Ssaczek

Podczas dorocznego zjazdu Society 
of Vertebrate Paleontology (Towarzystwa 
Paleontologii Kr´gowców), który odby∏ si´ 
w paêdzierniku ub. r. w Snowbird (Utah), 
Jonathan Bloch z University of Michigan 
przedstawi∏ wa˝ne, choç drobne znalezisko: 
szcz´k´ i ˝uchw´ najmniejszego ssaka, 
jakiego kiedykolwiek odkryto. 
Zwierzàtko to, nazwane Batodonoides, 
by∏o dalekim krewniakiem ryjówek 
i wa˝y∏o nie wi´cej ni˝ 1.3 g. Znalezisko 
podwa˝a wczeÊniejsze poglàdy 
na temat minimalnych rozmiarów 
cia∏a umo˝liwiajàcych utrzymanie jego 
sta∏ej temperatury (ma∏e cia∏o szybciej
od du˝ego traci ciep∏o); Batodonoides
– tak skrajnie zminiaturyzowany – musia∏ 
prowadziç niezwykle aktywny tryb ˝ycia. 
Bloch natknà∏ si´ na skamienia∏oÊç 
w wapieniu z wczesnego eocenu – 
sprzed 53–45 mln lat – na bezludnych 
obszarach stanu Wyoming.

Pigu∏ka dla niego

Twórcy m´skich Êrodków antykoncepcyjnych 
mogà pewnego dnia skorzystaç z odkrycia, 
które zosta∏o opisane jesienià ub. r. w Science. 

Adiunkt Chunghee Cho 
wraz ze wspó∏pracownikami 
z University of California 
w Davis wykryli, ˝e 
plemniki pozbawione 
bia∏ka 

β-fertylizyny, choç 

wyglàdajà i poruszajà si´ 
jak pozosta∏e, rzadko 
mogà dotrzeç w pobli˝e 
komórki jajowej 

i penetrowaç jej os∏onk´. Zespó∏ naukowców 
bada∏ samice myszy nie majàce genu 
β-fertylizyny – bia∏ka wià˝àcego (ZP-1), 
które normalnie znajduje si´ na powierzchni 
komórki jajowej. Jak si´ okaza∏o, cz´stoÊç 
zap∏odnieƒ u tych zwierzàt by∏a o 98% 
ni˝sza ni˝ u normalnych myszy.

Nowe dane o HIV

Dwa ostatnie odkrycia zwiàzane 
z wirusem HIV mogà mieç znaczàcy 
wp∏yw na metody leczenia AIDS. 
Po pierwsze, naukowcy ze Szpitala St. Gall 
w Szwajcarii i z University of North 
Carolina wykryli, ˝e szczepy HIV 
powstajàce we krwi zaka˝onej osoby 
rzadko sà podobne do znajdujàcych si´ 
w jej narzàdach p∏ciowych – nie reagujà 
te˝ na te same leki. Dlatego podj´ta terapia 
musi byç skierowana przeciw obu szczepom 
wirusa. Po drugie, inna grupa badaczy 
z National Cancer Institute oraz z FDA 
odkry∏a, jak cytokiny – chemiczne przekaêniki 
w uk∏adzie odpornoÊciowym – mogà 
przekszta∏caç wirusy nale˝àce do szczepu 
M-tropowego, dominujàcego we wczesnej 
fazie zaka˝enia, w zaliczane 
do szczepu T-tropowego, które z kolei 
wyst´pujà najliczniej podczas 
pe∏noobjawowego AIDS. Zablokowanie 
tej przemiany powinno powstrzymaç
pojawienie si´ objawów choroby.

Nieszczelny 

Pioneer?

Przyczyna dziwnych ruchów 

dwóch sond kosmicznych

jest prawdopodobnie prozaiczna

N

aukowcy padajà ofiarà w∏a-
snych sukcesów: w miar´ jak
ich teorie stajà si´ coraz dosko-

nalsze, trudniej im odró˝niç prawdzi-
wie nowe zjawisko od nieciekawych b∏´-
dów eksperymentalnych. Dobrym tego
przyk∏adem jest ostatnie doniesienie
o rozbie˝noÊciach dostrze˝onych w ru-
chach odleg∏ych sond kosmicznych. Gdy
Pioneer 10 i 11 – wystrzelone w 1972
i 1973 roku w kierunku Jowisza i Satur-
na – zapuÊci∏y si´ na poczàtku lat osiem-
dziesiàtych poza królestwo dziewi´ciu
planet Uk∏adu S∏onecznego, naukowcy
przystàpili do Êledzenia ich trajektorii
w poszukiwaniu Êwiadectw istnienia hi-
potetycznej Planety X. Nie znaleêli ta-
kiej planety, co zresztà potwierdzi∏o si´
w póêniejszych obserwacjach, zauwa-
˝yli natomiast, ˝e oba próbniki spowal-
nia∏y swój ruch szybciej, ni˝ to wynika-
∏o z ogólnej teorii wzgl´dnoÊci Einsteina.
Najwyraêniej dzia∏a na nie jakaÊ dodat-
kowa s∏aba si∏a – równowa˝na jednej
dziesi´ciomiliardowej wartoÊci si∏y przy-
ciàgania ziemskiego – hamujàc ich ruch.

„Zaczà∏em od poszukiwaƒ Planety X,

a natknà∏em si´ na to” – mówi John D.

Anderson z Jet Propulsion Laboratory
w Pasadenie (Kalifornia). W 1994 roku
w∏aÊnie  z  powodu  tej  anomalii  Mi-
chael Martin Nieto wraz z kolegami
z Los Alamos National Laboratory su-
gerowa∏ koniecznoÊç modyfikacji teorii
wzgl´dnoÊci.

W sierpniu ub. r. zespó∏ Andersona

przedstawi∏ wyniki swych szczegó∏o-
wych analiz, które wykluczajà ca∏à gam´
mniej obrazoburczych interpretacji, jak
b∏´dy instrumentalne, gaz mi´dzypla-
netarny, niewielkie ciÊnienie wywierane
przez Êwiat∏o s∏oneczne czy oddzia∏y-
wanie grawitacyjne ze strony planet, ko-
met i odleg∏ych gwiazd. Naukowcy od-
kryli równie˝ dowody wyst´powania
takiej anomalii w trajektoriach dwóch
innych sond dalekiego zasi´gu – Galileo
i Ulyssesa, które powinny te˝ podlegaç
dzia∏aniu takiej si∏y. (Nast´pcy Pionee-
rów – Voyagery 1 i 2 – nie powinny byç
czu∏e na to zjawisko, poniewa˝ cz´sto
odpala∏y swoje silniki rakietowe. ¸àcz-
ny efekt tych manewrów nie pozwoli∏-
by zauwa˝yç takiej anomalii.)

W ciàgu dwóch miesi´cy od ukazania

si´ pracy Andersona w Internecie (xxx.
lanl.gov/abs/gr-qc/9808081) oraz infor-
macji na ten temat na pierwszych stro-
nach gazet trzej naukowcy pospieszyli
z mo˝liwymi interpretacjami problemu.
Dwaj wyjaÊnienie widzà w stratach cie-
p∏a. W miar´ usuwania nadmiaru pro-
mieniowania podczerwonego w prze-
strzeƒ statek kosmiczny powinien do-
znawaç nieznacznego odrzutu. Jonathan
J. Katz z Washington University wysu-

16 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1999

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 18

FIZYKA

KOSMICZNA SONDA PIONEER, pierwsza, 

która odwiedzi∏a planety zewn´trzne 

Uk∏adu S∏onecznego, spowalnia swój ruch, 

byç mo˝e na skutek hamujàcego odrzutu 

wynikajàcego z usuwania nadmiaru ciep∏a 

z radiatora czy te˝ generatorów jàdrowych.

LAWRENCE E. LASHER/NASA AMES RESEARCH CENTER

SZCZELINY

RADIATORA

DETEKTOR

METEOROIDÓW

RADIOIZOTOPOWY

GENERATOR

TERMOELEKTRYCZNY

MAGNETOMETR

ANTENA G¸ÓWNA

DAVID PHILLIPS, 

Photo Researchers, Inc.