Technik_elektronik_311[07]_Z4.03

„

Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Mirosław Sulejczak

Badanie układów zewnętrznych mikrokontrolera

311[07].Z4.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Elżbieta Małgorzata Majka

mgr inż. Anna Kembłowska

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż.Danuta Pawełczyk

Konsultacja:

mgr inż. Gabriela Poloczek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[07].Z4.03
„Badanie układów zewnętrznych mikrokontrolera” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik elektronik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Dołączanie układów zewnętrznych do mikrokontrolera

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wyświetlacz LCD

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przetwornik C/A

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu badania modułów

wewnętrznych mikrokontrolera.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

literaturę uzupełniającą,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik
sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę
i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia zakresu badania układów

zewnętrznych mikrokontrolera, ich budowy, sposobu dołączenia do mikrokontrolera
oraz programowania. Podczas poznawania modułów mikrokontrolera niewątpliwie pomocny
będzie nauczyciel, który pomoże Ci w przypadku pojawienia się problemów.
Z rozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału „Materiał nauczania” – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem „Materiał nauczania”, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu badania modułów mikrokontrolera.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,

będziesz poznawał budowę, sposób programowania i użytkowania modułów dołączanych do
mikrokontrolera.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

„Sprawdzian postępów”.
W tym celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w podane miejsce,

−

wpisz TAK jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

−

wpisz NIE jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich

zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło

dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zadaniami
testowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zaprogramować przetworniki C/A,

−

wykorzystać brzęczyk do sygnalizacji określonych sytuacji,

−

wykorzystać przełączniki wejściowe do wprowadzania danych binarnych,

−

wyświetlić informację na zestawie diod,

−

stworzyć kody klawiszy,

−

zaprogramować niestandardowe znaki wyświetlacza,

−

uruchomić mikroprocesorowe systemy sterowania (np. sygnalizacją świetlną
skrzyżowania).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dołączanie układów zewnętrznych do mikrokontrolera

4.1.1. Materiał nauczania

Układy zewnętrzne mogą być dołączone do mikrokontrolera za pośrednictwem portów

lub dołączane do magistral danych, adresowej i sterującej. Układy dołączone do magistral są
dostępne w przestrzeni adresowej zewnętrznej pamięci danych XRAM.

Diody:

Aby wyświetlić informację na zestawie diod należy wysłać daną:

−

do portu równoległego np. MOV P1,#0FFH

−

na adres pod którym są dostępne w przestrzeni adresowe np.:

MOV DPTR,#9000H

;

;adres diod

MOV A,#0FFH

MOVX @DPTR,A

Można również zapalać lub gasić pojedyncze diody dołączone do portu np. SETB P1.1

lub CLR P1.1. Podobnie można załączać/ wyłączać brzęczyk.

Przełączniki binarne:

Przełączniki binarne również mogą być dołączane do portu lub umieszczane
w przestrzeni adresowej XRAM. Pobranie stanu przełączników do akumulatora:

−

z portu np.: MOV A,P1

−

z bufora umieszczonego w przestrzeni adresowej np.:

MOV DPTR,#8000H

;adres klawiatury

MOV A,@DPTR

Przykład programu realizującego koder priorytetowy tzn. pobierającego stan

przełączników dołączonych do portu P1 i wyświetlającego binarnie numer wybranego
przełącznika na diodach dołączonych do magistrali pod adresem 9000H. Przełącznik 0 ma
najwyższy priorytet.

MOV R7,#0

MOV A,P1

NAST:

RRC A

;bity pobrane z portu są przesuwane w prawo
;i wpisywane jako bit CY

INC R7

;rej. R7 jest inkrementowany po każdym wysuniętym
;zerze

JNC NAST

DEC R7

MOV A,R7

;w R7 jest binarny numer najstarszego ustawionego
;przełącznika

MOV DPTR,#9000H

MOVX @DPTR,A

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klawiatura
Klawiatura może być zbudowana jako połączenie kilku przycisków wspólną końcówką,

lub  poszczególne  przyciski  mogą  być  zorganizowane  w  postaci  matrycy.  W  zależności  od
dostępności  portów  wejściowych  i  wymaganej  ilości  klawiszy,  stosuje  się  różnego  rodzaju
układy  wejściowe.  Najprostszym  sposobem  dołączenia  klawiatury  bezpośrednio  do  portu
mikrokontrolera przedstawia rysunek 1. Port P1 jest rejestrem umieszczonym w wewnętrznej
przestrzeni  adresowej  mikrokontrolera  i  z  tego  powodu  można  wymuszać  stany  logiczne
na  poszczególnych  wyjściach  portu.  Dzięki  tej  właściwości  można  dołączyć  klawiaturę
8–stykową  lub  matrycową  4x4.  Program  do  obsługi  klawiatury  matrycowej  ustawia  kolejno
stan  logiczny  0  na  poszczególnych  liniach  portu  P1  (od  P1.4  do  P1.7)  i  odczytuje  stan  linii
P1.0 do P1.3. Naciśnięty przycisk wymusza stan 0.

Rys. 1. Dołączenie styków klawiatury do portu P1 mikrokontrolera a) matryca 4x4, b) klawiatura 8–stykowa [6]

Podobnie jak w przypadku innych układów zewnętrznych możliwe jest dołączenie

klawiatury do magistral w przestrzeni adresowej zewnętrznej pamięci XRAM. Takie
rozwiązanie wymaga dodatkowych elementów w postaci dekodera adresów, rejestrów
wejściowych i wyjściowych:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Dołączenie klawiatury 16– stykowej [6]

Podobnie

jak

diody

mikrokontrolera

mogą

być

dołączone

wskaźniki

elektroluminescencyjne np. ośmiosegmentowe. Najprostszy sposób dołączenia pojedynczego
wyświetlacza ośmiosegmentowego do portu mikrokontrolera przedstawia rysunek 3.

Rys.3. Wyświetlacz ośmiosegmentowy dołączony do portu [6]

W przypadku dołączenia kilku wyświetlaczy znaki na nich mogą być wyświetlane:

−

statycznie – informacja jest wyświetlana na wszystkich wskaźnikach jednocześnie,

−

dynamicznie – w danej chwili aktywny jest tylko jeden wyświetlacz, wrażenie ciągłego
wyświetlania znaków na wszystkich wyświetlaczach uzyskuje się dzięki bezwładności
ludzkiego oka.

Przykładową makietę zawierającą 4 wskaźniki 8–segmentowe przedstawia rys. 4, cztery

wskaźniki W1..W4 są wybierane liniami portu P5.0–P5.3, stan jedynki logicznej na linii
portu P4.0–P4–7 wywołuje przepływ prądu przez wybrany segment, a tym samym
zaświecenie segmentu, jeśli wskaźnik jest wybrany, stan zera – wygasza segment.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4.– Schemat blokowy makiety wskaźników 8–segmentowych [3, s.92]

Można również zastosować dekoder z serii CMOS typu CD4511, który zawiera w sobie

dekoder  kodu  BCD  na  kod  wskaźnika  7–segmentowego  oraz  rejestr  zatrzaskowy.  Dzięki
temu  istnieje  możliwość  podłączenia  czterech  wyświetlaczy  typu  WK  (wspólna  katoda)  do
jednego  portu  mikrokontrolera  (rys.5).  Liniami  portu  P1.0  do  P1.3  podajemy  kod  znaku
do  wyświetlenia  a  wyjściami  P1.4  do  P1.7  wybieramy  wyświetlacz,  zmiana  stanu  z  0  na  1
na  którymś  z  wyjść  P1.4  do  P1.7  powoduje  wpisanie  kodu  do  dekodera.  Rezystory
w  obwodzie  poszczególnych  segmentów  ograniczają  prąd  świecenia.  Dzięki  rozwiązaniom
układowym

przedstawionym

powyżej

oprogramowanie

wyświetlaczy

jest

proste

i poszczególne wyświetlacze świecą statycznie.

R1 …...... R8

P4.0 P4.7

a………h a………h a………h a………h

sterowanie anod wskaźników

P5.0-P5.3

sterowanie katod (segmentów) wskaźników

P4.0-P4.7

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Cztery wyświetlacze 7–segmentowe podłączone do portu mikrokontrolera poprzez dekodery typu

CD4511 [6]

Przykład:

Do portu P1 mikrokontrolera dołączony jest wyświetlacz 8–segmentowy. Napisz

program jednocyfrowego licznika odliczającego sekundy.
Rozwiązanie zadania należy rozpocząć od utworzenia tablicy kodów 8–segmentowych cyfr
0–9 (segment A–P1.0, B–P1.1,....H–P1.7):

cyfra

hex

Następnie obliczyć liczbę przepełnień licznika odmierzającego 1 sekundę:
Aby odmierzyć 1 s licznik musi zliczyć:
1s=1000000

s=1000000 cykli

65536

1000000

reszta 16960

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby odliczyć 1000000 cykli licznik trzeba przepełnić 15 razy w pełnym zakresie i jeszcze
16960 cykli. Wartość początkowa, którą należy wpisać do licznika:
65536–16969=48576.
Program będzie składał się z następujących części:

1. załadowanie do pamięci IRAM od adresu 30h tablicy kodów 8–segmentowych,
2. rejestr R1 będzie licznikiem wyświetlanych cyfr (uwaga: można wpisać do rejestru

wartość początkową 30h, zamiast 0– pozwoli to adresować tablicę kodów
8–segmentowych),

3.  pobranie kodu cyfry i wysłanie na port P1,
4.  odmierzenie 1 sekundy,
5.  inkrementacja licznika i sprawdzenie, czy jest już równy 9, jeżeli tak – następną cyfrą

będzie 0,

6. kroki 3–6 będą powtarzane.

MOV R0,#30H

;adres tablicy kodów

MOV @R0,#0CFH

;kod 0

INR R0

.......

;załadowanie wszystkich kodów

OD_NOWA: MOV R1,#30H

;licznik cyfr

CYKL:

MOV P1,#@R1

; wysłanie kodu 8–segmentowego

LCALL SEKUNDA

;odmierzenie opóźnienia

INR R1

CJNE R1,#10,CYKL

;czy była cyfra 9?

LJMP OD_NOWA

SEKUNDA:

MOV TMOD,#00010000B

; licznik T1 zlicza impulsy wewnętrzne

(C/T =0) w trybie 1 (M1M0=01)

MOV TH1,#HIGH(48576)

;załadowanie starszego bajtu wartości
początkowej do starszej części licznika T1

MOV TL1,#LOW(48576)

;załadowanie młodszego bajtu wartości
początkowej do młodszej części licznika T1

MOV R7,#16

;licznik przepełnień

SETB TR1

;start zliczania

SEK:

JNB TF1,$

;oczekiwanie na przepełnienie licznika

CLR TF1

;programowe zdjęcie flagi przepełnienia

DJNZ R7,SEK

; dekrementacja licznika przepełnień

CLR TR1

; zatrzymanie licznika po odmierzeniu 1s

RET

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można dołączyć układy zewnętrzne do mikrokontrolera?
2. Jakimi rozkazami można wysłać daną z akumulatora mikrokontrolera na układ

zewnętrzny dołączony do portu równoległego?

3. Jakimi rozkazami można wysłać daną z akumulatora mikrokontrolera na układ

zewnętrzny dołączony do magistrali?

4. W jaki sposób można wyświetlać znaki na kilku wyświetlaczach dołączonych

do mikrokontrolera?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz i uruchom program sterowania sygnalizacją świetlną. Sygnalizatory są

symulowane przez diody dołączone do portu P5 mikrokontrolera:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować sekwencję świateł na skrzyżowaniu wypełniając tabelę:

droga

główna

droga

podporz.

przejście

dla

pieszych

D7 D6 D5 D4 D3 D2 D1 D0

czas

zielone

czerw.

5 s

……

2)  przygotować algorytm programu w postaci schematu blokowego,
3)  napisać program w języku asemblera do odmierzania czasu używając układu czasowego,
4)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
5)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
6)  sprawdzić poprawność działania programu,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC,
–  oprogramowanie umożliwiające kompilowanie i debbugowanie programu,
–  zestaw uruchomieniowy z oprogramowaniem,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Napisz i uruchom program wyświetlania na wyświetlaczu 8–segmentowym numeru

naciśniętego na klawiaturze klawisza:

Sposób wykonania ćwiczenia

D0
D1

D2 D3 D4

D5

D6

D7

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować kody 8–segmentowe poszczególnych cyfr szesnastkowych,
2)  przygotować algorytm programu w postaci schematu blokowego,
3)  napisać program w języku asemblera,
4)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
5)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
6)  sprawdzić poprawność działania programu,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC,
–  oprogramowanie umożliwiające kompilowanie i debbugowanie programu,
–  zestaw uruchomieniowy z oprogramowaniem,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Napisz i uruchom program wyświetlający na diodach krążącą jedynkę w prawo, krążącą

jedynkę w lewo, krążące zero w prawo lub krążące zero w lewo. Wybór funkcji zrealizuj
używając przełączników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować algorytm programu w postaci schematu blokowego,
2) napisać program w języku asemblera pamiętając o konieczności wprowadzenia

opóźnienia pomiędzy poszczególnymi stanami,

3)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
4)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
5)  sprawdzić poprawność działania programu,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC,
–  oprogramowanie umożliwiające kompilowanie i debbugowanie programu,
–  zestaw uruchomieniowy z oprogramowaniem,
–  literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) dołączyć diody do mikrokontrolera?

2) dołączyć wyświetlacze 8–segmentowe do mikrokontrolera?

3) dołączyć przełączniki do mikrokontrolera?

4) dołączyć klawiaturę do mikrokontrolera?

5) napisać program wysyłania danych na diody lub wyświetlacze

8–segmentowe?

6) wczytać stan przełączników i klawiatury ?

7) opracować kody klawiszy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wyświetlacz LCD

4.2.1.Matriał nauczania

Sterowanie wyświetlaczem LCD jest na tyle skomplikowane, że budowane są jako

gotowe moduły zawierające oprócz wyświetlacza kontroler sterujący wyświetlaniem danych
na wyświetlaczu. Przykładem może być wyświetlacz LCD ze sterownikiem HD44780.

Rys.6. Przykładowy sposób dołączenia wyświetlacza LCD w przestrzeni adresowej pamięci XRAM

[5, s. 206]

Kontroler zawiera pamięć danych DD RAM i generator znaków CG ROM. Do pamięci

danych wpisywane są znaki wyświetlane na wyświetlaczu, adres w DD RAM odpowiada
pozycji na wyświetlaczu. Dla wyświetlacza 2x16 znaków do poszczególnych pozycji
wyświetlacza przyporządkowane są następujące adresy DD RAM (szesnastkowo):

linia1  00  01  02  03  04  05  06  07  08  09  0A  0B  0C  0D  0E  0F
linia2  40  41  42  43  44  45  46  47  48  49  4A  4B  4c  4D  4E  4F

Pamięć  CG  ROM  zawiera  generator  znaków.  Adresy  w  pamięci  CG  ROM  odpowiadają
kodom ASCII znaków. Dodatkowo można zaprojektować 8 własnych znaków umieszczonych
w pamięci CG ROM pod adresami 0..7 (lub 8..15).

Dołączenie  wyświetlacza  LCD  do  mikrokontrolera  wymaga  doprowadzenia  szyny  danych
oraz 3 sygnałów sterujących:
Linia

Nazwa

Opis

Enable

Wybór sterownika

R/W

Read/ Write

Odczyt/ zapis sterownika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cztery kombinacje sygnałów RS i R/W pozwalają na wykonanie następujących operacji:

Tabela 1 Sygnały RS i R/W

R/W Opis

zapis danych do pamięci RAM (pamięci wyświetlacza DD RAM lub generatora
znaków CG RAM)

odczyt danych z pamięci RAM (pamięci wyświetlacza DD RAM lub generatora
znaków CG RAM)

odczyt słowa statusowego, najstarszy bit busy jest informacją o stanie zajętości
wyświetlacza: busy=1– sterownik zajęty

zapis rozkazów do sterownika

Współpraca mikrokontrolera z wyświetlaczem LCD wymaga wysłania rozkazów sterujących.

Tabela 2 Rozkazy sterujące wyświetlacza LCD

Rozkaz

Opis

0 0

Clear Display– kasuj dane wyśw. i ustaw kursor na
adres 0

0 0

Return Home– ustaw kursor na adres 0

0 0

I/D S

Entry  mode  set–  ustaw  kierunek  przesunięcia
kursora  oraz  wł/  wył  kierunek  przesuwania  danych
wyświetlacza:
I/D=1  zwiększaj  adres  kursora  po  każdym  wpisie
danej
I/D=0  zmniejszaj  adres  kursora  po  każdym  wpisie
danej
S=1 jednoczesny obrót danych wyświetlacza

0 0

Display ON/OFF control: 1– ON(włącz), 0–
OFF(wyłącz):
D– cały wyświetlacz
C– kursor
B– miganie znaku w pozycji kursora

0 0

S/C R/L x

Kursor and display Shift
S/C=1– obrót danych wyświetlacza
S/C=0– przesunięcie kursora
R/L=1– obrót/ przesunięcie w prawo
R/L=0– obrót/ przesunięcie w lewo

0 0

DL N

Function set
DL=1– 8–bitowa szyna
DL=0– 4–bitowa szyna
N=1– 2 linie wyświetlacza
N=0– 1 linia wyświetlacza
F=1– znaki 5x10 punktów
F=0– znaki 5x7 punktów

0 1

Set CG RAM address
Ustawienie adresu generatora znaków (A

..A

)

1 A

Set DD RAM address
Ustawienie adresu danych (A

..A

)– pozycji na

wyświetlaczu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyświetlacz LCD może być dołączony do mikrokontrolera w przestrzeni adresowej

pamięci XRAM, przykładowy adres 8800H. Linie R/W i RS są doprowadzone jako bity
adresowe A1 i A0. Stąd w celu wybrania wyświetlacza LCD są stosowane następujące
adresy:
starszy bajt adresu: 88H
młodszy bajt:

A7 A6 A5 A4 A3 A2

R/W

A0
RS

– zapis słowa sterującego

– zapis danej

– odczyt słowa statusowego

– odczyt danej

Przykładowa inicjalizacja wyświetlacza:

MOV DPTR,#8800H

; wybór funkcji: zapis słowa sterującego

MOV A,#38H

;szyna 8–bitowa, 2 linie, znak 5x7

MOVX @DPTR,A

;wysłanie słowa sterującego do wyświetlacza

LCALL BUSY

;oczekiwanie na gotowość

MOV A,#0EH

;wyświetlacz włączony, kursor widoczny

MOVX @DPTR,A

LCALL BUSY

MOV A,#06H

;inkrementacja adresu po wysłaniu słowa

MOVX @DPTR,A

LCALL BUSY

MOV A,#0

;wyczyszczenie wyświetlacza

MOVX @DPTR,A

LCALL BUSY

; wysyłanie danych na wyświetlacz LCD
BUSY:

PUSH DPH

;zachowanie rejestru DPTR na stosie

PUSH DPL

PUSH ACC

;zachowanie akumulatora na stosie

MOV DPTR,#8802H

;wybór funkcji: odczyt słowa statusowego

TEST:

MOVX A,@DPTR

;pobranie słowa statusowego

JB ACC.7,TEST

;test

flagi

busy

(oczekiwanie

gotowość

wyświetlacza)

POP ACC

;odtworzenie stanu akumulatora

POP DPL

;odtworzenie stanu rejestru DPTR

POP DPH

RET

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niekiedy pojawia się potrzeba zdefiniowania własnych znaków np. „polskich liter”.

Mamy wówczas do dyspozycji 8 komórek pamięci generatora znaków (adresy 0–7 lub 8–15).
Definiujemy literę ó na polu 5x7 pikseli:

hex:

inicjalizacja wyświetlacza

………………..

;zdefiniowanie własnego znaku

MOV DPTR,#8800H

;wybór funkcji: zapis słowa sterującego

MOV A,#40H

;adres 0 w CG RAM

MOVX @DPTR,A

LCALL BUSY

MOV R7,#7

;licznik bajtów wysyłanych do CGRAM

MOV A,#0

PL:

MOV DPTR,#TAB_PL

;adres tablicy ze zdefiniowaną literą

PUSH ACC

MOVC A,@A+DPTR

;pobranie bajtu definiowanego znaku

MOV DPTR,#8801H

;wybór funkcji: zapis danej

MOVX @DPTR,A

LCALL BUSY

POP ACC

INC A

DJNZ R7,PL

TAB_PL:

DB: 01, 02, 0Eh, 11h, 11h, 11h, 0Eh

Odwołanie do zdefiniowanego znaku następuje przez podanie jego adresu. Na przykład w

celu wyświetlenia tekstu Próba definiujemy tablicę:
TABLICA: DB ‘Pr’,00,’ba’, znaki znajdujące się pomiędzy apostrofami zostaną pobrane jako
kody ASCII z generatora znaków CGROM, a własny znak– z komórki 0 pamięci CGRAM.
Jeżeli konieczne jest zdefiniowanie większej ilości znaków wystarczy zwiększyć licznik
(np. 3 znaki– licznik=21), w tablicy umieścić odpowiednia ilość bajtów. Znak zdefiniowany
przez pierwsze 7 bajtów zostanie zapamiętany pod adresem 0, kolejne pod adresami 1,2 itd.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie sygnały z mikrokontrolera muszą być doprowadzone do wyświetlacza LCD?
2.  W jaki sposób można zainicjować wyświetlacz LCD?
3.  Jak sprawdzić gotowość wyświetlacza LCD do odebrania słowa sterującego lub danej?
4.  Jak wyświetlić znak na wyświetlaczu LCD na wybranej pozycji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Jak zdefiniować własny znak?
6. Jak wyświetlić tekst zawierający gotowe znaki z CGROM i znaki własne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Program wysyłania na wyświetlacz znaków z generatora znaków. Po wysyłaniu 16

znaków odmierz jednosekundowe opóźnienie umożliwiające obserwację znaków, następnie
wyślij kolejnych 16 znaków itd., aż do wyczerpania znaków w pamięci generatora znaków
CGROM.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

głównego,

5)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
6)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
7)  sprawdzić poprawność działania programu,
8)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC,
–  oprogramowanie umożliwiające kompilowanie i debbugowanie programu,
–  zestaw uruchomieniowy z wyświetlaczem LCD wraz z oprogramowaniem,
–  lista rozkazów mikrokontrolera,
–  lista słów sterujących wyświetlacza LCD,
–  tablica kodów ASCII,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Napisz i uruchom program wyświetlający tekst dłuższy niż 16 znaków używając

znacznika końca:
a) w 2 liniach,
b) tekst przewija się na wyświetlaczu w 1 linijce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować słowa sterujące konieczne do zainicjowania wyświetlacza,
2)  opracować algorytm programu i zapisać go w postaci schematu blokowego,
3)  napisać program wyświetlania danych (zdefiniować własne znaki),
4)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
5)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
6)  sprawdzić poprawność działania programu,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

Napisz program wyprowadzania na wyświetlacz LCD trzycyfrowej liczby wprowadzonej

z klawiatury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować słowa sterujące konieczne do zainicjowania wyświetlacza,
2)  opracować algorytm programu i zapisać go w postaci schematu blokowego,
3)  napisać  program  odczytu  danej  z  klawiatury,  zamiany  pobranej  danej  na  kod  ASCII

i wyświetlania znaku,

4)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
5)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
6)  sprawdzić poprawność działania programu,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) omówić sposoby dołączenia wyświetlacza LCD do mikrokontrolera?

2) zainicjować wyświetlacz?

3) napisać program wysyłania znaków na wyświetlacz?

4) zdefiniować i wyświetlić własne znaki?

5) napisać program przewijający po ekranie długi tekst?

6) napisać program wyprowadzający na wyświetlacz numer

naciśniętego klawisza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przetwornik C/A

4.3.1. Materiał nauczania

Przetwornik C/A pozwala na odwzorowanie danej cyfrowej w postaci sygnału

analogowego. Sposób odwzorowania przedstawia rysunek 7:

Rys. 7. Kształtowanie sygnału analogowego za pośrednictwem przetwornika cyfrowo–analogowego. [3,s. 57]

Odwzorowanie sygnału cyfrowego w analogowy jest tym lepsze :

−

im liczba bitów przetwornika jest większa,

−

im krótszy jest czas miedzy kolejnymi próbkami sygnału cyfrowego

∆

Przetwornik cyfrowo–analogowy jest traktowany jako zewnętrzne urządzenie wyjściowe,

do  którego  wpisywane  są  dane.  W  zależności  od  rozdzielczości  przetwornika  (ilości  bitów)
przetwornik  może  zajmować  jeden  albo  dwa  adresy  w  przestrzeni  adresowej.
Do  mikrokontrolera  z  rodziny  ‘51  najłatwiej  dołączyć  przetwornik  C/A  8–bitowy.  Prosty
przykład  rozwiązania  układowego  jest  przedstawiony  na  rys.  8.  Zastosowano  tutaj
przetwornik  C/A  typu  DAC08,  który  nie  zawiera  w  sobie  rejestru  pamięciowego,  źródła
napięcia  odniesienia,  wzmacniacza  wyjściowego.  Z  tego  względu  należy  wszystkie  te
elementy  dołączyć  do  przetwornika.  Najlepszym  rozwiązaniem  jest  zastosowanie
przetwornika  C/A  przystosowanego  do  współpracy  z  układami  mikroprocesorowymi,  który
zawiera w sobie wszystkie wymienione wyżej elementy.

Rys. 8.–bitowy przetwornik C/A zrealizowany na układzie DAC08 [6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Programowe kształtowania sygnału analogowego piłokształtnego na wyjściu

przetwornika  C/A  może  być  zrealizowane  przez  wpisywanie  wartości  cyfrowych  do  bufora
przetwornika.  Przetwornik  dołączony  jest  w  przestrzeni  adresowej  pamięci  zewnętrznej
XRAM,  a  więc  wysłanie  danej  z  mikrokontrolera  do  przetwornika  rozkazem  MOVX

powoduje  jednocześnie  wystawienie  sygnału  WR   powodującego  wpis  danych  do  bufora
wejściowego przetwornika. Najwyższą częstotliwość generowanego sygnału  można uzyskać,
jeżeli  mikrokontroler  będzie  wykonywał  jak  najmniej  rozkazów  pomiędzy  kolejnymi
sterowaniami  przetwornika  C/A  lub  ograniczy  się  liczbę  poziomów  kształtujących  sygnał
analogowy.  Zakładając  8–bitowy  przetwornik  (256  poziomów),  największą  częstotliwość
sygnału można  uzyskać dla sygnału o następującym kształcie:

Rys. 9. sygnał piłokształtny uzyskany na wyjściu przetwornika C/A

Program kształtujący sygnał analogowy (przykładowy adres przetwornika C/A–9000H):

CLR A

;zerowanie akumulatora

MOV DPTR,#9000H

;adres przetwornika C/A

CYKL:

MOVX @DPTR,A

;wysłanie danej do bufora przetwornika

INC A

SJMP CYKL

Mikrokontroler wykonuje pętlę w czasie 5 cykli maszynowych: rozkaz MOVX

@DPTR,A– 2 cykle, INC A– 1cykl, SJMP CYKL– 2 cykle. Przy 8– bitowej rozdzielczości
przetwornika C/A okres T generowanego sygnału wynosi:

T=256*5cykli=1280 cykli maszynowych
dla f

XTAL

=12 MHz:

max

781

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest zadanie przetwornika C/A?
2.  W jaki sposób liczba bitów przetwornika wpływa na jakość sygnału analogowego?
3.  Jakie parametry przetwornika C/A wpływają na odwzorowanie sygnału analogowego?
4.  W jaki sposób można wygenerować przebieg o zadanym kształcie na wyjściu

przetwornika C/A dołączonego do mikrokontrolera?

U(t)

U

max

∆

FD
D

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz i uruchom program generujący na wyjściu przetwornika C/A przebieg

piłokształtny jak na rysunku:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  przygotować algorytm programu w postaci schematu blokowego,
2)  napisać program w języku asemblera,
3)  skompilować program, poprawić ewentualne błędy,
4)  uruchomić program używając zestawu uruchomieniowego,
5)  sprawdzić poprawność działania programu używając oscyloskopu,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC,
–  oprogramowanie umożliwiające kompilowanie i debbugowanie programu,
–  zestaw uruchomieniowy z oprogramowaniem,
–  oscyloskop,
–  literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Napisz i uruchom program generujący na wyjściu przetwornika C/A przebieg

trapezoidalny jak na rysunku:

U(t)

U

max

∆

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

Wyszukaj w Internecie noty katalogowe przetworników C/A różnych producentów.

Porównaj ich parametry, przeanalizuj możliwość dołączenia do mikrokontrolera 8–bitowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w Internecie strony producentów przetworników C/A,
2) na stronie producentów przetworników C/A odszukać przetworniki współpracujące z

mikrokontrolerami 8–bitowymi,

3)  ściągnąć dokumentację wybranych przetworników,
4)  porównać ich parametry,
5)  zaprezentować wykonanie ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–  komputer PC  z dostępem do Internetu,
–  oprogramowanie umożliwiające przeglądanie dokumentacji w postaci PDF,
–  literatura z rozdziału 6.

U(t)

U

max

¾ U

max

∆

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać sposoby dołączenia przetwornika C/A

do mikrokontrolera 8–bitowego?

2) podać podstawowe parametry przetwornika C/A?

3) porównać przetworniki ze względu na parametry?

4) napisać program generowania przebiegów analogowych

o zadanym kształcie ?

5) obliczyć okres i częstotliwość wygenerowanego przebiegu

analogowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań  o  różnym  stopniu  trudności.  Zadania:  1–14  są  to  zadania

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa, w zadaniach: 15–20
należy udzielić krótkiej odpowiedzi,

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16 – 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Który z rozkazów spowoduje, że diody dołączone do portu P1 zapalą się tak, jak na

rysunku?

a)  MOV P1,#55,
b)  MOV P1,#85,
c)  MOVX P1,A,
d)  SETB P1.

2. Po wczytaniu stanu przełączników w akumulatorze jest liczba ABH, ile przełączników

było ustawionych?
a)  2,
b)  3,
c)  4,
d)  5.

3. Poniższy program spowoduje, że na diodach dołączonych do portu P1 będą pojawiały się

kolejne liczby w kodzie:
a)  krążąca jedynka w prawo,
b)  krążąca jedynka w lewo,
c)  krążące zero w prawo,
d)  krążące zero lewo.

MOV A,#80H

CPL A

CYKL:

RR A

MOV P1,A

LCALL CZAS

LJMP CYKL

4. Rysunek przedstawia wyświetlacz 8 segmentowy dołączony do portu P1 mikrokontrolera.

Jaką liczbę należy wysłać na port, aby wyświetlić cyfrę 3?

a) 1FH,

b)  17H,
c)  4FH,
d)  47H.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Po adresem A000H dołączona jest klawiatura (osiem klawiszy aktywnych zerem), który

z fragmentów programu spowoduje skok pod adres DWA pod warunkiem, że naciśnięty
był klawisz drugi:

MOV DPTR,#0A000H
MOVX A,@DPTR
a) CJNE A,#2,SKOK

LJMP DWA,

b) CJNE A,#0FBH,SKOK

LJMP DWA,

c) CJNE A,#0FBH,DWA,
d) CJNE A,#02H,DWA.

6. W wyniku wykonania rozkazu MOV A,P1 zawartość akumulatora jest równa BBH, który

klawisz był naciśnięty?

a)  S4,
b)  S7,
c)  S10,
d)  S13.

7. Litera A pojawi się na wskazanej pozycji wyświetlacza LCD pod warunkiem, że jej kod

został wpisany:

a)  do pamięci CGRAM pod adres 03H,
b)  do pamięci DDRAM pod adres 03H,
c)  do pamięci CGRAM pod adres 43H,
d)  do pamięci DDRAM pod adres 43H.

8. Wyświetlacz LCD został dołączony do mikrokontrolera w przestrzeni adresowej pod

adresem  5500H.  Linia  RS  została  doprowadzona  z  wyświetlacza  LCD  jako  A0,  a  R/W
jako A1 z magistrali adresowej. Odwołanie się do adresu 5501H oznacza:
a)  zapis słowa sterującego,
b)  zapis danej,
c)  odczyt słowa statusowego,
d)  odczyt danej.

9. Jaką wartość wpisać do DPTR i jakim rozkazem uzupełnić program testowania zajętości

wyświetlacza dołączonego do mikrokontrolera pod adresem 50H (RS=A0, R/W=A1):

MOV DPTR,#..............

CZEKAJ:

…………

JB ACC.7,CZEKAJ

a)  50H, MOVX A,@DPTR,
b)  50H, SETB ACC.7,
c)  52H, MOVX A,@DPTR,
d)  52H, SETB ACC.7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. W opisie wyświetlacza LCD jest słowo sterujące:

0 0

Display ON/OFF control: 1– ON, 0–OFF

Wysłanie jakiego słowa spowoduje załączenie wyświetlacza z migającym kursorem:

a)  0FH,
b)  0EH,
c)  0BH,
d)  0AH.

11. Jaki znak i na którym wyświetlaczu zostanie wyświetlony po wykonaniu rozkazu

MOV P1,#43H?

a)  cyfra 3 na W4,
b)  cyfra 3 na W3,
c)  cyfra 4 na W4,
d)  cyfra 4 na W3.

12. Odwzorowanie danej cyfrowej w postaci sygnału analogowego będzie tym lepsze im:

a)  liczba bitów przetwornika większa i częstotliwość przetwarzania większa,
b)  liczba bitów przetwornika mniejsza i częstotliwość przetwarzania większa,
c)  liczba bitów przetwornika większa i częstotliwość przetwarzania mniejsza,
d)  liczba bitów przetwornika mniejsza i częstotliwość przetwarzania mniejsza.

13. Częstotliwość przebiegu analogowego generowanego na wyjściu 8– bitowego

przetwornika C/A w wyniku wykonania programu realizującego wysyłanie danej cyfrowej
w ciągu 10 cykli (f

XTAL

=12MHz) wynosi:

a)  390,625 Hz.
b)  4687,5 Hz.
c)  390,625 kHz.
d)  4687,5 kHz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Jaki przebieg uzyskamy na wyjściu 8– bitowego przetwornika C/A dołączonego do

mikrokontrolera pod adresem A000H w wyniku wykonania następującego programu:

MOV DPTR,#0A000H

MOV R1,#64

CYKL1:

MOV A,R1

CYKL2:

MOVX @DPTR,A

ADD A,R1

JNC CYKL2

SJMP CYKL1

15. Do portu P5 dołączone są przełączniki binarne, a pod adresem 9000h dołączone są diody.

Napisz program zapalający diody odpowiadające przełącznikom w stanie 1 logicznej,
a gaszący diody odpowiadające przełącznikom w stanie 0 logicznego.

16. Jakie słowa należy wysłać do wyświetlacza LCD w celu zdefiniowania następującego

znaku?

17. Uzupełnij program wysyłania tablicy zdefiniowanej TABLICA: DB ‘Tekst’, zakładając,

że wyświetlacz został już zainicjowany, podprogram testowania zajętości wyświetlacza
znajduje się pod adresem BUSY, adres wyświetlacza 8800H (RS=A0, R/W=A1):

MOV R7,#5

;licznik ilości znaków do wysłania

MOV DPTR,#TABLICA

;wpis adresu tablicy z tekstem do
wyświetlenia

MOV A,#0

;akumulator zawiera numer wysyłanego
znaku z tablicy (offset)

SEND:

PUSH ACC

;zachowanie stanu akumulatora na stosie

MOVC A,@A+DPTR

;pobranie znaku

LCALL DISPL

;wywołanie

podprogramu

wysyłania

znaku

POP ACC

;przywrócenie offsetu

INC A

;następny znak z tablicy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

DJNZ R7,SEND

DISPL:

RET

18. W przestrzeni adresowej pamięci XRAM pod adresem B000H i B001H podłączone są

klawisze jak na rysunku:

klawisze S1–S9 dołączone pod adresem B000H mają być odczytane jako cyfry 0...7, a S1
i  S2  pod  adresem  B001H  jako  8  i  9.  Napisz  program  który  odczyta  stan  klawiatury
i  wyświetli  na  wyświetlaczu  LCD  numer  naciśniętego  klawisza.  Wyświetlacz  LCD
znajduje  się  pod  adresem  C000H,  jest  właściwie  zainicjowany,  a  pod  adresem  BUSY
znajduje się podprogram testowania zajętości.

19. Napisz program generujący na wyjściu 8– bitowego przetwornika C/A (adres A000H)

przebieg trapezoidalny jak na rysunku:

20. Jaka jest częstotliwość wygenerowanego w zadaniu 19 sygnału analogowego?

U(t)

max

MAX

∆

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Badanie układów zewnętrznych mikrokontrolera

Zakreśl poprawną odpowiedź lub wpisz odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Dyrcz K., Kowalski C. T., Zarczyński Z.: Podstawy techniki mikroprocesorowej,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1999.

Janiczek J., Stępień A.: Mikrokontroler 80(C)51/52, Wydawnictwo Elektronicznych
Zakładów Naukowych, Wrocław 1995.

Janiczek J., Stępień A.: Laboratorium systemów mikroprocesorowych cz. I i II,
Wydawnictwo Elektronicznych Zakładów Naukowych, Wrocław 1995.

Rydzewski A.: Mikrokomputery jednoukładowe rodziny MCS–51,Wydawnictwa
Naukowo– Techniczne, Warszawa 1992.

Starecki T.: Mikrokontrolery 8051 w praktyce, Wydawnictwo BTC, Warszawa 2002

http://www.adatronik.com.pl