchej w g,

– masa próbki nasyconej wodą w g.

Często nasiąkliwość wyrobów ceramiki technicznej i elektrotechnicznej bada się pod

ciśnieniem w specjalnych komorach ciśnieniowych. Wyroby te powinny być nienasiąkliwe
nawet pod ciśnieniem.

100

−

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprawdzenie odporności termicznej wyrobów i szkliwa

Do metod wykorzystywanych do oznaczenia termicznej odporności szkliwa należą m.in.

metoda tygielków, Schurechta, Hinda, Harkorta, autoklawowa, Stegera i inne.

Najstarszą i najczęściej stosowaną przez laboratoria jest metoda Harkorta.
Badania wykonuje się na odłamkach z wyrobów, na całych wyrobach lub na specjalnie

wykonanych naczyniach o wysokości 90 mm, średnicy górnej 70 mm, dolnej 55 mm
i grubości ścianek od 5 do 6 mm.

Do badania bierze się od 5 do 6 próbek i ogrzewa w suszarce do temperatury 100

Próbki wyjmuje się i studzi w wodzie o temperaturze od 15

C do 20

C. Każde następne

ogrzewanie prowadzi się w temperaturze o 10

C wyższej.

Studzenie prowadzi się w wodzie o tej samej temperaturze. Badanie prowadzi się do

momentu pojawienia się na próbkach pęknięć włoskowatych szkliwa. W celu łatwiejszego
uchwycenia momentu pojawienia się pęknięć włoskowatych studzenie prowadzi się w wodzie
z barwnikiem anilinowym.

Z uzyskanych wyników wytrzymałości na wstrząsy termiczne można wnioskować

o odporności szkliwa na pęknięcia w czasie użytkowania wyrobu stosując następującą skalę:

−

pęknięcia wystąpiły w temperaturze 120

C – odporność kilkudniowa,

−

pęknięcia wystąpiły w temperaturze 150

C – odporność od 3 do 4 miesięcy,

−

pęknięcia wystąpiły w temperaturze 160

C – odporność 15-miesięczna,

−

pęknięcia wystąpiły w temperaturze od 170

C do 180

C – odporność z małymi

wyjątkami 30-miesięczna,

−

pęknięcia wystąpiły w temperaturze 190

C – odporność ponad 30-miesięczna.

Oznaczenie odporności na nagłe zmiany temperatury wykonuje się podobnie do oznaczeń

odporności termicznej szkliwa metodą Harkorta. Badanie elektroizolacyjnych materiałów
ceramicznych prowadzone jest na próbkach cylindrycznych (pełnych) o średnicy i wysokości
równej 25 mm. Próbki wkłada się do specjalnego pieca rurowego i ogrzewa do temperatury
100

C. Piec jest tak skonstruowany, że można go przechylać. Po nagrzaniu w okresie 30

minut otwiera się drzwiczki pieca i przechyla, a próbki (3 sztuki) wypadają do naczynia
z bieżącą wodą o temperaturze 20

C. Po ostudzeniu w okresie 5 minut wyciera się szmatką

(ewentualnie suszy w suszarce, jeżeli próbki są z materiału porowatego) i ponownie nagrzewa
w piecu w temperaturze o 10

C wyższej.

Kolejne cykle nagrzewania i studzenia prowadzi się do momentu wystąpienia pęknięć.

Wynikiem pomiaru jest różnica ostatniej temperatury nagrzewania i temperatury wody
chłodzącej.

Przy oznaczaniu odporności na wstrząsy termiczne innych materiałów ceramicznych

można próbki nagrzewać ciągle do tej samej, ściśle określonej dla danych wyrobów,
temperatury. Wynikiem oznaczenia jest liczba cykli podgrzewania i studzenia do momentu
wystąpienia pęknięć.

Odporność termiczna wzrasta ze wzrostem porowatości. Na odporność termiczną wpływa

również rozmiar wyrobu, ze wzrostem rozmiaru wartość dopuszczalnego spadku odporności
termicznej zmniejsza się.

Praktyczne sposoby zwiększania odporności termicznej wyrobów ceramicznych są

następujące:

−

zmniejszenie

współczynnika

rozszerzalności

cieplnej

materiału

ceramicznego,

efektywnej grubości wyrobu, obniżenie temperatury w wyrobie i współczynnika
sprężystości,

−

zwiększenie przewodności cieplnej i wytrzymałości materiału wyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Miarą odporności szkła na nagłe zmiany temperatury jest średnia różnica temperatur,

którą  próbki  przy  nagłym  ostudzeniu  wytrzymują  bez  pękania.  Przy  raptownym  studzeniu
zewnętrzne  warstwy  szkła  studzą  się  szybciej  od  warstw  wewnętrznych,  powodując
powstawanie  naprężeń  rozrywających.  Odwrotnie,  przy  szybkim  ogrzewaniu  wywołuje  się
w warstwach powierzchniowych naprężenia ściskające. Szkło jest o wiele bardziej odporne na
naprężenia ściskające niż na rozrywające.

Odporność szkła na nagłe zmiany temperatury zależy od szeregu właściwości fizycznych,

np.  od  współczynnika  rozszerzalności,  kształtu,  grubości  ścianek,  rozłożenia  masy  szklanej
w  wyrobie,  modułu  sprężystości,  itd.  Z  właściwości  masy  szklanej  największy  wpływ
wywiera  współczynnik  rozszerzalności.  Im  mniejszy  współczynnik  rozszerzalności,  tym
większa  jest  odporność  szkła  na  nagłe  zmiany  temperatury.  I  odwrotnie,  im  większy  jest
współczynnik rozszerzalności, tym mniejsza jest wytrzymałość na nagłe zmiany temperatury.
Wielkość  współczynnika  rozszerzalności  zależy  od  chemicznego  składu  szkła.  Najbardziej
zwiększają go tlenki metali ziem alkaicznych.

Określenie właściwości szkliwa nowo opracowanego polega na oznaczeniu lepkości,

napięcia  powierzchniowego,  charakterystycznych  punktów  topnienia,  współczynnika
rozszerzalności  cieplnej,  odporności  na  pęknięcia  włoskowate  szkliwa  na  czerepie
ceramicznym, naprężeń między szkliwem a czerepem, twardość, ścieralność.

Wyżej wymienione oznaczenia wymagają odpowiedniej specjalistycznej aparatury

i wykonuje się je w ośrodkach zaplecza naukowo-badawczego zgodnie z obowiązującymi
normami.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest ceramika?
2.  Na czym polega oznaczenie zawartości wody zarobkowej?
3.  Na czym polega sprawdzenie odporności termicznej wyrobów i szkliwa?
4.  Co to jest nasiąkliwość?
5.  W jaki sposób wyznacza się porowatość, szczelność i nasiąkliwość?
6.  Jakie są metody wykorzystywane do oznaczenia termicznej odporności szkliwa?
7.  Co decyduje o przesiąkliwości i nasiąkliwości tworzyw porowatych?
8.  Co to jest sorpcja, absorpcja i adsorpcja?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz nasiąkliwość próbek wypalanych w ceramice szlachetnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać próbki do badań kontrolnych,
2)  suszyć próbkę do stałej masy, a następnie zważyć,
3)  włożyć próbkę do naczynia z wodą i gotować przez 4 godziny,
4)  pozostawić próbkę w wodzie przez 48 godzin, następnie ją wyjąć, wytrzeć i zważyć,
5)  obliczyć nasiąkliwość próbki,
6)  udokumentować wyniki badań,
7)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników,
8)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego,

−

kalkulator,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Korzystając z informacji uzyskanych w ćwiczeniu 1 wyznacz porowatość oraz szczelność

badanego materiału ceramicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić wartości niezbędne do obliczeń,
2)  obliczyć porowatość i szczelność próbki,
3)  udokumentować wyniki badań,
4)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego.

Ćwiczenie 3

Oznacz ścieralność szkliwa stosując metodę Harkorta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać próbki do badań kontrolnych ,
2)  wykonać oznaczenie termicznej odporności szkliwa,
3)  udokumentować wyniki badań,
4)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić sposób przeprowadzenia oznaczenia nasiąkliwości próbek ?



2) wyjaśnić sposób przeprowadzenia oznaczenia termicznej odporności

szkliwa?



3) scharakteryzować sposób pobrania próbek do badań kontrolnych?



4) określić cel oznaczenia zawartości wody zarobkowej w przemyśle

ceramicznym?



5) określić cel sprawdzenia odporności termicznej szkliwa w ceramice?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Badania właściwości mechanicznej (odporności na uderzenia,

zginanie, zgniatanie)

4.6.1. Materiał nauczania

Materiały ceramiczne to zagęszczone tworzywa polikrystaliczne nieorganiczne –

niemetaliczne, uzyskujące charakterystyczne właściwości podczas wytwarzania w wysokiej
temperaturze, przeważnie 800˚C.

Podstawowymi zaletami wyrobów ceramicznych są duża twardość, żaroodporność,

żarowytrzymałość.

Ceramikę techniczną dzielimy na:

−

funkcjonalną – spełniającą funkcje: dielektryczną, magnetyczną, optyczną, chemiczną
i inną,

−

konstrukcyjną – materiały, które przenoszą obciążenia mechaniczne.

Wyroby ceramiczne oferują szereg właściwości użytkowych:

−

korzystny stosunek masy do objętości,

−

określoną względną przenikalność dielektryczną,

−

dużą przenikalność magnetyczną i przeźroczystość optyczną,

−

dużą odporność korozyjną,

−

bio-kompatybilność,

−

wysoką temperaturę topnienia,

−

dużą stabilność termiczną oraz wytrzymałość mechaniczną w podwyższonej
temperaturze (żaroodporność, żarowytrzymałość),

−

dużą twardość i związana z nią odporność na ścieranie.

Właściwości wyrobów ceramicznych

Mimo znaczących osiągnięć inżynierii materiałowej, wyroby ceramiczne, mimo, że

bardzo  atrakcyjne  ze  względu  na  unikatowe  właściwości,  nie  spotykane  wśród  innych  grup
materiałów,  nadal  pozostają  materiałem  kruchym.  Dodatkowym  problemem  jest  opisany
wcześniej  rozrzut  właściwości  mechanicznych.  Stwarza  to  specyficzne  problemy  podczas
projektowania  wyrobów  z  jej  udziałem.  Charakterystyczne  właściwości  wyrobów
ceramicznych zmuszają do przestrzegania pewnych zasad przy projektowaniu wyrobów.

1.  Zasady konstrukcyjne:

−

unikanie rozwiązań, które mogą prowadzić do koncentracji naprężeń,

−

zachowanie jednorodności strukturalnej,

−

w miarę możliwości minimalizacja gabarytów wyrobu,

2. Zasady eksploatacyjne:

−

unikanie obciążeń skoncentrowanych,

−

minimalizacja gwałtownych zmian temperatury (szok cieplny),

−

unikanie obciążeń udarowych,

3. Zasady kształtowania:

−

staranna i powolna obróbka mechaniczna powierzchni w celu minimalizacji
defektów powierzchniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spełnienie tych zasad umożliwia szerokie zastosowanie nowoczesnej ceramiki

technicznej w dziedzinach, gdzie sprawą pierwszoplanową jest sztywność, twardość
i odporność na działanie wysokiej temperatury.

Znajomość wytrzymałości mechanicznej na zginanie masy w stanie surowym umożliwia

ustalenie  właściwych  sposobów  ustawiania  wyrobów  do  wypalania,  tak  aby  nie  uległy  one
uszkodzeniu  pod  naciskiem  odpowiedniej  liczby  warstw.  Sygnalizuje  również  o  wyborze
właściwych  metod  transportu  półfabrykatów  i  obchodzenia  się  z  nimi  w  czasie  operacji
wykończeniowych.

Porcelana podobnie jak dowolny wyrób ceramiczny reaguje dobrze na ściskanie i słabo

na rozciąganie.

Bardzo duży wpływ na wytrzymałość wywiera wielkość przekroju próbki. Ze wzrostem

przekroju ciała wytrzymałość jego zmniejsza się nieliniowo.

Odporność wyrobów ceramicznych na złamanie pod wpływem uderzenia, badania

młotem Sharpa, może dać bardzo różne wyniki w zależności od sposobu badania.

Powierzchnia próbek o przekroju kołowym wykazuje większe wartości niż powierzchnia

próbek o przekroju kwadratowym.

Na wytrzymałość porcelany mają wpływ również dodatki. Stłuczka porcelanowa dodana

w ilości 5%, talk, cyjanit zwiększają nieznacznie wytrzymałość porcelany. Zaś beryl i cyrkon
znacznie  zwiększają  jej  wytrzymałość  na  obciążenia  dynamiczne.  Podstawowy  wpływ  na
wytrzymałość  mechaniczną  porcelany  ma  zawarte  w  niej  szkło.  W  przypadku  wyrobów
przepalonych  (wypalanie  do  1410

C) wytrzymałość porcelany wysokonapięciowej

gwałtownie się obniża.

Odporność powierzchniowa izolatora zależy również od jego kształtu. Jeżeli izolator

posiada części wygięte to twardość szkliwa można ocenić na podstawie próby zarysowania
ostrzem stalowym (twardość w skali Mohsa 7).

Właściwości mechaniczne

Wyroby ceramiczne można uznać za całkowicie kruche (zniszczenie nie jest poprzedzone

odkształceniem plastycznym). Zdecydowanie większa jest wytrzymałość wyrobów
ceramicznych na ściskanie w porównaniu z wytrzymałością na rozciąganie oraz większa
sztywność materiałów ceramicznych w porównaniu do metali.

Twardość

Większość wyrobów ceramicznych odznacza się dużą twardością. Twardość jest również

miarą  plastyczności,  ponieważ  pomiar  twardości  wiąże  się  z  odkształceniem  trwałym
w  bezpośrednim  otoczeniu  wgłębnika  penetrującego  materiał  pod  wpływem  przyłożonego
obciążenia.  Odkształcenie  trwałe  –  plastyczne  występuje  wtedy,  gdy  zajdzie  przemieszanie
się  jednej  objętości  materiału  względem  drugiej,  co  zwykle  odbywa  się  za  pośrednictwem
defektów liniowych zwanych dyslokacjami.

Wobec silnych wiązań kowalencyjnych czy jonowych występujących w wyrobach

ceramicznych, krytyczne naprężenie poślizgu dyslokacji powinno być odpowiednio duże.
Ruch dyslokacji jest dodatkowo utrudniany przez to, że wiązania w materiałach ceramicznych
są zlokalizowane.

O ile w metalach przesunięcie atomów nad płaszczyzną poślizgu minimalnie oddziałuje

na wiązania między elektronami i jonami o tyle w wyrobach ceramicznych przemieszczenie
atomów wymaga rozerwania i odbudowy wiązań między atomami.

Tak, więc duża twardość materiałów ceramicznych jest wynikiem dużego oporu, jaki

stawia sieć poruszającym się dyslokacjom. Skutkiem tego krytyczne naprężenia
uruchamiające dyslokacje są odpowiednio duże i osiągają wartość rzędu E/30, podczas gdy
w przypadku metali wynoszą ono E/1000 lub mniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Moduł sprężystości

W pierwszej kolejności założono, że interesuje nas ceramika polikrystaliczna, której

struktura zawiera przynajmniej dwie fazy. Jeśli skoncentrować się na materiale dwufazowym
i poczynić pewne założenia upraszczające, to korzystając z tzw. reguły mieszanin możemy
zapisać, że:

E = E

+ E

(1-V

)

gdzie:

oraz E

– moduły sprężystości fazy I i II, V

(1-V

) – udział objętościowy każdej fazy.

Moduł sprężystości Younga materiału dwufazowego jest średnią ważoną modułów obu

faz.

Jeśli drugą „fazą” będą po prostu pory, dla których E

=0, można wówczas zapisać, że:

E=E

przy czym należy pamiętać, że objętość V

nie równa się 1 lecz jest pomniejszona

o objętość  porów.  Należy  również  pamiętać,  że  wykorzystana  reguła  mieszanin  jest  tylko
pierwszym  przybliżeniem,  ponieważ  nie  uwzględnia  oddziaływania  nieciągłości  jako
koncentratorów  naprężeń,  zwiększających  gęstość  zmagazynowanej  energii  odkształcenia
sprężystego.

Jeśli rozważyć sytuację, kiedy, w wyniku równomiernego obciążenia, zachodzi

rozciąganie  wiązań  między  atomami  a tym samym  wzrost  energii odkształcenia  sprężystego
to  może  się  zdarzyć,  iż  np.  trzy  spośród  wiązań  zostaną  rozerwane.  W  związku  z  tym,  że
przenoszenie  obciążenia  przez  rozerwanie  wiązania  jest  niemożliwe,  „nadwyżka”  tego
obciążenia musi być przekazana pozostałym – nie rozerwanym wiązaniom.

Tym samym rozkład naprężenia przyjmie postać, którą opisuje równanie:

max

≈









gdzie:

a – długość pęknięcia,
r – promień krzywizny wierzchołka pęknięcia.

Z analizy równania wynika jednoznacznie, że σ

max

może być znacznie większy od

wartości średniej i to tym bardziej im mniejszy jest promień krzywizny wierzchołka pęknięcia
– r. Jest to szczególnie ważne w przypadku materiałów ceramicznych. Wiąże się to z małą
zdolnością ceramiki do odkształceń plastycznych, które mogłyby po pierwsze umożliwić
relaksację naprężenia, po drugie doprowadzić do „stępienia” wierzchołka pęknięcia.

Stępienie to jest równoznaczne zwiększeniu promienia krzywizny – r, a tym samym

zmniejszeniu lokalnego naprężenia σ

max

, które jest większe od naprężenia średniego – σ,

operującego w znacznej odległości od wierzchołka pęknięcia. Jeśli uwzględnić koncentrację

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

naprężeń u wierzchołków nieciągłości (porów), wówczas równanie na moduł sprężystości E
przyjmie postać:

E = k E

gdzie:

k – współczynnik odzwierciedlający koncentrację naprężeń równy σ/ σ

max

Kruchość

Kruchość jest jednym z najważniejszych mankamentów materiałów ceramicznych.

Objawia się uszkodzeniem materiału albo jeszcze podczas jego wytwarzania albo już w czasie
eksploatacji.

Skłonność do kruchego pękania, która zależy od ciągliwości twardości, opisuje wskaźnik

kruchości:

=H/K

gdzie:

H – twardość,
K

– odporność na kruche pękanie.

Wskaźnik kruchości wykorzystuje się w procesie projektowania przy wyznaczaniu

obciążenia progowego po przekroczeniu, którego następuje rozprzestrzenienie się pęknięcia,
prowadzącego do zniszczenia.

Zależność wytrzymałości wyrobów ceramicznych od czasu

Znajomość wytrzymałości jako funkcji geometrii i wymiarów elementów oraz rozrzutu

wytrzymałości nie jest wystarczająca dla konstruktora, ponieważ wytrzymałość wyrobów
ceramicznych, podobnie, jaki innych materiałów zmienia się w czasie.

Wiąże się to z podkrytycznym wzrostem pęknięć, przebiegającym przy wartościach

współczynnika intensywności naprężeń. Jest to spowodowane powolnym rozrastaniem się
powierzchniowych mikropęknięć w wyniku wzajemnego chemicznego oddziaływania
ceramiki z wodą obecną w otaczającym ją środowisku.

Sposoby zwiększenia odporności na kruche pękanie polegają na:

−

zmniejszeniu wymiarów naturalnych defektów struktury,

−

powiększeniu odporności na kruche pękanie.

Właściwości mechaniczne wyrobów ceramicznych są następujące:

−

duży moduł Younga,

−

duża twardość,

−

mała wytrzymałość na zginanie,

−

praktycznie nie ma odkształcenia plastycznego,

−

kruchość.
Właściwości mechaniczne wyrobów ceramicznych są całkowicie różne od metali.
Wytrzymałość wyrobów ceramicznych bardzo silnie zależy od wewnętrznych defektów

(makro- i mikroskopowych). W wyrobach ceramicznych również występuje zjawisko
zmęczenia materiału. Odporność na pękanie może być zoptymalizowana poprzez wpływ na
mikrostrukturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyżej wymienione oznaczenia wymagają odpowiedniej specjalistycznej aparatury

i wykonuje się je w ośrodkach zaplecza naukowo-badawczego zgodnie z obowiązującymi
normami.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są właściwości użytkowe wyrobów ceramicznych?
2.  W jakim celu bada się właściwości mechaniczne wyrobów ceramicznych?
3.  Jakie są właściwości mechaniczne wyrobów ceramicznych?
4.  Co oznacza twardość wyrobów ceramicznych?
5.  Co to jest moduł sprężystości Younga?
6.  Co to znaczy, że wyroby ceramiczne są kruche?
7.  Czy wytrzymałość wyrobów ceramicznych zależy od czasu?
8.  Na czym polegają sposoby zwiększenia odporności na kruche pękanie?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj właściwości mechaniczne wyrobów ceramicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  pobrać próbki do badań kontrolnych,
2)  wykonać oznaczenie odporności próbki na uderzenie, zginanie i zgniatanie,
3)  udokumentować wyniki badań,
4)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego,

−

kalkulator,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Charakterystyczne właściwości ceramiki zmuszają do przestrzegania pewnych zasad przy

projektowaniu wyrobów. Każdemu określeniu oznaczonemu cyfrą przyporządkuj
odpowiednią zasadę oznaczoną literą:

Zasada

(a) Zasady konstrukcyjne
(b) Zasady eksploatacyjne
(c) Zasady kształtowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasada

Określenia

1. Minimalizacja gwałtownych zmian temperatury (szok cieplny).

................ 2. W miarę możliwości minimalizacja gabarytów wyrobu.

................ 3. Unikanie rozwiązań, które mogą prowadzić do koncentracji naprężeń.

................ 4. Unikanie obciążeń skoncentrowanych.

................ 5. Zachowanie jednorodności strukturalnej.

................ 6. Staranna i powolna obróbka mechaniczna powierzchni w celu

minimalizacji defektów powierzchniowych.

………… 7. Unikanie obciążeń udarowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać zasady oznaczone literami oraz ponumerowane określenia,
2)  przyporządkować każdemu określeniu oznaczonemu liczbą pojęcie oznaczone literą,
3)  porównać otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wyposażenie laboratorium do przeprowadzenia

badania właściwości mechanicznej wyrobów ceramicznych?



2) wyjaśnić, jaki jest cel oznaczania odporności na uderzenie, zginanie

i zgniatanie wyrobów ceramicznych?



3) scharakteryzować właściwości wyrobów ceramicznych?



4) scharakteryzować normy i instrukcje opisujące metody badań?



5) wykorzystać komputer do prowadzenia procesów technologicznych

i ich kontroli?



6) określić warunki niezbędne do zapewnienia jakości?



7) określić sposób dokumentowania wyników badań ?



8) wyjaśnić od czego zależy wytrzymałość wyrobów ceramicznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Badanie odporności na działanie czynników chemicznych

4.7.1. Materiał nauczania

Wyroby z kamionki kwasoodpornej oraz porcelany technicznej i laboratoryjnej poddaje

się badaniom odporności na działanie czynników chemicznych. Zakres tego badania obejmuje
oznaczenie kwasoodporności oraz ługoodporności.

Oznaczenie kwasoodporności polega na określeniu w procentach ubytku masy próbki

sproszkowanej lub całego wyrobu pod działaniem kolejno stężonego kwasu siarkowego
i azotowego. Oznaczenie kwasoodporności płytek kwasoodpornych przeprowadza się stosując
kolejno 10% roztwór kwasu siarkowego i 10% o roztworu kwasu solnego.

Oznaczenie ługoodporności polega na ustaleniu w procentach ubytku masy próbki

sproszkowanej pod działaniem 10% roztworu kwasu solnego. Kwasoodporność np. kamionki
aparaturowej powinna wynosić powyżej 98%, natomiast ługoodporność dla kamionki
kanalizacyjnej powyżej 85%.

Badaniom poddaje się również szkliwa na działanie słabych kwasów organicznych.

Dotyczy to głównie niskotopliwych szkliw ołowiowych lub ołowiowo-borowych
stosowanych w produkcji naczyń fajansowych. Naczynia porcelanowe i półporcelanowe
dekoruje się farbami naszkliwnymi, które zawierają również związki ołowiu.

Wyroby te w użytku domowym stykają się z potrawami zawierającymi słabe kwasy

organiczne, takie jak: mlekowy, octowy, cytrynowy – powodującymi rozpuszczanie
związków ołowiu. Należy pamiętać o tym, że związki ołowiu są bardzo szkodliwe
i niebezpieczne dla organizmu ludzkiego.

Oznaczenie kwasoodporności szkliw i farb na działanie słabych kwasów organicznych

przeprowadza się działając

na powierzchnię 4% roztworem kwasu octowego

w ciągu 24 godzin. Ilość wydzielonego ołowiu oznacza się w miligramach na 100 cm

powierzchni.

W czasie pracy szkła laboratoryjne narażone są najczęściej na działanie wodnych

roztworów kwasów, alkaliów, soli, a także różnych roztworów organicznych. Chemiczna
odporność szkła charakteryzuje się szybkością przechodzenia jego składników do roztworu.

W czasie pracy szkła laboratoryjne narażone są najczęściej na działanie wodnych

roztworów kwasów, alkaliów, soli, a także różnych roztworów organicznych. Chemiczna
odporność szkła charakteryzuje się szybkością przechodzenia jego składników do roztworu.

Oddziaływanie wodnych roztworów na szkła krzemianowe można odnieść do dwóch

rodzajów procesów:

−

procesów wyługowania, kiedy do roztworu przechodzą głównie tlenki alkaliczne lub
tlenki metali ziem alkalicznych z wytworzeniem na powierzchni szkła warstewki
ochronnej,

−

procesów roztwarzania, towarzyszących przechodzeniu do roztworu składników
w takich samych stosunkach, w jakich znajdowały się w szkle.
Procesy wyługowania przebiegają przy oddziaływaniu wody i roztworów kwasów

(z wyjątkiem kwasu fluorowodorowego i fosforowego na gorąco), przy czym prędkość
przechodzenia tlenków do roztworu zmniejsza się w miarę upływu czasu.

Procesy roztwarzania przebiegają przy oddziaływaniu roztworów alkalicznych, kwasu

fluorowodorowego i fosforowego (na gorąco).

Wymienione

oznaczenia

wymagają

odpowiedniej

specjalistycznej

aparatury

i wykonuje się je w ośrodkach zaplecza naukowo-badawczego zgodnie z obowiązującymi
normami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu przeprowadza się oznaczenie kwasoodporności szkliw i farb na działanie

słabych kwasów organicznych?

2.  Jak przebiegają procesy wyługowania?
3.  Jak przebiegają procesy roztwarzania?
4.  Jak przeprowadza się badanie odporności chemicznej wyrobu?
5.  Czym charakteryzuje się chemiczna odporność szkła?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z norm tematycznych ustal chemiczną odporność następujących wyrobów

ceramicznych.

Nazwa

wskaźników

Wyrób

kamionkowy

Cegła

kwasoodporna

Porcelana

skaleniowa

Porcelana

steatytowa

Rozpuszczalność
w kwasach (%)

Rozpuszczalność
w alkaliach (%)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  skorzystać z różnych źródeł informacji,
2)  wyszukać odpowiednie informacje,
3)  uzupełnić tabelę,
4)  zaprezentować swoją pracę i porównać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

normy.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź badanie odporności chemicznej wyrobu ceramicznego na działanie kwasów

organicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać próbki do badań kontrolnych ,
2) wykonać oznaczenie kwasoodporności szkliw i farb na działanie słabych kwasów

organicznych,

3)  wykonać dokumentowanie wyników badań,
4)  dokonać interpretacji uzyskanych wyników,
5)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do badań: próbki wyrobów ceramicznych,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego,

−

kalkulator,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, jaki jest cel analizowania wyników badań odporności

chemicznej wyrobu na działanie kwasów organicznych?



2) scharakteryzować wyposażenie laboratorium do przeprowadzenia

badania właściwości mechanicznej wyrobów ceramicznych?



3) wyjaśnić jakie czynniki stosowane w ceramice są szkodliwe dla

organizmu ludzkiego?



4) określić warunki niezbędne do zapewnienia jakości?



5) określić sposób dokumentowania wyników badań ?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. System certyfikacji w Polsce

4.8.1. Materiał nauczania

Certyfikacja jest procesem zgodnie, z którym uprawniona, bezstronna jednostka

niezależna – jednostka certyfikująca – stwierdza w wyniku audytu, że system zarządzania
jakością spełnia wymagania określone w normie ISO 9001:2000.

Certyfikacja systemów jest:

−

skutecznym narzędziem dopracowania i poprawy systemu jakości, a co za tym idzie
budowania wizerunku,

−

jedną z metod, która pozwala nie tylko utrzymać już posiadanych klientów, ale także
zdobyć nowych, jednocześnie uzyskując zaufanie innych podmiotów w otoczeniu firmy.

Certyfikat:

−

jest dowodem zaufania, że wyrób, bądź system jest zgodny z określoną normą,

−

otwiera większe możliwości współpracy z innymi przedsiębiorcami,

−

otwiera rynki europejskie, umożliwia eksport,

−

jest wizytówką dla firmy, co za tym idzie doskonałym narzędziem marketingowym,

−

stwarza lepsze pole komunikowania się z dostawcami i klientami oraz stronami trzecimi,

−

jest dowodem zaangażowania naczelnego kierownictwa w realizację polityki jakości
i zaangażowania w zarządzanie jakością.

Korzyści zewnętrzne:

−

zaufanie klienta stałego i zdobycie klienta nowego,

−

poprawa wizerunku firmy,

−

większa sprzedaż i większe zyski,

−

mniejsza ilość reklamacji, mniej roszczeń z tytułu gwarancji,

−

zakup nowych technologii,

−

prowadzenie badań.

Korzyści wewnętrzne w zakresie poprawy są następujące:

−

efektywniejsze zarządzanie jakością,

−

lepszy kontakt z klientem,

−

skuteczniejsze planowanie,

−

ujęcie procesowe wszystkich działań związanych z realizacją wymagań klienta,

−

skuteczniejsze zarządzanie zasobami,

−

współpraca z dobrze dobranymi dostawcami,

−

poprawa zdolności do wprowadzenia zmian.

Korzyści wewnętrzne dotyczące redukcji:

−

kontroli końcowej,

−

braków,

−

reklamacji, roszczeń gwarancyjnych,

−

kosztów produkcji,

−

chaotycznych działań w ramach zarządzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przez pojęcie akredytacji należy rozumieć procedurę w wyniku, której upoważniona

jednostka organizacyjna oficjalnie uznaje, że pewna jednostka organizacyjna lub osoba jest
kompetentna do wykonywania określonych zadań.

Natomiast notyfikacja jest to zgłoszenie jednostki autoryzowanej przez właściwego

ministra ds. Gospodarki do Komisji Unii Europejskiej; notyfikacja jest ogłaszana
w Monitorze Polskim.

Certyfikacja dobrowolna dotyczy m.in. następujących systemów zarządzania:

−

systemu zarządzania jakością (PN-EN ISO 9001:2001),

−

systemu zarządzania środowiskowego (PN-EN ISO 14001:2005),

−

systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (PN-N -18001:2004),

−

systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji (PN-I-07799-2:2005),

−

system odpowiedzialności społecznej (S.A. 8000).

Certyfikacja dobrowolna dotycząca wyrobu [21]

Certyfikacja  na  znak  bezpieczeństwa  „B”  –  potwierdza,  że  dany
wyrób  używany  zgodnie  z  zasadami  określonymi  przez
producenta,  nie  stanowi  zagrożenia  dla  życia,  zdrowia,  mienia
i środowiska.  Podstawą  certyfikacji  są  Polskie  Normy  w  tym
polskie  normy  zharmonizowane  z  dotyczącymi  danego  wyrobu
dyrektywami.

Certyfikat  na  znak  jakości  „Q”  –  potwierdza,  że  wyrób  spełnia
wymagania  zawarte  w  kryteriach  stanowiących  podstawę  do
wydania  certyfikatu  i  charakteryzuje  się  ponadstandardową
jakością,  walorami  użytkowymi,  ergonomicznymi,  zdrowotnymi,
w tym także niższą nić przeciętne materiało – i energochłonnością.
Podstawą  certyfikacji  są  kryteria  ustalone  przez  jednostkę
certyfikującą.

Certyfikat na znak ekologiczny EKO – potwierdza spełnienie przez
wyrób wymagań zawartych w kryteriach stanowiących podstawę
do wydania certyfikatu i nie powodowanie negatywnych skutków
dla środowiska i zdrowia w trakcie całego życia wyrobu. Podstawą
certyfikacji są polskie normy oraz przepisy państwowe.

Certyfikat zgodności z Polska Normą – oznacza spełnienie
wymagań

określonych

Polskiej

Normie

wymienionej

w certyfikacie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znak CE dotyczy pewnych grup wyrobów, zwłaszcza tych, które mogą stanowić

zagrozenie dla zdrowia, mienia, środowiska. Uzyskanie znaku jest podstawą dyrektywy
zawierającej wymagania zasadnicze, których spełnienie jest warunkiem wprowadzenia do
obrotu.

Podstawą certyfikacji na znak zgodności CE wyrobów i usług, są krajowe

i międzynarodowe normy.

Przykłady polskich jednostek certyfikujących:

−

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S. A.,

−

Polski Rejestr Statków S.A.,

−

Zakład Systemów Jakości i Zarządzania.
Zagraniczne jednostki certyfikujące:

−

TÜV Nord (TÜV Nord + RW TÜV),

−

TÜV CERT,

−

KEMA Quality.

Polskie Centrum Akredytacji

Polskie Centrum Akredytacji jest krajową jednostką akredytującą upoważnioną do

akredytacji

jednostek

certyfikujących,

kontrolujących,

laboratoriów

badawczych

I wzorujących oraz innych podmiotów prowadzących oceny zgodności i weryfikacje na
podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. 2004,
Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.).

Akredytację jednostek certyfikujących przeprowadza się zgodnie z wymaganiami

Polskiej Normy PN-EN 45010:2000 „Wymagania ogólne dotyczące oceny i akredytacji
jednostek certyfikujących”.

Kryteria akredytacji są następujące:

−

jednostki certyfikujące wyroby PN-EN 45011:2000,

−

jednostki certyfikujące systemy PN-EN 45012:2000,

−

jednostki certyfikujące personel PN-EN 45013:2000.

Akredytację jednostek kontrolujących przeprowadza się zgodnie z wymaganiami TR

17010:1998 „Ogólne wymagania dla jednostek przeprowadzających akredytacje jednostek
kontrolujących”. Kryterium akredytacji jest PN-EN 45004:1998.

Akredytacja laboratorium badawczego i pomiarowego przeprowadza się zgodnie

z wymaganiami PN-EN 45003:2000. Kryterium akredytacji jest PN-ISO/IEC 17025:2001.

Czynniki warunkujące sukces we wdrożeniu systemu zarządzania jakością:

−

zaangażowanie naczelnego kierownictwa,

−

podjęcie decyzji o potrzebie skorzystania z pomocy konsultanta z zewnątrz,

−

powołanie osoby odpowiedzialnej za nadzorowanie prac wdrożeniowych,

−

konieczność wykorzystania umiejętności wielu osób,

−

opracowanie harmonogramu wdrożenia,

−

realizacja harmonogramu, opracowanie dokumentacji systemowej,

−

wdrożenie dokumentacji systemowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Terminologia związana z procesem certyfikacji

Audyt wstępny – wymóg normy ISO 14001.

Audyt certyfikacyjny - wykorzystuje takie narzędzia jak: wywiady, analizy i obserwacje

działania systemu. W trakcie tego procesu oceniamy stopień zgodności opracowania
I wdrożenia systemu/ów zarządzania w Organizacji z wymogami norm.

Audyty sprawdzające/okresowe – mają za zadanie monitorowanie procesu ciągłej

poprawy wszystkich wewnętrznych elementów systemu/ów zarządzania.

Audyt recertyfikacyjny – potwierdzający ważność certyfikatu.

Firmy powinny wdrożyć, utrzymywać i doskonalić systemy zarządzania, jeżeli chcą:

−

być postrzegane jako nowocześnie zarządzane,

−

zwracające uwagę na satysfakcję klientów,

−

występować w przetargach,

−

utrzymać się na coraz trudniejszym rynku europejskim.

Obecnie certyfikat na zgodność systemu zarządzania jakością przestał być nowością i stał

się koniecznością.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest certyfikacja?
2.  Jakie korzyści daje firmie ceramicznej wdrożenie systemu zarządzania jakością?
3.  Jakich systemów dotyczy certyfikacja dobrowolna?
4.  Jaki jest zakres certyfikacji dobrowolnej dotyczącej wyrobu?
5.  Jaka jest rola Polskiego Centrum Akredytacji?
6.  Jakie czynniki warunkują sukces wdrożenia systemu zarządzania jakością?
7.  Na czym polega proces certyfikacji w Polsce?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj procedury ubiegania się o certyfikat przez laboratorium zakładowe firmy

produkującej wyroby ceramiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2)  wyszukać w Internecie jednostki certyfikujące,
3)  opisać proces certyfikacji laboratorium badawczego,
4)  wydrukować ćwiczenie i zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu oraz drukarką,

−

białe kartki A4,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Opracuj przebieg przeprowadzenia audytu wewnętrznego w zakładzie ceramicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  skorzystać z odpowiedniej normy,
2)  zaplanować i opracować działania auditowe,
3)  zaprezentować wyniki ćwiczenia i porównać z innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy,

−

papier A4.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić na czym polega certyfikacja?



2) uzasadnić konieczność wdrażania systemu zarządzania jakością przez

zakłady ceramiczne?



3) scharakteryzować działania audytowe?



4) scharakteryzować proces akredytacji laboratorium badawczego

i pomiarowego?



5) scharakteryzować normy w zakresie certyfikacji?



6) określić normy dotyczące akredytacji?



7) scharakteryzować korzyści wewnętrzne i zewnętrzne dla zakładu

ceramicznego z wdrożenia systemu zarządzania jakością?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Ustawa o systemie zgodności

4.9.1. Materiał nauczania

Dzień l maja 2004 roku przyniósł nową sytuację, ustawa o badaniach i certyfikacji

z 3 kwietnia 1993 roku została zniesiona, a tym samym obowiązkowa certyfikacja na znak
bezpieczeństwa.

Zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności wyrobów z wymaganiami

dotyczącymi ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska naturalnego tworzy ustawa z dn. 30
sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r. nr 204, poz.
2087 z późn. zm.).

Ustawa ta tworzy system oceny zgodności w powiązaniu z innymi aktami prawnymi.

Dyrektywy Nowego Podejścia są transponowane do polskiego porządku prawnego poprzez
ustawy oraz rozporządzenie wydawane na podstawie przepisów ustawy o systemie zgodności.

Ustawa ta stanowi m.in. podstawę do transpozycji Dyrektyw Starego i Nowego

Podejścia.

Dyrektywy Starego Podejścia obejmują konkretne wyroby, a odnoszące się do nich

wymagania jak i sposób przeprowadzenia badań określają w sposób szczegółowy. Mają one
charakter nakazowy.

Większość Dyrektyw Nowego Podejścia określa wymagania związane z bezpieczeństwem

użytkowania wyrobów, czyli z eliminacją zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi i zwierząt,
mienia i środowiska.

Dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowitej harmonizacji, a postanowienia

tych Dyrektyw zastępują wszystkie odpowiednie przepisy krajowe, które powinny być
uchylone.

Dyrektywy Nowego Podejścia są skierowane do Państw Członkowskich, które mają

obowiązek przenieść je we właściwy sposób na poziom ich ustawodawstwa krajowego.

Na system oceny zgodności składają się następujące elementy:

−

Ustawy horyzontalne,

−

Akty krajowe transponujące prawo unijne  (Polskie akty prawne transponujące do prawa
krajowego  prawodawstwo  unijne  zwane  „acquis  communautaire”  –  wspólnotowy
dorobek  prawny.  Są  to  głównie  Dyrektywy  Starego  oraz  Nowego  i  Globalnego
Podejścia),

−

Akty krajowe własne.

W prawie unijnym występują następujące akty prawne:

−

Rozporządzenia – akty najwyższej rangi, obowiązują bezpośrednio wszystkie państwa
członkowskie, nie wymagają transpozycji,

−

Dyrektywy  –  obowiązują,  co  do  celu,  wymagają  przeniesienia  do  prawa  krajowego
(Występują  przypadki  zamienności  Dyrektyw  tzw.  Starego  Podejścia  z  innymi  aktami,
np.  w  przypadku  przemysłu  motoryzacyjnego  z  Regulaminami  Europejskiej  Komisji
Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (Regulaminy EKG ONZ),

−

Decyzje – obowiązują państwa członkowskie, do których są adresowane,

−

Zalecenia – nie są obligatoryjne z wyjątkiem przypadków, gdy stanowią interpretacje
dyrektyw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jednolity: Dz. U.

2004 r. nr 204, poz. 2087 z późn. zm.) określa:
1. Zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności z zasadniczymi i szczegółowymi

wymaganiami dotyczącymi wyrobów.

2. Zasady i tryb udzielania akredytacji oraz autoryzacji.
3. Sposób zgłaszania Komisji Europejskiej i państwom członkowskim Unii Europejskiej

autoryzowanych jednostek oraz autoryzowanych laboratoriów.

4. Zadania Polskiego Centrum Akredytacji.
5. Zasady działania systemu kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu.

Ustawa składa się z 9 działów:

1. Przepisy ogólne.
2.

Zasady funkcjonowania oceny zgodności wyrobów z zasadniczymi i szczegółowymi

wymaganiami.

Akredytacja, autoryzacja oraz notyfikacja.

4. Centrum Akredytacji.
5.

Opłaty.

System kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu.

Odpowiedzialność karna.

8. Zmiany w przepisach obowiązujących.
9. Przepisy przejściowe i końcowe.

Odpowiedzialność instytucjonalna w zakresie systemu oceny zgodności obejmuje:

−

Ministerstwa
Odpowiedzialne są według właściwości za transpozycję (przeniesienie) i implementację

(wdrożenie)  Dyrektyw  unijnych  oraz  za  autoryzację  i  nadzór  nad  jednostkami  oceny
zgodności.  Notyfikacji  jednostek  oceny  zgodności  Komisji  Europejskiej  i  państwom
członkowskim  Unii  Europejskiej  dokonuje  centralnie  Ministerstwo  Gospodarki  i  na
podstawie autoryzacji udzielonych przez nie samo i przez inne Ministerstwa.

−

Polskie Centrum Akredytacji
Odpowiedzialne jest za ocenę kompetencji technicznych jednostek oceny zgodności

I nadzór nad jednostkami akredytowanymi.

−

Polski Komitet Normalizacyjny
Odpowiedzialny jest za transpozycję norm zharmonizowanych przyporządkowanych do

poszczególnych dyrektyw do zbioru Polskich Norm.

−

Jednostki notyfikowane
Odpowiedzialne są za ocenę zgodności wyrobów w procedurach oceny zgodności

przewidujących udział tzw. trzeciej strony.

−

Nadzór rynku
Odpowiedzialny jest za kontrolę stosowania wymagań określonych w Dyrektywach

wyrobów po wprowadzeniu ich do obrotu.

Unijny system oceny zgodności wyrobów oparty jest o akty prawne krajowe, własne

i krajowe będące transpozycją prawa unijnego (a są to głównie Dyrektywy Starego, Nowego
i Globalnego Podejścia oraz decyzje).

System oceny zgodności wyrobów ma zagwarantować dopuszczanie do obrotu na

Jednolitym Rynku UE tylko wyrobów spełniających wymagania unijnych aktów prawnych,
które dotyczą głównie aspektów bezpieczeństwa użytkowania wyrobów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka ustawa reguluje przepisy w zakresie funkcjonowania systemu oceny zgodności

wyrobów z wymaganiami dotyczącymi ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska
naturalnego?

2.  Co reguluje ustawa o systemie zgodności?
3.  Jakie działy zawiera ustawa o systemie zgodności?
4.  Jakie instytucje są odpowiedzialne za nadzór w zakresie systemu oceny zgodności?
5.  Jaka jest różnica między Dyrektywami Starego i Nowego Podejścia?
6.  Co składa się na system oceny zgodności?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z Ustawą o systemie zgodności, a następnie scharakteryzuj główne jej działy.

a) Przepisy ogólne:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

b) Zasady funkcjonowania oceny zgodności wyrobów z zasadniczymi

i szczegółowymi wymaganiami:

−

......................................................................................................................................................................................

−

......................................................................................................................................................................................

c) Akredytacja, autoryzacja oraz notyfikacja:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

d) Centrum Akredytacji:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

e) Opłaty:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

f) System kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

g) Odpowiedzialność karna:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

h) Zmiany w przepisach obowiązujących. Przepisy przejściowe i końcowe:

−

.....................................................................................................................................................................................

−

.....................................................................................................................................................................................

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać wskazaną ustawę i wypisać zagadnienia dotyczące poszczególnych jej działów,
2) zaprezentować na forum grupy wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura wskazana przez nauczyciela,

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Każdemu z pojęć oznaczonych literami przyporządkuj odpowiednie określenie

oznaczone liczbą:

..............
..............
..............
..............

(a) Nadzór rynku
(b) Rozporządzenia
(c) Polskie Centrum Akredytacji
(d) Dyrektywy Starego Podejścia

1. Akty najwyższej rangi, obowiązują bezpośrednio wszystkie państwa członkowskie, nie

wymagają transpozycji.

2. Jednostka

odpowiedzialna

transpozycję

norm

zharmonizowanych

przyporządkowanych do poszczególnych dyrektyw do zbioru Polskich Norm.

3. Obejmują konkretne wyroby, a odnoszące się do nich wymagania jak i sposób

przeprowadzenia badań określają w sposób szczegółowy. Mają one charakter nakazowy.

4. Akty o charakterze nieobligatoryjnym.
5. Jednostka odpowiedzialna za ocenę zgodności wyrobów w procedurach oceny zgodności

przewidujących udział tzw. trzeciej strony.

6. Odpowiedzialny jest za kontrolę stosowania wymagań określonych w Dyrektywach

wyrobów po wprowadzeniu ich do obrotu.

7. Obejmują konkretne wyroby, a odnoszące się do nich wymagania jak i sposób

przeprowadzenia badań określają w sposób szczegółowy. Mają one charakter
dobrowolny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać pojęcia oznaczone literami oraz ponumerowane definicje,
2) przyporządkować każdemu z pojęć oznaczonych literami odpowiednie określenie

oznaczone liczbą,

3) porównać otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować

najważniejszy

akt

prawny

zakresie

funkcjonowania systemu oceny zgodności wyrobów z wymaganiami
dotyczącymi ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska naturalnego?



2) scharakteryzować przepisy karne i kary pieniężne?



3) scharakteryzować odpowiedzialność instytucjonalną w zakresie

systemu oceny zgodności?



4) określić akty prawne prawa unijnego ?



5) określić w jaki sposób dyrektywy Nowego Podejścia są transponowane

do polskiego porządku prawnego?



6) wyjaśnić różnice między dyrektywami Starego i Nowego Podejścia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Przepisy dotyczące znakowania wyrobów

4.10.1. Materiał nauczania

W krajowym i światowym systemie gospodarczym funkcjonują znaki, których nie zalicza

się do kategorii  marek czy znaków towarowych. Są to oznaczenia  lub inaczej  mówiąc znaki.
Rozmieszczenie znaków na opakowaniach zależy od przeznaczenia produktu, jego wielkości,
kształtu oraz uwarunkowań o charakterze estetycznym  i reklamowym.  Znakowanie towarów
(labeling)  związane  jest  z  wymogami  prawnymi  wobec  produktu  w  sferze  bezpieczeństwa,
ekologii, marketingu oraz higieny.

Na opakowaniach produktów powszechnie spotyka się różnego rodzaju oznaczenia.

Oznaczenia  w  formie  słów,  znaków  i  symboli  są  nieodłącznym  elementem  etykiet
opakowaniowych.  Znaki  na  etykiecie  lub  produkcie  pełnią  różnorodne  funkcje  –  przede
wszystkim  informują  o produkcie  i  identyfikują  go.  Dodatkowo  wyróżniają  produkt
i w pewnych  wypadkach  współtworzą  wizerunek  marki.  Czasami  mogą  tworzyć  również
wartość dodaną produktu (marki).

Niektóre ze znaków umieszczane na opakowaniu lub na produkcie dowartościowują

producenta i markę, a tym samym współtworzą pozytywny wizerunek i reputację
przedsiębiorstwa. W ten sposób wiele firm próbuje budować pozycję konkurencyjną, tworzyć
przyjazny wizerunek oraz nakłaniać do zakupów.

Znakowanie produktów różnego rodzaju oznaczeniami jest sposobem na komunikację

przedsiębiorstwa z otoczeniem i potencjalnymi konsumentami. Niektóre z oznaczeń są
obligatoryjne dla producentów i wynikają ze szczegółowych przepisów prawnych i norm
branżowych, inne są przez nich stosowane dobrowolnie.

Ważniejsze akty prawne, w których zawarte są przepisy dotyczące znakowania

produktów wprowadzanych na rynek:

−

Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Z 1999 r. Nr 101, poz. 1178 ze zm.)

−

Ustawa o systemie oceny zgodności (Dz. U. Z 2002 r. Nr 166, poz. 1360 ze zm.)
I rozporządzenia dotyczące zasadniczych wymagań dla poszczególnych grup produktów

−

Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Z 2001 r. Nr 63, poz.
634)

−

Ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. Z 2001 r. Nr 5, poz.
44)

−

Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Z 2001 r. Nr 11, poz. 84)

−

Ustawa o cenach (Dz. U. Z 2001 r. Nr 97, poz. 1050 ze zm.)

−

Ustawa o towarach paczkowanych (Dz. U. Z 2001 r. Nr 128, poz. 1409 ze zm.)

−

Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Z 2001 r. Nr 63, poz. 638
ze zm.)

−

Rozporządzenie w sprawie znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji
dodatkowych (Dz. U. Z 2002 r. Nr 220, poz. 1856)

−

Rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad uwidaczniania cen towarów i usług oraz
sposobu oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży (Dz. U. Z 2003 r. Nr
229, poz. 2287)
oraz wydane na ich podstawie przepisy wykonawcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy, które muszą znaleźć się na produkcie to:

−

adres i nazwa producenta:
Podstawowe obowiązki dotyczące znakowania towarów wynikają wprost z prawa

działalności  gospodarczej  (Dz.  U  z  1999  r.  nr  101,  poz.  1178  ze  zm.).  Art.  12  tej  ustawy
nakazuje  zamieszczać  na  towarach  bądź  ich  opakowaniach  oznaczenie  przedsiębiorcy
będącego  producentem  towaru  i  jego  adres.  Niezbędne  jest  też  podanie  nazwy  towaru  oraz
oznaczeń  i informacji  wymaganych  innymi  przepisami.  Przepisów  tych  jest  bardzo  dużo  -
niektóre dotyczą poszczególnych produktów, inne wielu różnych grup towarów.

−

cena na towarze
Sprzedawca musi podać cenę sprzedaży towaru oraz jego cenę jednostkową. Regulują to:

ustawa  o  cenach  (Dz.  U  nr  97,  poz.  1050  ze  zm.)  oraz  rozporządzenie  ministra  finansów
w sprawie szczegółowych zasad uwidaczniania cen towarów i usług oraz sposobu oznaczania
ceną  towarów  przeznaczonych  do  sprzedaży (Dz.  U  nr  99,  poz. 894  ze  zm.).  Zasadniczo  na
towarach  przeznaczonych  do  sprzedaży detalicznej cena  powinna  być  podana  na  wywieszce
oraz  bezpośrednio  na  każdej  sztuce  lub  pojedynczym  opakowaniu  w  taki  sposób,  by  nie
można  było  łatwo  usunąć  tego  oznaczenia.  Wyjątki  od  tej  zasady  dotyczą  sklepów
samoobsługowych.  W  sklepach  towary  muszą  być  zaopatrzone  w  wyraźnie  widoczną
wywieszkę  (etykieta,  tabliczka  lub  plakat)  z  wydrukowanymi  lub  napisanymi  odręcznie
aktualnymi:

−

ceną ogólną sprzedaży oraz ceną jednostkową wraz z jednostką miary, do której się ona
odnosi,

−

nazwą produktu.

Część obowiązków przedsiębiorców dotyczących znakowania produktów wynika

z ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej (Dz. U z 2002 r. nr 141, poz.
1176 z późniejszymi zmianami).

Zgodnie z nią sprzedawca, co wynika z Prawa działalności gospodarczej, musi określić

także:

−

kraj pochodzenia,

−

znak bezpieczeństwa lub znak zgodności, wymagane odrębnymi przepisami,

−

dane o dopuszczeniu do obrotu w Polsce,

−

niekiedy określenie energochłonności produktu.

Informacje te, podobnie jak wymagane prawem działalności gospodarczej, powinny się

znaleźć  na  metce  bądź  etykiecie,  jeśli  towar jest  sprzedawany  w  opakowaniu  jednostkowym
lub  w  zestawie.  W  innych  przypadkach  wystarczy,  gdy  sprzedawca  umieści  w  miejscu
sprzedaży  informację  o  nazwie  towaru,  o  tym,  do  czego  on  służy,  oraz  wskaże  producenta
(importera) i kraj pochodzenia towaru.

−

znakowanie opakowań
Na opakowaniach towarów paczkowanych powinny się też znaleźć inne oznaczenia -

z Ustawy o towarach paczkowanych (Dz. U z 2004 r. nr 49, poz. 465) wynika obowiązek
podania nominalnej ilości produktu i oznaczenia paczkującego, trzeba podać jego nazwę
i adres. Paczkujący może oznaczać towary znakiem "e". Oznacza to, że podczas paczkowania
był stosowany system kontroli wewnętrznej dotyczący ilości towaru paczkowanego.

Zgodnie z normą PN-90/0-79251 (Opakowania jednostkowe z zawartością. Znaki

i znakowanie. Wymagania podstawowe), wyróżnia się następujące rodzaje oznaczeń:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oznaczenia identyfikacyjne

Oznaczenia identyfikacyjne (zasadnicze) identyfikują producenta z towarem. Wskazują

na  zasadnicze  zastosowanie  wyrobu,  pochodzenie  towarów, określają  nazwę  producenta  lub
pośrednika  (dystrybutora).  Ponadto  są  dość  powszechnie  stosowane  w  celu  odróżnienia
produktów  od  podobnych,  oferowanych  przez  konkurencję.  Oznaczenia  identyfikacyjne
często występują obok nazwy marki i mogą wskazywać na pochodzenie geograficzne.

W polskim prawodawstwie zgodnie z obowiązującą ustawą o prawie własności

przemysłowej  (Dz.  U.  z  2001  r.  Nr  49,  poz.  508,  art.  174)  istnieje  definicja  oznaczeń
geograficznych. Są to oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy
miejsca,  miejscowości,  regionu  lub  kraju,  których  zadaniem  jest  identyfikacja  towaru,  jako
pochodzącego  z  tego  terenu.  Odnosi  się  to  do  towarów,  gdy  określona  jakość  lub  cechy
towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu kraju.

Przykładami tego typu oznaczeń, stanowiących jednocześnie markę produktu są:

Ceramika Paradyż, Ceramika Tubądzin, Ceramika Opoczno.

Oznaczenia informacyjne

Oznaczenia informacyjne określają cechy produktu, jego skład, nazwę rodzajową,

gatunek, klasę, inne stopnie jakości. Do oznaczeń informacyjnych powszechnie spotykanych
na wyrobach zalicza się:

−

znaki jakości – np. znak jakości „Q”, Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001;
TŰV CERT itp.,

−

znaki zgodności z normami – np. Polską Normą (PN), Keymark (znak klucza) – oznacza
zgodność z normami europejskimi, nadawany jest przez Europejski Komitet Normalizacji
(CEN) oraz Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej (CENELEC),

−

znaki bezpieczeństwa – oznaczają, że wyrób jest bezpieczny w użytkowaniu – np. B
(duża litera B w odwróconym trójkącie), znak bezpieczeństwa produkcji żywności:
informacja o wdrożonym w firmie systemie HACCP, znak CE zakłada, że jest to produkt
bezpieczny dla ludzi i środowiska.
Ponadto oznaczenia informacyjne zawierają informacje o składzie wyrobu, sposobie jego

użycia,  dacie  produkcji,  numerze  serii  produkcyjnej,  okresie  przydatności  do  spożycia,
zawartości  netto,  cenie,  kraju  pochodzenia,  numerze  normy,  według  której  został
wyprodukowany,  dodatkowo  mogą  być  opatrzone  znakiem  kontroli  jakości  i  numerem
pakowacza wyrobu, oznaczeniem kodowym EAN i UPN.

Oznaczenia manipulacyjne

Na produktach można również spotkać oznaczenia manipulacyjne, które wskazują na

sposób obchodzenia się z towarem. Oznaczenia mogą występować na opakowaniu
jednostkowym lub transportowym.

Do znaków tych (pierwszy z nich dotyczy tylko opakowań jednostkowych, pozostałe

odnoszą się do opakowań transportowych) zaliczamy:

−

„Tu otwierać” – symbol nożyczek,

−

„Ostrożnie kruche” – symbol kieliszka,

−

„Chronić przed wilgocią” – symbol parasola i deszczu,

−

„Chronić przed nagrzewaniem / ciepłem” – symbol słońca nad budynkiem.

Oznaczenia niebezpieczeństwa

Znaki ostrzegające przed niebezpieczeństwem spotyka się na opakowaniach

jednostkowych

opakowaniach

transportowych

dostosowanych

przepisów

międzynarodowych: RID – regulaminu międzynarodowego przewozu koleją materiałów
niebezpiecznych i ADR – umowy europejskiej, dotyczącej przewozu drogowego materiałów
niebezpiecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W związku z powyższymi umowami oraz zgodnie z PN-90/0-79251 należy stosować:

−

znak „materiały wybuchowe” – symbol wybuchu na pomarańczowym tle,

−

znak „materiały ciekłe zapalne” – symbol czarnego płomienia na czerwonym tle,

−

znak „materiały wydzielające gazy zapalne przy zetknięciu z wodą” – symbol czarnego
płomienia na niebieskim tle.

Znaki bezpieczeństwa informują o substancjach szkodliwych i niebezpiecznych dla

zdrowia i środowiska, znajdujących się w opakowaniach. Jednocześnie wskazują na
niezbędne środki ostrożności, jakie należy podejmować w czasie ich transportu,
magazynowania i użytkowania.

Oznaczenia reklamowe

Oznaczenia reklamowe pełnią funkcję reklamową i promocyjną. Ich celem jest

przekonanie konsumenta o wyjątkowości produktu, zachęcenie do zakupu oraz wyróżnienie
się spośród produktów konkurencyjnych.

Do najczęściej spotykanych oznaczeń reklamowych zalicza się: Etykieta „Made in

Europe”, Godło „Teraz Polska”.

Oznaczenia ekologiczne

Wyróżniającą funkcję znaków posiadają oznaczenia ekologiczne. Ich zadaniem jest

pokazanie, że oferowany produkt posiada pewne unikatowe cechy. Oznaczenia ekologiczne
w sposób pozytywny wyróżniają produkt świadcząc o tym, że spełnia on kryteria
poszanowania środowiska, zarówno z punktu widzenia wszystkich obowiązujących norm, jak
i oceny jego uciążliwości dla środowiska naturalnego.

Różnorodność stosowanych oznaczeń i etykiet ekologicznych jest duża. Prawie każdy

kraj wykształcił własne nazewnictwo i symbolikę znaków.

Znaki ekologiczne posiadają kilka rodzajów etykiet ekologicznych:

−

etykiety  informujące  o  rodzaju  tworzywa,  którego  użyto  do  produkcji  produktu  lub
opakowania:  PET,  HDPE,  PVC,  LDPE,  PP,  PS,  OTHER.  Symbolem  graficznym  są
w tym  wypadku  trzy  zawracające  strzałki,  tworzące  trójkąt,  w  którego  środku  znajduje
się cyfra od 1 do 7 informująca o rodzaju tworzywa: np. 1 to PP – polipropylen, 7 – inne,

−

etykiety sygnalizujące możliwość ponownego przetworzenia opakowania. Symbol
przedstawia dwie, skierowane przeciwnie, poziome strzałki,

−

etykiety informujące o ekologicznym charakterze produktu lub opakowania.

Do najbardziej znanych znaków ekologicznych zaliczamy:

−

znaki oznaczające możliwość powtórnego przetworzenia opakowania (recyklingu):
wizerunek trzech strzałek w kształcie trójkąta z owalnymi krawędziami,

−

znaki i certyfikaty: „Firma przyjazna środowisku”, „Promotor ekologii”, „Produkt
ekologiczny” i inne.
Ekologiczne znaki nie należą do znaków towarowych, są jedynie oznaczeniami

odróżniającymi  produkt  od  produktów  konkurencyjnych.  Dowodzą,  że  kupowany  towar
spełnia  kryteria  ekologiczne.  Umieszczony  na  opakowaniu  lub  produkcie  kształtuje
wizerunek  znaku  towarowego,  jako  przyjaznego  środowisku  i  tworzy  dodatkowe pozytywne
skojarzenia.

Każda firma, w tym również zakłady ceramiczne powinny podporządkować się

i stosować przepisy dotyczące znakowania wyrobów. Świadczy to, że wyrób jest zgodny
z wymaganiami norm, jest informacją, że wyrób i proces jego wytwarzania podlega
nadzorowi niezależnemu od producenta. Oznacza, że producenta można obdarzyć zaufaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie akty prawne regulują przepisy dotyczące znakowania wyrobów?
2.  Jakie są rodzaje oznaczeń wyrobów?
3.  Jaki jest cel znakowania produktów?
4.  Jakie informacje muszą znaleźć się na wyrobie?
5.  Co to jest znakowanie towarów?
6.  Jakie są korzyści ze stosowania oznaczenia wyrobu znakiem zgodności?
7.  Jakie są oznaczenia ekologiczne wyrobów?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, co oznaczają przedstawione znaki [21].

___________________________

_____________________

___________________________

_____________________

___________________________

_____________________

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać w Internecie oznaczenia wyrobów,
2)  zapisać, co oznaczają powyższe znaki,
3)  zaprezentować wyniki ćwiczenia i porównać z innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w odpowiednich źródłach informacje o zakładach ceramicznych stosujących

poniższe oznaczenia produkowanych wyrobów ceramicznych.

Rodzaj oznaczenia

wyrobu

Trzy przykłady zakładów ceramicznych

−

identyfikacyjne

……………………………………………………………

−

informacyjne

……………………………………………………………

−

manipulacyjne

……………………………………………………………

−

niebezpieczeństwa

……………………………………………………………

−

reklamowe

……………………………………………………………

−

ekologiczne

……………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać w Internecie, katalogach i prospektach firmowych oznaczenia wyrobów,
2)  uzupełnić tabelę,
3)  zaprezentować wyniki ćwiczenia i porównać z innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

katalogi i prospekty firmowe.

Ćwiczenie 3

Dokonaj specyfikacji wyrobów ceramicznych opierając się na przepisach dotyczących

znakowania wyrobów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać jeden dowolny wyrób ceramiczny,
2) sporządzić specyfikację wybranego przez siebie wyrobu ceramicznego korzystając

z przepisów dotyczących znakowania wyrobów,

3) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

ustawy i rozporządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, jak należy zgodnie z przepisami prawa oznakować wyrób

ceramiczny?



2) określić cel znakowania wyrobów?



3) scharakteryzować zakłady ceramiczne, które wykorzystują różne

rodzaje oznaczeń swoich wyrobów?



4) scharakteryzować poszczególne oznaczenia informacyjne na wyrobach?



5) scharakteryzować przepisy dotyczące znakowania wyrobów?



6) określić, jakie informacje muszą znaleźć się na wyrobie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Dopuszczenia wyrobów do

obrotu i

powszechnego

stosowania. Deklaracje producenta, odpowiedzialność za
wyrób

4.11.1. Materiał nauczania

Zasady wprowadzania wyrobu do obrotu

Unia Europejska lansuje nowe podejście do harmonizacji technicznej i globalne podejście

do oceny zgodności. Od 1987 r. wprowadzanych jest stopniowo w życie 21 dyrektyw,
przyjętych na podstawie nowego i globalnego podejścia.

Dyrektywy te mają podwójny cel: ustanowienie równych zasad swobodnego obrotu

produktów na rynku wewnętrznym i zagwarantowanie wysokiego poziomu ochrony.
Wspólnym elementem tych przepisów jest to, że są one ograniczone do przyjęcia wymagań
zasadniczych, definicji właściwych procedur oceny zgodności i wprowadzenia oznaczeń CE.

Działalność gospodarcza i przemysł mają do dyspozycji największy możliwy wybór

sposobu wypełnienia swoich zobowiązań. Europejskie urzędy normalizacyjne mają za
zadanie określić specyfikacje techniczne, które zapewniają jednolity sposób wywiązania się
z tych zobowiązań

Harmonizacja techniczna jest jednym z kluczowych etapów tworzenia wewnętrznego

rynku towarów.

Dzięki harmonizacji określonych specyfikacji produktów UE eliminuje bariery handlowe

pomiędzy  państwami  członkowskimi.  Swobodny  przepływ  w  ramach  rynku  wewnętrznego
dozwolony  jest  w  przypadku  towarów  spełniających  wymagane  normy.  Daje  to
przedsiębiorcom  dostęp  do  rynku  w  całej  UE,  upraszcza  procedury  i  redukuje  koszty,  przy
równoczesnym zapewnieniu interoperacyjności i wysokich standardów bezpieczeństwa.

W związku z nadal słabymi wynikami pokonywania barier technicznych w zakresie

swobodnego przepływu towarów, w 1985 r. zostało przyjęte do normalizacji i harmonizacji
technicznej tzw. Nowe Podejście (NP).

Nowe Podejście oparte jest na następujących zasadach:

−

harmonizowane przepisy prawne powinny być ograniczone do podstawowych wymagań
zawartych w dyrektywach NP,

−

szczegółowe wymagania techniczne bezpieczeństwa będą zawarte w europejskich
zharmonizowanych normach, opracowywanych przez niezależne europejskie organizacje
normalizacyjne,

−

stosowanie zharmonizowanych norm jest dobrowolne,

−

zakłada się domniemaną zgodność wyrobu z podstawowymi wymogami bezpieczeństwa,
zawartymi w odpowiednich dyrektywach, jeżeli wyrób jest wytwarzany zgodnie
z właściwymi normami zharmonizowanymi.

Z powyższych zasad wynika, że w swobodnym przepływie wyrobów na jednolitym

Rynku europejskim mogą uczestniczyć tylko wyroby spełniające wymagania bezpieczeństwa,
określone  w  dyrektywach  Nowego  Podejścia.  Natomiast  wytwórca  przy  wprowadzaniu
wyrobów do obrotu może, w celu wypełnienia wymagań dyrektywy, posłużyć się przy ocenie
zgodności  normami  zharmonizowanymi.  Tak,  więc  norma  zharmonizowana  z  dyrektywą
dotyczącą  bezpieczeństwa  wyrobu,  chociaż  jest  dobrowolna,  jednak  stanowi  podstawę
odniesienia do oceny wyrobu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozwinięciem zasad Nowego Podejścia stało się przyjęte w 1989r. tzw. Globalne

Podejście (GP) do badań i certyfikacji wyrobów będących przedmiotem obrotu na Jednolitym
Rynku.  Istotą  tego  podejścia  miało  się  stać  ujednolicenie  zasad  oceny  wyrobów  przez
stworzenie  tzw.  modułów  oceny  zgodności  w  zakresie  fazy  projektowania  i  wytwarzania
wyrobów  oraz  określenie  procedur  oceny  zgodności  i  sposobów  ich  stosowania  podczas
spełniania europejskich wymagań, co do bezpieczeństwa i standardów jakości wyrobów.

A także określenie kryteriów używania oznakowania CE, symbolizującego europejską

zgodność w zakresie ujednolicenia standardów technicznych.

Pojawiła się również potrzeba promowania porozumień w obszarach badań i certyfikacji

oraz stosowania norm EN ISO 9000 do systemów jakości wytwórców i norm EN-45000 do
organizacji prowadzących ocenę zgodności wyrobu.

W ocenie zgodności produktów z podstawowymi wymaganiami dyrektyw występuje

osiem modułów. Kolejne litery modułów (od A do H) oznaczają coraz większą złożoność
procedury oceny zgodności.

Moduł A oznacza najprostszą procedurę wewnętrznej kontroli produkcji, czyli deklarację

producenta, że jego produkt jest zgodny z podstawowymi wymaganiami konkretnej
dyrektywy, a deklaracja ta jest umieszczana w dokumentacji dołączonej do wyrobu.

Moduł B wymaga już uzyskania świadectwa potwierdzającego właściwości modelu.

Rozszerzeniem tej procedury jest moduł C, kiedy producent deklaruje zgodność produktu
z modelem.

Dodatkowo deklaracja ta może być uzupełniona testowaniem produktu przez

notyfikowaną jednostkę certyfikacyjną (moduł F) bądź kontrolą zgodności procesu produkcji
z wymogami norm europejskich EN – ISO 9002 (moduł D) oraz ISO – 9003 (moduł E).

Przy pełnej kontroli jakości – w zakresie modułu H – system projektowania produktu

oraz

organizacja

produkcji

musi

spełniać

wszystkie

kryteria

przewidziane

w zharmonizowanej normie EN ISO 9001.

Badaniem czy proces projektowania i produkcji odpowiada tej normie zajmują się

jednostki notyfikowane przez państwa członkowskie.

Wybór modułu zależy od stopnia skomplikowania wyrobu i poziomu zagrożenia podczas

jego użytkowania. Wszystkie dyrektywy Nowego Podejścia wykorzystują rozwiązania
modelowe.

Ocena zgodności sprowadza się faktycznie do trzech faz:

−

deklaracja producenta, który potwierdza, że jego wyrób spełnia jedno (lub więcej)
wymaganie określonego standardu,

−

przeprowadzenie testu, który ma określić poziom bezpieczeństwa produktu i kończy się
wydaniem przez producenta lub niezależne laboratorium specjalnego raportu,

−

uzyskanie certyfikatu, stwierdzającego, że producent wytwarza produkt odpowiadający
wymaganiom określonego standardu.

Krajowe instytucje, upoważnione do wydawania oceny zgodności z zasadniczymi

wymogami  bezpieczeństwa  i  standardów  jakości  wyrobów lub  nadawania związanego z tym
znaku  muszą  być  notyfikowane  w  Komisji  Europejskiej  przez  dane  państwo  członkowskie.
Ich lista dla każdej dyrektywy znajduje się w Dzienniku Urzędowym UE.
Obowiązkowy  znak  CE  uzyskany  przez  wyroby  przemysłowe  przed  wprowadzeniem  na
rynek,  oznacza,  że  są  one  wytworzone  zgodnie  z  zasadniczymi  wymaganiami  dyrektyw
i objęte procedurą  jednego  z wymienionych wyżej  modułów. Umieszczenie tego oznaczenia
na  wyrobie  oznacza  deklarację  odpowiedzialności  producenta  i  sprzedawcy  za
bezpieczeństwo i standardy techniczne oferowanego towaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki podejmowane wobec wyrobów nie spełniających wymagań zasadniczych

Jeśli zostanie stwierdzone, że produkt sprzedawany na rynku nie odpowiada

podstawowym standardom, to do obowiązku państwa członkowskiego należy podjęcie
działań prowadzonych do wycofania go z rynku.

Podstawową zasadą obowiązującą w systemie nadzoru rynku jest pierwszeństwo

dobrowolnych działań przedsiębiorcy przed działaniami podejmowanymi przez organ. Organ
prowadzący postępowanie wyznacza przedsiębiorcy termin na usunięcie niezgodności
wyrobu z wymaganiami zasadniczymi, o ile jest to możliwe, lub wycofanie wyrobu z obrotu.
Gdy przedsiębiorca nie skorzysta z tych możliwości, organ nadzorujący rynek może:

−

nakazać wycofanie wyrobu z obrotu, które może być połączone z nadzorem odkupienia
wyrobu od posiadaczy,

−

zakazać dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy,

−

ograniczyć dalsze przekazywanie wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy,

−

nakazać stronie postępowania powiadomienie konsumentów lub użytkowników wyrobu
o stwierdzonych niezgodnościach z zasadniczymi wymaganiami.

W przypadku, gdy niezgodność z zasadniczymi wymaganiami ma charakter

uniemożliwiający jej usunięcie, a wyrób jednocześnie stwarza poważne zagrożenia, organ
może nawet nakazać zniszczenie wyrobu na koszt przedsiębiorcy.

Polska ustawa o systemie oceny zgodności

W dniu 1 maja 2004r. Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej, a tym

samym uczestnikiem Jednolitego Unijnego Rynku Wewnętrznego, którego  jednym z  filarów
jest  swobodny  przepływ  towarów.  Towar  wprowadzony  legalnie  do  obrotu  w  jednym
państwie  Unii  może  bez  żadnych  przeszkód  podlegać  wymianie  w  innych  państwach
Wspólnoty.

Wszystkie firmy, nawet te, które działają tylko na polskim rynku muszą funkcjonować

według zasad obowiązujących na europejskim Jednolitym Rynku. Od 1 maja 2004 r. przestały
obowiązywać w Polsce dotychczasowe regulacje krajowe.

Europejskie zasady wprowadzania wyrobów do obrotu opierają się na dwóch

podstawowych regułach:

−

wyrób wprowadzony do obrotu musi być bezpieczny,

−

pełna odpowiedzialność za bezpieczeństwo wyrobu i spełnienie norm jakości spada na
tego, kto wprowadził wyrób na rynek, a w szczególności na wytwórcę.

Funkcjonujący w ramach UE system oceny zgodności wyrobów i zapewnienia

odpowiedniej jakości tworzą obecnie dwa podsystemy: dobrowolny i obowiązkowy.

Produkt jest badany i certyfikowany przez określoną instytucję standaryzacyjną albo sam

producent gwarantuje, że jego produkt spełnia wymogi odpowiedniego standardu
bezpieczeństwa i jakości towaru.

Obowiązkowa ocena zgodności wyrobów z normami zharmonizowanymi obejmująca

wszystkich  producentów  i  dystrybutorów,  ma  zagwarantować,  że  do  obrotu  zostały
dopuszczone  tylko  te  produkty,  które  są  bezpieczne  dla  zdrowia  i  życia  ludzi  oraz  nie
zagrażają  środowisku.  Producent,  który  wprowadza  produkt  na  rynek  musi  sprawdzić,  czy
podlega  on  dyrektywom  nowego  podejścia,  a  jeśli  produkt  odpowiada  zakresowi
obowiązującej dyrektywy, producent może się starać o ocenę zgodności swojego wyrobu z jej
wymaganiami. Przestrzeganie tych  standardów  jest warunkiem  sprzedaży towarów na rynku
europejskim.

Europejski Jednolity Rynek wyrobów podzielony jest na rynek regulowany prawnie oraz

na rynek nie uregulowany prawnie, czyli tzw. dobrowolny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procedura oceny zgodności pozwala producentom na zapewnienie, że ich produkty

spełniają wszystkie wymogi. Mogą oni następnie stosować oznaczenie „CE” na swoich
produktach.

W procedurze uczestniczą producenci towarów i/lub organizacje uprawnione do

przeprowadzania oceny zgodności – „jednostki notyfikowane”. To właśnie te organizacje
przeprowadzają testy zgodności.

Znak „CE” jest potwierdzeniem tego, że dany produkt spełnia wymogi wspólnotowe, za

co  odpowiedzialność  ponosi  producent.  Oznacza  on,  ze  produkt  odpowiada  wszelkim
wspólnotowym  uregulowaniom,  które  są  warunkiem  przyznania  tego  znaku.  Państwa
członkowskie  nie  mogą  odmówić  wprowadzenia  na  rynek,  bądź  do  użytku  produktu
opatrzonego  znakiem  „CE”.  Jest  to  możliwe  tylko  po  udowodnieniu,  że  nie  spełnia  on
wspólnotowych wymogów.

W procesie oceny zgodności uczestniczą: producenci, importerzy, jednostki

certyfikujące, jednostki kontrolujące, laboratoria.

Dowodami przeprowadzonej oceny zgodności są:

−

badania wyrobu przez producenta,

−

sprawdzenie zgodności wyrobu z zasadniczymi wymogami przez notyfikowana jednostkę
kontrolującą,

−

certyfikacja wyrobu przez notyfikowaną jednostkę kontrolującą,

Ocena zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami przed wprowadzeniem ich do

obrotu ma charakter obowiązkowy. Ustawa przewiduje również procedurę dobrowolnej oceny
zgodności wyrobu na zasadach ustalonych przez zainteresowane strony.

Obowiązki producenta

Jednym z podstawowych obowiązków producenta jest sporządzenie dokumentacji

technicznej wyrobu. Powinna ona zawierać informacje o projekcie, sposobie wytwarzania
i działaniu. Dokumentacja taka z reguły musi być przechowywana, przez co najmniej dziesięć
lat od wyprodukowania ostatniego egzemplarza.

Do obowiązków producenta należy również sporządzenie deklaracji zgodności

(wyjątkiem  są  zabawki,  dla  których  jest  ona  fakultatywna),  w  której  na  własną
odpowiedzialność  deklaruje  on,  że  jego  wyrób  jest  zgodny  z  zasadniczymi  lub  innymi
wymaganiami.  Przepisy  wprowadzające  do  prawa  polskiego  poszczególne  dyrektywy
określają  informacje,  jakie  powinna  zawierać  deklaracja  zgodności.  Deklarację  należy
udostępnić  organom  nadzoru  rynku  na  ich  żądanie,  ponadto  niektóre  dyrektywy  wymagają
dołączenia jej do wyrobu.

Jeśli została potwierdzona zgodność wyrobu z zasadniczymi wymogami to producent lub

upoważniony przedstawiciel wystawia Deklarację Zgodności oraz umieszcza oznakowanie
CE na wyrobie.

Ustawa zabrania oznakowania CE wyrobu, jeśli nie spełnia on zasadniczych wymagań

i  nie  jest  wystawiona  Deklaracja  Zgodności.  Istnieje  domniemanie,  że  jeśli  wyrób  posiada
znak  zgodności  CE  (tam,  gdzie  jest  to  wymagane),  to  jest  zgodny  z  normami
zharmonizowanymi  i  posiada  dokumentację  dowodową  potwierdzającą  spełnienie
zasadniczych  wymogów  bezpieczeństwa  i  jakości,  to  spełnia  zasadnicze  wymagania
dyrektywy Nowego Podejścia. Minister właściwy ze względu  na przedmiot oceny zgodności
może  jednak  ustalić  w  drodze  rozporządzenia  szczegółowe  wymagania  dla  wyrobów
stwarzających zagrożenia w aktach prawnych poza dyrektywami NP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest harmonizacja techniczna?
2.  Co to jest Znak Zgodności (CE)?
3.  Jaka jest odpowiedzialność producenta za wyrób?
4.  Co to jest dokumentacja techniczna wyrobu?
5.  Co to jest deklaracja producenta?
6.  Jakie  środki  podejmowane  są  wobec  wyrobów,  które  nie  spełniają  wymagań

zasadniczych?

7. Jakie są dowody przeprowadzenia oceny zgodności?
8. Jakie moduły występują w ocenie zgodności produktów z podstawowymi wymaganiami

dyrektyw?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź dokumentację techniczną dla losowo wybranego wyrobu ceramicznego zgodnie

z wymaganiami odpowiedniej normy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wylosować karteczkę z określonym wyrobem ceramicznym,
2)  wyszukać w Internecie wzór dokumentacji technicznej oraz odpowiednią normę,
3)  sporządzić i wydrukować dokumentację techniczną dla swojego wyrobu ceramicznego,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

normy,

−

wydawnictwa branżowe.

Ćwiczenie 2

Sporządź dla wyrobu ceramicznego deklarację zgodności z zasadniczymi wymaganiami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać w Internecie wzór deklaracji zgodności,
2)  zapoznać się z wymaganiami jakie powinna zawierać deklaracja zgodności,
3)  sporządzić i wydrukować deklarację zgodności dla swojego wyrobu ceramicznego,
4)  zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

normy,

−

wydawnictwa branżowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy zagadnień związanych z badaniem wyrobów gotowych ceramicznych.

Prawda (p)

/ Fałsz (f)

Zagadnienie do analizy

................

Producent nie ponosi odpowiedzialności z wyrób wprowadzony na rynek.

................. Harmonizacja techniczna jest jednym z kluczowych etapów tworzenia

wewnętrznego rynku towarów.

................

Europejskie zasady wprowadzania wyrobów do obrotu opierają się na
zasadzie, wyrób wprowadzony do obrotu musi być bezpieczny,

................

Europejski Jednolity Rynek wyrobów podzielony jest na rynek
regulowany prawnie oraz na rynek nie uregulowany prawnie, czyli tzw.
dobrowolny.

................

Producent nie ma obowiązku sporządzenia dokumentacji technicznej
wyrobu.

................

Ustawa zabrania oznakowania CE wyrobu, jeśli nie spełnia on
zasadniczych wymagań i nie jest wystawiona Deklaracja Zgodności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać dokładnie zdania w tabeli,
2) wpisać w miejsce kropek literę P jeśli zdanie jest prawdziwe lub literę F jeśli zdanie jest

fałszywe,

3) porównać otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jaką dokumentację musi sporządzić producent wyrobów

ceramicznych?



2) scharakteryzować dokumentację techniczną wyrobu?



3) scharakteryzować deklarację zgodności wyrobu z zasadniczymi

wymaganiami?



4) wyjaśnić, kto ponosi odpowiedzialność za wyrób niezgodny

z wymaganiami?



5) wyjaśnić jakie są konsekwencje wprowadzenia wyrobu niezgodnego

na rynek?



6) wyjaśnić w jakim celu wprowadzono harmonizację techniczną?



7) scharakteryzować zasady Nowego Podejścia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Przepisy i procedury zarządzania jakością laboratoriów

badawczych

4.12.1. Materiał nauczania

Akredytacja

Ogólne zasady funkcjonowania systemu akredytacji, autoryzacji oraz notyfikacji

określone zostały w rozdziale 3 i 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny
zgodności i ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności
oraz zmianie niektórych ustaw.

Jednolity tekst ustawy ogłoszono w Obwieszczeniu Marszałka Sejmu RP z dnia

24 sierpnia 2004r. (Dziennik Ustaw nr 204, poz. 2087).

Ogólną procedurę akredytacji Polskie Centrum Akredytacji przedstawiło w dokumencie

DA-01 „Opis systemu akredytacji” – wydanie 5 z 08.12.2005 r.

Wymagania szczegółowe akredytacji

laboratoriów badawczych określone są

w dokumencie DAB-07, wydanie 2 z 17.10.2006 r.

Polskie Centrum Akredytacji wydało ponadto następujące dokumenty określające ogólne

zasady akredytacji:

−

DA-02 „Zasady posługiwania się znakiem akredytacji” – wydanie 7 z 15.03.2006 r.

−

DA-04 „Cennik opłat związanych z akredytacją” – wydanie 5 z 22.12.2005 r.

−

DA-05 „ Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca wykorzystywania badań
biegłości/porównań międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru
laboratoriów” – wydanie 2 z 31.03.2004 r.

−

DA-06 „Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca zapewnienia spójności
pomiarowej” – wydanie 2 z 12.05.2003 r.

−

DA-07 „Polityka dotycząca akredytacji podmiotów zagranicznych” – wydanie
1 z 05.05.2005r.

−

DA-08 „Prawa i obowiązki akredytowanego podmiotu” – wydanie 1 z 09.08.2006 r.

oraz dokumenty dotyczące laboratoriów badawczych:

−

DAB-02 „Prawa i obowiązki akredytowanego przez PCA laboratorium badawczego” –
wydanie 3 z 22.06.2005 r.

−

DAB-04 „Lista pytań kontrolnych do normy PN-EN ISO/IEC 17025:2001” – wydanie
1 z 29.05.2002 r.

−

DAB-05 „Potwierdzanie prawa do powoływania się na akredytację przy nowelizacji
norm” – wydanie 1 z 23.05.2003 r.

−

DAB-06 – „Obowiązkowe uczestnictwo w badaniach biegłości” – wydanie
1 z 01.09.2004 r.

Decyzję o wdrażaniu systemu zarządzania laboratorium oraz ubieganiu się o akredytację

powinno podjąć najwyższe kierownictwo firmy. Po podjęciu decyzji należy przeanalizować
dokumenty stanowiące podstawę oceny przez Polskie Centrum Akredytacji określone
w dokumencie DAB-07 tj:

−

PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów
badawczych i wzorcujących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

DA-05 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji (PAC) dotycząca wykorzystywania
badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru
laboratoriów,

−

DA-06 Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca zapewnienia spójności
pomiarowej.

Jednostka powinna również przeanalizować dokumenty opisujące metody badań,

wyszczególnione we wniosku o udzielenie akredytacji, odpowiednie dokumenty normatywne
związane z metodyką badań (normy, przepisy, uznane publikacje) lub procedury własne.

Dodatkowe dokumenty stosowane przy akredytacji laboratoriów, zawierające

specyficzne wymagania akredytacyjne określone w normach, dokumentach EA, ILAC oraz
w przepisach prawnych dotyczących wykorzystania badań objętych akredytacją, podano
w Załączniku B.

W załączniku tym podano również dokumenty pomocnicze, które nie zawierają

wymagań, ale są rekomendowane przez PCA do wykorzystywania przez laboratoria podczas
projektowania i doskonalenia systemu zarządzania.

Należą do nich:
B.1 Dokumenty zawierające wymagania akredytacyjne
B.1.1 Dotyczy wszystkich laboratoriów
DAB-05 Potwierdzanie prawa do powoływania się na akredytację przy nowelizacji norm
B.1.2 Dotyczy laboratoriów w określonych dziedzinach badań i/lub w odniesieniu do
określonej grupy obiektów badań:

−

PN-ISO 7218:1998+A1:2004 Mikrobiologia żywności i pasz – Ogólne zasady badań
mikrobiologicznych – norma stosowana przy ocenie laboratoriów mikrobiologicznych,

−

EA-04/10 Accreditation for Microbiological Laboratories (Akredytacja Laboratoriów
Mikrobiologicznych) – dokument stosowany przy ocenie laboratoriów mikrobiologicznych,

−

B.2 Dokumenty pomocnicze

−

PN-ISO

10012-1:1998+Ap1:2001

Wymagania

dotyczące

zapewnienia

jakości

wyposażenia pomiarowego – System potwierdzania metrologicznego wyposażenia
pomiarowego,

−

EA-02/05 The Scope of Accreditation and Consideration of Methods and Criteria for the
Assessment of the Scope in Testing (Zakres akredytacji oraz rozważenie metod
i kryteriów do oceny zakresu badań),

−

ILAC-G18:2002 The Scope of Accreditation and Consideration of Methods and Criteria
for the Assessment of the Scope in Testing (Zakres akredytacji oraz rozważenie metod
i kryteriów do oceny zakresu badań) (identyczny z dokumentem EA-02/05),

−

ILAC-G17:2002 Introducing the Concept of Uncertainty of Measurement in Testing in
Association with the Application of the Standard ISO/IEC 17025 (Wprowadzenie
problematyki niepewności pomiarów w badaniach w związku z wejściem w życie normy
ISO/IEC 17025),

−

ILAC-G8:1996 Guidelines on Assessment and Reporting of Compliance with
Specification (Wytyczne dotyczące oceny i przedstawiania zgodności ze specyfikacją).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Etapy prac związanych z dokumentowaniem i wdrażaniem systemu zarządzania
jakością laboratorium

Kompleksowe prace związane z dokumentowaniem i wdrażaniem systemu zarządzania

jakością laboratorium obejmują następujące działania:

−

szkolenie pracowników laboratorium w zakresie wymagań normy PN-EN ISO/IEC
17025:2005, dokumentów PCA dotyczących laboratoriów badawczych oraz zasad
dokumentowania i wdrażania systemu zarządzania laboratoriach,

−

powołanie Zespołu roboczego ds. dokumentowania systemu zarządzania laboratorium
oraz podział funkcji kierownika ds. jakości i kierownictwa technicznego,

−

ustalenie harmonogramu prac Zespołu roboczego ds. dokumentowania systemu
zarządzania laboratorium,

−

analiza  struktury  organizacyjnej  laboratorium  i  całej  firmy  z  zaznaczeniem  komórek
organizacyjnych  współpracujących  z  laboratorium  w  systemie  zarządzania,  określenie
wymagań  oraz  zakresów  uprawnień  i  obowiązków  dla  poszczególnych  stanowisk
i funkcji,

−

sukcesywne opracowywanie przez zespół dokumentacji systemu zarządzania (księga
jakości, procedury, instrukcje, formularze zapisów itp.),

−

opiniowanie z zainteresowanymi dokumentów opracowanych przez Zespół i omówienie
uwag do dokumentacji, określanie zadań dla Zespołu, aż do pełnego udokumentowania
systemu zarządzania zgodnego z wymaganiami PN-EN ISO/IEC 17025:2005 i PCA,

−

sukcesywne wdrażanie udokumentowanych elementów systemu zarządzania,

−

audit wewnętrzny i analiza jego wyników,

−

przygotowanie i złożenie w PCA wniosku o udzielenie akredytacji.

W celu osiągnięcia możliwie najszerszej akceptacji wyników oznaczeń laboratoria

podejmują liczne działania dla osiągnięcia wysokiej jakości uzyskiwanych rezultatów.

Najczęściej działania te związane są ze spełnieniem wymagań określanych poprzez jeden

z trzech systemów:

−

normy ISO serii 9000,

−

normy ISO 17025,

−

wytycznych sformułowanych w kodeksie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.

SYSTEM ISO 9000

Normy ISO serii 9000:

−

mają bardzo ogólny i uniwersalny charakter,

−

nie odnoszą się do żadnej konkretnej branży czy specjalności ani do żadnego
konkretnego wyrobu,

−

są stosowane przez przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe, ale także przez organizacje
typu non-profit (np. urzędy administracji publicznej, publiczne szkoły wyższe),

−

filozofię norm ISO serii 9000 można sprowadzić do stwierdzenia, że wszystkie działania
mające wpływ na jakość wyrobu czy usługi powinny być zaplanowane, systematyczne,
udokumentowane i nadzorowane,

−

przedsiębiorstwo (np. laboratorium) powinno dostarczyć dowodów, że wszystko odbywa
się zgodnie z wymaganiami opisanymi w normie oraz z wymaganiami klientów.

Wdrożenie systemu jakości ISO 9000 jest gwarancją dobrego zorganizowania firmy

i działania na międzynarodowych zasadach, zgodnie ze światowymi standardami.

Laboratorium posiadające certyfikat ISO staje się konkurencyjne, wiarygodne, ciągle

doskonalące swój system jakości i podnoszące efektywność produkcji oraz usług.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Certyfikat ISO jest formalnym potwierdzeniem przez niezależny organ (np. Polskie

Centrum Badań i Certyfikacji), że system zarządzania firmą jest ukierunkowany na spełnienie
przez produkowane wyroby lub dostarczane usługi określonych wymagań, potrzeb i
oczekiwań klienta.

Normy serii ISO 9000:

−

ISO  9000  –  „Systemy  zarządzania  jakością  –  Podstawy  i  terminologia”  –  zawiera
definicje  terminów  związanych  z  jakością,  zarządzaniem,  organizacją,  procesami,
produktem, zgodnością  itd. (ok. 80 terminów) a także problemy podejścia procesowego,
oceny systemu jakości itd.,

−

ISO 9001 – „Systemy zarządzania jakością – Wymagania”,

−

ISO 9004 – „Systemy zarządzania jakością – Wytyczne do doskonalenia” - opiera się
ściśle na normie ISO 9001 jest jednak wygodniejsza do stosowania.

Podstawowe zasady normy ISO 9001:2000
1. Klient znajduje się w centrum uwagi. Organizacja powinna rozumieć potrzeby

i oczekiwania klientów i spełniać je.

2. Przywództwo. Przywódcy (nie tylko kierownicy) zapewniają jasny i zrozumiały kierunek

rozwoju organizacji, kreują środowisko pracy, umożliwiają pracownikom angażowanie
się w realizację celów jakości.

3. Zaangażowanie ludzi. Tylko dzięki pełnemu zaangażowaniu pracowników organizacja

może się rozwijać i osiągać sukces.

4. Podejście procesowe. Wyniki osiągane są w sposób skuteczny i efektywny, gdy zarządza

się procesami, a nie oddzielnymi, często sztucznymi działami.

5. Systemowe podejście do zarządzania – zrozumienie powiązań między procesami ułatwia

świadome osiąganie celów.

6. Ciągłe doskonalenie – organizacja powinna ciągle dbać o poprawianie wszystkich

aspektów swojej działalności.

7. Proces decyzyjny oparty na faktach – decyzje powinny być wynikiem analizy danych

i informacji.

Korzyści z wdrożenia normy ISO 9001:2000:

−

cele marketingowe,

−

utrzymanie starych klientów,

−

obniżenie wewnętrznych kosztów złej jakości,

−

zmiana kontaktów pomiędzy organizacjami a dostawcami,

−

możliwość zdobycia nowych klientów na nieznanym rynku,

−

konkurencyjność,

−

dostosowanie do wymogów prawnych (dotyczy niektórych obszarów działalności).

Podstawowe terminy stosowane w systemie zarządzania laboratorium określone są

w następujących normach:

−

PN-EN ISO/IEC 17025:2005 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów
badawczych i wzorcujących”,

−

PN-EN ISO/IEC 17000:2006 „Ocena zgodności. Terminologia i zasady ogólne”,

−

PN-EN ISO 9000:2001 „Systemy zarządzania jakością. Podstawy i terminologia”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe terminy dotyczące dokumentacji:

System zarządzania (pkt. 1.4 PN-EN ISO/IEC 17025:2005)

−

oznacza systemy jakości, administracyjne i techniczne służące zarządzaniu laboratorium.

Księga Jakości (pkt. 3.7.4 PN-EN ISO 9000:2001)

−

to dokument, w którym określono system zarządzania jakością organizacji.

Księgi jakości mogą różnić się, co do szczegółów i formy, w celu dostosowania ich do
wielkości i złożoności poszczególnych organizacji.

Procedura (pkt. 3.4.5 PN-EN ISO 9000:2001)

−

to ustalony sposób przeprowadzenia działania lub procesu.
Procedura może być udokumentowana lub nie. Jeżeli procedura jest udokumentowana, to

często stosuje się termin „procedura pisemna” lub „procedura udokumentowana”. Dokument,
który zawiera procedurę można nazwać „dokumentem procedury”.

Specyfikacja (pkt. 3.7.1 PN-EN ISO 9000:2001)

−

to dokument, w którym podano wymagania.
Specyfikacja może dotyczyć działań (np. dokument procedury, specyfikacja procesu

i specyfikacja badania) lub wyrobów (np. specyfikacja wyrobu, specyfikacja funkcjonowania
i rysunek).

Zapis (pkt. 3.7.6 PN-EN ISO 9000:2001)

−

to dokument, w którym przedstawiono uzyskane wyniki lub dowody przeprowadzonych
działań.
Zapisy mogą być wykorzystywane, na przykład do dokumentowania identyfikowalności

i do potwierdzenia weryfikacji działania zapobiegawczego i działania korygującego.
Zazwyczaj zapisy nie wymagają nadzorowania nowelizacji.

Na dokumentację systemu zarządzania laboratorium składają się:

−

Księga Jakości,

−

procedury ogólne,

−

procedury badawcze,

−

instrukcje,

−

normy,

−

przepisy,

−

dokumenty PCA dotyczące laboratoriów badawczych,

−

podręczniki,

−

zapisy.

Księga Jakości jest wizytówką laboratorium wykazującą, że spełnione są wszystkie

wymagania normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 i dokumentów PCA dotyczących
laboratoriów badawczych.

Układ Księgi Jakości powinien odpowiadać układowi normy PN-EN ISO/IEC

17025:2005.

W Księdze Jakości musi zostać zadeklarowana przez Najwyższe Kierownictwo

(dyrektora i kierownika laboratorium) polityka jakości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W Księdze Jakości należy przedstawić:

−

zakres badań wykonywanych w laboratorium, w tym objętych systemem zarządzania
w układzie tabelarycznym oraz sposób walidowania stosowanych metod badawczych,

−

status prawny i strukturę organizacyjną firmy i laboratorium z zaznaczeniem działów
współpracujących z laboratorium w systemie zarządzania,

−

strukturę zatrudnienia w laboratorium, w tym liczbę pracowników nadzorujących
badania, wymagania stawiane pracownikom na poszczególnych stanowiskach i funkcjach
oraz zakresy uprawnień i obowiązków kadry kierowniczej i funkcyjnej,

−

zasady  współpracy  z  klientem,  w  tym  uzgadnianie  zakresu  i  metodyki  badań,
dokonywanie  przeglądu  umowy/zlecenia,  zapewnianie  poufności  wszelkich  informacji
uzyskanych  w  trakcie  badań,  uzgadnianie  ewentualnych  podwykonawców,  sposób
rozpatrywania skarg,

−

zasady przeprowadzania wewnętrznych auditów jakości i przeglądów zarządzania oraz
podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych,

−

sposób prowadzenia nadzoru nad dokumentami i zapisami,

−

sposób ciągłego doskonalenia skuteczności systemu zarządzania,

−

zasady określania potrzeb szkoleniowych oraz sposób realizacji i dokumentowania oraz
oceny skuteczności działań dotyczących szkoleń pracowników objętych systemem
zarządzania,

−

lokalizację i charakterystykę pomieszczeń laboratorium,

−

zasady nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym,

−

sposób postępowania z próbkami do badań,

−

stosowane metody sterowania jakością badań,

−

zawartość i układ sprawozdań z badań,

−

wykaz stosowanych procedur ogólnych.

Poza Księgą Jakości laboratorium musi opracować szereg procedur ogólnych opisujących

krok po kroku sposób postępowania w ramach poszczególnych elementów systemu
zarządzania oraz sposób prowadzenia zapisów.

Mogą należeć do nich:

−

PO 01 „Nadzór nad dokumentami”,

−

PO 02 „Przegląd umowy”,

−

PO 03 „Postępowanie z próbkami do badań”,

−

PO 04 „Nadzór nad wyposażeniem pomiarowym”,

−

PO 05 „Zakupy usług i dostaw”,

−

PO 06 „Nadzorowanie niezgodnych z wymaganiami badań”,

−

PO 07 „Działania korygujące”,

−

PO 08 „Działania zapobiegawcze”,

−

PO 09 „Audyt wewnętrzny”,

−

PO 10 „Przegląd zarządzania ”,

−

PO 11 „Sterowanie jakością badań”,

−

PO-12 „Szkolenia”,

−

PO-13 „Walidacja metod badawczych”,

−

PO-14 „Postępowanie ze skargami”,

−

PO-15 „Nadzorowanie danych komputerowych”,

−

PO-16 „Ochrona praw własności klienta i zachowanie poufności”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do procedur ogólnych wskazane jest, w miarę potrzeb, opracowanie instrukcji

dotyczących m. in.:

−

postępowania z próbkami do badań,

−

sterowania jakością badań,

−

walidacji metod badawczych,

−

obsługiwania wyposażenia pomiarowego,

−

wzorcowania wyposażenia pomiarowego,

−

sprawdzania wyposażenia pomiarowego.

Norma ISO 17025:2001

Norma PN-EN ISO/IEC 17025:2005 pt. „Ogólne wymagania dotyczące laboratoriów

badawczych i wzorcujących” przedstawia kryteria dotyczące laboratoriów, które:

−

zamierzają wykazać, że są kompetentne technicznie,

−

mają skuteczny plan jakości,

−

są zdolne do przedstawienia miarodajnych wyników wzorcowań oraz badań.
Norma ta stanowi podstawę do akredytacji laboratorium przez jednostkę akredytacyjną

(w Polsce - Polskie Centrum Akredytacji).

Wśród metod zapewnienia wysokiej jakości świadczeń akredytacja jest najszerzej

sprawdzoną na świecie i najskuteczniejszą.

Akredytacja laboratorium jest formalnym uznaniem, potwierdzonym odpowiednim

dokumentem, że laboratorium jest kompetentne do wykonywania określonych badań.

Akredytacja udzielana jest jednostce przez instytucję do tego upoważnioną, po

wykonaniu

zewnętrznego

audytu

akredytującego,

określony

okres

czasu

z wyszczególnieniem zakresu kompetencji, które zostały potwierdzone.

Podczas procesu akredytacji oceniane są kompetencje techniczne, organizacja i system

zarządzania laboratorium, które powinny zagwarantować bezstronność i niezależność oraz
zapewnić wymaganą jakość świadczonych usług w zakresie badań.

Wymagania Normy ISO 17025 stawiane laboratorium:

−

musi posiadać osobowość prawną,

−

należy określić strukturę organizacyjną i zarządzania,

−

musi posiadać personel kierowniczy, który sprawuje nadzór nad pracownikami,

−

należy powołać osobę odpowiedzialną za techniczną stronę funkcjonowania
laboratorium,

−

istotne jest wymaganie niezależności laboratorium (brak konfliktu interesów),

−

należy ustanowić, wdrożyć i utrzymywać system jakości,

−

sprawować nadzór nad dokumentami,

−

jednoznacznie określić wymagania klientów i zapewnić środki do ich realizacji,

−

kontrolować kompetencje podwykonawców,

−

ustanowić politykę realizacji zakupów.
Do zadań laboratorium należy:

−

opracowanie procedury postępowania w przypadku otrzymania wyników niezgodnych
z założeniami,

−

wprowadzenie działań korygujących i zapobiegawczych,

−

dokumentowanie wszelkich czynności, a kierownictwo powinno sprawować nadzór nad
zapisami,

−

okresowa kontrola systemu jakości poprzez przeprowadzenie audytów wewnętrznych.
System zarządzania laboratorium:

−

powinien umożliwiać osiągnięcie jak najlepszej jakości wyników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

organizacja pracy powinna zapewniać świadomość u wszystkich pracowników co do
zakresu i ograniczeń własnych kompetencji oraz odpowiedzialności,

−

powinien być zapewniony odpowiedni stosunek personelu nadzoru do personelu
wykonawczego,

−

należy powołać osobę odpowiedzialną za techniczną stronę funkcjonowania
laboratorium,

−

sposób organizacji w pracy w laboratorium powinien zostać udokumentowany.
Personel laboratorium:

−

powinien posiadać odpowiednie kompetencje do obsługi wyposażenia, prowadzenia
badań, oceny poprawności wyników oraz sporządzania raportów,

−

kierownictwo powinno określić wymagania dotyczące wyszkolenia i kwalifikacji
personelu a także sprecyzować potrzeby szkoleniowe oraz sposoby ich efektywnej
realizacji,

−

wymagane jest, aby w laboratorium były łatwo dostępne aktualne zapisy dotyczące
uprawnień, kompetencji, wykształcenia, doświadczenia i odbytych szkoleń całego
personelu technicznego.
Warunki lokalowe i środowiskowe:

−

powinny umożliwiać prawidłowe wykonywanie badań, nie mogą wpływać ujemnie na
jakość pomiarów albo powodować unieważnienia wyników,

−

należy zapewnić odpowiednią wielkość pomieszczeń, zachować w nich czystość
i porządek a także ograniczyć dostęp osób spoza laboratorium,

−

próbki, odczynniki, wzorce oraz materiały odniesienia należy przechowywać w sposób
uniemożliwiający ich zniszczenie, zaginięcie lub wzajemną kontaminację,

−

w razie potrzeby należy zabezpieczyć pomieszczenia, aparaturę i materiały przed
nadmiernym wpływem temperatury, wilgotności, oparów, pyłu, pól i zakłóceń
elektromagnetycznych, drgań oraz hałasu.
Metody i procedury badań oraz ich walidacja:

−

należy preferować metody opublikowane w aktualnych normach międzynarodowych,
regionalnych lub krajowych, zalecane przez renomowane organizacje techniczne lub
fachowe czasopisma naukowe albo metody podane przez producenta wyposażenia,

−

można wykorzystać metody opracowane lub zaadoptowane przez laboratorium, jeżeli
zostały poddane procesowi walidacji,

−

procedury badawcze powinny być aktualne i stale uaktualniane, a ich opisy
udokumentowane i łatwo dostępne dla personelu.
Wyposażenie:

−

laboratorium powinno być wyposażone we wszystkie niezbędne elementy do pobierania
i przygotowania oraz przechowywania próbek, do wykonywania pomiarów i badań oraz
do przetwarzania i analizy otrzymywanych wyników zgodne z deklarowanymi
kompetencjami,

−

wyposażenie powinno zapewnić wymaganą dokładność, spełniać odpowiednie
specyfikacje a także być obsługiwane przez upoważniony personel, który powinien mieć
do dyspozycji odpowiednie instrukcje,

−

powinny zostać ustalone programy okresowych przeglądów, konserwacji oraz
wzorcowania z zapewnieniem odniesienia do międzynarodowych lub krajowych
wzorców i jednostek miar,

−

należy stosować sprawdzone wzorce i materiały odniesienia.
Spójność pomiarowa:

−

pozwala na odniesienie wyniku do pewnej wartości wzorcowej lub wyrażenie go
względem pewnego punktu odniesienia, najlepiej jeżeli jest nim układ jednostek SI,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w laboratorium jest to osiągane poprzez przygotowanie wzorców wtórnych na podstawie
wzorców pierwotnych i wykorzystanie ich do kalibracji przyrządów i systemów
pomiarowych,

−

proces ten odbywa się na ustalonym poziomie niepewności, który powinien zostać
oszacowany dla wyniku końcowego,

−

spójność pomiarowa umożliwia powiązanie wyników uzyskanych w różnych
laboratoriach i w różnym czasie.
Sprawozdanie:

−

wyniki pomiarów w postaci sprawozdania z badań powinny być podawane jasno,
jednoznacznie i obiektywnie,

−

sprawozdanie  z  badań  powinno  zawierać  m.in.  nazwę  i  adres  laboratorium oraz  klienta,
opis  zastosowanej  metody  i  obiektu  badań,  informacje  dotyczące  planu  pobierania
próbek,  datę  dostarczenia  materiału  i  wykonania  pomiaru,  wyniki  badań  z  jednostkami
miar i niepewnością wyników, nazwisko i imię osoby autoryzującej,

−

sporządzanie sprawozdań z badań jest obowiązkowe.

Norma ISO 17025:2001 określa kryteria oceny laboratorium:

−

niezależność (brak konfliktu interesów),

−

sposób organizacji (zdolność do wykonania oczekiwanych zadań)

−

stabilność finansową (zdolność do utrzymania aparatury badawczej w dobrej kondycji,
płynność finansowa),

−

kwalifikacje personelu,

−

system utrzymania jakości usług,

−

system pobierania próbek reprezentatywnych oraz ochrony i przechowywania próbek,

−

używanie odpowiednich metod statystycznych do oceny badań,

−

sposoby archiwizacji i raportowania wyników badań,

−

dostępność instrukcji obsługi i metodologii badań,

−

udział w badaniach poziomu kwalifikacji (porównanie metod itp. z innymi
laboratoriami),

−

odpowiedni poziom infrastruktury i urządzeń badawczych,

−

odpowiedni nadzór nad podwykonawcami,

−

system załatwiania skarg i rozstrzygania sporów.

Dobra Praktyka Laboratoryjna (ang. Good Laboratory Practice) GLP

−

opracowane w roku 1978 przez Grupę Ekspertów ds. GLP na podstawie propozycji zasad
dla nieklinicznych badań laboratoryjnych, opublikowanych Agencję ds. Żywności
i Leków Stanów Zjednoczonych (FDA),

−

w  Polsce  zasady  formalnie  wprowadza  „Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dnia
4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriów, które powinny  spełniać  jednostki organizacyjne
wykonujące  badania  substancji  i  preparatów  chemicznych  oraz  kontroli  spełnienia  tych
kryteriów” (Dz. U. Nr 116, poz. 1103).
Z definicji zamieszczonej w tym rozporządzeniu Dobra Praktyka Laboratoryjna jest:
„...  systemem  zapewnienia  jakości  badań,  określającym  zasady  organizacji  jednostek

badawczych  wykonujących  niekliniczne  badania  z  zakresu  bezpieczeństwa  i  zdrowia
człowieka  i  środowiska,  w  szczególności  badania  substancji  i  preparatów  chemicznych
wymagane  ustawą,  i  warunki,  w  jakich  te  badania  są  planowane,  przeprowadzane
i monitorowane, a ich wyniki są zapisywane, przechowywane i podawane w sprawozdaniu”.

Celem Zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej jest promowanie jakości i wiarygodności

uzyskiwanych wyników badań, od momentu ich planowania, aż po właściwe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przechowywanie danych źródłowych i sprawozdań, tak by możliwe było prześledzenie toku
badania lub jego całkowite odtworzenie.

Aspekty pracy laboratoryjnej, w których istotne są zasady GLP:

−

pobieranie i przygotowanie próbek,

−

walidacja metod,

−

kalibrowanie aparatury,

−

gospodarka chemikaliami,

−

dokumentacja i nadzór nad dokumentacją.
Pomieszczenia laboratorium:

−

powinny być właściwie zaprojektowane,

−

odpowiednio umiejscowione,

−

ich liczba musi umożliwić odizolowanie od siebie poszczególnych badań,

−

należy wydzielić obszary do przechowywania materiałów badanych, materiałów
odniesienia, odpadów a także na archiwum.
Standardowe Procedury Robocze:

−

to udokumentowane procedury określające sposób przeprowadzenia badań,

−

muszą zostać zatwierdzone przez zarządzającego jednostką badawczą, w celu
zapewnienia jakości i prawidłowości podejmowanych działań,

−

dotyczą one wielu obszarów działalności laboratorium: gospodarki materiałami
i odczynnikami, stosowania przyrządów pomiarowych, sporządzania raportów i zapisów,
przechowywania danych, systemów badawczych itp.,

−

każde badanie przeprowadzane jest w jednostce badawczej na podstawie sporządzonego
w formie pisemnej planu, zweryfikowanego pod kątem zgodności z zasadami Dobrej
Praktyki Laboratoryjnej.
Zasady GLP były stosowane i doceniane przez analityków jeszcze przed ich urzędowym

wprowadzeniem. Dotyczą zarówno całości działania laboratorium, jak i poszczególnych
etapów procesu analitycznego. Poprawa jakości wiąże się z eliminacją błędów.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka instytucja w Polsce zajmuje się akredytacją jednostek badawczych?
2.  Jakie przepisy regulują zasady działania laboratoriów badawczych?
3.  Jaka jest rola i zadania laboratoriów badawczych?
4.  Co to jest Norma ISO?
5.  Jakie informacje zawierają Normy ISO?
6.  Co to jest Dobra Praktyka Laboratoryjna?
7.  Jakie  wymagania  Normy  ISO  17025  stawiane  są  laboratoriom  dysponującym

wyposażeniem do wykonywania badań?

8. Jakie informacje znajdują się w Księdze Jakości?
9. Jakie działania wiążą się z wdrożeniem systemu zarządzania jakością przez laboratorium

badawcze?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj

procedurę

ogólną

laboratorium

badawczego

zakładu

ceramicznego

uwzględniając odpowiednie instrukcje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) skorzystać z różnych źródeł informacji i opracować procedurę ogólną laboratorium

badającego wyroby ceramiczne,

2) wydrukować procedurę i zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy,

−

wymagania dotyczące zapewnienia jakości wyposażenia pomiarowego.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy wyposażenia laboratorium badającego wyroby ceramiczne do

kompleksowej analizy jakościowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w odpowiedniej normie jakie wymagania musi spełniać laboratorium

badawcze pod kątem wyposażenia,

2) zweryfikować stan rzeczywisty laboratorium badawczego,
3) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy,

−

wymagania dotyczące zapewnienia jakości wyposażenia pomiarowego,

−

podstawowe wyposażenie laboratorium badawczego zakładu ceramicznego.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować przepisy regulujące zasady akredytacji laboratoriów

badawczych?



2) scharakteryzować procedury, jakie muszą być opracowane przez

laboratoria badawcze?



3) określić wymagania stawiane laboratoriom badawczym przez Normę ISO

17025?



4) objaśnić, jakie instrukcje powinno opracować laboratorium badawcze do

procedur ogólnych?



5) określić warunki niezbędne dla zapewnienia jakości wyposażenia

pomiarowego oraz kontroli warunków wykonywania zadań?



6) scharakteryzować wyposażenie laboratorium do kompleksowej analizy

jakościowej?



7) określić działania laboratoriów badawczych dla osiągnięcia wysokiej

jakości uzyskiwanych rezultatów?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13. Obcojęzyczna terminologia

zawodowa. Nawiązywanie

i podtrzymywanie kontaktu z rozmówcą w języku obcym

4.13.1. Materiał nauczania

Niniejszy rozdział będzie Ci pomocny w przyswajaniu umiejętności posługiwania się

językiem  angielskim  w  sytuacjach  związanych  z  wykonaniem  obowiązków  zawodowych.
Materiał  nauczania  został  podzielony  na  dwie  części  –  w  pierwszej  znajdziesz  ogólne
słownictwo przydatne podczas pracy w zawodzie technika technologii ceramicznej– w drugiej
zapoznasz  się  z  terminologią  związaną  ze  stosowaniem  procedur  zarządzania  jakością
w zakładzie ceramicznym.

Tabela 3.

Wybrane słownictwo związane z wykonywaniem pracy

Termin Angielski

Definicja

Termin Polski

ENGINEERING

the profession and activity of designing the way
machines, roads, bridges are built

technika, inżynieria

engineer

someone who designs the way machines, roads,
bridges are built

inżynier, technik

factory

a building or groups of buildings in which
goods are produced in large quantities using
machines

fabryka, zakład pracy

industry

the production of goods, especially in factories

przemysł

manufacturer

a company or industry that makes large
quantities of goods

wytwórca, producent

define

to describe something correctly and thoroughly,
to explain the meaning of the idea

definiować

design

to make a drawing or plan of something that
will be made or built

projektować

divide

to separate something into two or more parts

dzielić

evaluate

to carefully consider something to see how
useful or valuable it is

oceniać, ewaluować

methodical

done in a careful and well organized way, using
an ordered system

metodyczny, przemyślany

solution

a way of solving a problem or dealing with a
difficult situation

rozwiązanie

WORK

to do a job, especially in order to earn money

pracować

working hours

the number of hours in the week you spend
doing the job

godziny pracy

flexible hours

a system where you can choose when to start
and finish work

nienormowany czas pracy

routines

the usual order and way that you regularly do
things

czynności rutynowe

colleagues

the people you work with

koledzy z pracy

employ

to pay somebody to work for you

zatrudniać

employer

a person or company that employs other people

pracodawca

employee

a person who works for somebody

pracownik

employment

the state of having a paid job

zatrudnienie

unemployment

the situation of being unemployed

bezrobocie

employed

having a job, at work

zatrudniony

unemployed

not having a job, out of work

bezrobotny

COMPANY

a business organization selling goods or
services

firma, zakład pracy

department

one of a group of people working together to
form part of a large organization such as
hospitals, universities

wydział, dział

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

customer service

the department in a company that deals with
customers and takes their orders

dział obsługi klienta

production

the department responsible for growing or
making food, goods, materials

dział produkcji

research and development

the department whose job is to try to find new
products or to improve the existing ones

dział badawczo-rozwojowy

benefit

advantages that you get from your company in
addition to the money that you get

korzyść

bonus

an extra amount of money that is added to
somebody’s wages as a reward

premia

expenses

money that you spend while you are working
that your employee will pay back to you later

koszty, wydatki

job satisfaction

the good feeling that you get when you enjoy
your job and feel you have done it well

satysfakcja zawodowa

promotion

a move up to a higher position or more
important job

awans

profit

the money that you make when you sell
something for more than it cost

zysk

profit share

a system in some companies in which profit is
shared out between its directors, shareholders,
etc.

podział zysków

income

the money you receive regularly for your work
done

dochód

training

the process of learning the skills that you need
in order to do a job

szkolenie

Tabela 4.

Terminologia zawodowa z zakresu ceramiki oraz jakości

Termin angielski

Termin polski

Quality

Jakość

International Organization for Standardization

Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna

quality inspection

kontrola jakości

quality requirements

wymagania jakościowe

certification

atestowanie

standardization

normalizacja

requirements

wymagania

b-mark certification

certyfikacja na znak bezpieczeństwa „B”

e-mark certification

certyfikacja na znak

conformity assessment

ocena zgodności

plant production control

zakładowa kontrola produkcji

standards

norma

certification

badania jakości wyrobów

quality testing

badania jakości

product quality liability

odpowiedzialność za jakość produktu

testing laboratory

laboratorium badawcze

quality management system

system zarządzania jakością

testing laboratory with accreditation certificate

akredytowane laboratorium badawcze

test specimen

próbka badawcza

certificating unit

jednostka certyfikująca

production process

proces produkcji

manufacturing processes

proces wytwarzania

labeling, product marking

znakowanie wyrobów

specimen, material

próbka

permissible deviations

odchyłki dopuszczalne

measurement and research equipment

aparatura pomiarowa i badawcza,

ceramics

ceramika

chemical resistance

odporność chemiczna

chemical properties

właściwości chemiczne

ceramic ware

wyrób ceramiczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ceramic materials

materiały ceramiczne

glass industry

przemysł szklarski

glaze

szkliwo

mechanic methods of measurment

metody mechaniczne pomiaru

water absorbability

nasiąkliwość ceramiki ściennej

fracture toughness

odporność na pękanie

fusibility

topliwość

abrasion of material

ścieralność

4.13.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega praca technika, inżyniera?
2.  Jaka jest najważniejsza jednostka, która dokonuje standaryzacji?
3.  Czym charakteryzują się wyroby ceramiczne?
4.  Jakie są metody badań wyrobów ceramicznych?
5.  Czy potrafisz podać angielskie odpowiedniki polskich terminów dotyczących jakości?
6.  Czy potrafisz podać angielskie odpowiedniki polskich terminów dotyczących ceramiki?

4.13.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj uważnie poniższy tekst i odpowiedz na pytania.

“What is ISO?”
Businesses believe international standards can help them to increase their exports.
The International Organization  for Standardization (ISO), a worldwide  federation of national
standards institutes with a central secretariat in Geneva, Switzerland, has developed more than
14 300 voluntary standards for materials, products, processes, systems and services.
These  include  the  well-known  management  system  standards  ISO  9001:2000  (quality
management) and ISO 14001:1996 (environmental management).
Many  organizations  initially  implemented  ISO  9001  because  they  had  to!  Either  their
customers demanded it, or their competitors had it, making it imperative that they do the same
to stay competitive.

Why do businesses want ISO standards?

....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................

What different kinds of ISO standards are there?

....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................

Przeprowadź z kolegą/koleżanką konwersację na temat wad i zalet wdrożenia systemu

zarządzania jakością w zakładzie ceramicznym w języku angielskim

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) powtórzyć terminologię angielską dotyczącą pracy technika, inżyniera (tabela 1

w Poradniku dla ucznia),

2) przeczytać uważnie tekst ze zrozumieniem i przetłumaczyć go na język polski,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) odszukać w tekście odpowiedzi na zadane pytania,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia oraz przeprowadzić konwersację w języku angielskim.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

słownik angielsko-polski.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij słowa w ramkach, a następnie przetłumacz je na język polski.

1. A set of international

standards, which
companies use to
measure and show
how good their
methods and
practices are.

2. Goods under the

control of the
Customs and Excise
authorities are:

goods.

3. A high standard.

4. Work that tries to

find new products
and processes or to
improve existing
ones.

and

D t

5. The department in a company

that produces ceramics goods
or materials.

6. A detailed description

of how something is,
or should be, designed
or made.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  powtórzyć terminologię angielską z zakresu ceramiki,
2)  przeczytać dokładnie opisy ponumerowane od jeden do sześć,
3)  wpisać w miejsce kratek właściwe słówka i przetłumaczyć je na język polski,
4)  zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

słownik angielsko-angielski,

–

słownik angielsko-polski,

–

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.13.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nawiązać i podtrzymać rozmowę w języku angielskim w zakresie

zawodowym?



2) wymienić angielskie odpowiedniki polskiej terminologii z zakresu

ceramiki i jakości?



3) przetłumaczyć prosty tekst w języku angielskim z zakresu norm ISO?



4) wyjaśnić znaczenie norm ISO?



5) skorzystać ze słownika, aby zrozumieć zawodowy tekst w języku

angielskim?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań  o  różnym  stopniu  trudności.  Wszystkie  zadania  są  zadaniami

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi –zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W procesie kontroli jakości wyróżniamy

a)  kontrolę jakości masy szklanej.
b)  tylko kontrolę półfabrykatów.
c)  kontrolę jakości wyrobów.
d)  odpowiedzi a i c są prawidłowe.

2. Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorujących

określa
a)  PN-EN ISO/IEC 17025:2001.
b)  PN EN ISO 9000.
c)  Regulamin pracy i płacy.
d)  Ustawa z dn. 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności, z późn. zm.

3. Do metod pośrednich oznaczania plastyczności surowców należy

a)  oznaczenie skurczliwości suszenia.
b)  oznaczenie ilości wody zarobowej.
c)  oznaczenie ścieralności szkliwa.
d)  odpowiedzi a i b są prawidłowe.

4. Skrót PKN oznacza

a)  Państwowy Komitet Niezależny.
b)  Państwowa Inspekcja Pracy.
c)  Polski Komitet Normalizacyjny.
d)  Powiatowy Komitet Normalizacyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Badania niszczące

a) przeprowadza się na specjalnie przygotowanych próbkach lub na gotowych

wyrobach, które w trakcie badania ulegają zniszczeniu.

b) dostarczają informacji o właściwościach przedmiotu badanego bez pozbawienia go

wartości użytkowych.

c) dostarczają informacji o właściwościach przedmiotu badanego bez zmiany jego

eksploatacyjnej przydatności.

d) odpowiedzi a, b i c są prawidłowe.

6. Sorpcja to

a)  inaczej absorpcja.
b)  pochłanianie powierzchniowe pary wodnej.
c)  zjawisko  związane  ze  zdolnością  materiału  do  pochłaniania  pary  wodnej

z powietrza.

d) ścieralność szkliwa.

7. Ceramikę techniczną dzieli się na

a)  funkcjonalną i konstrukcyjną.
b)  funkcjonalną.
c)  konstrukcyjną.
d)  żadna odpowiedź nie jest prawidłowa.

8. Certyfikacja to

a) proces zgodnie, z którym uprawniona jednostka niezależna stwierdza, że system

zarządzania jakością nie spełnia wymagań określonych w regulaminie zakładowym.

b) proces zgodnie, z którym uprawniona, bezstronna jednostka niezależna stwierdza

w wyniku auditu, że system zarządzania jakością spełnia wymagania określone
w normie ISO 9001:2000.

c) pobór próbek do badań laboratoryjnych.
d) analiza stanowisk badawczych zakładu ceramicznego.

9. Norma ISO 17025:2001 określa kryteria oceny laboratorium, takie jak

a)  niezależność, kwalifikacje personelu, system utrzymania jakości usług.
b)  używanie odpowiednich metod statystycznych do oceny badań.
c)  system  pobierania  próbek  reprezentatywnych  oraz  ochrony  i  przechowywania

próbek.

d) odpowiedzi a, b i c są prawidłowe.

10. Polskie Centrum Akredytacji

a) odpowiedzialne jest za transpozycję norm zharmonizowanych przyporządkowanych

do poszczególnych dyrektyw do zbioru Polskich Norm.

b) odpowiedzialne

jest według właściwości

za transpozycję (przeniesienie)

i implementację (wdrożenie) Dyrektyw unijnych.

c) odpowiedzialne jest za przestrzeganie przez pracodawcę praw pracowniczych.
d) odpowiedzialne jest za ocenę kompetencji technicznych jednostek oceny zgodności

i nadzór nad jednostkami akredytowanymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Harmonizacja techniczna to

a) ograniczenia w przepływie towarów pomiędzy państwami członkowskimi Unii

Europejskiej.

b) tworzenie wewnętrznego rynku towarów i eliminacja barier handlowych pomiędzy

państwami członkowskimi Unii Europejskiej.

c) spadek bezpieczeństwa wprowadzanych na rynek towarów.
d) przymusowe stosowanie zharmonizowanych norm.

12. Akredytacja laboratorium jest

a) formalnym uznaniem, potwierdzonym odpowiednim dokumentem, że laboratorium

jest kompetentne do wykonywania określonych badań.

b)  udzielana jest przez dowolne przedsiębiorstwo prywatne.
c)  udzielana bezterminowo.
d)  metodą, która nie zapewnia wysokiej jakość świadczeń.

13. Zgodnie z normą PN-90/0-79251 wyróżnia się oznaczenia wyrobów

a) identyfikacyjne, informacyjne, manipulacyjne, niebezpieczeństwa, reklamowe,

ekologiczne.

b)  kontrolne, identyfikacyjne, cenowe, ekologiczne.
c)  cenowe, opisowe i kontrolne.
d)  niebezpieczeństwa, informacyjne, ochronne.

14. Procedura to

a) dokument,

którym

przedstawiono

uzyskane

wyniki

lub

dowody

przeprowadzonych działań.

b)  ustalony sposób przeprowadzenia działania lub procesu.
c)  dokument, w którym podano wymagania czyli tzw. specyfikacja.
d)  dokument,  w  którym  określono  system  zarządzania  jakością  organizacji  czyli

tzw. Księga Jakości.

15. Znak CE

a)  oznacza, że wyroby są niebezpieczne dla klienta.
b)  jest znakiem zgodności z Polską Normą (PN).
c)  jest  deklaracją  odpowiedzialności  producenta  i  sprzedawcy  za  bezpieczeństwo

i standardy techniczne oferowanego wyrobu czy towaru.

d) jest znakiem bezpieczeństwa „B”.

16. Badania nieniszczące wyrobów ceramicznych obejmują sferę

a)  projektowania i badania.
b)  produkcji przemysłowej.
c)  eksploatacji.
d)  odpowiedzi a, b i c są prawidłowe.

17. O przesiąkliwości i nasiąkliwości tworzyw porowatych decydują

a)  wielkość porów oraz stopień ich wzajemnego połączenia.
b)  odporność na zginanie.
c)  odporność na działanie czynników chemicznych.
d)  warunki laboratoryjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Stosowanie procedur zarządzania jakością w zakładach ceramicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Awgustinik A. J.: Ceramika. Arkady, Warszawa 1980
2. Flis B., Wyszyńska A.: Zarys technologii ceramiki. Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1974

3. Kleinrok D., Kordek M.: Technologia ceramiki. Część 3. Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1978

4. Naunton J., Tulip M.: ProFile. Pre-Intermediate. Student’s Book. Oxford University

Press, New York 2005

5. Słowniki polsko-angielskie, angielsko-polskie
6. Szymański S.: Badania nieniszczące w procesach badań materiałowych. Dozór

Techniczny 1/2006

7. Ustawa

dnia

sierpnia

2002

roku

systemie

oceny

zgodności

(tekst jednolity: Dz. U. 2004 r. nr 204, poz. 2087 z późn. zm.)

8.  Ustawy i rozporządzenia
9.  http://baztech.icm.edu.pl/baztech/cgi-bin/btgetdes_pl.cgi?z
10.  http://dydaktyka.polsl.pl/rg5/studia/Mat_sem_I/W6%20CERTYFIKACJA.ppt
11.  http://tremolo.elektroda.net/Laboratoria/Nasiakliwosc.doc
12.  http://wiihkielce.republika.pl/aktual20040507.htm
13.  Normy
14.  www.akademia.marwlo.cad.pl/mat_cwicz/temat_04/Wlasc_fizyczne1_1.doc
15.  www.ce.info.pl/
16.  www.ceramika.agh.edu.pl/malolepszy/files/dydaktyka/j.doc
17.  www.geoland.pl/dodatki/jakosc_xxiii/pcbc2.html
18.  www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/48B7D19F-73AE-45D5-B383

67DA259A1E16/11118/Ust_o_sys_zgodnoscitekst_jenolity2006.pdf

19.  www.mif.pg.gda.pl/homepages/maria/pdf/MF9_07_2.pdf
20.  www.oup.com/elt
21.  www.pcbc.gov.pl/
22.  www.pg.gda.pl/mech/kim/Prezentacje/Laboratoria%20przemyslowe.ppt
23.  www.pkn.pl
24.  www.poczta-polska.pl/O_Firmie/Przetargi/pliki/06-1054_siwz_zal5_str1-30.pdf
25.  www.poradnikhandlowca.com.pl/bezcms/archiwum/online04/06/prawo1.html
26.  www.shk.yoyo.pl/aboutme.htm
27.  www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?strona=biul_oznopak&nr=10&p=

Czasopisma specjalistyczne:

−

Dozór techniczny.