PODJ¥Æ WYZWANIA, SZUKAÆ ROZWI¥ZAÑ

Deklaracja

o Ochronie Zdrowia Psychicznego dla Europy

Plan Dzia³añ

na rzecz Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Europy

INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII

Warszawa 2005

BIURO REGIONALNE DLA EUROPY ŒWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA

2

Dokumenty: Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy

oraz Plan dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego dla Europy zosta³y przyjête

w czasie Europejskiej Konferencji Ministerialnej Œwiatowej Organizacji Zdrowia,

odbywaj¹cej siê w Helsinkach, Finlandia, w dniach 12–15 stycznia 2005 r.

Wydane przez Biuro Regionalne dla Europy Œwiatowej Organizacji Zdrowia

w 2005 r. pod tytu³em Mental Health Declaration for Europe and Mental Health

Action Plan for Europe

© World Health Organization 2005

Biuro Regionalne dla Europy Œwiatowej Organizacji Zdrowia

przyzna³o prawa do przet³umaczenia i wydania powy¿szych dokumentów

w jêzyku polskim Radzie ds. Promocji Zdrowia Psychicznego,

czyni¹c j¹ wy³¹cznie odpowiedzialn¹ za jakoœæ t³umaczenia.

T³umaczenie:

Gra¿yna Herczyñska

Konsultacja:

Czes³aw Czaba³a

Copyright 2005 for the Polish edition

© Rada ds. Promocji Zdrowia Psychicznego,

Instytut Psychiatrii i Neurologii

ISBN: 83-85705-78-3

Projekt ok³adki:

Jerzy Grzegorkiewicz

Sk³ad i druk:

Letter Quality

ul. Brylowska 35/38, 01-216 Warszawa

Nak³ad: 1000 egz.

3

DEKLARACJA

O OCHRONIE ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA EUROPY

Preambu³a

1. My, Ministrowie Zdrowia Krajów Cz³onkowskich Regionu Europej-

skiego Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), w obecnoœci Euro-

pejskiego Komisarza ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów, wraz

z Dyrektorem Regionalnym WHO dla Europy, spotykaj¹c siê na Kon-

ferencji Ministerialnej WHO na temat zdrowia psychicznego, odbywa-

j¹cej siê w Helsinkach w dniach od 12 do 15 stycznia 2005 r., wyra¿a-

my przekonanie, ¿e zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny maj¹

zasadnicze znaczenie dla jakoœci ¿ycia i produktywnoœci jednostek,

rodzin, wspólnot oraz narodów, umo¿liwiaj¹c ludziom doœwiadczaæ

¿ycia, jako sensownego, pozwalaj¹c im byæ twórczymi i aktywnymi

obywatelami. Uwa¿amy, ¿e zasadniczym celem podejmowanych

dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego jest polepszenie do-

brostanu ludzi i ich funkcjonowania poprzez lepsze wykorzystanie

ich si³ i zasobów intelektualnych, poprzez wzmocnienie ich odpornoœci

psychicznej oraz zwiêkszenie ochronnej roli czynników zewnêtrznych.

2. Uznajemy, ¿e promocja zdrowia psychicznego, prewencja zaburzeñ

psychicznych, leczenie, opieka i rehabilitacja s¹ priorytetami Œwia-

towej Organizacji Zdrowia i jej Krajów Cz³onkowskich, Unii Euro-

pejskiej (EU) oraz Rady Europy, co zosta³o wyra¿one w postanowie-

niach Œwiatowego Zgromadzenia Zdrowia, Rady Wykonawczej WHO,

Komitetu Regionalnego WHO dla Europy oraz Rady Unii Europej-

skiej. Te postanowienia zalecaj¹ Krajom Cz³onkowskim WHO, EU

i Radzie Europy podjêcie dzia³añ maj¹cych na celu zmniejszenie

obci¹¿eñ zwi¹zanych z problemami zdrowia psychicznego i poprawê

dobrostanu psychicznego.

3. Odwo³ujemy siê do zobowi¹zañ przyjêtych przez nas w uchwale

EUR/RC51/R5 – „Deklaracji Ateñskiej na temat ochrony zdrowia

psychicznego, katastrof i nieszczêœæ spowodowanych przez cz³owieka,

stygmatyzacji i opieki œrodowiskowej” [Athens Declaration on Mental

Health, Man-made Disasters, Stigma and Community Care] oraz

w uchwale EUR/RC53/R4 zaaprobowanej przez Komitet Regionalny

4

WHO dla Europy we wrzeœniu 2003 roku, wyra¿aj¹cych zaniepoko-

jenie, ¿e w Europie obci¹¿enie chorobami wywo³anymi przez zabu-

rzenia psychiczne nie zmniejsza siê, ¿e wiele osób z problemami

zdrowia psychicznego nie jest leczonych i nie uzyskuje potrzebnej

opieki, pomimo rozwoju skutecznych metod interwencji.
Komitet Regionalny poprosi³ Dyrektora Regionalnego WHO aby:

●

przy wdra¿aniu dzia³añ zwi¹zanych z aktualizacj¹ polityki „Zdrowie

dla wszystkich”, przyzna³ wysoki priorytet problemom zdrowia

psychicznego;

●

zorganizowa³ konferencjê ministerialn¹ na temat zdrowia psychicz-

nego w Europie, w Helsinkach, w styczniu 2005 r.

4. Zwracamy uwagê na uchwa³y, wspieraj¹ce program dzia³añ na rzecz

ochrony zdrowia psychicznego. Uchwa³a EB109.R8, przyjêta przez

Radê Wykonawcz¹ WHO w styczniu 2002 r., potwierdzona uchwa³¹

WHA55.10 Œwiatowego Zgromadzenia Zdrowia w maju 2002 r., po-

leca Krajom Cz³onkowskim WHO:

●

przyjêcie zaleceñ zawartych w Raporcie o stanie zdrowia na œwie-

cie z 2001 r.;

●

ustalenie zasad polityki ochrony zdrowia psychicznego, przygo-

towanie programów i regulacji prawnych opartych na aktualnej

wiedzy i uwzglêdniaj¹cych prawa cz³owieka – w konsultacji ze

wszystkimi osobami, instytucjami, organizacjami czy stowarzy-

szeniami zaanga¿owanymi w dzia³ania na rzecz ochrony zdrowia

psychicznego;

●

zwiêkszenie inwestycji przeznaczonych na ochronê zdrowia psy-

chicznego, zarówno w poszczególnych krajach, jak i w ramach

dwustronnej i wielostronnej wspó³pracy, postrzeganych jako inte-

gralny sk³adnik poprawy dobrostanu ludnoœci.

5. Uchwa³y Rady Unii Europejskiej, zalecenia Rady Europy i uchwa³y

WHO przyjête po roku 1975, przyznaj¹ wa¿ne znaczenie promocji

zdrowia psychicznego i dostrzegaj¹ niekorzystne zwi¹zki miêdzy

problemami zdrowia psychicznego a marginalizacj¹ spo³eczn¹, bez-

robociem, bezdomnoœci¹, zaburzeniami wywo³anymi u¿ywaniem

alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Uznajemy znaczenie

postanowieñ „Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawo-

5

wych Wolnoœci” [Convention for the Protection of Human Rights and

Fundamental Freedom], „Konwencji o Prawach Dziecka” [Convention

on the Rights of the Child], „Europejskiej Konwencji o Zapobieganiu

Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poni¿aj¹cemu Traktowaniu lub

Karaniu” [European Convention for the Prevention of Torture and

Inhuman or Degrading Treatment or Punishment] oraz „Europejskiej

Karty Spo³ecznej” [European Social Chapter], jak równie¿ zobo-

wi¹zanie Rady Europy do ochrony i promocji zdrowia psychicznego,

rozszerzone przez „Deklaracjê Konferencji Ministerialnej na temat

Ochrony Zdrowia Psychicznego w Przysz³oœci” [Declaration of

Ministerial Conference on Mental Health in the Future] (Sztokholm,

1985 r.) i zwi¹zane z ni¹ inne zalecenia przyjête w tym zakresie,

w szczególnoœci Zalecenie R(90)22 dotycz¹ce ochrony zdrowia psy-

chicznego niektórych szczególnie zagro¿onych grup spo³ecznych i Za-

lecenie Rec(2004)10 dotycz¹ce ochrony praw cz³owieka i godnoœci

osobistej osób z zaburzeniami psychicznymi.

Zakres problematyki

6. Odnotowujemy, ¿e w Regionie Europejskim podlega zmianom wiele

aspektów polityki i œwiadczeñ ochrony zdrowia psychicznego. Poli-

tyka ta i œwiadczenia zmierzaj¹ do osi¹gniêcia integracji spo³ecznej

i sprawiedliwego traktowania osób z problemami zdrowia psychicz-

nego, bior¹ pod uwagê zarówno potrzeby, jak i korzyœci wynikaj¹ce

z ró¿nych dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego, skierowa-

nych na populacjê jako ca³oœæ, na poszczególne grupy ryzyka i na

osoby z problemami zdrowia psychicznego. Œwiadczenia prowadzone

s¹ poprzez ró¿ne formy opieki œrodowiskowej, nie tylko, jak dotych-

czas, w izolowanych i du¿ych instytucjach. S¹dzimy, ¿e jest to s³uszny

i konieczny kierunek zmian. Pozytywnie oceniamy fakt, ¿e obecnie

polityka i praktyka na rzecz ochrony zdrowia psychicznego obejmuj¹:

i. promocjê dobrostanu psychicznego;

ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i spo³ecznemu

wykluczeniu;

iii. zapobieganie problemom zdrowia psychicznego;

iv. opiekê nad osobami z problemami zdrowia psychicznego, za-

pewniaj¹c¹ wielostronne i skuteczne œwiadczenia i interwencje,

6

oferuj¹c¹ osobom korzystaj¹cym z tych œwiadczeñ oraz ich opieku-

nom

*

mo¿liwoœæ osobistego zaanga¿owania i wyboru;

v. przywrócenie zdrowia i w³¹czenie do spo³eczeñstwa osób, które

doœwiadczy³y powa¿nych zaburzeñ psychicznych.

Priorytety

7. Nale¿y opracowaæ program reform i modernizacji w Regionie Euro-

pejskim WHO, nauczyæ siê korzystaæ ze wspólnych doœwiadczeñ i braæ

pod uwagê specyficzne warunki poszczególnych krajów. Uwa¿amy,

¿e g³ównymi priorytetami na nastêpn¹ dekadê s¹:

i. kszta³towanie w spo³eczeñstwie przekonania o znaczeniu zdrowia

psychicznego;

ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i nierównemu

traktowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego oraz

umo¿liwienie im i ich rodzinom aktywne uczestnictwo w tych

dzia³aniach;

iii. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie wszechstronnego, zintegro-

wanego i skutecznego systemu ochrony zdrowia psychicznego,

obejmuj¹cego promocjê, prewencjê, leczenie i rehabilitacjê, oraz

opiekê i powrót do zdrowia;

iv. tworzenie warunków dla kszta³cenia i pracy kompetentnego per-

sonelu, skutecznego we wszystkich wymienionych powy¿ej za-

kresach;

v. uznanie, ¿e doœwiadczenie i wiedza osób korzystaj¹cych ze

œwiadczeñ oraz ich opiekunów s¹ wa¿n¹ podstaw¹ dla planowania

i rozwoju us³ug zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia psychicznego.

Dzia³ania

8. Aprobujemy pogl¹d, ¿e nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego.

Zdrowie psychiczne ma zasadnicze znaczenie dla jednostek, zasobów

spo³ecznych i ekonomicznych narodów, powinno byæ zatem postrze-

gane jako integralna i istotna czêœæ pozosta³ych obszarów polityki

*

Termin opiekun jest tutaj u¿ywany do opisu cz³onka rodziny, przyjaciela lub innej

osoby udzielaj¹cej opieki.

7

publicznej, takich jak prawa cz³owieka, opieka spo³eczna, edukacja

i zatrudnienie. Zatem my, ministrowie odpowiedzialni za zdrowie

w naszych krajach, zobowi¹zujemy siê wyst¹piæ do krajowych orga-

nów, odpowiedzialnych za stanowienie prawa i kszta³towanie polityki,

o uznanie potrzeby wszechstronnej, potwierdzonej empirycznie, poli-

tyki ochrony zdrowia psychicznego oraz o rozwa¿enie sposobów i œrod-

ków niezbêdnych dla opracowania, wprowadzenia w ¿ycie i wzmocnie-

nia tej polityki w naszych krajach. Polityka, maj¹ca na celu osi¹gniêcie

dobrostanu psychicznego i spo³ecznej integracji osób z problemami

zdrowia psychicznego, wymaga podjêcia nastêpuj¹cych dzia³añ:

i. promowanie dobrostanu psychicznego ca³ej populacji, poprzez

œrodki i dzia³ania, których celem jest uœwiadomienie znaczenia

zdrowia psychicznego oraz wprowadzanie zmian sprzyjaj¹cych

zdrowiu psychicznemu poszczególnych osób, spo³ecznoœci lokal-

nych, spo³eczeñstwa obywatelskiego, w œrodowiskach edukacyj-

nych i zawodowych oraz w instytucjach rz¹dowych i krajowych;

ii. docenienie potencjalnego wp³ywu polityki dotycz¹cej spraw pu-

blicznych na zdrowie psychiczne, zw³aszcza na zdrowie psy-

chiczne grup szczególnie zagro¿onych, wskazuj¹c na centralne

znaczenie zdrowia psychicznego dla budowania zdrowego,

otwartego i produktywnego spo³eczeñstwa;

iii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji, zapewnienie

ochrony praw i godnoœci cz³owieka oraz wdra¿anie koniecznych

przepisów prawnych, umo¿liwiaj¹cych osobom nara¿onym na

zagro¿enia zdrowia psychicznego lub cierpi¹cym z powodu pro-

blemów zdrowia psychicznego i spowodowanej nimi niepe³no-

sprawnoœci, do uczestniczenia w pe³ni i na równych prawach

w ¿yciu spo³ecznym;

iv. zapewnienie szczególnego wsparcia i pomocy dla osób nara¿o-

nych na zwiêkszone ryzyko ze wzglêdu na okres ich ¿ycia,

w szczególnoœci w zakresie opieki rodzicielskiej i kszta³cenia

dzieci i m³odzie¿y oraz opieki nad osobami starszymi;

v. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie œrodków, których celem

jest zapobieganie przyczynom samobójstw oraz powstawania

problemów zdrowia psychicznego i chorób im towarzysz¹cych;

vi. rozwijanie wiedzy i umiejêtnoœci lekarzy ogólnych i pracow-

ników placówek podstawowej opieki zdrowotnej, dzia³aj¹cych

8

we wspó³pracy z wyspecjalizowan¹ opiek¹ medyczn¹ i poza-

medyczn¹, by mogli trafnie rozpoznawaæ, leczyæ i udzielaæ

skutecznej i wielostronnej pomocy osobom z problemami zdro-

wia psychicznego;

vii. oferowanie osobom z powa¿nymi problemami zdrowia psychicz-

nego skutecznej i wielostronnej opieki i leczenia w zró¿nico-

wanych oœrodkach i placówkach, w sposób, który zapewni po-

szanowanie ich osobistych preferencji oraz ochroni ich przed

lekcewa¿eniem i poni¿aj¹cym traktowaniem;

viii. ustanowienie wspó³pracy, koordynacji dzia³añ i kierownictwa

w regionach, w krajach, pomiêdzy sektorami publicznymi i insty-

tucjami, które maj¹ wp³yw na ochronê zdrowia psychicznego oraz

integracjê spo³eczn¹ jednostek, rodzin, grup i wspólnot lokalnych;

ix. opracowanie programów naboru, programów edukacji oraz szko-

lenia w celu stworzenia kompetentnego, wieloprofesjonalnego

zespo³u specjalistów;

x. ocenianie stanu zdrowia psychicznego ludnoœci, poszczególnych

grup i jednostek w sposób pozwalaj¹cy na dokonywanie porów-

nañ na poziomie kraju i na poziomie miêdzynarodowym;

xi. zapewnienie sprawiedliwych i odpowiednich Ÿróde³ finansowa-

nia dla realizacji powy¿szych celów;

xii. inicjowanie badañ naukowych, wspieranie ewaluacji oraz upo-

wszechnianie powy¿szych dzia³añ.

9. Uznajemy znaczenie i piln¹ potrzebê podjêcia wyzwañ i szukania roz-

wi¹zañ w oparciu o wiedzê empiryczn¹. Przyjmujemy zatem Plan

Dzia³añ na rzecz Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Europy i po-

pieramy jego wdro¿enie w Regionie Europejskim WHO, w którym

ka¿dy kraj przyjmie punkty programu odpowiednie dla jego potrzeb

i mo¿liwoœci. Zobowi¹zujemy siê tak¿e do solidarnoœci w ramach

Regionu, do dzielenia siê wiedz¹, najlepszymi osi¹gniêciami prak-

tycznymi i doœwiadczeniem.

Obowi¹zki

10. My, Ministrowie Zdrowia Krajów Cz³onkowskich Regionu Euro-

pejskiego WHO, zgodnie z ustawodawstwem i polityk¹ ka¿dego

kraju oraz potrzebami narodowymi i regionalnymi, istniej¹cymi

9

okolicznoœciami i posiadanymi œrodkami zobowi¹zujemy siê popie-

raæ wdra¿anie nastêpuj¹cych dzia³añ:

i. wzmacnianie polityki i ustawodawstwa dotycz¹cych ochrony

zdrowia psychicznego, które tworz¹ normy dla podejmowa-

nych dzia³añ w zakresie ochrony zdrowia psychicznego oraz

zapewniaj¹ przestrzeganie praw cz³owieka;

ii. ustalanie odpowiedzialnoœci poszczególnych resortów pañ-

stwowych za formu³owanie, upowszechnianie i wprowadzanie

w ¿ycie polityki i praw odnosz¹cych siê do ochrony zdrowia

psychicznego;

iii. ocenianie wp³ywu na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa, po-

dejmowanych przez rz¹d dzia³añ;

iv. eliminowanie postaw piêtnowania i dyskryminacji oraz inte-

growanie osób z problemami zdrowia psychicznego ze spo³e-

czeñstwem poprzez kszta³towanie œwiadomoœci spo³ecznej

oraz umo¿liwienie podejmowania inicjatyw osobom nara¿o-

nym na zagro¿enia zdrowia psychicznego;

v. umo¿liwienie osobom z problemami zdrowia psychicznego

wyboru metod leczenia i opieki odpowiednich do ich potrzeb

i kultury;

vi. ocenianie, i w razie potrzeby wprowadzenie, ustawodawstwa

przeciw dyskryminacji i opartego o zasadê równych szans;

vii. promowanie zdrowia psychicznego w placówkach oœwiato-

wych i miejscach pracy, w spo³ecznoœciach lokalnych i w in-

nych œrodowiskach, poprzez zacieœnienie wspó³pracy pomiê-

dzy instytucjami odpowiedzialnymi za zdrowie a innymi

sektorami;

viii. zapobieganie czynnikom ryzyka, np. poprzez wspieranie dzia-

³añ maj¹cych na celu wprowadzanie w miejscu pracy zmian

przyjaznych zdrowiu psychicznemu, inspirowanie inicjatyw za-

pewniaj¹cych wsparcie w pracy, popieranie mo¿liwie szybkie-

go powrotu do pracy osób, którym stan zdrowia na to pozwala;

ix. zapobieganie samobójstwom i przyczynom stresów, przemocy,

depresji, zaburzeniom lêkowym i zaburzeniom wywo³anym

u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych;

x. uznanie zasadniczej roli lekarzy podstawowej opieki zdrowot-

nej i lekarzy ogólnych oraz umo¿liwienie im wziêcia odpo-

wiedzialnoœci za sprawy zdrowia psychicznego;

10

xi. rozwijanie opieki œrodowiskowej dla osób z powa¿nymi za-

burzeniami psychicznymi, w celu zast¹pienia opieki prowa-

dzonej w du¿ych zak³adach;

xii. podjêcie dzia³añ zapobiegaj¹cych opiece niehumanitarnej i de-

graduj¹cej;

xiii. popieranie wspó³pracy pomiêdzy instytucjami odpowiedzial-

nymi za opiekê i wsparcie, takie jak instytucje zajmuj¹ce siê

sprawami zdrowia, sprawami socjalnymi, mieszkaniowymi,

oœwiatowymi i zatrudnienia;

xiv. w³¹czenie zagadnieñ zdrowia psychicznego do programów

nauczania wszystkich zawodów zwi¹zanych z opiek¹ zdrowot-

n¹ i opracowanie programów ci¹g³ego nauczania i szkolenia

zawodowego dla personelu ochrony zdrowia psychicznego;

xv. popieranie kszta³cenia i zdobywanie wiedzy specjalistycznej

przez personel ochrony zdrowia psychicznego, by kompetent-

nie odpowiada³ na specyficzne potrzeby takich grup jak dzieci,

m³odzie¿, osoby starsze oraz osoby z przewlek³ymi i znacz-

nymi zaburzeniami psychicznymi;

xvi. zapewnienie dostatecznych œrodków finansowych na ochronê

zdrowia psychicznego, bior¹c pod uwagê obci¹¿enia zwi¹za-

ne z chorobami oraz przeznaczenie na ochronê zdrowia psy-

chicznego wydzielonej czêœci ca³kowitych wydatków na zdro-

wie, tak aby osi¹gn¹æ równowagê z inwestycjami w innych

dziedzinach dotycz¹cych zdrowia;

xvii. przeprowadzanie sta³ej oceny stanu samopoczucia psychicz-

nego spo³eczeñstwa i problemów zwi¹zanych ze zdrowiem

psychicznym, w³¹czaj¹c w to badania czynników ryzyka i za-

potrzebowania na pomoc oraz monitorowanie wprowadzania

w ¿ycie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego;

xviii. zlecanie prowadzenia badañ naukowych, w przypadkach, gdy

wiedza lub technologia s¹ niewystarczaj¹ce oraz upowszech-

nianie wyników badañ.

11. Bêdziemy wspieraæ organizacje pozarz¹dowe dzia³aj¹ce na polu

ochrony zdrowia psychicznego i stymulowaæ tworzenie organizacji

pozarz¹dowych oraz organizacji osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ

psychiatrycznych. Witamy aktywnoϾ tych organizacji w podejmo-

waniu nastêpuj¹cych dzia³añ:

11

i. organizowaniu osób z problemami zdrowia psychicznego,

które s¹ zainteresowane w rozwijaniu w³asnej aktywnoœci,

w tym w tworzeniu i prowadzeniu grup samopomocowych

i grup szkoleniowych kszta³c¹cych umiejêtnoœci powrotu do

zdrowia;

ii. umo¿liwieniu podejmowania dzia³añ osobom wymagaj¹cym

szczególnej opieki i osobom marginalizowanym oraz repre-

zentowanie ich interesów;

iii. œwiadczeniu us³ug opartych o opiekê œrodowiskow¹ z aktyw-

nym udzia³em osób korzystaj¹cych ze œwiadczeñ;

iv. rozwijaniu kwalifikacji i umiejêtnoœci sprawowania opieki

i radzenia sobie z trudnoœciami ¿yciowymi u rodzin i opie-

kunów osób z problemami zdrowia psychicznego oraz zapew-

nianiu ich aktywnego udzia³u w programach opieki;

v. opracowywaniu programów doskonal¹cych umiejêtnoœci rodzi-

cielskie, nauczania i zwiêkszaj¹cych tolerancjê oraz progra-

mów przeciwdzia³aj¹cych zaburzeniom wywo³anym u¿ywa-

niem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, przemocy

i przestêpczoœci;

vi. rozwijaniu lokalnych œwiadczeñ ukierunkowanych na potrze-

by grup marginalizowanych;

vii. prowadzeniu telefonów zaufania i doradztwa przez internet

dla osób w sytuacjach kryzysowych, osób cierpi¹cych z po-

wodu przemocy i zagro¿onych pope³nieniem samobójstwa;

viii. stwarzaniu mo¿liwoœci zatrudnienia dla osób niepe³nospraw-

nych.

12. Wzywamy Komisjê Europejsk¹ i Radê Europy do wspierania wdra-

¿ania niniejszej Deklaracji o Ochronie Zdrowia Psychicznego dla

Europy zgodnie z ich kompetencjami.

13. Prosimy, aby Dyrektor Regionalny WHO dla Europy podj¹³ dzia³a-

nia w nastêpuj¹cych obszarach:

(a) Partnerstwo

i. zachêcanie do wspó³pracy z organizacjami miêdzyrz¹dowymi,

³¹cznie z Komisj¹ Europejsk¹ i Rad¹ Europy w omawianym

zakresie.

12

(b) Informacja na temat zdrowia

i. wspieranie Krajów Cz³onkowskich w opracowaniu metod mo-

nitorowania stanu zdrowia psychicznego spo³eczeñstwa;

ii. tworzenie porównywalnych baz danych, dotycz¹cych stanu zdro-

wia psychicznego spo³eczeñstwa i dokonuj¹cych siê zmian

w zakresie ochrony zdrowia psychicznego w Krajach Cz³onkow-

skich.

(c) Badania

i. ustanowienie sieci oœrodków wspó³pracuj¹cych w dziedzinie

ochrony zdrowia psychicznego, u³atwiaj¹cych miêdzynarodow¹

wspó³pracê, oferuj¹cych prowadzenie wysokiej jakoœci badañ

naukowych i wymianê naukowców;

ii. tworzenie i rozpowszechnianie przyk³adów dobrej praktyki,

uwzglêdniaj¹cej etyczne aspekty zdrowia psychicznego;

(d) Rozwój polityki i œwiadczeñ

i. pomoc rz¹dom poprzez opracowanie ekspertyz umo¿liwiaj¹cych

przeprowadzenie reform ochrony zdrowia psychicznego, po-

przez skuteczn¹ politykê w zakresie ochrony zdrowia psychicz-

nego, obejmuj¹c¹ prawodawstwo, œwiadczenia, promocjê zdro-

wia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym;

ii. oferowanie pomocy w opracowaniu programów „szkolenia osób

szkol¹cych”;

iii. inicjowanie programów wymiany osób wprowadzaj¹cych inno-

wacje;

iv. pomoc przy formu³owaniu polityki badañ naukowych i zagad-

nieñ badawczych;

v. pomoc dla promotorów zmian poprzez ustanowienie sieci krajo-

wych liderów reform i urzêdników pañstwowych wysokiego

stopnia.

(e) Dzia³anie na rzecz interesu osób z problemami

zdrowia psychicznego

i. informowanie o polityce i dzia³aniach, a tak¿e monitorowanie

polityki i dzia³añ, maj¹cych na celu promowanie praw cz³owieka,

integracjê spo³eczn¹ osób z problemami zdrowia psychicznego,

zmniejszanie stygmatyzacji i dyskryminacji;

13

ii. udzielanie osobom korzystaj¹cym ze œwiadczeñ, ich opiekunom

i organizacjom pozarz¹dowym informacji o mo¿liwoœciach dzia-

³ania i koordynowanie dzia³añ we wszystkich krajach;

iii. wspieranie Krajów Cz³onkowskich w rozwijaniu bazy informa-

cyjnej w celu zwiêkszenia mo¿liwoœci dzia³ania osób korzysta-

j¹cych z us³ug ochrony zdrowia psychicznego;

iv. u³atwianie miêdzynarodowej wymiany doœwiadczeñ, odbywaj¹-

cej siê za poœrednictwem g³ównych regionalnych i lokalnych

organizacji pozarz¹dowych;

v. dostarczanie œrodkom masowego przekazu, organizacjom poza-

rz¹dowym i innym zainteresowanym grupom oraz osobom indy-

widualnym informacji obiektywnej i pomocnej w rozwi¹zywaniu

problemów.

14. Prosimy Biuro Regionalne WHO dla Europy o podjêcie koniecznych

kroków w celu zapewnienia, by opracowanie i wdro¿enie polityki

ochrony zdrowia psychicznego znalaz³o pe³ne poparcie, by zosta³y

przyznane odpowiednie priorytety i œrodki na dzia³ania i programy,

spe³niaj¹ce wymagania zawarte w niniejszej Deklaracji.

15. Zobowi¹zujemy siê przekazaæ WHO sprawozdania omawiaj¹ce po-

stêpy we wdra¿aniu niniejszej Deklaracji w naszych krajach na

miêdzyrz¹dowym spotkaniu, które odbêdzie siê przed rokiem 2010.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Minister Zdrowia

i Opieki Spo³ecznej Finlandii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dyrektor Regionalny WHO

dla Europy

14

PLAN DZIA£AÑ

NA RZECZ OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO

DLA EUROPY

Niniejszy Plan dzia³añ zosta³ zaaprobowany w Deklaracji o ochronie

zdrowia psychicznego dla Europy przez Ministrów Zdrowia Pañstw

Cz³onkowskich Œwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) Regionu Euro-

pejskiego. Ministrowie popieraj¹ wprowadzenie jej w ¿ycie zgodnie

z potrzebami i mo¿liwoœciami poszczególnych krajów.

Wyzwania stoj¹ce przed pañstwami na najbli¿sze piêæ do dziesiêciu lat,

to opracowanie, wprowadzenie w ¿ycie i ewaluacja polityki i ustawo-

dawstwa, pozwalaj¹cych na podejmowanie dzia³añ na rzecz ochrony

zdrowia psychicznego, przyczyniaj¹cych siê do dobrostanu ca³ego spo-

³eczeñstwa, zapobiegaj¹cych pojawieniu siê problemów zwi¹zanych

ze zdrowiem psychicznym, i przyczyniaj¹cych siê do integracji oraz

sprawnego funkcjonowania osób maj¹cych problemy ze zdrowiem psy-

chicznym. Priorytety na najbli¿sz¹ dekadê to:

i. kszta³towanie w spo³eczeñstwie przekonania o znaczeniu zdrowia

psychicznego;

ii. przeciwdzia³anie stygmatyzacji, dyskryminacji i nierównemu trak-

towaniu osób z problemami zdrowia psychicznego oraz umo¿li-

wienie im i ich rodzinom aktywne uczestnictwo w tych dzia³aniach;

iii. opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie wszechstronnego, zintegrowa-

nego i skutecznego systemu ochrony zdrowia psychicznego, obej-

muj¹cego promocjê, prewencjê, leczenie i rehabilitacjê, oraz opiekê

i powrót do zdrowia;

iv. tworzenie warunków dla kszta³cenia i pracy kompetentnego perso-

nelu, skutecznego we wszystkich wymienionych powy¿ej zakresach;

v. uznanie, ¿e doœwiadczenie i wiedza osób korzystaj¹cych ze œwiad-

czeñ oraz ich opiekunów

*

s¹ wa¿n¹ podstaw¹ dla planowania i roz-

woju us³ug zwi¹zanych z ochron¹ zdrowia psychicznego.

Niniejszy Plan dzia³añ proponuje sposoby i metody opracowania, wpro-

wadzenia w ¿ycie i wzmocnienia kompleksowej polityki ochrony zdro-

*

Termin opiekun jest tutaj u¿ywany do opisu cz³onka rodziny, przyjaciela lub innej

osoby udzielaj¹cej opieki.

15

wia psychicznego w krajach Regionu Europejskiego WHO, polityki

wymagaj¹cej podjêcia dzia³añ w 12 wskazanych poni¿ej obszarach. Po-

lityka ta powinna znaleŸæ odbicie w strategiach i planach dotycz¹cych

ochrony zdrowia psychicznego w poszczególnych krajach, pozwalaj¹c

okreœliæ zakres spodziewanych osi¹gniêæ w okresie 5 i 10 lat.

1. Promocja dobrostanu psychicznego

Charakterystyka problemu

Zdrowie psychiczne i dobrostan psychiczny maj¹ zasadnicze znaczenie

dla jakoœci ¿ycia, umo¿liwiaj¹c ludziom doœwiadczaæ ¿ycia jako sensow-

nego, pozwalaj¹c im byæ twórczymi i aktywnymi obywatelami. Zdrowie

psychiczne jest istotnym sk³adnikiem spo³ecznej spójnoœci, produktyw-

noœci, spokoju publicznego i stabilizacji œrodowiska ludzkiego i wnosi

swój wk³ad w spo³eczny i gospodarczy rozwój spo³eczeñstw. Zdrowie

psychiczne i style ¿ycia prowadz¹ce do dobrostanu maj¹ decyduj¹ce

znaczenie dla osi¹gniêcia tego celu. Promocja zdrowia psychicznego

polepsza jakoœæ ¿ycia i dobrostan psychiczny ca³ej populacji, w tym

równie¿ osób z problemami zdrowia psychicznego i ich opiekunów.

Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie skutecznych planów promuj¹cych

zdrowie psychiczne polepszy dobrostan psychiczny ca³ego spo³eczeñstwa.

Proponowane dzia³ania

i. Opracowanie kompleksowej strategii promocji zdrowia psychicz-

nego w kontekœcie polityki ochrony zdrowia psychicznego, poli-

tyki zdrowia publicznego, a tak¿e innych strategii, podejmuj¹cych

kwestie promocji zdrowia psychicznego w ró¿nych okresach ¿ycia

cz³owieka.

ii. Uznanie promocji zdrowia psychicznego jako dalekosiê¿nej inwe-

stycji i opracowanie d³ugoterminowych programów edukacyjnych

i informacyjnych.

iii. Opracowanie i oferowanie skutecznych programów wspierania ro-

dziców w wykonywaniu ich obowi¹zków wychowawczych i eduka-

cyjnych, programów oferuj¹cych pomoc ju¿ w okresie ci¹¿y matki.

iv. Opracowanie i oferowanie potwierdzonych empirycznie programów,

podnosz¹cych umiejêtnoœci dzieci i m³odzie¿y, dostarczaj¹cych im

16

informacji, ucz¹cych elastycznoœci ¿yciowej, rozwijaj¹cych ich

emocjonaln¹ inteligencjê, oraz funkcjonowanie psycho-spo³eczne.

v. Poprawa dostêpnoœci produktów sprzyjaj¹cych zdrowej diecie

i tworzenie warunków dla aktywnoœci fizycznej osób starszych.

vi. Promowanie ró¿norakich form dzia³añ opartych o spo³ecznoœci lo-

kalne, w³¹czaj¹c w to kampanie uœwiadamiaj¹ce, anga¿uj¹c w nie

pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, nauczycieli, ducho-

wieñstwo, oraz œrodki masowego przekazu.

vii. W³¹czenie promocji zdrowia psychicznego do istniej¹cych ju¿ po-

lityki i programów promocji zdrowia i zdrowia publicznego, np.

programów realizowanych przez sieæ promuj¹c¹ zdrowie Œwiatowej

Organizacji Zdrowia.

viii. Zalecanie spo¿ywania zdrowej ¿ywnoœci i zmniejszania spo¿ycia

produktów szkodliwych dla zdrowia.

ix. Organizowanie miejsc pracy sprzyjaj¹cych zdrowiu przez wpro-

wadzanie æwiczeñ fizycznych, zmianê wzorców pracy, korzystny

rozk³ad godzin pracy i zdrowy styl zarz¹dzania.

x. Oferowanie skutecznych programów promocji zdrowia psychicz-

nego grupom ryzyka, np. osobom maj¹cym d³ugotrwa³e psychiczne

i fizyczne problemy zdrowotne oraz ich opiekunom.

xi. Identyfikowanie mechanizmów, które umo¿liwiaj¹ spo³eczeñstwu

wziêcie odpowiedzialnoœci za promocjê zdrowia i prewencjê cho-

rób, np. wskazuj¹c na znaczenie podejmowanych w ¿yciu wyborów.

2. Wskazywanie na zasadnicze znaczenie zdrowia psychicznego

dla spo³eczeñstwa

Charakterystyka problemu

Zdrowie psychiczne jest zasadniczym elementem zdrowego, otwartego

dla wszystkich obywateli i produktywnego spo³eczeñstwa. Prawid³owa

i zintegrowana polityka miêdzyresortowa w sprawach pracy, planowa-

nia przestrzennego i socjoekonomii ma pozytywny wp³yw na zdrowie

psychiczne i zmniejsza ryzyko wystêpowania zaburzeñ psychicznych.

Konieczne jest zatem branie pod uwagê wp³ywu, jaki wywiera polityka

publiczna na zdrowie psychiczne, w szczególnoœci zaœ na zdrowie psy-

chiczne osób z grup ryzyka. Polityka w zakresie ochrony zdrowia psy-

chicznego wymaga œcis³ej wspó³pracy miêdzy poszczególnymi resortami

i winna braæ pod uwagê metody stosowane w ró¿nych dyscyplinach.

17

Proponowane dzia³ania

i. Zdrowie psychiczne musi staæ siê nieod³¹czn¹ czêœci¹ zdrowia pu-

blicznego.

ii. Wprowadzenie problematyki zdrowia psychicznego i zwi¹zanych

z t¹ problematyk¹ dzia³añ do polityki narodowej i ustawodawstwa,

zarówno ju¿ istniej¹cego jak i dopiero opracowywanego.

iii. Wprowadzenie spraw zdrowia psychicznego do programów doty-

cz¹cych zdrowia i bezpieczeñstwa zawodowego pracowników.

iv. Ocena ewentualnego wp³ywu wprowadzanej w ¿ycie polityki spo-

³ecznej na dobrostan psychiczny spo³eczeñstwa oraz póŸniejsza

ocena jej rezultatów.

v. Zwrócenie specjalnej uwagi na wp³yw polityki spo³ecznej na oso-

by ju¿ cierpi¹ce z powodu problemów zdrowia psychicznego oraz

osoby nara¿one na zagro¿enia zdrowia psychicznego.

3. Przeciwdzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji

Charakterystyka problemu

Rozpowszechniona w spo³eczeñstwie stygmatyzacja, prowadz¹ca do

dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego nie mo¿e sta-

nowiæ przeszkody przy opracowywaniu i wprowadzaniu w ¿ycie poli-

tyki ochrony zdrowia psychicznego. W wielu przypadkach z powodu

dyskryminacji, osoby z problemami zdrowia psychicznego nie maj¹

równych szans z osobami zdrowymi. Prawa cz³owieka i szacunek dla

osób z problemami zdrowia psychicznego musz¹ byæ chronione. Umoc-

nienie poczucia ich w³asnej wartoœci, umo¿liwienie im podejmowanie

inicjatyw, ma zasadnicze znaczenie dla osi¹gniêcia tych celów, a zara-

zem zwiêksza ich integracjê ze spo³eczeñstwem. Brak mo¿liwoœci dzia-

³ania stowarzyszeñ samopomocowych osób korzystaj¹cych ze œwiad-

czeñ i ich opiekunów oraz niedostateczne wspieranie ich praw, utrudnia

opracowanie i wprowadzanie w ¿ycie polityki i dzia³añ przyczy-

niaj¹cych siê do zaspokojenia ich potrzeb i wype³niania zadañ. Wyklu-

czenie, które dotyka osoby z problemami zdrowia psychicznego oraz

ich opiekunów, czy to w szpitalach psychiatrycznych i instytucjach,

czy te¿ w spo³ecznoœciach lokalnych musi byæ zwalczane na wszelkie

mo¿liwe sposoby.

18

Proponowane dzia³ania

i. Inicjowanie dzia³añ przeciwdzia³aj¹cych stygmatyzacji i dyskry-

minacji poprzez podkreœlanie powszechnoœci problemów psychicz-

nych, mo¿liwoœci ich leczenia, a nawet wyleczenia oraz faktu, ¿e

s¹ one rzadko zwi¹zane z agresj¹ i przemoc¹.

ii. Wprowadzenie w ¿ycie i dok³adna analiza ustawodawstwa doty-

cz¹cego osób niepe³nosprawnych, by zapewniæ równe i równo-

prawne traktowanie osób z problemami zdrowia psychicznego.

iii. Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie polityki zatrudnienia na

poziomie pañstwowym, bran¿owym i poszczególnych przedsiê-

biorstw, maj¹cej na celu eliminacjê stygmatyzacji i dyskrymina-

cji, zwi¹zanych z zatrudnieniem osób z problemami zdrowia psy-

chicznego.

iv. Stymulowanie zaanga¿owania lokalnych spo³ecznoœci w programy

ochrony zdrowia psychicznego poprzez wspieranie organizacji po-

zarz¹dowych.

v. Opracowanie spójnego programu polityki i ustawodawstwa przeciw-

dzia³aj¹cego stygmatyzacji i dyskryminacji, odpowiadaj¹cego miê-

dzynarodowym i regionalnym standardom praw cz³owieka.

vi. Stworzenie ram dla konstruktywnego dialogu z œrodkami masowego

przekazu i systematyczne przekazywanie im informacji.

vii. Ustalenie standardów pozwalaj¹cych na reprezentacjê osób korzy-

staj¹cych ze œwiadczeñ i ich opiekunów w komisjach i grupach od-

powiedzialnych za planowanie, sposoby realizacji, monitorowanie

i ocenianie dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego.

viii. Zachêcanie do tworzenia i rozwoju organizacji pozarz¹dowych na

poziomie lokalnym i ogólnokrajowym, jak równie¿ organizacji

kierowanych przez u¿ytkowników œwiadczeñ, reprezentuj¹cych in-

teresy osób z problemami zdrowia psychicznego, ich opiekunów

i spo³ecznoœci, w których ¿yj¹.

ix. Popieranie integracji dzieci i m³odzie¿y z problemami zdrowia psy-

chicznego i niepe³nosprawnych poprzez system regularnych szko-

leñ edukacyjnych i zawodowych.

x. Organizowanie zawodowych szkoleñ dla osób z problemami zdro-

wia psychicznego i wspieranie adaptacji miejsc i metod pracy do

ich specjalnych potrzeb, w celu zapewnienia im zatrudnienia na

konkurencyjnym rynku pracy.

19

4. Promocja dzia³añ chroni¹cych osoby nara¿one na zagro¿enia

ze wzglêdu na wiek

Charakterystyka problemu

Niemowlêta, dzieci, m³odzie¿ i ludzie starsi nale¿¹ do grup szczególnie

nara¿onych na zagro¿enia z powodu czynników spo³ecznych, psychicz-

nych, biologicznych i œrodowiskowych. Ze wzglêdu na szczególn¹

wra¿liwoœæ i potrzeby osób m³odych i starszych, ich problemy powinny

uzyskaæ priorytet w opiece oraz w dzia³aniach promocyjnych i prewen-

cyjnych dotycz¹cych zdrowia psychicznego. Jednak wiele krajów nie

posiada dostatecznych warunków, by sprostaæ problemom zwi¹zanych

z wiekiem, zarówno ze wzglêdu na mo¿liwoœci dzia³ania odpowied-

nich s³u¿b, jak i kwalifikacji personelu. W szczególnoœci zaburzenia

psychiczne w okresie dzieciñstwa mog¹ byæ zwiastunem zaburzeñ psy-

chicznych w wieku dojrza³ym. Wspieranie zdrowia psychicznego dzieci

i m³odzie¿y nale¿y uznaæ za d³ugoterminow¹ inwestycjê, przynosz¹c¹

pozytywne skutki dla zdrowia indywidualnego, a tak¿e dla spo³eczeñ-

stwa i systemu zdrowotnego.

Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie, by zdrowie psychiczne i dobrostan dzieci, m³odzie¿y

i osób w podesz³ym wieku zosta³y w³¹czone jako priorytet do poli-

tyki ochrony zdrowia psychicznego.

ii. Wprowadzenie miêdzynarodowych praw dziecka, m³odzie¿y i osób

w podesz³ym wieku do ustawodawstwa, okreœlaj¹cego zasady ochro-

ny zdrowia psychicznego.

iii. Zaanga¿owanie m³odzie¿y i osób starszych, tak dalece, jak tylko to

mo¿liwe, w procesy opracowywania i podejmowania decyzji.

iv. Zwrócenie szczególnej uwagi na grupy marginalizowane, w tym

dzieci i osoby starsze z rodzin emigrantów.

v. Powo³anie s³u¿b ochrony zdrowia psychicznego nastawionych na

potrzeby m³odych i starszych osób, s³u¿b œciœle wspó³pracuj¹cych

z rodzinami, szko³ami, oœrodkami opieki dziennej, s¹siadami, dalsz¹

rodzin¹ oraz przyjació³mi.

vi. Promowanie powo³ywania centrów opieki œrodowiskowej dla osób

starszych w celu zwiêkszenia pomocy spo³ecznej i dostêpu do opieki

medycznej.

20

vii. Zapewnienie, by dla osób o podwy¿szonym ryzyku ze wzglêdu

na wiek i p³eæ, us³ugi w zakresie ochrony zdrowia psychicznego

by³y prowadzone w ramach wspó³pracuj¹cych ze sob¹ placówek

podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej oraz pomocy

socjalnej.

viii. Okreœlenie œcis³ych zasad i metod opieki dla dzieci, m³odzie¿y

i osób starszych, zapobiegaj¹cych spo³ecznemu wykluczeniu i za-

niedbaniu.

ix. Poprawa jakoœci placówek ochrony zdrowia psychicznego poprzez

organizowanie lub podniesienie jakoœci œwiadczeñ specjalistycz-

nych i opieki dla dzieci, m³odzie¿y i osób starszych oraz poprzez

szkolenia i zatrudnienie dostatecznej liczby specjalistów.

x. Poprawa wspó³pracy miêdzy organizacjami zaanga¿owanymi

w programy przeciwdzia³ania nadu¿ywaniu alkoholu i narkotyków

a instytucjami odpowiedzialnymi za zdrowie i zdrowie psychiczne

dzieci i m³odzie¿y na poziomie krajowym i miêdzynarodowym.

xi. Zapewnienie równorzêdnoœci finansowania w porównaniu z innymi

œwiadczeniami zdrowotnymi.

5. Prewencja problemów zdrowia psychicznego i samobójstw

Charakterystyka problemu

Zachodz¹ce w wielu krajach przemiany spo³eczne wp³ywaj¹ na naru-

szenie spo³ecznej spójnoœci, na poczucie bezpieczeñstwa, strukturê

zatrudnienia i prowadz¹ do wzrostu liczby przypadków zaburzeñ lêko-

wych, depresji, do nadu¿ywania alkoholu i innych substancji psycho-

aktywnych, do przemocy i zachowañ samobójczych. Spo³eczne przyczy-

ny problemów zdrowia psychicznego s¹ wielorakie i dotykaj¹ zarówno

poszczególnych ludzi, jak i œrodowiska lokalne i ca³e spo³eczeñstwo.

Zachodz¹, b¹dŸ s¹ odczuwalne, w ró¿nych œrodowiskach: w domu,

w szko³ach, w miejscach pracy i instytucjach. S¹ szczególnie odczuwal-

ne przez grupy marginalizowane i podatne na zagro¿enia, takie jak

uchodŸcy i emigranci, bezrobotni, wiêŸniowie i ludzie zwalniani z wiê-

zieñ, osoby o odmiennej orientacji seksualnej, osoby niepe³nosprawne

fizycznie lub te¿ doœwiadczaj¹ce problemów zwi¹zanych ze zdrowiem

psychicznym.

21

Proponowane dzia³ania

i. Poszerzenie wiedzy spo³ecznej na temat rozpowszechnienia, symp-

tomów i mo¿liwoœci leczenia objawów stresu, zaburzeñ lêkowych,

depresji i schizofrenii.

ii. Pomoc osobom z grup ryzyka poprzez oferowanie im programów

zapobiegaj¹cych depresji, zaburzeniom lêkowym, objawom stresu,

samobójstwom i innym zagro¿eniom, programów bior¹cych pod

uwagê ich specyficzne potrzeby, pochodzenie i kulturê.

iii. Organizowanie grup samopomocowych, telefonów zaufania, two-

rzenie stron internetowych, szczególnie dla osób z grup wysokiego

ryzyka, w celu zmniejszenia liczby samobójstw.

iv. Opracowanie programów, wprowadzaj¹cych przepisy utrudniaj¹ce

dostêp do œrodków umo¿liwiaj¹cych pope³nienie samobójstwa.

v. Wprowadzenie rutynowej oceny stanu zdrowia psychicznego m³o-

dych matek przez po³o¿ne i lekarzy oraz zapewnienie im pomocy

w razie koniecznoœci.

vi. Zapewnienie rodzinom nale¿¹cym do grup ryzyka domowej pomocy

edukacyjnej prowadz¹cej do zwiêkszenia umiejêtnoœci rodziciel-

skich, zachowañ prozdrowotnych i poprawy relacji miêdzy rodzi-

cami i dzieæmi.

vii. Opracowanie we wspó³pracy z innymi ministerstwami potwierdzo-

nych empirycznie programów edukacyjnych, dotycz¹cych samo-

bójstw, depresji, zaburzeñ wywo³anych u¿ywaniem alkoholu i sub-

stancji psychoaktywnych dla m³odzie¿y w szko³ach i na uczelniach

wy¿szych, oraz zaanga¿owanie m³odych ludzi w prowadzenie kam-

panii prewencyjnych.

viii. Wspieranie wprowadzanych w ¿ycie programów rozwoju œrodo-

wisk lokalnych w miejscach zamieszkanych przez grupy wysokie-

go ryzyka oraz wspieranie dzia³alnoœci organizacji pozarz¹dowych,

w szczególnoœci reprezentuj¹cych grupy marginalizowane.

ix. Zapewnienie profesjonalnego wsparcia i opieki medycznej dla osób

w sytuacjach kryzysowych i doœwiadczaj¹cych przemocy, w tym

wojen, klêsk ¿ywio³owych, ataków terrorystycznych, w celu zapo-

bieganiu zaburzeniom stresowym pourazowym.

x. Wyczulenie pracowników zatrudnionych w s³u¿bie zdrowia i wspó³-

pracuj¹cych z ni¹ sektorów na ich w³asne uprzedzenia i postawê

wobec samobójstw oraz problemy zdrowia psychicznego.

22

xi. Monitorowanie problemów zdrowia psychicznego w miejscach pra-

cy poprzez opracowanie w³aœciwych wskaŸników i narzêdzi ba-

dawczych.

xii. Opracowanie systemu ochrony i promocji zdrowia psychicznego

w miejscach pracy poprzez ocenê poziomu ryzyka, radzenia sobie

ze stresem i niekorzystnymi czynnikami psychicznymi i spo³ecz-

nymi, a tak¿e poprzez szkolenie personelu i uœwiadamianie.

xiii. Zaanga¿owanie instytucji odpowiedzialnych za zatrudnienie, spra-

wy mieszkaniowe i oœwiatê w opracowywanie i wprowadzanie

w ¿ycie programów prewencyjnych.

6. Zapewnienie dostêpnoœci wysokiej jakoœci œwiadczeñ

podstawowej opieki zdrowotnej

dla osób z problemami zdrowia psychicznego

Charakterystyka problemu

W wielu krajach Regionu Europejskiego, lekarze ogólni i inni pracow-

nicy podstawowej opieki zdrowotnej s¹ wstêpnym i g³ównym zaple-

czem dla osób z problemami zdrowia psychicznego. Jednak wielu pro-

blemów zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym nie s¹ oni w stanie

zidentyfikowaæ, a jeœli nawet zostan¹ one rozpoznane, ich leczenie czê-

sto nie jest w³aœciwe. Wiele osób z problemami zdrowia psychicznego,

szczególnie z grup marginalizowanych lub zagro¿onych, ma trudnoœci

w dostêpie do opieki zdrowotnej i utrzymywaniu kontaktu z jej pra-

cownikami. Pracownicy podstawowej opieki zdrowotnej musz¹ zdobyæ

wiedzê i kompetencjê w identyfikowaniu osób z problemami zdrowia

psychicznego i ich leczeniu w œrodowisku lokalnym, oraz, w razie po-

trzeby, wspomagaæ i staæ siê czêœci¹ sk³adow¹ specjalistycznej sieci

s³u¿b ochrony zdrowia psychicznego.

Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie wszystkim dostêpu do us³ug z zakresu ochrony zdro-

wia psychicznego w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej.

ii. Rozwijanie s³u¿b podstawowej opieki zdrowotnej, umiej¹cych

kompetentnie rozpoznawaæ i leczyæ problemy zdrowia psychiczne-

go, w szczególnoœci depresje, zaburzenia lêkowe, zaburzenia wywo-

23

³ane przez stres, nadu¿ywanie substancji psychoaktywnych, zabu-

rzenia psychotyczne, poprzez zwiêkszenie liczby i podwy¿szenie

kwalifikacji pracowników podstawowej opieki zdrowotnej.

iii. Umo¿liwienie dostêpu do leków psychotropowych i do psycho-

terapii w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej zarówno dla

osób z problemami ³agodnymi, jak i z powa¿nymi zaburzeniami

psychicznymi, w szczególnoœci dla tych, którzy cierpi¹ na zabu-

rzenia o przewlek³ym charakterze i pozostaj¹ w miejscach swojego

zamieszkania.

iv. Zainteresowanie pracowników podstawowej opieki zdrowotnej po-

dejmowaniem dzia³añ promocyjnych i prewencyjnych, w szczegól-

noœci ukierunkowanych na czynniki, które przyczyniaj¹ siê do po-

wstania lub utrzymywania siê stanów chorobowych.

v. Opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie zasad i standardów postêpo-

wania i leczenia dla podstawowej opieki zdrowotnej, zasad wpro-

wadzaj¹cych metody dobrej praktyki i jasno okreœlaj¹cych odpo-

wiedzialnoϾ podstawowej opieki zdrowotnej i specjalistycznych

placówek ochrony zdrowia psychicznego.

vi. Zorganizowanie oœrodków z wysoko kwalifikowanym personelem

i promowanie w ka¿dym regionie sieci oœrodków umo¿liwiaj¹cych

uzyskanie porad przez pracowników s³u¿by zdrowia, przez osoby

korzystaj¹ce ze œwiadczeñ i ich opiekunów, a tak¿e przez pracow-

ników œrodków masowego przekazu.

vii. Zapewnienie opieki w zakresie ochrony zdrowia psychicznego w ra-

mach podstawowej opieki zdrowotnej i w ³atwo dostêpnych placów-

kach, takich jak oœrodki opieki œrodowiskowej czy szpitale ogólne.

7. Oferowanie efektywnej opieki œrodowiskowej dla osób

z powa¿nymi problemami zdrowia psychicznego

Charakterystyka problemu

Reformê opieki psychiatrycznej przeprowadzono ju¿ w wielu krajach

Europy. Jest rzecz¹ wa¿n¹, by uznaæ i wspieraæ prawo ludzi do najbar-

dziej efektywnego leczenia i œwiadczeñ zdrowotnych, maksymalnie

zmniejszaj¹cych poziom ryzyka, opartych na ich indywidualnych wy-

maganiach i potrzebach oraz bior¹cych pod uwagê ich kulturê, religiê,

p³eæ i aspiracje. Wiedza i doœwiadczenie wielu krajów przemawia za

24

rozwojem sieci œwiadczeñ opieki œrodowiskowej, nie rezygnuj¹c z ho-

spitalizacji ca³odobowej. W XXI wieku nie mo¿e byæ miejsca na nie-

humanitarne i degraduj¹ce leczenie i opiekê w wielkich szpitalach:

w coraz wiêkszej liczbie krajów zamykane s¹ wielkie szpitale psy-

chiatryczne i wprowadzana efektywna opieka œrodowiskowa. Specjaln¹

uwagê nale¿y zwróciæ na emocjonalne, materialne i edukacyjne potrzeby

rodzin i przyjació³, podejmuj¹cych siê opieki nad osobami z problemami

zdrowia psychicznego, bowiem to oni czêsto potrzebuj¹ pomocy.

Proponowane dzia³ania

i. Zapewnienie osobom korzystaj¹cym ze œwiadczeñ i ich opiekunom

dostêpu do us³ug w zakresie zdrowia psychicznego i innych us³ug

oraz umo¿liwienie im wziêcia odpowiedzialnoœci za swoj¹ opiekê

we wspó³pracy z profesjonalistami.

ii. Zaplanowanie i wprowadzenie w ¿ycie specjalistycznego systemu

pomocy, opartego o zespo³y leczenia œrodowiskowego, dostêpnego

24 godziny na dobê przez siedem dni w tygodniu, z wieloprofesjo-

nalnym personelem dla osób cierpi¹cych na powa¿ne zaburzenia

psychiczne, takie jak schizofrenia, zaburzenia dwubiegunowe, ciê¿-

ka depresja i demencja.

iii. Zorganizowanie oœrodków interwencji kryzysowych, oferuj¹cych

pomoc w miejscu zamieszkania i pracy, zapobiegaj¹cych pogarsza-

niu siê stanu zdrowia i, jeœli tylko to mo¿liwe, zapobiegaj¹cych kie-

rowaniu do szpitala, który winien przyjmowaæ osoby tylko w bardzo

ciê¿kim stanie lub stanowi¹ce zagro¿enie dla siebie i otoczenia.

iv. Oferowanie kompleksowego i efektywnego leczenia, psychoterapii

i stosowanie lekarstw z minimalnymi (na ile to mo¿liwe) skutkami

ubocznymi, w ramach leczenia œrodowiskowego, w szczególnoœci

dla m³odzie¿y doœwiadczaj¹cej pierwszych epizodów problemów

zwi¹zanych ze zdrowiem psychicznym.

v. Zagwarantowanie dostêpu do koniecznych lekarstw dla osób z pro-

blemami zdrowia psychicznego w cenach mo¿liwych do udŸwig-

niêcia zarówno indywidualnie, jak i przez krajowy system zdro-

wotny, w celu w³aœciwego ordynowania i za¿ywania lekarstw.

vi. Rozwiniêcie oœrodków rehabilitacji, których celem jest optymalne

w³¹czenie do spo³eczeñstwa osób z problemami zdrowia psychicz-

nego, uwzglêdniaj¹c stopieñ ich niesprawnoœci.

25

vii. Oferowanie œwiadczeñ dla osób potrzebuj¹cych pomocy psycholo-

gicznej, którzy znajduj¹ siê w pozaspecjalistycznych placówkach,

np. w szpitalach ogólnych lub wiêzieniach.

viii. Oferowanie opiekunom i rodzinom pomocy w ocenianiu ich emo-

cjonalnych i materialnych potrzeb i anga¿owanie ich w programy

opieki.

ix. Opracowanie dla rodzin i opiekunów osób z problemami zdrowia

psychicznego programów rozwijaj¹cych ich kompetencje, umiejêt-

noœci opieki i radzenia sobie z trudnoœciami ¿yciowymi.

x. Analiza, czy programy pomocy spo³ecznej uwzglêdniaj¹ koszty

opieki.

xi. Opracowanie i finansowanie programów modelowych, w celu ich

póŸniejszego upowszechnienia.

xii. Identyfikowanie i wspieranie osób ciesz¹cych siê szacunkiem swo-

jego œrodowiska, by stali siê promotorami innowacji.

xiii. Opracowanie standardów dobrej praktyki i monitorowanie ich

wprowadzania w ¿ycie.

xiv. Wprowadzenie przepisów prawnych dotycz¹cych osób leczonych

wbrew ich woli, przepisów pozwalaj¹cych im wybraæ niezale¿nego

rzecznika ich praw.

xv. Wprowadzenie lub wzmocnienie przepisów prawnych lub regulacji

zabezpieczaj¹cych standardy opieki, w tym wyeliminowanie nie-

humanitarnej i degraduj¹cej opieki i metod interwencji.

xvi. Powo³anie nadzoru dla wzmocnienia metod dobrej praktyki i po-

wstrzymanie nadu¿yæ w systemie œwiadczeñ w zakresie ochrony

zdrowia psychicznego.

8. Wspó³praca miêdzy sektorami

Charakterystyka problemu

Leczenie i opieka, które w przesz³oœci by³y prowadzone rutynowo

w wielkich instytucjach, b¹dŸ nie by³y adekwatne do potrzeb osób z pro-

blemami zdrowia psychicznego, obecnie podlegaj¹ ró¿nym instytucjom.

Niedostateczna wspó³praca i brak koordynacji miêdzy instytucjami

prowadz¹cymi lub finansuj¹cymi us³ugi, prowadzi do obni¿enia stan-

dardów opieki, strat i nieefektywnoœci. Odpowiedzialnoœæ spoczywaj¹-

ca na ró¿nych instytucjach, spe³niaj¹cych wielorakie zadania, wymaga

26

koordynacji i kierownictwa, równie¿ na poziomie rz¹dowym. Korzy-

staj¹cy z us³ug i ich opiekunowie maj¹ prawo do pomocy w takich

sprawach, jak dodatki socjalne, mieszkanie, wy¿ywienie, zatrudnienie

i leczenie dolegliwoœci fizycznych, w tym równie¿ leczenie zaburzeñ

wywo³anych nadu¿ywaniem substancji psychoaktywnych.

Proponowane dzia³ania

i. Organizowanie wielostronnej opieki i dzia³añ prewencyjnych dla

osób z problemami zdrowia psychicznego, w œcis³ej z nimi wspó³-

pracy.

ii. Tworzenie sieci wspó³pracuj¹cych ze sob¹ s³u¿b, troszcz¹cych siê

o jakoœæ ¿ycia osób z problemami zdrowia psychicznego i ich opie-

kunów, s³u¿b odpowiedzialnych za sprawy socjalne, zatrudnienie,

edukacjê, sprawy prawne, transport i zdrowie.

iii. Przekazanie pracownikom ochrony zdrowia psychicznego upraw-

nieñ do rozpoznawania i realizowania potrzeb osób z problemami

zdrowia psychicznego w ich ¿yciu codziennym b¹dŸ bezpoœrednio,

b¹dŸ we wspó³pracy z pracownikami innych s³u¿b.

iv. Kszta³cenie pracowników s³u¿b pozostaj¹cych w ³¹cznoœci z ochro-

n¹ zdrowia psychicznego w zakresie specyficznych potrzeb i praw

osób z problemami zdrowia psychicznego i nara¿onych na zagro-

¿enie zdrowia psychicznego.

v. Zidentyfikowanie i zlikwidowanie finansowych i biurokratycznych

przeszkód hamuj¹cych wspó³pracê, tak¿e na poziomie rz¹dowym.

9. Kszta³cenie kompetentnej kadry pracowników

w zakresie ochrony zdrowia psychicznego

Charakterystyka problemu

Reformy dotycz¹ce ochrony zdrowia psychicznego wymagaj¹ od pra-

cowników podejmowania nowych zadañ, zwiêkszaj¹ zakres ich odpo-

wiedzialnoœci, wymagaj¹ modyfikacji ich systemów wartoœci i postaw,

zdobywania nowej wiedzy i umiejêtnoœci. Praktyka i sposoby wyko-

nywania zadañ przez pracowników ochrony zdrowia psychicznego oraz

osób z innych sektorów, np. nauczycieli, pracowników socjalnych, ducho-

wieñstwo, woluntariuszy, powinny byæ stale modernizowane, tak by ofe-

27

rowana opieka by³a skuteczna i kompetentna. St¹d koniecznoœæ organi-

zowania szkoleñ, przygotowuj¹cych pracowników do podjêcia nowych

ról i wyzwañ.

Proponowane dzia³ania

i. Rozpoznanie potrzeb wynikaj¹cych z podejmowania nowych za-

dañ i szerszego zakresu odpowiedzialnoœci przez pracowników

s³u¿by zdrowia oraz pracowników innych sektorów zwi¹zanych ze

s³u¿b¹ zdrowia, np. spraw socjalnych i oœwiaty.

ii. Uwzglêdnienie w programach szkoleñ wszystkich pracowników

ochrony zdrowia psychicznego, doœwiadczeñ pracy w œrodowisku

lokalnym i w zespo³ach wieloprofesjonalnych.

iii. Opracowanie programu szkoleñ w zakresie rozpoznawania, zapo-

biegania i leczenia problemów zdrowia psychicznego dla pracow-

ników podstawowej opieki zdrowotnej.

iv. Opracowanie i finansowanie, we wspó³pracy z instytucjami oœwia-

towymi, programów szkoleniowych zarówno dla zatrudnionych,

jak i dla nowo przyjmowanych pracowników.

v. Popieranie zatrudnienia nowych pracowników ochrony zdrowia

psychicznego i powstrzymanie odp³ywu osób ju¿ zatrudnionych.

vi. Zapewnienie poprzez ró¿nego rodzaju zachêty i bodŸce, równo-

miernego zatrudnienia pracowników ochrony zdrowia psychicznego

w poszczególnych regionach kraju, szczególnie wœród osób nara¿o-

nych na zagro¿enie zdrowia psychicznego.

vii. Podjêcie kwestii nieznajomoœci nowych metod i technologii wœród

osób nauczaj¹cych oraz popieranie programów „szkoleñ dla szko-

l¹cych”.

viii. Szkolenie pracowników ochrony zdrowia psychicznego dotycz¹ce

wzajemnych zale¿noœci miêdzy promocj¹, prewencj¹ i leczeniem.

ix. Uœwiadomienie pracownikom sektora publicznego wp³ywu ich

dzia³añ i polityki na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa.

x. Tworzenie kadry ekspertów poprzez specjalistyczne szkolenia

wszystkich pracowników ochrony zdrowia psychicznego.

xi. Opracowanie specjalistycznych programów szkoleñ dla osób maj¹-

cych do czynienia z sytuacjami wymagaj¹cymi wysokiego poziomu

wiedzy i umiejêtnoœci, jak leczenie dzieci, osób starszych, osób cier-

pi¹cych z powodu problemów zdrowia psychicznego i zaburzeñ

28

wywo³anych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (tzw. po-

dwójna diagnoza).

10. Przep³yw informacji dotycz¹cych ochrony zdrowia psychicznego

Charakterystyka problemu

Wprowadzanie w ¿ycie polityki i programów ochrony zdrowia psy-

chicznego w Europie wymaga przep³ywu informacji o stanie zdrowia

psychicznego i podejmowanych dzia³aniach na rzecz ochrony zdrowia

psychicznego w poszczególnych krajach. Nale¿y monitorowaæ wprowa-

dzanie w ¿ycie nowych inicjatyw. Stan zdrowia psychicznego i wzorce

poszukiwania pomocy przez spo³eczeñstwo, poszczególne grupy i jed-

nostki powinny byæ badane w sposób pozwalaj¹cy na przeprowadzanie

porównañ. WskaŸniki powinny byæ standaryzowane i porównywalne na

poziomie lokalnym, krajowym i miêdzynarodowym, tak by mo¿liwe

by³y skuteczne planowanie, wprowadzanie w ¿ycie, monitorowanie

i ewaluacja potwierdzonych empirycznie strategii i programów ochrony

zdrowia psychicznego.

Proponowane dzia³ania

i. Opracowanie lub wzmocnienie krajowych systemów zbierania da-

nych opartych na standaryzowanych i porównywalnych wskaŸ-

nikach dla monitorowania dzia³añ podejmowanych na poziomie

lokalnym, krajowym i miêdzynarodowym, a maj¹cych na celu po-

prawê zdrowia psychicznego i dobrostanu spo³eczeñstwa.

ii. Opracowanie nowych wskaŸników i metod zbierania danych dla

zdobycia informacji dotychczas niedostêpnych, w³¹czaj¹c w to

wskaŸniki dotycz¹ce promocji zdrowia psychicznego, prewencji

zaburzeñ psychicznych, leczenia i powrotu do zdrowia.

iii. Popieranie przeprowadzania okresowych badañ stanu zdrowia psy-

chicznego ludnoœci, stosuj¹c metodologiê uzgodnion¹ w Regionie

Europejskim WHO.

iv. Badanie zapadalnoœci i rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych,

w tym czynników ryzyka w ca³ej populacji i w grupach ryzyka.

v. Monitorowanie istniej¹cych programów, œwiadczeñ i systemów

ochrony zdrowia psychicznego.

29

vi. Wspieranie rozwoju zintegrowanego systemu baz danych w Regio-

nie Europejskim WHO, zawieraj¹cego informacje na temat polityki

ochrony zdrowia psychicznego, wprowadzania potwierdzonych

empirycznie strategii promocji zdrowia psychicznego, prewencji

zaburzeñ psychicznych, leczenia, opieki i powrotu do zdrowia.

vii. Wspieranie rozpowszechniania informacji o wp³ywie skutecznej

polityki i praktyki na rzecz ochrony zdrowia psychicznego na po-

ziomie krajowym i miêdzynarodowym.

11. Zapewnienie dostatecznych œrodków finansowych

Charakterystyka problemu

Œrodki finansowe przeznaczone na ochronê zdrowia psychicznego

zwykle nie odpowiadaj¹ potrzebom i s¹ niesprawiedliwie zani¿one

w porównaniu do œrodków przeznaczanych na inne sektory publiczne.

Wp³ywa to na poziom dostêpnoœci pomocy, powoduje odrzucenie i dys-

kryminacjê. Niektóre systemy opieki zdrowotnej i ubezpieczenia zdro-

wotnego wrêcz dyskryminuj¹ osoby z powa¿nymi problemami zdrowia

psychicznego. Œrodki finansowe przeznaczone na ochronê zdrowia psy-

chicznego powinny byæ dzielone sprawiedliwe i proporcjonalne, tj. tak,

by najwiêcej otrzymywali najbardziej potrzebuj¹cy.

Proponowane dzia³ania

i. Ocena, czy fundusze przeznaczone na ochronê zdrowia psychicz-

nego sprawiedliwie odzwierciedlaj¹ potrzeby i uwzglêdniaj¹ sytua-

cjê osób najbardziej potrzebuj¹cych.

ii. Zapewnienie, by osoby z najpowa¿niejszymi problemami i najbied-

niejsze otrzymywa³y najwiêksz¹ pomoc socjaln¹.

iii. Ocena, czy alokacja œrodków finansowych jest skuteczna. Przy oce-

nie nale¿y braæ pod uwagê korzyœci spo³eczne, tak¿e te generowane

przez promocjê, prewencjê i opiekê.

iv. Ocena, czy rozdzia³ œrodków finansowych w pañstwowym i pry-

watnym systemie ubezpieczeñ traktuje na równych prawach i spra-

wiedliwie wszystkich, czy nie przyczynia siê do wykluczenia lub

dyskryminacji poszczególnych grup oraz czy chroni osoby najbar-

dziej zagro¿one.

30

12. Ocena przydatnoœci zdobytej wiedzy i zdobywanie nowej

Charakterystyka problemu

Znacz¹cy postêp zosta³ osi¹gniêty w badaniach naukowych, choæ nie-

które stosowane strategie i metody interwencji nadal wymagaj¹ nauko-

wego udokumentowania, co stwarza koniecznoϾ dalszego inwestowa-

nia w badania. Co wiêcej, trzeba tak¿e inwestowaæ w upowszechnianie

ich wyników, gdy¿ dotychczasowa wiedza dotycz¹ca nowych skutecz-

nych metod dzia³ania oraz krajowe i miêdzynarodowe przyk³ady dobrej

praktyki nie s¹ znane politykom, menad¿erom, profesjonalistom i ba-

daczom. Œrodowisko uczonych z krajów Europy musi ze sob¹ wspó³-

pracowaæ, by po³o¿yæ podwaliny pod naukowe uzasadnienie dzia³añ

na rzecz ochrony zdrowia psychicznego. Priorytety badawcze obejmuj¹

analizê polityki ochrony zdrowia psychicznego, ocenê wp³ywu polityki

ogólnej na zdrowie psychiczne spo³eczeñstwa, ewaluacjê programów

promocji zdrowia psychicznego, pog³êbione badania dzia³añ prewen-

cyjnych, nowe modele œwiadczeñ i kwestie ekonomiczne ochrony zdro-

wia psychicznego.

Proponowane dzia³ania

i. Popieranie narodowych strategii badawczych, dziêki którym mo¿-

liwe bêd¹ identyfikacja, opracowanie i wprowadzenie w ¿ycie naj-

lepszych metod i dzia³añ, odpowiadaj¹cych potrzebom spo³eczeñ-

stwa, w tym równie¿ grup ryzyka.

ii. Ocena funkcjonowania systemu ochrony zdrowia psychicznego

w czasie i wykorzystanie dotychczasowych doœwiadczeñ dla for-

mu³owania nowych priorytetów badawczych oraz zlecanie niezbêd-

nych badañ naukowych.

iii. Popieranie badañ naukowych przyczyniaj¹cych siê do opracowa-

nia programów prewencyjnych, obejmuj¹cych ca³e spo³eczeñstwo,

w tym grupy ryzyka. W celu opracowania skutecznych programów

prewencyjnych i polityki, konieczne s¹ badania na temat wza-

jemnych powi¹zañ miêdzy problemami psychicznymi, fizycznymi

i spo³ecznymi.

iv. Promowanie badañ naukowych, oceniaj¹cych wp³yw polityki sek-

torów pozazdrowotnych na zdrowie spo³eczeñstwa, poniewa¿ ist-

31

niej¹ dane, ¿e mog¹ one mieæ dodatni wp³yw na stan zdrowia psy-

chicznego.

v. Zniwelowanie przepaœci miêdzy badaniami naukowymi i praktyk¹,

poprzez u³atwianie wspó³pracy miêdzy uczonymi, osobami odpowie-

dzialnymi za kszta³towanie polityki i praktykami oraz poprzez orga-

nizowanie seminariów i wydawanie ogólnodostêpnych publikacji.

vi. Zapewnienie, by w programy badawcze by³a wpisana d³ugotermi-

nowa ocena wp³ywu dzia³añ nie tylko na zdrowie psychiczne, ale

tak¿e na zdrowie fizyczne i na kwestie spo³eczne i ekonomiczne.

vii. Ustanowienie sta³ej wspó³pracy miêdzy praktykami i badaczami

w celu wprowadzania w ¿ycie i oceny nowych lub istniej¹cych me-

tod postêpowania.

viii. Inwestowanie w szkolenia dotycz¹ce badañ naukowych w zakresie

problematyki zdrowia psychicznego dla osób z innych dyscyplin

akademickich, w tym antropologii, socjologii, psychologii, zarz¹-

dzania i ekonomii oraz stworzenie bodŸców zachêcaj¹cych uczo-

nych do d³ugoterminowej wspó³pracy.

ix. Poszerzanie wspó³pracy badawczej w zakresie problematyki zdro-

wia psychicznego poprzez wzmocnienie wiêzi miêdzy europejskimi

oœrodkami wspó³pracuj¹cymi z WHO i innymi oœrodkami prowa-

dz¹cymi badania na temat prewencji.

x. Inwestowanie we wspó³pracê regionaln¹ dotycz¹c¹ przep³ywu in-

formacji w celu unikniêcia dublowania badañ naukowych i w celu

rozpowszechniania skutecznych dzia³añ opracowanych w innych

krajach i oœrodkach.

ZDROWIE PSYCHICZNE DLA EUROPY: PODJ¥Æ WYZWANIA

Kamienie milowe

Pañstwa cz³onkowskie WHO zobowi¹zuj¹ siê poprzez Deklaracjê

o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy oraz niniejszy Plan dzia-

³añ, odpowiedzieæ na wyzwania, realizuj¹c nastêpuj¹ce zadania w la-

tach 2005–2010:

1. opracowanie polityki i wdro¿enie dzia³añ maj¹cych na celu przeciw-

dzia³anie stygmatyzacji i dyskryminacji oraz promowanie dobrego

32

samopoczucia psychicznego spo³eczeñstwa, tak¿e w szko³ach i miejs-

cach pracy;

2. analizê wp³ywu polityki spo³ecznej na zdrowie psychiczne ludnoœci;

3. w³¹czenie programów prewencji problemów zdrowia psychicznego

i prewencji samobójstw do polityki narodowej;

4. wprowadzenie specjalistycznych œwiadczeñ zdrowotnych obejmu-

j¹cych specyficzne problemy m³odych i starszych ludzi oraz specy-

ficzne problemy zwi¹zane z p³ci¹;

5. promowanie œwiadczeñ zdrowotnych ukierunkowanych na proble-

my zdrowia psychicznego grup marginalizowanych i zagro¿onych,

w³¹czaj¹c w to problemy podwójnej diagnozy, tj. sytuacji, gdy za-

burzenia psychiczne wystêpuj¹ ³¹cznie z innymi problemami np.

z zaburzeniami wywo³anymi przez nadu¿ywanie substancji psycho-

aktywnych lub z chorobami somatycznymi;

6. zapewnienie miêdzybran¿owej wspó³pracy i przeciwdzia³anie czyn-

nikom hamuj¹cym wspó³pracê;

7. wprowadzenie strategii kszta³cenia zasobów ludzkich w celu stwo-

rzenia kompetentnej kadry profesjonalistów w zakresie ochrony

zdrowia psychicznego;

8. okreœlenie wskaŸników dotycz¹cych wyznaczników i epidemiologii

zdrowia psychicznego oraz zasad pracy us³ug ochrony zdrowia psy-

chicznego we wspó³pracy z innymi krajami cz³onkowskimi WHO;

9. wprowadzenie regulacji prawnych i zasad postêpowania oraz prze-

znaczenie wystarczaj¹cych œrodków finansowych, zapewniaj¹cych,

¿e zdrowie psychiczne bêdzie traktowane równorzêdnie z innymi

potrzebami ochrony zdrowia;

10. wyeliminowanie niehumanitarnych i degraduj¹cych metod leczenia

i opieki osób z problemami zdrowia psychicznego oraz wprowadze-

nie ustawodawstwa chroni¹cego prawa cz³owieka i ustawy o ochro-

nie zdrowia psychicznego, zgodnych ze standardami konwencji

ONZ i miêdzynarodowych regulacji prawnych;

11. zadbanie o lepsz¹ integracjê osób z problemami zdrowia psychicz-

nego ze spo³eczeñstwem;

12. zapewnienie odpowiedniej reprezentacji osób, korzystaj¹cych ze

œwiadczeñ, i ich opiekunów w zespo³ach i grupach odpowiedzial-

nych za planowanie, realizowanie, monitorowanie i nadzór dzia³al-

noœci zwi¹zanej z ochron¹ zdrowia psychicznego.

33

Uwagi t³umacza

Œwiatowa Organizacja Zdrowia k³adzie szczególny nacisk na u¿y-

wane w jej dokumentach i materia³ach s³ownictwo. Celem tak uwa¿nego

doboru s³ów jest unikanie terminów, mog¹cych przywo³aæ – choæby

potencjalnie – niew³aœciwe skojarzenia lub stygmatyzowaæ. W obu doku-

mentach przyjêtych w czasie Konferencji Ministerialnej w Helsinkach

unika siê zatem s³ów „osoba chora psychicznie”, „osoba z zaburzeniami

psychicznymi” i konsekwentnie u¿ywa „osoba z problemami zdrowia

psychicznego”, unika s³owa „pacjent” i zamiast tego stosuje „korzysta-

j¹cy ze œwiadczeñ”.

34

35

SPIS TREŒCI

Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Plan dzia³añ na rzecz ochrony zdrowia psychicznego . . . . . . . . . . . . . 14

Uwagi t³umacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33