„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jacek Kudłek
Określanie przeciwpoŜarowego zaopatrzenia w wodę
315[02].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inŜ. Paweł Pruś
mgr inŜ. Zbigniew Wójcik
Opracowanie redakcyjne:
inŜ. Jacek Kudłek
mgr inŜ. Zbigniew Wójcik
Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 315[02].Z2.02.
,,Określanie przeciwpoŜarowego zaopatrzenia w wodę”, zawartego w programie nauczania
dla zawodu technik poŜarnictwa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
4
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Ciśnienie hydrostatyczne oraz hydrodynamiczne
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
9
4.1.3. Ćwiczenia
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
10
4.2. Prawo Pascala i Archimedesa
11
4.2.1. Materiał nauczania
11
4.2.2. Pytania sprawdzające
12
4.2.3. Ćwiczenia
12
4.2.4. Sprawdzian postępów
13
4.3. Doświadczenie Reynoldsa
14
4.3.1. Materiał nauczania
14
4.3.2. Pytania sprawdzające
15
4.3.3. Ćwiczenia
15
4.3.4. Sprawdzian postępów
16
4.4. Charakterystyka przepływu cieczy w ruchu laminarnym i burzliwym
17
4.4.1. Materiał nauczania
17
4.4.2. Pytania sprawdzające
19
4.4.3. Ćwiczenia
19
4.4.4. Sprawdzian postępów
20
4.5. Zasady obliczania parametrów przepływu cieczy
21
4.5.1. Materiał nauczania
21
4.5.2. Pytania sprawdzające
22
4.5.3. Ćwiczenia
23
4.5.4. Sprawdzian postępów
23
4.6. Parametry hydrodynamiczne prądów zwartych i rozproszonych
24
4.6.1. Materiał nauczania
24
4.6.2. Pytania sprawdzające
24
4.6.3. Ćwiczenia
25
4.6.4. Sprawdzian postępów
25
4.7. Zjawisko uderzenia wodnego
26
4.7.1. Materiał nauczania
26
4.7.2. Pytania sprawdzające
26
4.7.3. Ćwiczenia
26
4.7.4. Sprawdzian postępów
27
4.8. Połączenia szeregowe i równoległe węŜy poŜarniczych
28
4.8.1. Materiał nauczania
28
4.8.2. Pytania sprawdzające
30
4.8.3. Ćwiczenia
30
4.8.4. Sprawdzian postępów
31
4.9. Praca pomp poŜarniczych w układzie szeregowym i równoległym
32
4.9.1. Materiał nauczania
32
4.9.2. Pytania sprawdzające
33
4.9.3. Ćwiczenia
33
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
4.9.4. Sprawdzian postępów
35
4.10. Rola przegród w zbiornikach wodnych ruchomych
36
4.10.1. Materiał nauczania
36
4.10.2. Pytania sprawdzające
36
4.10.3. Ćwiczenia
36
4.10.4. Sprawdzian postępów
37
4.11. Klasyfikacja źródeł zaopatrzenia w wodę
38
4.11.1. Materiał nauczania
38
4.11.2. Pytania sprawdzające
38
4.11.3. Ćwiczenia
38
4.11.4. Sprawdzian postępów
39
4.12. Zasady projektowania stanowiska pobierania wody. Wydajność punktów
pobierania wody
40
4.12.1. Materiał nauczania
40
4.12.2. Pytania sprawdzające
41
4.12.3. Ćwiczenia
41
4.12.4. Sprawdzian postępów
42
4.13. Elementy składowe i konstrukcje sieci wodociągowej
43
4.13.1. Materiał nauczania
43
4.13.2. Pytania sprawdzające
43
4.13.3. Ćwiczenia
44
4.13.4. Sprawdzian postępów
44
5. Sprawdzian osiągnięć
45
6. Literatura
50
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
1.
WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z podstaw hydrostatyki
i hydrauliki straŜackiej oraz kształtowaniu umiejętności określania zaopatrzenia wodnego na
potrzeby akcji ratowniczo – gaśniczej.
W poradniku tym znajdziesz:
−
wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−
cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
−
materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
−
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
−
ć
wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
−
sprawdzian postępów,
−
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
−
literaturę.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2.
WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
−
stosować jednostki układu SI,
−
przeliczać jednostki,
−
posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu hydrostatyki, hydrodynamiki,
wyposaŜenia technicznego
−
rozróŜniać podstawowe wielkości ciśnienia i ich jednostki,
−
korzystać z róŜnych źródeł informacji,
−
obsługiwać komputer,
−
współpracować w grupie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3.
CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
−−−−
wyjaśnić pojęcia: ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie hydrodynamiczne,
−−−−
wyjaśnić prawo Pascala i Archimedesa,
−−−−
objaśnić doświadczenie Reynoldsa,
−−−−
scharakteryzować przepływ cieczy w ruchu laminarnym i burzliwym,
−−−−
obliczyć parametry przepływu cieczy,
−−−−
wykonać pomiary ciśnienia i natęŜenia przepływu cieczy,
−−−−
obliczyć straty ciśnienia w ruchu laminarnym i burzliwym,
−−−−
określić parametry hydrodynamiczne prądów zwartych i rozproszonych,
−−−−
wyjaśnić zjawisko uderzenia wodnego,
−−−−
scharakteryzować połączenia szeregowe i równoległe węŜy poŜarniczych,
−−−−
scharakteryzować pracę pomp poŜarniczych w układzie szeregowym i równoległym,
−−−−
wyjaśnić rolę przegród w zbiornikach wodnych ruchomych,
−−−−
sklasyfikować źródła zaopatrzenia w wodę,
−−−−
określić zasady projektowania stanowiska pobierania wody,
−−−−
określić elementy składowe i konstrukcje sieci wodociągowej,
−−−−
obliczyć wydajność punktów pobierania wody.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4.
MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.
Ciśnienie hydrostatyczne oraz hydrodynamiczne
4.1.1.
Materiał nauczania
Cieczą nazywamy ciało o określonej objętości, lecz o nieokreślonym kształcie, cechą
charakterystyczną cieczy jest przybieranie kształtu naczynia, które wypełnia. Ciecze posiadają
niŜej wymienione właściwości fizyczne:
Gęstość jest to masa jednostki objętości.
V
m
=
ρ
,
[1]
gdzie:
ρ
– gęstość [kg/m³],
m
– masa [kg],
V
– objętość [m³].
CięŜar objętościowy jest to stosunek cięŜaru ciała do jego całkowitej objętości
V
G
=
γ
,
[1]
gdzie:
γ
– cięŜar objętościowy [N/m
3
],
G
– cięŜar [N],
CięŜar właściwy jest to stosunek cięŜaru danego materiału do objętości samej substancji
tego materiału z wyłączeniem wolnych przestrzeni.
W przypadku wody moŜemy przyjąć Ŝe cięŜar objętościowy równa się cięŜarowi
właściwemu.
Lepkość jest to właściwość polegająca na występowaniu tarcia wewnętrznego
i powstawaniu napręŜeń stycznych pomiędzy sąsiednimi warstwami płynu podczas jego
przemieszczania się. Lepkość cieczy w duŜym stopniu zaleŜy od temperatury, wraz z jej
wzrostem lepkość maleje. Lepkość charakteryzuje kinematyczny współczynnik lepkości,
który obliczamy według wzoru:
ρ
µ
ν
=
,
[1]
gdzie:
ν
– kinematyczny współczynnik lepkości [m
2
/s],
µ
– dynamiczny współczynnik lepkości [kg/ms].
ZaleŜność dynamicznego współczynnika lepkości
µ
od temperatury przedstawia
empiryczny wzór:
2
0
1
bt
at
+
+
=
µ
µ
,
[1]
gdzie:
µ
– dynamiczny współczynnik lepkości [m
2
/s],
0
µ
– dynamiczny współczynnik lepkości przy temp. 0
0
C,
b
a, – współczynniki doświadczalne, dla wody wynoszą w przybliŜeniu:
a = 0,034, b = 00022,
t – temperatura [
0
C].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Napięcie powierzchniowe jest to właściwość charakteryzująca się przybieraniem
w cienkich rurkach przez ciecz menisku, w przypadku wody wklęsłego, natomiast rtęci
wypukłego. Swobodna kropla kaŜdej cieczy przybiera kształt kulisty.
Ciecz znajdująca się w spoczynku moŜe być poddana działaniu sił powierzchniowych
proporcjonalnych oraz prostopadłych do powierzchni, siły te działają do środka cieczy (np.
parcie atmosferyczne na lustro cieczy) oraz sił masowych proporcjonalnych do masy cieczy
(np. siła bezwładności, siła cięŜkości).
Parcie hydrostatyczne jest to siła, z jaką ciecz oddziałuje na otaczające ją środowisko,
JeŜeli siła ta pochodzi od cieczy pozostającej w spoczynku to nazywamy ją parciem
hydrostatycznym. Parcie to jest proporcjonalne i prostopadłe do powierzchni, na jaką działa
W hydraulice parcie oznaczamy literą P, jednostką w układzie SI jest 1[N].
Ciśnienie hydrostatyczne na pewnej głębokości h jest równe iloczynowi tej głębokości
i cięŜaru objętościowego cieczy.
=
p
h
γ
×
,
[1]
gdzie: p – ciśnienie hydrostatyczne [Pa],
h
– wysokość słupa cieczy [m],
γ
– cięŜar objętościowy [N/m
3
].
W przypadku naczyń otwartych pod uwagę naleŜy wziąć ciśnienie atmosferyczne które, jako
ciśnienie zewnętrzne oddziałuje na wszystkie punkty cieczy. W tym przypadku wzór na
ciśnienie hydrostatyczne będzie przedstawiał się następująco:
γ
×
+
=
h
p
p
0
,
[1]
gdzie:
0
p – ciśnienie zewnętrzne [Pa].
Przedstawione definicje ciśnienia oraz parcia hydrostatycznego związane są z cieczą
pozostającą w spoczynku. JeŜeli ciecz porusza się np. w zamkniętym przewodzie kołowym
i jest pod ciśnieniem posiada pewną energię która jest sumą energii potencjalnej oraz
kinetycznej. Ciecz będącą w ruchu opisuje Równanie Bernoullego
Równanie Bernoulllego
Równanie Bernoullego moŜemy rozpatrywać w dwóch aspektach, dla strugi cieczy
doskonałej oraz strugi cieczy rzeczywistej.
Według równania dla cieczy doskonałej, suma energii połoŜenia i energii ciśnienia czyli
energii potencjalnej oraz energii kinetycznej jest stała. PoniŜszy wzór przedstawia zapis za
pomocą wysokości
const
E
g
v
p
z
=
=
+
+
2
2
γ
,
[1]
gdzie: z – wysokość połoŜenia [m],
γ
p
– wysokość ciśnienia [m],
g
v
2
2
– wysokość prędkości [m].
Rys. 1 przedstawia doświadczenie pokazujące wysokości energii występujące
w przepływającej strudze cieczy, warunkiem jest odpowiednio duŜy przekrój przewodu.
Dla przewodu ułoŜonego poziomo wysokość połoŜenia z = 0.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 1. Poziomy cieczy w rurce statycznej oraz dynamicznej [1]
Pierwsza rurka tzw. statyczna pokazuje wysokość nadciśnienia czyli
γ
p
, natomiast druga
dynamiczna sumę wysokości nadciśnienia oraz wysokości prędkości
g
v
p
2
2
+
γ
. A zatem
równanie Bernoullego przedstawia sumę wysokości ciśnienia statycznego oraz wysokość
ciśnienia hydrodynamicznego.
Jednostką ciśnienia w układzie SI jest 1 N/m² = 1Pa
Tabela 1. ZaleŜności pomiędzy poszczególnymi jednostkami ciśnienia [opracowanie własne na postawie 1]
Jednostki
1Pa
1bar
1mm H
2
O
1atm
1at
1Pa
1
10
-5
0.102
9,87x10
-6
1,02x10
-5
1bar
10
5
1
10,2x10
4
0,987
1,02
1mm H
2
0
9,81
9,81x10
-5
1
9,87x10
-5
10
-4
1atm
1,01x10
5
1,01
10332
1
1,033
1 at
9,81x10
4
0,981
10000
0,968
1
4.1.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co to jest ciecz i jakie posiada właściwości fizyczne ?
2.
Co to jest ciśnienie hydrostatyczne cieczy pozostającej w spoczynku ?
3.
Co przedstawia równanie Bernoullego ?
4.
Co to jest ciśnienie statyczne i dynamiczne cieczy będącej w ruchu ?
4.1.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw równanie Bernoullego oraz opisz jego części składowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
2)
odszukać w materiałach dydaktycznych opis równania Bernoullego,
3)
rozpoznać składniki równania,
4)
dokonać analizy jego części składowych,
5)
zapisać równanie opisując jego składowe.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zilustruj doświadczenie przedstawiające pojęcie wysokości ciśnienia i wysokości
prędkości cieczy będącej w ruchu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
wykonać schemat ilustrujący doświadczenie,
3)
zaznaczyć i opisać wielkości występujące na rysunku.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.1.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) przedstawić podstawowe właściwości cieczy?
2) określić pojęcia ciśnienia i parcia hydrostatycznego cieczy
pozostającej w spoczynku?
3) napisać i omówić występujące wielkości równania Bernoullego?
4) określić pojęcia wysokości ciśnienia statycznego i dynamicznego
cieczy będącej w ruchu?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
4.2.
Prawo Pascala i Archimedesa
4.2.1.
Materiał nauczania
Prawo Pascala mówi, Ŝe ciśnienie wewnątrz cieczy będącej w równowadze, pochodzące
od sił zewnętrznych ma jednakową wartość w kaŜdym punkcie tej cieczy. Prawo Pascala nie
dotyczy ciśnienia pochodzącego od cięŜaru cieczy, które zostało omówione w poprzednim
rozdziale.
Prawo Pascala ma zastosowanie w prasie hydraulicznej, którą przedstawia rys. 2.
Rys. 2. Prasa hydrauliczna – zasada działania [1]
Przedstawiona na rys. 2 prasa hydrauliczna pokazuje wykorzystanie Prawa Pascala,
w związku z tym moŜemy napisać zaleŜność występującą w prasie:
2
1
p
p
=
,
[1]
czyli
2
2
1
1
S
F
S
F
=
,
[1]
Przekształcając ostatni wzór otrzymujemy:
2
1
2
1
S
S
F
F
=
,
[1]
Siły działające na tłoki prasy hydraulicznej są wprost proporcjonalne do powierzchni tych
tłoków.
Prawo Archimedesa
Na powierzchnię ciała zanurzonego w cieczy działa parcie hydrostatyczne, którego
składowe poziome nawzajem się znoszą, czyli działa tylko składowa pionowa parcia.
MoŜemy w związku z tym stwierdzić, Ŝe parcie pionowe działające na ciało zanurzone
w cieczy równe jest iloczynowi objętości zanurzonej części tego ciała oraz cięŜarowi
objętościowego cieczy.
γ
×
=
V
P
gdzie: P – składowa pionowa parcia [N],
V
– objętość zanurzonego ciała [m
3
].
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Dla ciał zanurzonych parcie to nazywa się wyporem i oznacza się literą W, jego działanie
określa Prawo Archimedesa które brzmi:
„Ciało zanurzone w cieczy traci na wadze tyle, ile waŜy ciecz wyparta przez to ciało”[1]
4.2.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak brzmi Prawo Pascala?
2.
W budowie jakiego urządzenia znalazło zastosowanie Prawo Pascala?
3.
Jak brzmi Prawo Archimedesa?
4.2.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw zasadę działania prasy hydraulicznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych opis prasy hydraulicznej,
2)
napisać równanie, opisując występujące wielkości,
3)
wyciągnąć wnioski z napisanego równania.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zdefiniuj Prawo Archimedesa, opisz wielkości występujące we wzorze.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
napisać Prawo Archimedesa ilustrując je wzorem, opisując występujące wielkości.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Oblicz największy cięŜar jaki moŜe pływać na tratwie o wymiarach a = 3 m, b = 1,20 m,
c = 0,1 m. Gęstość drewna z którego zbudowana jest tratwa wynosi ρ = 500 kg/m
3
, gęstość
wody ρ = 1000 kg/m
3
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
zastosować odpowiednie wzory,
3)
podstawić dane wartości,
4)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika
4.2.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
zdefiniować Prawo Pascala?
2)
przedstawić działanie prasy hydraulicznej?
3)
zdefiniować Prawo Archimedesa?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
4.3.
Doświadczenie Reynoldsa
4.3.1.
Materiał nauczania
Angielski fizyk Osborne Reynolds przeprowadził doświadczenie, które pokazało Ŝe
w zaleŜności od prędkości przepływu cieczy mamy do czynienia z dwoma rodzajami ruchu
cieczy. Rys.3 przedstawia stanowisko pozwalające powtórzyć doświadczenie Reynoldsa.
1.
zbiornik,
2.
rura,
3.
wlot rury,
4.
zawór,
5.
zbiorniczek
z barwnikiem,
6.
zaworek,
7.
odpływ,
8.
cienka rurka,
Rys. 3. Stanowisko do wykonania doświadczenia Reynoldsa
[1]
Stanowisko składa się z duŜego zbiornika (1) z zamontowaną rurą (2). Do wlotu (3) tej
rury wprowadzona jest osiowo cienka rurka (8) z zaworkiem (6), którą moŜna podać barwnik
ze zbiorniczka (5). Zawór (4) pozwala regulować prędkość przepływu cieczy przez rurę (2).
Do zbiornika (1) doprowadza się ciecz tak aby jej poziom był stały, nadmiar cieczy
odprowadzany jest przez odpływ (7). JeŜeli po otwarciu zaworu (4) prędkość przepływu
cieczy będzie niewielka to wpływająca do rury (3) ciecz barwiąca będzie cienką struŜką
płynącą równolegle do osi rury (3). W miarę zwiększania prędkości przepływu cieczy poprzez
odkręcanie zaworu (4) po przekroczeniu pewnej wartości barwnik będzie płynął całym
przekrojem rury (2) w sposób nieuporządkowany, burzliwy.
Pierwszy rodzaj ruchu przy małej prędkości przepływu nazywamy ruchem laminarnym,
uwarstwionym (rys. 4b). Drugi rodzaj ruchu (rys.4a) w którym widać poprzeczne ruchy
cząstek barwnika ruchem turbulentnym, burzliwym. Doświadczenie Reynoldsa pozwoliło
stwierdzić, Ŝe przejście z jednego rodzaju ruchu w drugi odbywa się przy tej samej wartości
zwanej liczbą Reynoldsa która wynosi:
ν
d
v
ś
r
×
=
Re
,
[1]
gdzie: Re – liczba Reynoldsa,
V
ś
r
– średnia prędkość w przewodzie okrągłym [m/s],
d – średnica przewodu [m],
ν
– kinematyczny współczynnik lepkości badanej cieczy [m
2
/s].
JeŜeli obliczona liczba Reynoldsa jest mniejsza od 2320 to w przewodzie panuje ruch
laminarny, jeŜeli liczba Reynoldsa jest większa od 50000 wówczas w przewodzie wystąpi
ruch turbulentny. W przedziale tzw. strefie przejściowej, pomiędzy tymi wielkościami
w zaleŜności od warunków zewnętrznych, będzie panował ruch turbulentny lub laminarny.
Przekształcając powyŜej przedstawiony wzór oraz podstawiając za liczbę Reynoldsa wartość
2320 otrzymamy wzór na prędkość graniczną, przy której nastąpi przejście z jednego ruchu
w drugi.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
d
v
gr
ν
Re
=
=2320
d
ν
,
[1]
PoniŜej została zaprezentowana tabela z prędkościami granicznymi dla wody w róŜnych
temperaturach i róŜnych średnic dla liczby Reynoldsa równej 2320.
Tabela 2. Prędkości graniczne dla wody w róŜnych temperaturach i średnicach rur dla Re = 2320 [1]
Ś
rednica [cm]
t = 5
0
C
t = 10
0
C
t = 15
0
C
t = 20
0
C
1
0,351
0,303
0,265
0,233
5
0,070
0,061
0,053
0,047
10
0,035
0,030
0,026
0,023
20
0,018
0,015
0,013
0,012
4.3.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
W jaki sposób przeprowadza się doświadczenie Reynoldsa?
2.
Ile wynosi graniczna liczba Reynoldsa?
3.
Jaką postać ma wzór definiujący liczbę Reynoldsa?
4.3.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj doświadczenie Reynoldsa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać instrukcję wykonania doświadczenia Reynoldsa,
2)
zapoznać się ze stanowiskiem do wykonania doświadczenia,
3)
wykonać doświadczenie,
4)
zapisać uzyskane pomiary,
5)
napisać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
stanowisko do wykonania doświadczenia,
−
instrukcja wykonania doświadczenia,
−
kalkulator.
Ćwiczenie 2
Na podstawie tabeli z podanymi prędkościami granicznymi dla wody w róŜnych
temperaturach i średnicach rur dla Re = 2320 opracuj wnioski z przedstawionych zaleŜności.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Tabela do ćwiczenia 2. Prędkości graniczne dla wody w róŜnych temperaturach i średnicach rur dla Re = 2320 [1]
Ś
rednica [cm]
t = 5
0
C
t = 10
0
C
t = 15
0
C
t = 20
0
C
1
0,351
0,303
0,265
0,233
5
0,070
0,061
0,053
0,047
10
0,035
0,030
0,026
0,023
20
0,018
0,015
0,013
0,012
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
przeanalizować wartości w tabeli pod kątem wzajemnych zaleŜności,
3)
wyciągnąć wnioski z tabeli i je zapisać.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika
4.3.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
opisać doświadczenie Reynoldsa?
2)
podać wartość graniczną liczby Re?
3)
opisać rodzaje ruchu cieczy w zaleŜności od liczby Re?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.4.
Charakterystyka przepływu cieczy w ruchu laminarnym
i burzliwym
4.4.1.
Materiał nauczania
Doświadczenie Reynoldsa pokazało, Ŝe podczas ruchu laminarnego cząstki poruszają się
po torach równoległych do osi przewodu, natomiast w przypadku ruchu turbulentnego ruch
cząstek cieczy jest poprzeczny. Rys. 4 przedstawia omawiane rodzaje ruchu cząstek cieczy.
Rys. 4. Rodzaje ruchu cieczy [1]
Doświadczenie Reynoldsa ukazuje równieŜ róŜnice w rozkładzie prędkości
w poszczególnych rodzajach ruchów cząstek cieczy. PoniŜej przedstawione są wzory na
obliczanie średnich prędkości w poszczególnych rodzajach ruchów.
W ruchu laminarnym prędkość średnia wynosi:
2
max
v
v
ś
r
=
,
[1]
W ruchu turbulentnym
max
83
,
0
v
v
ś
r
=
,
[1]
Przepływ rzeczywistej cieczy przez przewody zamknięte charakteryzuje się powstaniem
strat hydraulicznych róŜnych w zaleŜności od rodzaju ruch cieczy. W ruchu laminarnym
straty są proporcjonalne do prędkości w pierwszej potędze, natomiast w ruchu turbulentnym
wykładnik potęgi występuje w przedziale 1,75 ÷ 2.
Straty hydrauliczne mogą być liniowe oraz miejscowe. Straty liniowe związane
są z długością przewodów prowadzących ciecz. Obliczamy je na podstawie wzoru
Darcy – Weisbacha który ma następującą postać:
g
v
d
L
h
str
2
2
×
=
λ
,
[1]
gdzie:
λ
– bezwymiarowy współczynnik oporów liniowych,
L
– długość przewodu [m],
d
– średnica przewodu [m],
v
– średnia prędkość w przewodzie [m/s],
g
– przyśpieszenie ziemskie m/s
2
].
W przypadku obliczania strat liniowych w węŜach straŜackich stosujemy poniŜszy wzór:
2
Q
l
A
h
×
×
=
, [1]
gdzie: A – współczynnik oporów liniowych zaleŜny od rodzaju węŜa [MPa],
l – długość linii węŜowej [m],
Q – przepływ wody [l/min].
a) ruch turbulentny
b) ruch laminarny
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Najtrudniejszy do określenia jest współczynnik
λ
zaleŜny od lepkości cieczy, prędkości,
chropowatości przewodu i jego średnicy. ZaleŜność współczynnika
λ
od tych parametrów
określa wykres Colebrooka – White
`
a. Wykres ten jest zbiorem linii które odpowiadają
stosunkowi, przedstawia to rys. nr 5
d
k
=
ε
,
[1]
gdzie:
ε
– względna chropowatość przewodu,
k
– bezwzględna chropowatość przewodu [mm],
d
– średnica przewodu [mm].
Wykres Colebrooka – White
`
a przedstawia rys. nr 5
Rys. 5. Wykres Colebrooka – White
`
a [1]
Na poziomych krawędziach wykresu znajdują się wartości liczby Reynoldsa, na
krawędziach pionowych wartość współczynnika
λ
. Wykres podzielony jest na trzy strefy
podzielone liniami przerywanymi. Strefa ruchu laminarnego ograniczona jest wartością
graniczną liczby Reynoldsa czyli Re = 2320. W tej strefie wartość
λ
wynosi:
Re
64
=
λ
,
[1]
Strefa druga zwana jest przejściową tutaj współczynnik oporów zaleŜy od liczby
Reynoldsa i chropowatości względnej.
W strefie trzeciej zwanej strefą kwadratowej zaleŜności oporów ruchu, linie przebiegają
poziomo i równolegle. W tym obszarze
λ
zaleŜy od względnej chropowatości przewodu,
a nie zaleŜy od liczby Reynoldsa, a straty na długości zaleŜą od kwadratu prędkości cieczy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Straty miejscowe inaczej zwane lokalnymi związane są z przeszkodami jakie na swojej
drodze spotyka przepływająca woda, i takimi przeszkodami są wszelkie łuki, kolana,
zwęŜenia i rozszerzenia przewodu oraz armatura. Straty lokalne obliczamy korzystając
z poniŜszego wzoru.
g
v
h
str
2
2
ξ
=
, [m],
[1]
gdzie:
h
str
–
wielkość straty lokalnej [m]
ξ
– niemianowany współczynnik zaleŜny od rodzaju przeszkody,
v – prędkość średnia za przeszkodą [m/s],
g – przyśpieszenie ziemskie [m/s
2
].
4.4.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak zmieniają się przepływy cieczy w zaleŜności od liczby Re?
2.
Jak zmieniają się prędkości średnie cieczy w zaleŜności od rodzaju przepływu?
3.
Co charakteryzuje wykres Colebrooka – White
`
a?
4.
Jakie znasz rodzaje strat hydraulicznych i czym one się charakteryzują?
4.4.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz zaleŜności wynikające z wykresu Colebrooka – White
`
a.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych wykres Colebrooka – White
`
a,
2)
zapisać odpowiednie wzory,
3)
opisać zaleŜności,
4)
wyciągnąć wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika,
−
arkusz z wykresem Colebrooka – White
`
a.
Ćwiczenie 2
Opisz straty hydrauliczne na długości przewodu oraz miejscowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
zapoznać się z literaturą,
3)
opisać parametry i zaleŜności poszczególnych rodzajów strat.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Oblicz wielkość strat występujących w poziomym przewodzie na odcinku A-B, jeŜeli
w punkcie A ciśnienie wynosi p = 4 bary, a w punkcie B ciśnienie p = 3 bary. W przewodzie
przepływa woda o cięŜarze objętościowym γ = 9810 N/m
3
.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
odszukać wzory,
3)
znać przeliczniki jednostek,
4)
zapisać zaleŜność,
5)
obliczyć wynik.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.4.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
scharakteryzować rodzaje ruchów cieczy?
2)
opisać wykres Colebrooka – White
`
a?
3)
scharakteryzować straty przepływu na odpowiednich długościach?
4)
scharakteryzować lokalne straty przepływu cieczy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.5.
Zasady obliczania parametrów przepływu cieczy
4.5.1.
Materiał nauczania
Badając ruch nieściśliwej cieczy moŜemy wyróŜnić trzy elementy charakterystyczne:
ciśnienie panujące w dowolnym punkcie cieczy, prędkość poszczególnych cząstek cieczy oraz
przyśpieszenie.
Ciśnienie panujące w przepływającej cieczy moŜemy zmierzyć w sposób następujący:
„Ciśnienie statyczne: moŜna zmierzyć przy pomocy manometru, którego otwór wlotowy jest
równoległy do kierunku przepływu cieczy.
Ciśnienie całkowite – ciśnienie to będące sumą ciśnienia statycznego i dynamicznego
mierzymy manometrem, którego otwór wlotowy umieszcza się prostopadle do kierunku
przepływu cieczy.
Ciśnienie dynamiczne moŜna zmierzyć wykorzystując Rurkę Prandtla czyli przyrząd do
pomiaru prędkości przepływu cieczy poprzez pomiar ciśnienia w przepływającej cieczy.
Rurka poprzez otworek na półkulistym nosku rurki mierzy ciśnienie całkowite p
1
(ciśnienie
całkowite), a poprzez otwór w powierzchni bocznej oddalony od przodu rurki, ciśnienie
statyczne p
2
.”
[10]
ρ
)
(
2
2
1
p
p
v
−
×
=
,
[10]
v
– prędkość przepływu [m/s],
p
1
– ciśnienie całkowite [Pa],
p
2
– ciśnienie statyczne [Pa],
ρ
– gęstość cieczy [kg/m³].
Prędkość cieczy, rozpatrując ruch cząstek wody w przewodach moŜemy stwierdzić, Ŝe
prędkość bliŜej ścianek (brzegów) przewodu jest mniejsza, natomiast w środku strumienia
większa. W związku z tymi róŜnicami prędkości do celów obliczeniowych zastosujemy
prędkość średnią którą określimy wzorem:
A
Q
v
ś
r
=
,
[1]
gdzie:
ś
r
v
–
prędkość średnia [m/s],
Q
– ilość wody przepływająca przez rozpatrywany przekrój [m
3
/s],
A
–
powierzchnia rozpatrywanego przekroju przewodu [m
2
].
W praktyce stwierdzenie prędkość średnia pomijamy uŜywając tylko wyraŜenia prędkość
przyjmując, Ŝe rozpatrujemy strumień cieczy który jest zbiorem wszystkich strug
przepływających przez rozpatrywany przekrój.
Znając prędkość przepływającej cieczy przekształcimy powyŜszy wzór obliczając
natęŜenie przepływu, czyli wydatek:
A
v
Q
×
=
,
[1]
Warunek ciągłości
Rozpatrując przepływ cieczy przez dwa róŜne przekroje poprzeczne przewodu jak na
rys. 6.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Rys. 6. Warunek ciągłości przepływu cieczy [1]
MoŜemy przeprowadzić następujące rozumowanie: ilość cieczy dopływającej równa się ilości
cieczy odpływającej czyli:
2
1
Q
Q
=
,
[1]
const
Q
A
v
A
v
ś
r
ś
r
=
=
×
=
×
2
2
1
1
.
[1]
Jest to warunek ciągłości cieczy który mówi, Ŝe w ruchu ciągłym iloczyn prędkości
ś
redniej w dowolnym przekroju cieczy i powierzchni tego przekroju jest wielkością stałą
i równą natęŜeniu przepływu.
Równanie Bernoulllego
Równanie Bernoullego moŜemy rozpatrywać w dwóch aspektach, dla strugi cieczy
doskonałej oraz strugi cieczy rzeczywistej. Teraz omówiona zostanie struga rzeczywista.
W przypadku rozpatrywania cieczy rzeczywistej całkowite wysokości energii strumienia
cieczy dla dwóch dowolnie wybranych przekrojów strumienia róŜnią się między sobą
o wielkość strat jakie powstały przy przepłynięciu cieczy z jednego przekroju do drugiego,
czyli wzór będzie miał następującą postać:
str
h
g
v
p
z
g
v
p
z
∑
+
+
+
=
+
+
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
γ
γ
,
[1]
gdzie:
str
h
Σ
– suma strat na długości oraz lokalnych przy przepływie między dwoma
punktami przewodu.
4.5.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Przy pomocy jakich podstawowych wielkości opisuje się przepływ cieczy?
2.
Jak przedstawia się warunek ciągłości cieczy?
3.
Jaka jest róŜnica w równaniach Bernoullego, wynikająca z róŜnicy między cieczą
rzeczywistą, a doskonałą ?
4.
Jak definiuje się pojęcie prędkości średniej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4.5.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zdefiniuj parametry przepływu cieczy, przedstaw wzory.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
rozpoznać właściwe równania,
3)
dokonać analizy jego części składowych,
4)
zapisać równanie opisując jego składowe.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz prędkości przepływu cieczy po przejściu przez kryzę, jeśli prędkość przepływu
cieczy przed kryzą wynosi v
1
= 0,3 m/s. Powierzchnie przekrojów wynoszą odpowiednio:
S
1
= 0,012 m², S
2
= 0,015 m
2
. Grubość kryzy naleŜy pominąć.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
rozpoznać zjawisko,
2)
odszukać wzory,
3)
zapisać zaleŜność na wyliczenie prędkości przepływu,
4)
obliczyć i podać wynik.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika
4.5.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
omówić parametry ruchu cieczy?
2)
obliczyć wielkości charakteryzujące ruch cieczy?
3)
rozwiązywać zadania z wykorzystaniem wzorów na parametry
przepływu cieczy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
4.6.
Parametry
hydrodynamiczne
prądów
zwartych
i rozproszonych
4.6.1.
Materiał nauczania
W poŜarnictwie stosujemy prądy wody zwarte, rozproszone oraz mgłowe. W naszych
rozwaŜaniach zajmiemy się podstawowymi parametrami charakteryzującymi hydrodynamikę
prądów zwartych oraz rozproszonych. „W celu określenia parametrów prądów gaśniczych
naleŜy wykorzystać stanowisko pomiarowe wykonane z ułoŜonych na poziomej płaszczyźnie
pojemników pomiarowych o wewnętrznych wymiarach 0,25 x 0,25 x 0,25 m w odstępach nie
większych niŜ 0,5 + 0,05 m, mierząc od środka pojemników. Prądownicę naleŜy ustawić tak,
aby jej rzut pionowy pokrywał się z osią podłuŜną siatki stworzonej przez ułoŜone pojemniki.
Ś
rodek dyszy wypływowej prądownicy powinien znajdować się na wysokości 1 m od górnej
krawędzi pojemników. Dla strumienia rozproszonego kąt ustawienia prądownicy mierzony
między jej osią podłuŜną, a poziomem powinien wynosić α = 15
0
. Natomiast dla strumienia
zwartego α = 32
0
. Podczas pomiaru wysokości rzutu strumienia kąt ustawienia prądownicy
powinien wynosić kąt α = 80
0
. Na tak przygotowanym stanowisku przeprowadza się pomiar
w czasie nie krótszym niŜ 2 min, parametry wypływającego strumienia powinny być w tym
czasie stałe, obliczając niŜej przedstawione parametry.”
[14]
−
„maksymalna długość rzutu strumienia: wyznaczamy mierząc odległość w poziomie
wzdłuŜ osi prądownicy, od środka wylotu dyszy wypływowej do miejsca, w którym
wysokość zraszania przekracza 2 mm”,
[14]
−
„średnia długość rzutu: jest to długość mierzona od środka dyszy wypływowej do
miejsca, w którym przypada połowa podawanej z prądownicy wody,”
[2]
−
szerokość rzutu: jest to odległość między miejscami po obu stronach osi podłuŜnej
prądownicy w których wysokość opadu jest nie mniejsza niŜ 2 mm,
−
wielkość opadu: jest to wysokość warstwy wody zgromadzonej w pojemniku
pomiarowym obliczona według poniŜszego wzoru:
t
s
V
V
P
×
×
=
2
,
[14]
gdzie:
V – wielkość opadu,
V
P
– objętość wody zebranej w pojemniku [ml],
s – powierzchnia dna pojemnika [dm
2
],
t – czas pomiaru [min]
−
wysokość rzutu strumienia: jest to odległość od środka dyszy wypływowej do miejsca
widocznej części strumienia osiągającego największą wysokość.
4.6.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Czy potrafisz opisać stanowisko do pomiaru parametrów hydrodynamicznych prądów
gaśniczych ?
2.
Wymień parametry hydrodynamiczne prądów gaśniczych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.6.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj pomiar parametrów hydrodynamicznych prądów gaśniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
przeczytać instrukcję stanowiskową wykonania ćwiczenia,
3)
zapoznać się z Polską Normą PN-89/M-51028 Sprzęt poŜarniczy. Prądownice wodne do
pomp poŜarniczych,
4)
dokonać pomiarów oraz niezbędnych obliczeń,
5)
wyciągnąć wnioski.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
stanowisko pomiarowe zgodne z wytycznymi PN-89/M-51028,
−
róŜne rodzaje prądownic,
−
instrukcja stanowiskowa,
−
Polska Norma PN-89/M-51028,
−
miarka długości,
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Zdefiniuj parametry przepływu cieczy, przedstaw wzory.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
rozpoznać właściwe równania,
3)
dokonać analizy jego części składowych,
4)
zapisać równanie opisując jego składowe.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.6.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
zdefiniować parametry hydrodynamiczne prądów wody?
2)
opisać stanowisko pomiarowe?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.7.
Zjawisko uderzenia wodnego
4.7.1.
Materiał nauczania
W czasie przepływu cieczy przez rurociągi zamknięte, a z takim przepływem mamy do
czynienia w węŜach straŜackich moŜe dojść do powstania uderzeń hydraulicznych (wodnych),
które mogą być przyczyną uszkodzeń węŜy straŜackich. Uderzenie wodne powstaje w skutek
nagłego zatrzymania przepływu wody (np. na rozdzielaczu lub prądownicy) lub nagłego
wyłączenia pompy wirowej.
Nagłe zamknięcie rozdzielacza lub prądnicy powoduje zamianę energii kinetycznej
płynącej wody na energię ciśnienia, które osiąga maksymalną wartość. Maksymalne ciśnienie
powstające w układzie moŜe znacznie przewyŜszać ciśnienie rozrywające węŜa poŜarniczego.
Druga moŜliwość powstania uderzenia wodnego związana jest z nagłym wyłączeniem
pompy wirowej, wówczas woda porusza się nadal siłą bezwładności tak długo, aŜ energia
kinetyczna wody nie zostanie zuŜyta na pokonanie wysokości oraz oporów w węŜu tłocznym.
Jednocześnie ulega zmniejszeniu ciśnienie w początkowym fragmencie węŜa, czyli przy
nasadzie tłocznej pompy.
W przypadku zasilania długich linii tłocznych, czyli podczas przetłaczania wody do
celów gaśniczych niezbędne jest instalowanie regulatorów, ograniczników ciśnienia, które
pozwalają na samoczynne regulowanie ciśnienia przepływającej wody w układzie. Regulator
ciśnienia działa na zasadzie róŜnicy ciśnień wywieranych na membranę z jednej strony przez
spręŜynę, a z drugiej strony przez przepływającą wodę. Poprzez śrubę regulacyjną moŜemy
zmieniać naciąg spręŜyny ustawiając w ten sposób właściwe ciśnienie odpowiednie do
danych warunków pracy układu. JeŜeli wystąpi przekroczenie nastawionego na regulatorze
ciśnienia, wówczas następuje automatyczne otwarcie bocznego wylotu, przez który wypływa
woda, co powodując spadek ciśnienia. Regulatory ciśnienia mogą być wyposaŜone
w manometr pozwalający na odczyt panującego ciśnienia i precyzyjne nastawienie naciągu
spręŜyny.
4.7.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jak przebiega zjawisko uderzenia wodnego?
2.
Jak działa ogranicznik ciśnienia?
4.7.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przedstaw warunki, przy których moŜe dojść do uderzenia hydraulicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
wypisać warunki, przy których moŜe dojść do uderzenia hydraulicznego,
3)
skonsultować wyniki na forum grupy i skorygować ewentualne błędy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
stanowisko do wykonania doświadczenia,
−
instrukcja wykonania doświadczenia.
Ćwiczenie 2
Opisz działanie regulatora ciśnienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
opisać działanie regulatora ciśnienia,
3)
skonsultować opis na forum grupy i skorygować ewentualne błędy.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.7.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
przedstawić zjawisko uderzenia hydraulicznego?
2)
opisać działanie regulatora ciśnienia?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
4.8.
Połączenia szeregowe i równoległe węŜy poŜarniczych
4.8.1.
Materiał nauczania
Podczas budowy linii węŜowych wykorzystujemy następujące sposoby łączeń:
−
szeregowe , pojedyncza linia tłoczna,
−
równoległe, zasilanie wspólnego odbioru wody dwoma lub więcej liniami węŜowymi
−
mieszane, zasilanie pojedynczą linią węŜową kilku linii gaśniczych.
Połączenie szeregowe
Odpowiednie ciśnienie tłoczenia uzyskane na prądownicy moŜemy obliczyć przy pomocy
empirycznych wzorów. Skorzystamy ze wzorów na wielkość ciśnienia H
P
na prądownicy
w zaleŜności od średnicy jej pyszczka:
D
Hp
7
,
132
=
,
[9]
gdzie: H
P
– wielkość strat ciśnienia na prądownicy [kPa],
D – średnica pyszczka w [mm].
Oraz wydajność wodną prądownicy Q
P
w zaleŜności od średnicy pyszczka oraz ciśnienia
tłoczenia H
P
P
P
P
H
D
A
Q
2
=
,
[9]
gdzie:
p
Q – wydajność wodna prądownicy [l/min],
A
P
– współczynnik wypływu zaleŜny od gęstości wody i kształtu otworu wylotowego
pyszczka prądownicy,
D – średnica wylotu pyszczka [cm],
H
P
– ciśnienie tłoczenia [kPa].
Dla obliczonego natęŜenia przepływu wody wyznaczamy za pomocą empirycznych
wzorów wielkości strat ciśnienia w linii węŜowej:
z
L
AQ
Hstr
W
±
=
2
[9]
gdzie:
W
Hstr – wielkość strat ciśnienia w linii węŜowej [kPa],
A – współczynnik oporów liniowych zaleŜny od rodzaju węŜa [MPa],
L – długość linii węŜowej [m],
Q – przepływ wody [l/min],
z – poziom połoŜenia linii węŜowej [m].
Sumując ciśnienia w poszczególnych liniach węŜowych uzyskamy ciśnienie wymagane
na początku linii węŜowej, dla zadanego natęŜenia przepływu:
z
H
H
H
H
R
P
W
T
±
+
+
=
[9]
gdzie:
T
H
– ciśnienie wymagane na początku linii węŜowej [kPa],
W
H – suma strat ciśnienia w węŜach W75 i W52 (w zaleŜności od występujących
węŜy w układzie) [kPa],
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
R
H
– strata na rozdzielaczu [kPa],
z – strata ciśnienia wynikającego z róŜnicy poziomów terenu.
W celu obliczenia maksymalnego przepływu z pompy współpracującej z linią węŜową
naleŜy przyrównać powyŜszy wzór ze wzorem na ciśnienie tłoczenia pompy:
2
bQ
a
H
T
−
=
[kPa],
[9]
gdzie: a – współczynnik określający maksymalne ciśnienie tłoczenia przy zamkniętym
kolektorze tłocznym pompy,
b – współczynnik charakteryzujący przebieg krzywej H
T
= f(Q).
z
H
H
H
bQ
a
R
P
W
±
+
+
=
−
2
,
[9]
i otrzymujemy wzór na przepływ maksymalny
W
R
P
A
b
z
H
H
a
Q
+
±
−
−
=
[l/min],
[9]
Korzystając z powyŜszych wzorów moŜemy obliczyć maksymalną dla danej pompy
długość linii węŜowej:
2
52
max
Q
A
z
H
H
H
L
P
W
T
MAX
±
−
−
=
[m],
[9]
Połączenie równoległe
Rozpatrując połączenia równoległe węŜy poŜarniczych, stwierdzamy Ŝe wypadkowe
natęŜenie przepływu wody jest sumą przepływu w poszczególnych węŜach, czyli:
Q
Q
Q
+
+
+
.......
2
1
[l/min],
[9]
natomiast wypadkowy współczynnik oporów przepływu będzie zaleŜał od węŜy uŜytych
w układzie:
n
n
W
L
A
L
A
L
A
A
1
......
1
1
1
2
2
1
1
+
+
+
=
,
[9]
W przypadku jednakowych
n
linii węŜowych np. z węŜy W75
2
75
75
n
L
A
A
W
×
=
,
[9]
czyli wypadkowy współczynnik oporów przepływu w układzie węŜy połączonych równolegle
jest
2
n
mniejszy od współczynnika oporów dla pojedynczej linii węŜowej, z tego wynika
równieŜ, Ŝe wielkość strat ciśnienia będzie
2
n
mniejsza.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Połączenie mieszane
Połączenie mieszane węŜy tłocznych składa się z odcinków węŜy połączonych
szeregowo i równolegle. Obliczenia przeprowadzamy wykorzystując wiadomości
przedstawione powyŜej.
4.8.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie rozróŜniamy sposoby łączenia węŜy straŜackich?
2.
Jakimi wzorami opisuje się straty ciśnienia w węŜach połączonych szeregowo?
3.
Jakimi wzorami opisuje się straty ciśnienia w węŜach połączonych równolegle?
4.
Od czego zaleŜą współczynniki oporów węŜy?
4.8.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz straty ciśnienia w dwóch odcinkach węŜa W-52 wiedząc Ŝe przepływ w linii
węŜowej wynosi Q = 200 l/min. Linia węŜowa prowadzona jest prosto oraz po terenie
płaskim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami węŜy,
2)
znaleźć wzory pomocnicze,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz straty ciśnienia na prądownicy wodnej W – 52 o średnicy pyszczka d = 1,2 cm.
Prędkość wypływającej wody wynosi v = 19 m/s.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami węŜy,
2)
znaleźć wzory pomocnicze,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Ćwiczenie 3
Oblicz straty ciśnienia na rozdzielaczu kulowym wiedząc, Ŝe podłączone do niego są
dwie linie gaśnicze. Jedna z nasady 52 o wydajności 200 l/min, druga z nasady 75
o wydajności 800 l/min.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami węŜy,
2)
znaleźć wzory pomocnicze,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 4
Przeprowadź badanie połączeń węŜy poŜarniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać instrukcję wykonania doświadczenia,
2)
zapoznać się ze stanowiskiem do wykonania doświadczenia,
3)
wykonać doświadczenie,
4)
zapisać uzyskane pomiary,
5)
napisać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
stanowisko do wykonania doświadczenia,
−
instrukcja wykonania doświadczenia,
−
kalkulator.
4.8.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
przedstawić sposoby łączenia węŜy?
2)
stosować wzory dotyczące połączeń szeregowych węŜy?
3)
stosować wzory dotyczące połączeń równoległych węŜy?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
4.9.
Praca pomp poŜarniczych w układzie szeregowym
i równoległym
4.9.1.
Materiał nauczania
Pompy są to maszyny robocze słuŜące do podnoszenia cieczy. RozróŜniamy pompy
wyporowe oraz pompy wirowe. Pompy wyporowe wypierają ciecz z części ssawnej przez
ruch organu roboczego (np. tłok, skrzydełka, rotor) do części tłocznej. Część ssawna musi być
szczelnie oddzielona od części tłocznej. Przemieszczeniu tłoka towarzyszy przemieszczeniu
pompowanej cieczy. Pompa wirowa działa poprzez ruch obrotowy organu roboczego czyli
wirnika. Wirnik osadzony jest na wale wymuszając ruch okręŜny cieczy przepływającej przez
wnętrze pompy.
Charakterystyką pompy nazywamy zbiór krzywych ilustrujących parametry pompy i ich
zaleŜność. Podstawową krzywą jest charakterystyka przepływu H=f(Q), przedstawia ona
zaleŜność pomiędzy wydajnością, a wytwarzaną wysokością podnoszenia.
Współpraca pomp moŜe być równoległa czyli taka w której króćce tłoczne pomp podłączone
są do wspólnego przewodu tłocznego oraz szeregowa czyli taka, Ŝe króciec tłoczny jednej
pompy połączony jest z króćcem ssawnym drugiej pompy.
Szeregowe połączenie pomp poŜarniczych polega na zbudowaniu układu w którym
pierwsza pompa zasysa wodę ze zbiornika wodnego i tłoczy do nasady ssącej pompy drugiej
itd., system ten zwany jest przetłaczaniem wody. Szeregowe połączenie pomp powoduje
wzrost ciśnienia (jeŜeli pompy w układzie są o jednakowych parametrach) w układzie,
poniewaŜ pompa druga nie zasysa wody lecz otrzymuje ją od pierwszej pod pewnym
ciśnieniem. Szeregowe połączenie pomp jest stosowane jeŜeli chcemy uzyskać wyŜsze
ciśnienie przy tej samej wydajności.
Równoległe połączenie pomp polega na łączeniu nasad tłocznych w jeden układ za
pomocą zbieracza. Taki połączenie pozwala na zwiększenie wydajności układu. Stosujemy go
w celu zasilenia np. duŜej liczby prądów lub działka.
W hydraulice straŜackiej zaleŜność H=f(Q) przedstawiamy za pomocą empirycznego
wzoru
H
T
= a - b × Q
2
,
[9]
gdzie: H
T
– ciśnienie tłoczenia [kPa],
a – współczynnik określający maksymalne ciśnienie tłoczenia przy zamkniętym
kolektorze tłocznym pompy,
b – współczynnik charakteryzujący przebieg krzywej H
T
= f(Q),
Q – natęŜenie przepływu [dm
3
/min].
Przykładowo dla motopompy M8/8 przy maksymalnej mocy silnika:
H
T
= 1200 - 7×10
-4
×Q
2
[kPa],
[9]
Połączenie szeregowe pomp
Dla jednakowych pomp pracujących w układzie szeregowym ciśnienie tłoczenia
obliczamy następująco:
H
T
= n
a
(a-bQ
2
),
[9]
gdzie: n
a
– liczba autopomp pracująca w układzie.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
W przypadku pracy pomp sprawą istotną jest odległość pomiędzy nimi, gdyŜ przy zbyt
bliskiej odległości między nimi moŜe dojść do wzrostu ciśnienia mogącego uszkodzić węŜe
tłoczne. Zasadniczo ciśnienie wytworzone przez pompę powinno być równe stratom ciśnienia
na węŜach oraz róŜnicy połoŜenia.
Rozwiązując układ równań:
−
straty w linii węŜowej H
W
= A
W
× Q
2
× L
gdzie:
A
W
– współczynnik oporów liniowych zaleŜny od rodzaju węŜa [MPa],
L
– długość linii węŜowej [m],
Q
– przepływ wody [l/min].
−
obliczone H
W
= H
T
– H
S
± z
Otrzymamy
2
Q
A
z
H
H
L
W
S
T
±
−
=
,
[9]
Podstawiając za
H
T
= α(a-bQ
2
),
[9]
gdzie: α – współczynnik wykorzystania nominalnej charakterystyki pompy, otrzymamy wzór
na długość linii węŜowej między pompami:
2
2
)
(
Q
A
z
H
bQ
a
L
W
S
±
−
−
=
α
,
[9]
Znając powyŜsze wzory moŜemy wyznaczyć zaleŜność określającą liczbę pomp
potrzebnych do przetłoczenia wody od miejsca poboru ostatniej pompy.
)
(
2
2
bQ
a
z
H
L
Q
A
n
S
C
W
a
−
±
+
=
α
,
[9]
Połączenie równoległe pomp
Dla pomp pracujących w układzie równoległym ciśnienie tłoczenia obliczamy
z zaleŜności:
H
T
= a – bQ
2
n
a
-2
,
[9]
gdzie: n
a
– liczba pomp w układzie.
4.9.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Czym charakteryzują się zasady połączenia pomp w celu przetłaczania wody?
2.
Jakimi wzorami opisuje się szeregowe połączenie pomp?
3.
Jakimi wzorami opisuje się równoległe połączenie pomp?
4.9.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz liczbę pomp A16/8 oraz odległość między nimi przy przetłaczaniu jedną linią
W75, odległość źródła zasilania 1500 m, Q = 800 l/min, wielkość strat ciśnienia węŜa
W75 = H
W75
= 2,6 × 10
-6
× Q
2
× L,
charakterystyka pompy A16/8 = H
T
= 1280 – 1 × 10
-4
× Q
2
.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami pomp,
2)
znaleźć odpowiednie wzory,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Oblicz liczbę pomp A16/8 oraz odległość miedzy nimi w układzie z równoległym
połączeniem węŜy W75, odległość od źródła zasilania 1500 m, Wydajność Q=800 l/min,
wielkość strat ciśnienia węŜa W75 = H
W75
= 2,6 × 10
-6
× Q
2
× L, charakterystyka pompy
A16/8 = H
T
= 1280 – 1 × 10
-4
× Q
2
, współczynnik wykorzystania pompy α = 0,75, pompy
pracują na tym samym poziomie czyli z = 0, wielkość ciśnienia na wejściu do kolektora
ssawnego następnej pompy H
S
= 100 kPa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami pomp,
2)
znaleźć odpowiednie wzory,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Oblicz liczbę pomp A8/8 oraz odległość między nimi przy przetłaczaniu jedną linią W75,
odległość źródła zasilania 1500 m, Q = 1600 l/min, wielkość strat ciśnienia węŜa
W75 = H
W75
= 2,6 × 10
-6
× Q
2
, charakterystyka pompy A16/8 = H
T
= 1280 – 1 × 10
-4
× Q
2
,
współczynnik wykorzystania pompy α = 0,75, pompy pracują na tym samym poziomie czyli
z = 0, wielkość ciśnienia na wejściu do kolektora ssawnego następnej pompy H
S
= 100 kPa.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
odszukać w materiałach dydaktycznych tematy związane z połączeniami pomp,
2)
znaleźć odpowiednie wzory,
3)
wykonać obliczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
kalkulator,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Ćwiczenie 4
Przeprowadź badanie połączeń pomp poŜarniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać instrukcję wykonania doświadczenia,
2)
zapoznać się ze stanowiskiem do wykonania doświadczenia,
3)
wykonać doświadczenie,
4)
zapisać uzyskane pomiary,
5)
napisać sprawozdanie z wykonanego ćwiczenia.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
stanowisko do wykonania doświadczenia,
−
instrukcja wykonania doświadczenia,
−
kalkulator.
4.9.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
przedstawić sposoby łączenia pomp?
2)
stosować wzory dotyczące połączeń szeregowych pomp?
3)
stosować wzory dotyczące połączeń równoległych pomp?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
4.10.
Rola przegród w zbiornikach wodnych ruchomych
4.10.1.
Materiał nauczania
Przegrody w zbiornikach ruchomych mają za zadanie ograniczyć tzw. „falowaniu”.
Podczas ruchu samochodów gaśniczych bądź cystern mamy do czynienia z przemieszczaniem
cieczy podczas hamowania oraz przemieszczanie środka cięŜkości zbiornika podczas
pokonywania zakrętów. Znaczący wpływ na stabilność przewoŜonej cieczy ma sposób
prowadzenia pojazdu.
Przegrody umieszczone w poprzek osi pojazdu mają za zadanie podzielić przewoŜoną masę
na mniejsze elementy. Powierzchnię przegród przepisy ADR określają jako 70% powierzchni
poprzecznego przekroju cysterny
JeŜeli przyjmiemy, Ŝe cysterna porusza się ruchem jednostajnie zmiennym
prostoliniowym to ciecz przewoŜona w cysternie pozostaje w równowadze względnej tzn. Ŝe
oddziaływają na ciecz wypełniającą zbiornik siły masowe. Występujące siły to siła cięŜkości
oraz siła bezwładności. Wysokość powstałej „fali’ zaleŜy od stosunku przyśpieszenia i siły
cięŜkości, długości podzielonych elementów zbiornika oraz wysokości napełnienia podczas
postoju cysterny.
4.10.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytanie, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co jest przyczyną tzw. „falowania” podczas ruchu pojazdu ze zbiornikiem na wodę?
2.
Jaka powinna być powierzchnia falochronów?
4.10.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opisz powstawanie zjawiska „falowania”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
odszukać właściwy opis ,
3)
rozpoznać występujące wielkości.,
4)
zapisać występujące wielkości.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Przedstaw parametry, od których zaleŜy wielkość „falowania”.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
2)
zaznaczyć wielkości charakteryzujące „falowanie”,
3)
opisać wielkości charakteryzujące „falowanie”.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.
4.10.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
przedstawić rodzaje sił oddziaływających na pojazd będący w ruchu
prostoliniowym?
2)
opisać czynniki, od których zaleŜy wysokość „fali” podczas ruchu
cysterny z wodą?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.11.
Klasyfikacja źródeł zaopatrzenia w wodę
4.11.1.
Materiał nauczania
Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych powinny być
urządzenia słuŜące do zaopatrywania w nią ludzi, czyli wodociągi. „JeŜeli zasoby wody
przeznaczone do celów bytowo - gospodarczych, dostarczanej wodociągiem, nie zapewniają
jej wymaganej ilości do celów przeciwpoŜarowych wówczas zastępczymi źródłami mogą być
−
studnie o wydajności nie mniejszej niŜ 10 dm
3
/s. Najlepiej jeŜeli studnie te zasilają
równieŜ system wodociągowy danej jednostki osadniczej. Jest to wskazane ze względu
na charakterystykę poboru wody ze studni. Aby studnia działała sprawnie potrzebny jest
stały pobór wody. Studnia nie uŜywana, z której nagle będą pobierane duŜe ilości wody
do celów przeciwpoŜarowych moŜe ulec zamuleniu,
−
punkty czerpania wody przy naturalnym lub sztucznym zbiorniku wodnym o pojemności
zapewniającej odpowiedni zapas wody
−
punkty czerpania wody na cieku wodnym o stałym przepływie wody nie mniejszym niŜ
20 dm
3
/s przy najniŜszym stanie wód;
−
przeciwpoŜarowe zbiorniki wodne spełniające wymagania Polskiej Normy PN-82/B –
02857 Ochrona przeciwpoŜarowa w budownictwie - PrzeciwpoŜarowe zbiorniki wodne -
Wymagania ogólne. Zbiorniki przeciwpoŜarowe w zaleŜności od głębokości
posadowienia mogą być: podziemne zakryte, półpodziemne zakryte, otwarte.
W zaleŜności od zasilania dzielimy na zasilane z sieci wodociągowej oraz zasilane wodą
z innych źródeł. Zbiorniki przeciwpoŜarowe powinny mieć pojemność.”
[13]
Zastępcze źródło wody powinno być wyposaŜone w studzienkę ssawną oraz stanowisko
czerpania wody wraz z dojazdem.
4.11.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Co jest głównym źródłem zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych?
2.
Jakie są zastępcze źródła wody do celów przeciwpoŜarowych?
4.11.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień źródła zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
odszukać w treści odpowiedni materiał ,
3)
zapisać źródła zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
Ćwiczenie 2
Podaj wymaganą wydajność źródeł wody do celów przeciwpoŜarowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
zaznaczyć i opisać wydajność źródeł zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.11.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
wymienić i opisać wymagane parametry przepływu cieku wodnego?
2)
wymienić i opisać parametry wydajności studni?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
4.12.
Zasady projektowania stanowiska pobierania wody.
Wydajność punktów pobierania wody
4.12.1.
Materiał nauczania
Stanowisko czerpania wody moŜemy zdefiniować jako miejsce do ustawienia pomp
poŜarniczych słuŜących do poboru wody ze zbiornika natomiast punkt poboru wody jako
miejsce wyprowadzenia ze zbiornika lub studzienki ssawnej przewodów ssawnych.
Stanowisko czerpania wody powinno znajdować się w odległości nie większej niŜ 3 m od
punktu poboru wody.
Stanowisko czerpania wody powinno mieć wymiary nie mniejsze niŜ 20x20 m, natomiast
na terenie wiejskich jednostek osadniczych dopuszcza się wymiary 3x3 m jako miejsce na
ustawienie motopompy. Nawierzchnia powinna być utwardzona i posiadać spadek
umoŜliwiający odwodnienie, na terenach miejskich oraz zakładów produkcyjnych
nawierzchnia powinna być tak wykonana, aby wytrzymywała obciąŜenie minimum 100 kN na
jedną oś samochodu poŜarniczego, natomiast na terenach wiejskich 50 kN. Droga dojazdowa
do stanowiska czerpania wody powinna spełniać wymagania przewidziane dla dróg
poŜarowych.
Odległość stanowiska czerpania wody od najbliŜszego chronionego obiektu nie powinna
być mniejsza niŜ 25 m, jeŜeli obiektem chronionym jest składowisko materiałów palnych lub
budynek z przeszklonymi ścianami od strony stanowiska czerpania wody o przeszkleniu
większym niŜ 70% odległość powinna być nie mniejsza niŜ 40 m. KaŜde stanowisko
czerpania wody powinno być wyposaŜone w minimum dwa przewody ssawne. W przypadku
zbiornika o pojemności 200 m
3
i więcej naleŜy przewidzieć co najmniej dwa stanowiska
czerpania wody. Przy stanowisku czerpania wody powinna być ustawiona tablica
informacyjna wg PN-65/M-51520. JeŜeli stanowisko czerpania wody ma być usytuowane w
pobliŜu istniejącej drogi - w miejscu tym naleŜy przewidzieć poszerzenie tej drogi w taki
sposób, aby uzyskać niezbędną powierzchnię na urządzenie stanowiska czerpania wody.
Hydranty zewnętrzne przeciwpoŜarowe rozmieszczane są wzdłuŜ dróg i ulic oraz przy
ich skrzyŜowaniach, przy zachowaniu odległości:
1)
między hydrantami – do 150 m;
2)
od zewnętrznej krawędzi jezdni drogi lub ulicy – do 15 m;
3)
od chronionego obiektu budowlanego – do 75 m;
4)
od ściany budynku – co najmniej 5 m.
Wydajność punktów pobierania wody
Wydajność hydrantów zewnętrznych zainstalowanych na sieci wodociągowej przy
ciśnieniu nominalnym 0,2 MPa powinna wynosić:
−
10 dm
3
/s – nadziemny DN 80;
−
15 dm
3
/s – nadziemny DN 100;
−
10 dm
3
/s – podziemny DN 80.
Natomiast wydajność hydrantów wewnętrznych stosowanych w budynkach powinna wynosić
odpowiednio dla hydrantu:
25 – 1,0 dm
3
/s;
52 – 2,5 dm
3
/s;
dla zaworu 52 – 2,5 dm
3
/s.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
4.12.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie wymiary powinno mieć stanowisko pobierania wody?
2.
Jakie powinny być minimalne odległości stanowiska czerpania wody od chronionych
obiektów?
3.
Jakie obciąŜenia samochodów straŜy poŜarnej powinien przenieść utwardzony plac
stanowiska?
4.
Jaka odległość powinna oddzielać stanowisko czerpania wody od punktu poboru wody?
5.
Jaka powinna być wydajność hydrantów wewnętrznych przy ciśnieniu 0,2 [MPa]?
6.
Jaka powinna być wydajność hydrantów wewnętrznych?
4.12.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj i narysuj schematycznie stanowiska poboru wody w mieście, zaznaczając na
rysunku najwaŜniejsze parametry projektowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
przeczytać w materiałach dydaktycznych zasad projektowania stanowisk poboru wody,
3)
wykonać schematyczny rysunek,
4)
zaznaczyć wartości projektowe.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wykonaj schematyczny rysunek uwzględniający połoŜenie hydrantów zewnętrznych na
sieci oraz zapisz wydajność hydrantów zewnętrznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
wykonać schematyczny rysunek uwzględniający połoŜenie hydrantów,
3)
zaznaczyć i opisać wartości projektowe.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
4.12.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1)
zaprojektować stanowisko pobierania wody?
2)
podać wydajności hydrantów zewnętrznych przy ciśnieniu 0,2 MPa?
3)
podać wydajności hydrantów wewnętrznych?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
4.13.
Elementy składowe i konstrukcje sieci wodociągowej
4.13.1.
Materiał nauczania
Sieć wodociągowa powinna w sposób bezawaryjny dostarczać wodę do odbiorców.
Woda powinna być dostarczana pod odpowiednim ciśnieniem oraz odpowiedniej jakości.
Przy projektowaniu sieci wodociągowej naleŜy wziąć pod uwagę właściwy układ przewodów
i sieci zgodny z topografią terenu zasilania, ustalić przepływy obliczeniowe oraz dobrać
ś
rednice przewodów. RozróŜniamy przewody tranzytowe, magistralne oraz rozdzielcze.
RozróŜniamy dwa układy sieciowe tj. sieć promienistą (rozgałęzieniową) oraz sieć
pierścieniową (obwodową). W sieci promienistej powstają znaczne spadki ciśnienia
powodujące duŜe róŜnice ciśnień na terenie obszaru zasilanego i z tego względu sieć ta pod
względem przeciwpoŜarowym jak i niezawodności jest niekorzystna. W sieci pierścieniowej
rozdział wody jak i występujące ciśnienia oraz niezawodność zasilania obszaru zaopatrywania
jest najkorzystniejsza. Cechy te z punktu zaopatrzenia do celów przeciwpoŜarowych są
szczególnie wskazane.
Elementami składowymi sieci wodociągowych jest armatura (uzbrojenie), którą dzielimy
na:
−
regulujące przepływ – zasuwy, klapy zwrotne,
−
czerpalne – hydranty, zdroje,
−
zabezpieczające
–
odpowietrzniki,
wydłuŜki,
zawory
regulacyjne,
zawory
przeciwuderzeniowe,
−
pomiarowe – wodomierze, manometry.
Z wymienionego uzbrojenia występującego na sieci wodociągowej naleŜy zwrócić uwagę
na hydranty, których celem jest dostarczanie wody do celów przeciwpoŜarowych ale równieŜ
do odpowietrzania lub odwodnienia sieci. UŜywane są równieŜ do poboru wody do
spłukiwania ulic oraz do celów budowlanych.
Hydranty dzielimy na:
−
podziemne o średnicy DN 80,
−
nadziemne o średnicy DN 80 i DN 100.
Najmniejsze średnice przewodów wodociągowych, na których mogą być zainstalowane
hydranty zewnętrzne to:
1.
DN 100 – w sieci obwodowej,
2.
DN 125 – w sieci rozgałęźnej,
3.
W odgałęzieniach sieci obwodowej – wg obliczeń hydraulicznych,
4.
DN 80 – przy rozbudowie istniejącego wodociągu o wydajności 5dm
3
/s w jednostce
osadniczej o liczbie mieszkańców mniej niŜ 2000.
Do poboru wody z hydrantów podziemnych niezbędny jest stojak hydrantowy, który
moŜe być jedno lub dwuwylewowy. Istotną sprawą w montaŜu tych hydrantów jest właściwe
odwodnienie zabezpieczające zimą przed zamarznięciem i uszkodzeniem.
4.13.2.
Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.
Jakie rozróŜniamy rodzaje sieci wodociągowych i czym się róŜnią?
2.
Jakie znasz elementy składowe sieci wodociągowych i jakie jest ich przeznaczenie?
3.
Czym charakteryzują się hydranty występujące na sieci wodociągowej?
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
4.13.3.
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj sieci wodociągowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
wypisać cechy charakterystyczne sieci,
3)
wykonać schematyczne rysunki,
4)
porównać rodzaje sieci.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 2
Wymień armaturę występującą na cieci wodociągowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1)
przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia oraz poszerzyć wiadomości
z literatury uzupełniającej,
2)
odszukać wymienioną armaturą,
3)
wypisać armaturę,
4)
podać i zapisać parametry.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
−
papier formatu A4, flamastry,
−
literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
4.13.4.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wymienić armaturę występującą na sieci wodociągowej?
2) przedstawić parametry hydrantów
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
5.
SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.
Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.
Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5.
Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6.
Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.
7.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8.
Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9.
Na rozwiązanie testu masz 40 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1.
CięŜar objętościowy jest to stosunek
a)
cięŜaru ciała do jego całkowitej objętości.
b)
masy ciała do jego całkowitej objętości.
c)
cięŜaru danego materiału do objętości.
d)
masy ciała do objętości.
2.
Ciśnienie hydrostatyczne na pewnej głębokości h jest równe iloczynowi tej głębokości
i cięŜaru objętościowego cieczy.
a)
cięŜaru tej cieczy.
b)
masy tej cieczy.
c)
cięŜaru objętościowego ciała.
3.
Równanie Bernoullego opisuje
a)
ciecz będącą w spoczynku.
b)
ciecz będącą w ruchu.
c)
tylko ciecze.
d)
tylko gazy.
4.
Prawo Pascala definiujemy następująco
a)
jest to stosunek siły zewnętrznej do powierzchni cieczy.
b)
jest to stosunek sił masowych do powierzchni tłoka.
c)
ciśnienie wewnątrz cieczy będącej w równowadze pochodzące od sił zewnętrznych
ma jednakową wartość w kaŜdym punkcie tej cieczy.
d)
ciśnienie wewnątrz cieczy będącej w równowadze pochodzące od sił masowych ma
jednakową wartość w kaŜdym punkcie tej cieczy.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
5.
Prędkość średnia przepływającej cieczy wynosi
a)
w ruchu laminarnym
2
max
v
v
ś
r
=
.
b)
w ruchu turbulentnym
2
max
v
v
ś
r
=
.
c)
w ruchu uwarstwionym
max
73
,
0
v
v
ś
r
=
.
d)
w ruchu burzliwym
max
73
,
0
v
v
ś
r
=
.
6.
Wykres Colebrooka – White
`
a przedstawia zbiór linii
a)
przedstawiających ruch laminarny.
b)
przedstawiających ruch turbulentny.
c)
odpowiadających stosunkowi
d
k
=
ε
.
d)
odpowiadających stosunkowi
Re
64
=
λ
.
7.
Przepływ cieczy charakteryzują
a)
prędkość, ciśnienie.
b)
prędkość, ciśnienie, parcie.
c)
prędkość, parcie.
d)
prędkość, ciśnienie, przyśpieszenie.
8.
Przedstawiony wzór
const
Q
A
v
A
v
ś
r
ś
r
=
=
×
=
×
2
2
1
1
określa
a)
Równanie Bernoullego.
b)
Prawo Archimedesa.
c)
warunek ciągłości ruchu cieczy.
d)
pomiar zwęŜką Venturiego.
9.
Parametry hydrodynamiczne prądów wody określają
a)
maksymalna długość rzutu strumienia, szerokość rzutu, wielkość opadu.
b)
szerokość rzutu, wielkość opadu, wysokość rzutu strumienia.
c)
maksymalna długość rzutu strumienia, szerokość rzutu, wielkość opadu, wysokość
rzutu strumienia.
d)
maksymalna długość rzutu strumienia, wielkość opadu, wysokość rzutu strumienia.
10.
Uderzenie wodne powstaje podczas
a)
przepływu cieczy.
b)
wzrostu parcia cieczy.
c)
gwałtownego zamknięcia przepływu cieczy.
d)
powstania strat hydraulicznych.
11.
Urządzeniem redukującym uderzenie hydrauliczne jest
a)
zawór kulowy.
b)
ogranicznik ciśnienia.
c)
urządzenie pomiarowe.
d)
urządzenie przelew.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
12.
Współczynnik oporów A węŜy straŜackich zaleŜy od
a)
ś
rednicy węŜa, chropowatości wewnętrznej i elastyczności węŜa.
b)
chropowatości zewnętrznej, chropowatości wewnętrznej i średnicy węŜa.
c)
chropowatości wewnętrznej i elastyczności węŜa.
d)
ś
rednicy węŜa i elastyczności węŜa.
13.
Przedstawiony wzór
z
L
AQ
Hstr
W
±
=
2
[k Pa] opisuje
a)
straty ciśnienia na pompie.
b)
straty ciśnienia na rozdzielaczu.
c)
straty ciśnienia na autopompie.
d)
straty ciśnienia na węŜu.
14.
Przedstawiony wzór
2
bQ
a
H
T
−
=
[kPa] opisuje
a)
ciśnienie tłoczenia pompy.
b)
straty ciśnienia na rozdzielaczu.
c)
straty ciśnienia na autopompie.
d)
straty ciśnienia na węŜu.
15.
Współczynnik a we wzorze
2
bQ
a
H
T
−
=
[kPa]
a)
maksymalne ciśnienie tłoczenia przy otwartym kolektorze tłocznym pompy.
b)
maksymalne ciśnienie tłoczenia przy zamkniętym kolektorze tłocznym pompy.
c)
ciśnienie tłoczenia przy otwartym kolektorze tłocznym pompy.
d)
ciśnienie tłoczenia przy zamkniętym kolektorze tłocznym pompy.
16.
Wielkość „falowania” w ruchomych zbiornikach zaleŜy od
a)
postoju pojazdu.
b)
ruchu pojazdu.
c)
stosunku przyśpieszenia i siły cięŜkości oraz długości komór.
d)
stosunku przyśpieszenia i siły cięŜkości, długości komór i wysokości napełnienia.
17.
Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpoŜarowych jest
a)
ciek wodny.
b)
studnia.
c)
zbiornik przeciwpoŜarowy.
d)
wodociąg komunalny.
18.
Wydajność hydrantu zewnętrznego podziemnego przy ciśnieniu 0,2 MPa wynosi
a)
15 dm
3
/s.
b)
12 dm
3
/s.
c)
8 dm
3
/s.
d)
10 dm
3
/s.
19.
Wydajność zaworu hydrantowego 52 powinna wynosić
a)
10 dm
3
/s.
b)
5 dm
3
/s.
c)
2,5 dm
3
/s.
d)
1,5 dm
3
/s.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
20.
Punktami poboru wody do celów przeciwpoŜarowych na sieci wodociągowej są hydranty
a)
52.
b)
25.
c)
DN 80 i DN 100.
d)
DN 80 i DN 52.
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
49
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko:...............................................................................
Określanie przeciwpoŜarowego zaopatrzenia w wodę
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź
Punkty
1
a
b
c
d
2
a
b
c
d
3
a
b
c
d
4
a
b
c
d
5
a
b
c
d
6
a
b
c
d
7
a
b
c
d
8
a
b
c
d
9
a
b
c
d
10
a
b
c
d
11
a
b
c
d
12
a
b
c
d
13
a
b
c
d
14
a
b
c
d
15
a
b
c
d
16
a
b
c
d
17
a
b
c
d
18
a
b
c
d
19
a
b
c
d
20
a
b
c
d
Razem:
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
50
6.
LITERATURA
1.
E. Czetwertyński, A. Szuster, Hydrologia i hydraulika, PWSZ Katowice 1973
2.
T. Derecki, Sprzęt poŜarniczy do podawania wody i pian gaśniczych, SGSP, Warszawa
1999
3.
T. Gabryszewski, Wodociągi, Arkady, Warszawa 1983
4.
H. Kaliciecki, Motopompy poŜarnicze, Instytut Wydawniczy CRZZ Warszawa 1979
5.
H. Kaliciecki, Podręcznik kierowcy mechanika straŜy poŜarnych, Instytut Wydawniczy
CRZZ, Warszawa 1977
6.
J. Lindner, W. Struś, PrzeciwpoŜarowe urządzenia i instalacje wodne, Arkady Warszawa
1977
7.
S. Mazur, Podręcznik młodszego podoficera poŜarnictwa, Instytut Wydawniczy CRZZ,
Warszawa 1979
8.
T. Ściepura, W. Wawrzyński, CięŜki samochód gaśniczy GCBA 6/32 typu 004, Instytut
Wydawniczy CRZZ Warszawa1979
9.
T. Ściepura, W. Wawrzyński,, Wodno pianowe samochody gaśnicze, pytania
i odpowiedzi, Instytut Wydawniczy CRZZ Warszawa 1980
10.
H. Gascha, S. Pflanz, Fizyka Kompendium, DNT – oddział PAP SA, Warszawa 2004
11.
Zrestrukturyzowana Umowa ADR, Tom 2, Wydawnictwo ADeR, Błonie 2003
Akty prawne
12.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI
z dnia 16 czerwca 2003r. w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych
obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 03.121.1139 z 11 lipca 2003)
13.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI
z dnia 16 czerwca 2003r. w sprawie przeciwpoŜarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg
poŜarowych (Dz.U. 03.121.1138. z 11 lipca 2003)
Polskie Normy
14.
PN – 89/M – 51028 Sprzęt poŜarniczy. Prądownice wodne do pomp poŜarniczych.
15.
PN-82/B – 02857 Ochrona przeciwpoŜarowa w budownictwie - PrzeciwpoŜarowe
zbiorniki wodne