Higienistka_stomatologiczna_322[03].Z3.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Zasady dydaktyki

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu planowania

i organizowania edukacyjnej działalności stomatologicznej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umoŜliwiające
prowadzenie edukacji prozdrowotnej,

–

pytania sprawdzające, które umoŜliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,

–

wiczenia do, które zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz wykaz materiałów do

wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne i
zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej
pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąŜy i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieŜy

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej,

−

rozróŜniać choroby jamy ustnej,

−

dokonywać analizy przeprowadzanego wywiadu z pacjentem,

−

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

−

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

−

rozwiązać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

−

korzystać z komputera z dostępem do Internetu,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłuŜyć się pojęciami: kultura zdrowotna, wychowanie zdrowotne, edukacja zdrowotna,
promocja zdrowia,

−

określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej,

−

scharakteryzować zasady i metody wychowania zdrowotnego,

−

scharakteryzować koncepcje promocji zdrowia,

−

określić zaleŜności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do
poszczególnych okresów Ŝycia człowieka,

−

określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka i społeczeństwa
oraz na edukację prozdrowotną,

−

zinterpretować wyniki badań statystycznych dotyczące stanu zdrowia społeczeństwa,

−

dokonać analizy informacji medycznych dotyczących stanu narządu Ŝucia pacjenta,

−

posłuŜyć się podstawową terminologią z zakresu dydaktyki,

−

scharakteryzować zasady i metody nauczania,

−

określić cele stomatologicznej działalności edukacyjnej,

−

scharakteryzować dostosować metody i środki oddziaływania do moŜliwości
poznawczych odbiorców,

−

dobrać środki dydaktyczne stosowane w edukacji zdrowotnej,

−

określić formy prowadzenia stomatologicznej edukacji prozdrowotnej,

−

dobrać i wykonać pomoce dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych,

−

dokonać oceny zaplanowanych działań,

−

określić rolę higienistki stomatologicznej w edukacji prozdrowotnej,

−

zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w róŜnym wieku,
pochodzących z róŜnych środowisk,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąŜy i matek
karmiących,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy,

−

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych i w podeszłym
wieku,

−

zaplanować i zorganizować działania dotyczące profilaktyki fluorowej próchnicy zębów,

−

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej,

−

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki ortodontycznej,

−

zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków w uzębieniu,

−

podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu higieny
stomatologicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Edukacja i wychowanie zdrowotne oraz promocja zdrowia

4.1.1. Materiał nauczania

Zdrowie jest znaczącą wartością, dzięki której człowiek moŜe realizować swoje aspiracje,

jest to równieŜ źródło gwarantujące rozwój społeczny jak i ekonomiczny. Zdrowie uznane jest
teŜ za środek pozwalający osiągnąć lepszą jakość Ŝycia. Zdrowie naleŜy pielęgnować oraz
przestrzegać podstawowych zasad, które wpływają na prawidłowe funkcjonowanie naszego
organizmu. Istnieje wiele czynników wpływających na stan zdrowia.

Czynniki, które wpływają na zdrowie człowieka:

−

styl Ŝycia – jego udział jest największy (50–60%) i jednocześnie jego zmiana leŜy
w zasięgu moŜliwości kaŜdego człowieka,

−

rodowisko fizyczne oraz społeczne Ŝycia i pracy (około 20%),

−

czynniki genetyczne (około 20%),

−

słuŜba medyczna, która moŜe rozwiązać 10–15% problemów zdrowotnych
społeczeństwa.

Styl Ŝycia jest to zakres i formy codziennych zachowań swoistych dla danego człowieka

lub  określonej  grupy.  Zdrowy  czyli  prozdrowotny  styl  Ŝycia  to  świadome  zachowania
sprzyjające  poprawie,  utrzymaniu  i  ochronie  zdrowia.  Polega  on  przede  wszystkim  na:
dbałości  o  higienę  ciała  i  higienę  psychiczną,  odpowiedniej  aktywności  fizycznej,
racjonalnym  odŜywianiu  się,  zachowaniu  bezpieczeństwa,  poddawaniu  się  okresowym
badaniom  stanu  zdrowia,  niepaleniu  tytoniu  i  nie  uŜywaniu  narkotyków,  umiarkowaniu
w piciu alkoholu.

rodowisko w jakim pracujemy i Ŝyjemy równieŜ naleŜy do czynników, które mają

wpływ na nasz stan zdrowia. Stres, napięta atmosfera, kłopoty z przełoŜonymi, brak komfortu
pracy wpływa na funkcjonowanie naszego organizmu w negatywny sposób. Powinniśmy
dąŜyć do tego, aby środowisko w jakim pracujemy i Ŝyjemy było spokojne, komfortowe
i działało na nasz organizm prozdrowotnie.

Czynniki genetyczne teŜ wpływają na stan zdrowia, niektóre predyspozycje do danej

choroby  są  dziedziczone  z  pokolenia  na  pokolenie.  Choroby  genetyczne  tworzą  się
samoczynnie,  organizm  juŜ  na  samym  początku  jest  obciąŜony  mutacjami  genetycznymi
z poprzednich pokoleń. Wiedza o występowaniu w rodzinie chorób genetycznych i edukacja
zdrowotna  pozwala  zmniejszyć  dodatkowe  czynniki  ryzyka  np.  palenie  papierosów,
nieprawidłowa dieta.

SłuŜba medyczna ma równieŜ duŜy wpływ na stan zdrowia ludzi, prawidłowe

zdiagnozowanie choroby we wczesnej fazie, wpływa na wyzdrowienie. Odpowiednia wiedza
lekarzy i opieka pielęgniarek jest bardzo istotna w utrzymaniu zdrowia.

Podstawową sprawą przeŜycia długich lat w zdrowiu jest świadomość i wiedza ludzi na

temat czynników, które mają wpływ na zachowanie zdrowia. WaŜne jest równieŜ wpajanie od
najmłodszych lat zasad higieny zdrowia oraz promowanie postawy prozdrowotnej.

Zachowania prozdrowotne to podstawowe postępowanie, które bezpośrednio lub

pośrednio wpływa na zdrowie i samopoczucie człowieka.
WyróŜnia się:

−

zachowania  sprzyjające  zdrowiu  (prozdrowotne,  pozytywne):  aktywność  fizyczna,
racjonalne  Ŝywienie,  utrzymywanie  czystości  ciała  i  otoczenia,  zachowanie
bezpieczeństwa,  utrzymywanie  właściwych  relacji  między  ludźmi,  radzenie  sobie  ze
stresem, poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zachowania zagraŜające zdrowiu (antyzdrowotne, negatywne): palenie tytoniu,
naduŜywanie alkoholu i uŜywanie innych substancji psychoaktywnych, ryzykowne
zachowania seksualne.

Rys. 1. ZagroŜenia zdrowotne [opracowanie własne]

Uwarunkowania kulturowe

System norm i przekonań oraz wzorów postępowania wytworzonych przez grupę

społeczną ma bardzo duŜy wpływ na jakość Ŝycia i poziom zdrowia.
Kultura zdrowotna:

−

to system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, subiektywnemu
i obiektywnemu, jednostkowemu i publicznemu,

−

przejawia się w świadomym regulowaniu relacji człowiek-środowisko, a poczucie
odpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne oraz wraŜliwości na potrzeby
zdrowotne,

−

jest to pewien standard zdrowotny, typowy dla określonej zbiorowości, uzyskany dzięki
powiązaniom kultury tej społeczności z jej zdrowiem.

Kultura zdrowotna reguluje:

−

wyobraŜenia o zdrowiu i chorobie,

−

sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych,

−

stan wiedzy dotyczącej przyczyn chorób,

−

postawy i zachowania wobec choroby własnej,

−

styl Ŝycia uznany za decydujący czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności.

Profilaktyka

Profilaktyka nazywana jest teŜ zapobieganiem, obejmuje ona wszelkie działania

podejmowane  w  celu  zapobiegania  czemuś,  stanowi  teŜ  obronę  przed  niepoŜądanymi
skutkami czegoś. W odniesieniu do zdrowia profilaktyka polega na eliminowaniu czynników
ryzyka  i  przyczyn  chorób  lub  innych  zaburzeń.  Dzięki  tym  działaniom  moŜna  chronić
zdrowie, utrzymywać je na odpowiednim poziomie.

ZagroŜenia

zdrowotne

Brak ruchu

Alkohol

i papierosy

Nieprawidłowa

dieta

Stres

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyróŜnia się trzy poziomy profilaktyki:

Rys. 2. Poziomy profilaktyki [opracowanie własne]

−

pierwotna (pierwszorzędowa) - dotyczy całej populacji lub duŜej jej części są to działania
najwcześniejsze, których celem jest uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zagroŜeń lub
zaburzeń zdrowia,

−

wtórna (drugorzędowa) - dotyczy osób ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia
zaburzenia lub choroby (lub z wczesnymi, odwracalnymi jeszcze objawami),celem jej
jest wczesne wykrycie objawów zaburzeń i rozpoczęcie ich leczenia lub korekcji,

−

trzeciorzędowa - dotyczy ludzi chorych i niepełnosprawnych; jest to zapobieganie
dalszym, niepomyślnym skutkom fizycznym i psychospołecznym choroby.

Profilaktyka polega teŜ na edukacji zdrowotnej. WaŜne jest, aby przed przystąpieniem do

działań profilaktycznych oraz do edukacji zdrowotnej, wziąć pod uwagę, do jakich adresatów
kierujemy  nasze  przesłanie.  Musimy  przeanalizować  wiek,  płeć,  wykształcenie,  poniewaŜ
róŜne  osoby  w  inny  sposób  odbierają  ten  sam  przekaz.  Dzieciom  i  młodzieŜy  naleŜy
przestawić    profilaktykę  w  postaci  ciekawych  zdjęć,  slajdów,  wykresów,  filmu.  JeŜeli  zaś
mamy  do  czynienia  z  grupą  osób  dorosłych  naleŜy  wziąć  pod  uwagę  mentalność  określonej
grupy  społecznej,  zidentyfikować  ich  przekonania,  a  następnie  przedstawić  im  plan
profilaktyki  zdrowotnej.  Przedstawiając  program  profilaktyki  zdrowotnej  jako  motto  często
stosuje się określenie: wiemy- chcemy- moŜemy.

Profilaktyka chorób to działanie głównie medyczne, przeciwko określonej chorobie lub

grupie chorób. Często działania promocyjne i profilaktyczne są zbliŜone do siebie i zmierzają
w tym samym kierunku. Celem profilaktyki jest zapobieganie schorzeniom.

Edukacja zdrowotna

Istnieje wiele definicji edukacji zdrowotnej. Według T. Williamsa (1989), jednego

z twórców koncepcji szkoły promującej zdrowie: Edukacja zdrowotna jest to proces,
w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której Ŝyją. Edukacja
zdrowotna dotyczy jednostek i wymaga poszerzania i rozwoju w następujących kierunkach:

−

wiadomości i rozumienia zdrowia;

−

wiedzy o zdrowiu, zasobach dla zdrowia, czyli czynnikach zwiększających jego potencjał
i zagraŜających zdrowiu;

−

postaw wobec zdrowia własnego i innych;

−

umiejętności niezbędnych dla: kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i radzeniu
sobie z nowymi sytuacjami, podejmowania właściwych decyzji i wyborów.

Profilaktyka

wtórna

trzeciorzędowa

pierwotna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Edukacja zdrowotna jest nieodłącznym elementem promocji zdrowia i szkoły promującej

zdrowie.  Aby  działać  na  rzecz  zdrowia  własnego  i  innych  ludzi,  trzeba  mieć  odpowiednie
kompetencje.  NaleŜy  dbać  o  zdrowie  własne  i  społeczne.  Posiadać  wiedzę  o  czynnikach
społecznych,  politycznych  i  środowiskowych  wpływających  na  zdrowie.  Poszerzać  wiedzę
o prawidłowym  funkcjonowaniu  organizmu  oraz  posiadać  umiejętność  zapobiegania
i radzenia  sobie  w  trudnych  sytuacjach  i  przestrzegania  zasad  opieki  zdrowotnej.  W  celu
zgłębienia edukacji zdrowotnej przeprowadza się róŜne działania, np. działania profilaktyczne
w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym.

Celem opieki zdrowotnej przedkoncepcyjnej jest utrzymanie i uzyskanie dobrego

zdrowia psychofizycznego kobiety w okresie poprzedzającym ciąŜę i zwiększenie szans na
urodzenie zdrowego dziecka oraz bezpieczne przebycie przez kobietę ciąŜy. WyróŜnia się
trzy grupy działań:
1)

ocena ryzyka związanego z :

−

cechami indywidualnymi przyszłej matki,

−

zachowaniami zdrowotnymi- dieta, palenie papierosów,

−

współistniejącymi chorobami np. choroby genetyczne, WZW B,

edukacja przyszłych rodziców w zakresie:

−

planowania rodziny,

−

szkodliwości leków,

−

zagroŜeń środowiskowych,

interwencje ukierunkowane na zmniejszenie stopnia ryzyka medycznego i psychospołecznego:

−

leczenie chorób przewlekłych,

−

szczepienia ochronne,

−

pomoc społeczna,

−

poradnictwo w zakresie odŜywiania.

Działania profilaktyczne w okresie przedkoncepcyjnym i prenatalnym polegają równieŜ

na zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej.

Problem ten występuje równieŜ w Polsce. Wady letalne polegają na wystąpieniu

bezmózgowia oraz powodują wczesną śmierć. Udowodniono, Ŝe podawanie kwasu foliowego
skutecznie zapobiega ryzyku wad. Zaleca się, aby kobiety uzupełniały dietę kwasem
foliowym w dawce 0, 4 mg dziennie. Inne działania profilaktyczne to:

−

zapobieganie odmatczynym zakaŜeniom wirusem HIV,

−

unikanie wszystkich inwazyjnych procedur u kobiet cięŜarnych takich jak biopsja,
pobieranie krwi,

−

nie karmienie piersią lub mlekiem własnym dziecka (matki zaraŜone),

−

opieka połoŜnicza w czasie ciąŜy, porodu,

−

odpowiedni przyrost masy u kobiet w ciąŜy,

−

zaprzestanie palenia papierosów.

Do najczęściej wykorzystywanych w edukacji zdrowotnej modeli zalicza się :

−

model Przekonań Zdrowotnych,

−

teorię Uzasadnionego Działania,

−

teorię Społecznego Uczenia,

−

stopnie Zmiany.

Metody stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie

stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej
wykorzystywanych przez nauczyciela powinny naleŜeć:

−

metoda organizacji środowiska, według której podejmowane są przez nauczyciela lub
wykładowcę działania w odniesieniu do właściwej organizacji Ŝycia codziennego dzieci,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

młodzieŜy,  osób  starszych  i  środowiska  oraz  prezentacja  odpowiednich  wzorów
osobowych; organizacja  środowiska - poprawnego i wzorcowego - to przede wszystkim
dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia;   właściwa organizacja Ŝycia codziennego
powinna cechować się róŜnorodnością zajęć prowadzonych zgodnie z zasadami higieny,

−

metoda przekazu wiedzy, w której nauczyciel oddziałuje na świadomość dziecka poprzez
sposób  informowania,  wyjaśniania  i  instruktaŜu;  istotna  jest  zwłaszcza  w  nowych
sytuacjach,  gdy  brak  dzieciom  odpowiednich  doświadczeń,  np.  wyjście  poza  teren
przedszkola,  włączenie  się  w  rytm  Ŝycia  ulicy,  korzystanie  w  grupie  z  masowych
ś

rodków komunikacji miejskiej,

−

metoda  pobudzania  zachowań  sprzyjających  zdrowiu,  która,  z  jednej  strony,  stawia
pewne  wymagania  dzieciom  i  ich  rodzicom  w  zakresie  zachowań  prozdrowotnych
(czystość ciała, jego hartowanie, konieczne profilaktyczne zabiegi zdrowotne), z drugiej
natomiast,  inspiruje  dziecko  do  podejmowania  samodzielnych  prób  dbałości  o  własne
zdrowie,  jako  najwaŜniejszej  wartości  dziś,  ale  takŜe  potencjału  na  przyszłość  oraz  do
jego ochrony,

−

metoda utrwalania poŜądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych, polega zarówno
na powtarzaniu pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach
edukacyjnych, jak i na wykorzystywaniu okazji edukacyjnych, spontanicznie
prowokowanych przez dzieci,

−

metody aktywizujące, które w trakcie róŜnorodnych zabaw z dziećmi tworzą specyficzne
sytuacje  i  okazje  edukacyjne,  mogą  wykorzystywać  w  naturalny  sposób  dziecięcą
twórczą ekspresję. Istnieje cała gama metod aktywizujących dzieci, np.: drama, narracja,
techniki  twórczego  myślenia  mowa  ciała,  burza  mózgów,  bricolage,  lista  atrybutów,
przekształcenia  oraz  analogia  personalna,  fantastyczna  i  symboliczna,  a  takŜe  konkursy,
a ponadto róŜne techniki plastyczne. MoŜna tu takŜe włączyć wiele zabaw, np.: "Narysuj,
namaluj, pokaŜ".

WaŜne jest teŜ aby zajęcia przeprowadzane z zakresu edukacji zdrowotnej szczególnie

dla  dzieci  były  urozmaicone,  np.  przeprowadzane  w  róŜnych  pozycjach  (  na  stojąco,  na
leŜąco).  NaleŜy  pamiętać  o  grach  i  zabawach,  które  powinny  przeplatać  się  z  zajęciami.
Warto  równieŜ  zastosować  techniki  relaksacyjne.  Ogromne  znaczenie  mają  równieŜ  wzorce
osobowe  prezentowane  przez  kadrę  pedagogiczną  i  personel  pomocniczy  zatrudniony
w przedszkolu  lub  szkole.  Przyjazna  atmosfera  towarzysząca  dziecku  w  przedszkolu  to
wypadkowa ich kultury osobistej, stylu Ŝycia i relacji z dziećmi.

Promocja zdrowia

Promocja zdrowia, w obecnym rozumieniu, jest nową koncepcją i strategią działań.

Narodziła się ona w latach 70. Podstawowe jej załoŜenia sformułowano w 1986 r. w Karcie
Ottawskiej w czasie I Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie (Kanada). Według tej Karty:
promocja zdrowia jest procesem umoŜliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad swoim
zdrowiem oraz jego poprawę.
Aby lepiej zrozumieć tę definicję, naleŜy znać takie pojęcia jak:

−

proces – jest to seria działań i zmian, zwykle długotrwałych, pozostających ze sobą
w związku przyczynowym, które mogą podejmować ludzie dla poprawy swego
samopoczucia i zdrowia,

−

ludzie – w procesie tym uczestniczą jednostki, grupy, społeczności lokalne i całe
społeczeństwo uznając, Ŝe sami ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych,

−

kontrola – poprzez: uświadomienie sobie i określenie własnych problemów zdrowotnych,
rozbudzenie potrzeby ich rozwiązania, odkrycie własnych moŜliwości ich rozwiązania,
działania dla poprawy zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Promocja zdrowia jest sztuką interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby

rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Jest procesem umoŜliwiającym ludziom:

−

zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych potrzeb
zdrowotnych),

−

poprawę stanu zdrowia poprawę (podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających
zdrowiu).

Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:

−

budowanie zdrowotnej polityki publicznej,

−

tworzenie środowisk pracy i Ŝycia sprzyjających zdrowiu,

−

zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz edukacji zdrowotnej,

−

rozwijanie indywidualnych umiejętności słuŜących zdrowiu,

−

reorientację słuŜby zajmującej się zdrowiem.

Promocja jako prozdrowotny ruch społeczny, funkcjonuje teŜ jako dziedzina nauki

obejmująca zasady higieny. Jest to proces podejmowania decyzji w sprawach związanych ze
zdrowiem, opiera się na aktywności środowisk i współpracy.

Promocja zdrowia jest równieŜ rozumiana jako kodyfikacja zasad działania ludzi na

poziomie  lokalnym,  ukierunkowana  na  tworzenie  warunków    wpływających  na  zdrowie.
Określa  się  ją  jako  społeczną  debatę  o  definiowaniu  problemów  społeczności  globalnej,
a zarazem  proces  decyzyjny  i  wykonawczy  w  stosunku  do  wszelkich  warunków  mających
wpływ  na  zdrowie.  Jako  istotę  promocji  akcentuje  się  równieŜ  działania  mające
determinujący  wpływ  na  relacje  między  zdrowiem,  a  szerokim  spektrum  zachowań
jednostkowych i społecznych oraz warunkami Ŝycia.

W "Karcie Ottawskiej" - dokumencie wydanym na zakończenie pierwszej

Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia - charakteryzując działalność na rzecz
promowania zdrowia wymieniono pięć płaszczyzn, w których zakresie podejmowanie
przedsięwzięć ma potencjalnie największy wpływ na jej kształt. Zaliczono do nich:

−

budowanie  polityki  społecznej  państwa  ukierunkowanej  na  zdrowie,  która  powinna
łączyć  róŜnorodne  podejścia  -  od  inicjatyw  legislacyjnych,  przez  politykę  finansową
państwa,  system  podatkowy,  system  celny,  emerytalny  oraz  system  ubezpieczeń
społecznych i świadczeń socjalnych do strategii ochrony środowiska,

−

tworzenie środowisk wspierających, przez kształtowanie na kaŜdym szczeblu organizacji
społeczeństwa mechanizmów wzajemnego wspierania się, w których pierwszorzędne
znaczenie ma budowanie przekonania o powszechnej i indywidualnej odpowiedzialności
za zdrowie i samopoczucie innych,

−

wzmacnianie społecznych działań na rzecz zdrowia, przez umoŜliwienie społeczeństwu
dostępu do informacji, stworzenie moŜliwości edukacyjnych i zapewnienie środków
finansowych na realizację programów prozdrowotnych,

−

rozwijanie

osobniczych

moŜliwości

pogłębiania

indywidualnych

umiejętności

sprzyjających zdrowiu, przez kształtowanie u ludzi motywacji do permanentnego uczenia
się, do czego powinny przygotowywać instytucje kształcące, środowisko rodzinne,
ś

rodowisko lokalne i zakład pracy,

−

reorientacja funkcjonowania słuŜby zdrowia, która powinna poza odpowiedzialnością za
ś

wiadczenia medyczne zmierzać w kierunku oddziaływania na całokształt potrzeb

człowieka postrzeganego jako niepodzielna całość.

Działania na rzecz promocji zdrowia, zgodnie z intencją twórców tej koncepcji, mają

wspierać zespołowe i indywidualne przedsięwzięcia prozdrowotne, chronić zdrowie
i stwarzać warunki umoŜliwiające jednostkom i społecznościom zachowanie zdrowia lub jego
poprawę. Efektem tych działań, wynikającym z propagowania zdrowego stylu Ŝycia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinien być nowy sposób myślenia o zdrowiu, nieograniczający się do kategorii problemów
chorobowych oraz nowy typ instytucji mającej uprawnienia do podejmowania aktywności na
rzecz zdrowia publicznego.

Promocja zdrowia to równieŜ aktywność społeczna ukierunkowana na taką kooperację

jednostek  i  grup,  aby  decyzje  tych  podmiotów  miały  u  swego  podłoŜa  refleksję  o  wpływie
dokonywanych  wyborów  na  warunki  zapewniające  tym  podmiotom  moŜliwość  realizacji
zdrowego  stylu  Ŝycia.  Aktywność  promowania  zdrowia  jest  przypisana  tym  wszystkim
podmiotom,  które  mają  moŜliwość  oddziaływania  na  zdrowy  styl  Ŝycia  i  na  dobre
samopoczucie wszystkich członków społeczeństwa.

Wynika stąd wniosek, Ŝe promocja zdrowia naleŜy do grupy problemów społecznych

i politycznych, a nie, jak się potocznie uwaŜa, do grupy problemów znajdujących się głównie
w kompetencjach medycyny i słuŜb z nią bezpośrednio związanych. Jednak lekarze i inni
specjaliści medyczni są niezbędni na kaŜdym etapie realizacji programów promocyjnych jako
eksperci i jako osoby znaczące, których poparcie i aktywny udział legitymizuje
i uprawomocnia procedury działaniowe organizatorów w świadomości odbiorców.

Narodowy Program Zdrowia stanowi oficjalny dokument państwowy w zakresie

promocji i ochrony zdrowia. Aktualny program został przyjęty do realizacji przez Radę
Ministrów. Program ten jest oparty na zasadzie integracji działań międzyresortowych na rzecz
poprawy i utrzymania zdrowia społecznego. Cele strategicznym jest poprawa zdrowia
i jakości Ŝycia przez:

−

stworzenie warunków, kształcenie motywacji, wiedzy zdrowotnej,

−

usuwanie zagroŜeń zdrowotnych związanych ze środowiskiem,

−

zmniejszenie róŜnic w dostępie do świadczeń zdrowotnych.

Realizacji celu słuŜy:

−

zwiększenie aktywności fizycznej,

−

poprawa sposobu Ŝywienia,

−

zmniejszenie palenia papierosów,

−

zmniejszenie picia alkoholu,

−

zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej,

−

promocja zdrowia psychicznego,

−

zmniejszenie ryzyka naraŜenia na czynniki szkodliwe,

−

zwiększenie znaczenia promocji zdrowia,

−

zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

Promocja zdrowia stała się główną osią polityki zdrowotnej realizowanej przez Światową

Organizację  Zdrowia. Polityka ta przejawia się w podejmowanych przez WHO inicjatywach
w których przedsięwzięcia promocyjne dominują. DuŜym szacunkiem i uznaniem cieszył się
program  ,,Zdrowie  dla  wszystkich”.  Promocja  zdrowia  powinna  być  realizowana  w  sposób
zaplanowany i zorganizowany. Organizacyjną formę stanowią projekty. Występują róŜne typy
projektów. W niektórych przypadkach  głównym  środkiem oddziaływania  promocyjnego jest
edukacja, w innych medyczne działanie prewencyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wychowanie fizyczne jako dział wychowania zdrowotnego

Celem wychowania fizycznego jest podnoszenie sprawności fizycznej, stymulowanie

rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobistą troską o stan fizyczny,
sprawność fizyczną, zdrowie i urodę. Środkiem wychowania fizycznego jest ruch i aktywność
ruchowa, w wyniku której występują zmiany w rozwoju fizycznym i sprawności ruchowej
w poŜądanym kierunku.

Wychowanie fizyczne realizowane jest poprzez trzy metody:

Rys. 3. Metody realizacji załoŜeń wychowania fizycznego [opracowanie własne]

−

metoda najwęŜsza – obejmuje konkretne lekcje wychowania fizycznego, przy czym
wychowanie fizyczne jest tu rozumiane jako przedmiot wychowania. Uczestniczą w nim
wszyscy uczniowie, lekcje mają walory poznawcze, kształcące i wychowawcze, słuŜą do
poznania ćwiczeń korekcyjno – kompensacyjnych,

−

krąg  pośredni  –  obejmuje  te  zajęcia  i  prace,  które  mają  na  celu  opanowanie  nawyków
zdrowotno-wychowawczych,  w  tym  kręgu  znajdują  się  zajęcia  śródlekcyjne,
pozalekcyjne,  czuwanie  nad  postawą  ucznia  na  kaŜdej  lekcji  i  rozwijanie  zainteresowań
kulturą fizyczną,

−

krąg najszerszy – obejmuje zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, w kręgu tym znajduje się
działalność np.: Szkolnego Związku Sportowego i klubów sportowych, które zrzeszają
uczniów uzdolnionych sportowo, ruchowo.

Praca nauczyciela nad zdrowiem fizycznym uczniów opiera się na przestrzeganiu higieny

kultury  fizycznej,  kontrolowaniu  rozwoju  fizycznego  młodzieŜy  oraz  bezpieczeństwa
i czystości.  Przebywanie  w  salach  zapylonych  (kurz,  pył  z  kredy)  przyczynia  się  do  alergii
i tzw.  niewydolności  emisyjnej.  Nadmierny  hałas  na  zajęciach  powinien  być  równieŜ
kontrolowany przez nauczyciela, poniewaŜ moŜe działać niekorzystnie na zachowanie innych
uczniów.

Najnowsze trendy światowe oraz przemiany polskiej szkoły spowodowały, Ŝe wciąŜ

wdraŜa  się  nowe,  ulepszone  reformy  edukacji.  DuŜe  znaczenie  w  tych  reformach  odgrywa
sprawność  i  stan  zdrowia  młodzieŜy.  Zdrowie  powinno  traktować  się  jako  wartość  osobistą,
społeczną,  powinno  ono  być  równieŜ  czynnikiem  edukacyjnym.  Współczesne  koncepcje
wychowania  fizycznego  w  świecie  polega  na  uświadamianiu  dziecka  o  konieczności
uprawiania  sportu.  Nauczyciel  wychowania  fizycznego  pełni  waŜną  rolę  w  kształceniu
edukacji  fizycznej,  powinien  on  dbać  o  prawidłowy  rozwój  swoich  podopiecznych,  musi  on

Wychowanie

fizyczne

krąg pośredni

krąg najszerszy

metoda najwęŜsza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

równieŜ wyznaczyć sobie kierunki własnego kształcenia i rozwoju zawodowego. Nauczyciel
teŜ powinien zachęcać do działań fizycznych poza szkołą, organizować warsztaty pracy,
zajęcia dodatkowe, znać potrzeby biologiczne, społeczne i kulturowe swoich podopiecznych.
Nauczyciel powinien teŜ zwrócić uwagę na:

−

specyfikę wychowania fizycznego dziewcząt,

−

kształcenie wielostronne w zastosowaniu do wychowania fizycznego,

−

rodzaje aktywności człowieka, drogi nauczania,

−

pomiar i ocenę efektów kształcenia i wychowania,

−

kierunki i rodzaje zmian w szkolnictwie i wychowaniu fizycznym,

−

programowanie wychowania fizycznego w szkole - interpretacja załoŜeń, celów i zadań,

−

innowacje programowe,

−

korelacje treści programowych z innymi przedmiotami – dziedzinami,

−

warunki do realizacji wychowania fizycznego w szkole - środowisko społeczne i szkolne
realizacja wychowania fizycznego w trudnych warunkach,

−

przekształcanie i tworzenie nowoczesnej infrastruktury do wychowania fizycznego.
nowatorstwo w pracy nauczyciela,

−

planowanie środków ruchowych i sytuacji dydaktyczno-wychowawczych,

−

rodzaje, typy lekcyjne,

−

sport w szkole - cele, zadania, organizacja.

Rys. 4. Podstawowe zagadnienia wychowania fizycznego [opracowanie własne]

Kreatywna postawa nauczyciela pozwala na przekazywanie dziecku niezbędnych

wiadomości  i  wdraŜanie  pewnych  pozytywnych  przyzwyczajeń  i  nawyków  zdrowotnych,
a takŜe wpływa na "uświadomienia" sobie przez samo dziecko znaczenia i wartości zdrowia.
NajwaŜniejsze  bowiem  jest  wyjaśnianie  dziecku  (stosownie  do  jego  wiedzy  i  moŜliwości)
konieczności  oraz  sensu  określonych  form  zachowania,  z  jednoczesnym  zaszczepieniem
nawyku

"bardziej

wiadomego"

regulowania

własnych

działań

zdrowotnych

i prozdrowotnych. Znaczącą rolę odegra tu tworzenie swoistego kodeksu postępowania

Wychowanie

fizyczne

gry i zabawy

rodzaje aktywności

człowieka

prawidłowy rozwój

sport w szkole

bezpieczeństwo na

zajęciach

metody nauczania

innowacje

programowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w określonych  sytuacjach,  czy  to  w  formie  graficznej,  czy  umownej,  oraz  wspólne  ich
respektowanie  (przez  nauczyciela,  dzieci,  inne  osoby).  W  przypadku  nauczyciela  wzorzec
osobowy będzie przemawiał do dziecka bardziej niŜ słowo.

Wiele zaleŜy od atrakcyjności wykorzystywanego przez nauczyciela materiału, który

jednocześnie  powinien  uwzględnić  potrzeby  dzieci,  ich  zainteresowania,  moŜliwości
intelektualne  oraz  rozwój  emocjonalny.  Wachlarz  środków  niezbędnych  do  kształtowania
zachowań  afirmujących  aktywność  ruchową  i  umoŜliwiających  wyraŜanie  własnych  przeŜyć
w  zabawach,  grach  i  tańcach,  proponowanych  przez  nauczyciela,  to  wyznacznik
indywidualizacji  procesu  wychowawczo-dydaktycznego  w  przedszkolu  oraz  integracji
róŜnych dziedzin wychowania.

W edukacji zdrowotnej wykorzystaniu róŜnorodności środków dydaktycznych sprzyjają

takie  cechy  dzieci,  jak  skłonność  do  naśladownictwa,  identyfikowanie  się  z  bohaterami
literackimi, wraŜliwość emocjonalna, ciekawość świata. Oddziaływanie utworów literackich,
piosenek,  ilustracji  o  treściach  dotyczących  bezpieczeństwa,  higieny,  aktywności  ruchowej
wzbogaca  i  poszerza  wiedzę  oraz  osobiste  doświadczenia  dziecka,  ułatwia  zrozumienie,
a takŜe  zaakceptowanie  przekazywanych  rad,  zakazów  i  nakazów  związanych  z  troską
o zdrowie

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?

Na czym polega zdrowy styl Ŝycia?

Na czym polega profilaktyka pierwotna?

Jakie zachowania zagraŜają zdrowiu?

Co to jest edukacja zdrowotna?

Na czym polega profilaktyka zdrowotna?

Na czym polega wychowanie zdrowotne?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe, czy fałszywe.

Karta pracy

PYTANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Promocja zdrowia ułatwia ludziom poprawę stanu
zdrowia

Styl Ŝycia nie wpływa na zdrowie

Edukacja jest elementem promocji zdrowia

Profilaktyka polega na edukacji

Promocja zdrowia to oś polityki zdrowotnej

Zdrowy styl Ŝycia polega na dbałości o higienę

Profilaktyka to eliminowanie czynników ryzyka

Zachowania sprzyjające zdrowiu to palenie tytoniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,

przeczytać uwaŜnie zdania, zawarte w karcie pracy,

zaznaczyć X w odpowiedniej kolumnie prawda lub fałsz,

porównać wyniki pracy w grupie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

karta pracy,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy roli higienistki stomatologicznej w promocji zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym promocji zdrowia,

wskazać zadania higienistki stomatologicznej,

wyszukać obszary promocji zdrowia, które mogłaby realizować higienistka
stomatologiczna,

przeprowadzić dyskusję na temat wpływu profilaktyki na zdrowie człowieka.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

tablica,

−

mazaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

WskaŜ zaleŜności dotyczące układu stomatognatycznego w odniesieniu do

poszczególnych okresów Ŝycia człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym układu stomatologicznego,

wyszukać w dostępnych źródłach informacje na temat układu stomatognatycznego,

dokonać analizy zaleŜności między układem stomatognatycznym a okresami Ŝycia
człowieka.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować edukację zdrowotną, wychowanie zdrowotne?

określić kierunki rozwoju edukacji zdrowotnej?

scharakteryzować zasady wychowania zdrowotnego?

scharakteryzować koncepcję promocji zdrowia?

scharakteryzować metody wychowania zdrowotnego?

określić czynniki wpływające na zdrowie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia człowieka

4.2.1. Materiał nauczania

Od wielu tysięcy lat, człowiek czerpał i czerpie nadal wiele ze środowiska naturalnego,

w którym Ŝyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na siebie człowieka i środowiska, jest
zaleŜna  od  wielu  czynników.  Coraz  częściej  człowiek  wykorzystuje  środowisko  naturalne
w sposób niekonwencjonalny, prowadząc do nadmiernej eksploatacji surowców naturalnych,
zanieczyszczając środowisko roŜnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając
wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do uboŜenia świata
flory  i  fauny.  Od  kilku  dziesięcioleci  człowiek  stara  się  naprawiać  wszelkie  błędy  swojego
postępowania  względem  środowiska,  w  którym  Ŝyje.  Wprowadza  nowoczesne  technologie
produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację ekologiczną wśród dzieci i młodzieŜy, tworzy
nowe  formy  ochrony  przyrody  po  to,  aby  zachować  środowisko  naturalne  w  jak  najmniej
zmienionej postaci.

Rośliny do wzrostu potrzebują wody, związków mineralnych i powietrza. Zwierzętom do

ycia konieczne są: woda, pokarm i tlen. Natomiast wszystkim organizmom do prawidłowego

rozwoju niezbędna jest odpowiednia temperatura środowiska, odpowiednia wilgotność.
Dlatego najmniejsze nawet zmiany klimatyczne, zwłaszcza zmiany temperatury mają wpływ
na kaŜdy element ekosystemu. Do zaburzeń ekosystemu prowadzi działalność człowieka.

rodowisko naturalne, w którym Ŝyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi.

Człowiek  jako  Ŝywy  organizm  jest  częścią  przyrody.  Jego  Ŝycie  zaleŜy  od  warunków
panujących w środowisku przyrodniczym. Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny
wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca do odpoczynku,
pokarmu i poŜywienia,  wielu surowców naturalnych, z których moŜe korzystać, jak równieŜ
wielu zasobów przyrody, dzięki którym moŜe istnieć.
Ochrona środowiska polega na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i prawidłowym gospodarowaniu jego zasobami,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywróceniu przyrody do pierwotnej formy.

W celu zapobieganiu zanieczyszczeniu środowiska buduje się oczyszczalnie ścieków,

segreguje  śmieci,  do  samochodów  dołącza  się  katalizatory,  odchodzi  się  od  produkcji
foliowych  toreb,  które  bardzo  długo  się  rozkładają,  rozwija  się  produkcję  Ŝywności
ekologicznej.  Powstają  nowe  dziedziny  naukowe,  których  celem  jest  ochrona  naturalnego
ś

rodowiska. Jedną z tych dziedzin jest ekotrofologia.

Ekotrofologia zajmuje się optymalizacją Ŝywienia z uwzględnieniem indywidualnych

potrzeb  człowieka  oraz  określa  stan  przyrody,  w  której  Ŝywność  ta  powinna  być
wyprodukowana.  DuŜą  popularnością  i  zaufaniem  konsumentów  cieszy  się  Ŝywność
z gospodarstw  ekologicznych,  które  zapewniają  wysoką  jakość  biologiczną  płodów  rolnych,
ochraniają środowisko abiotyczne glebę i wodę przed działaniami niepoŜądanym.

Coraz częściej spotykamy się ze skaŜeniem środowiska naturalnego powodowanym

nieprzemyślaną  działalnością  człowieka.  Główną  winę  za  zachwianie  naturalnej  równowagi
w przyrodzie  przypisuje  się  rolnictwu  i  przemysłowi.  Stosowane  w  rolnictwie  pestycydy,
nawozy  mineralne  uszkadzają  organizmy  Ŝyjące  w  glebie,  co  moŜe  wpływać  na
niekontrolowane pobieranie przez rośliny niektórych związków mineralnych, w tym azotu. Za
główne źródło zanieczyszczenia wód azotanami uwaŜa się:

−

przenikanie zanieczyszczeń związanych z hodowlą zwierząt,

−

migrację związków pochodzących z odpadów miejskich, przemysłowych,

−

nadmierne stosowanie nawozów azotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. PrzeobraŜa je wedle

własnych wyobraŜeń często niszcząc to, co w nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla
i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóŜ ropy i gazu.

Na stan zdrowia wpływają zmieniające się warunki środowiskowe. W dzisiejszych

czasach  dla  człowieka  jest  bardzo  waŜna  higiena  układu  nerwowego,  gdyŜ  jego  zaburzenia
powodują  choroby  w  organizmie  ludzkim.  Chorobą  jest  natomiast  reakcja  organizmu  na
działanie czynników chorobotwórczych (nieprzyjaznych dla organizmu). Higiena psychiczna
to  działania  zmierzające  do  ochrony  zdrowia  psychicznego,  a  takŜe  nauka  zajmująca  się
badaniem  czynników,  które  powodują  zakłócenia  zdrowia  psychicznego  i popularyzująca
zalecenia  przeciwdziałające  powstawaniu  nerwic  i  innych  zaburzeń  psychiczno-nerwowych.
Psychika  człowieka  podlega  nieustannemu  działaniu  bardzo  wielu  bodźców,  które  często
przekraczają  jego  zdolności  adaptacyjne.  Powoduje  to  zaburzenia  równowagi  psychicznej,
które  doprowadza  do  wzmoŜonych  stanów  napięcia  emocjonalnego  i narastanie  konfliktów
wewnętrznych.

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duŜe niebezpieczeństwo dla

odporności człowieka. Gdy to działanie zostanie zaburzone np. przez zanieczyszczone
ś

rodowisko dochodzi do uszkodzenia mechanizmów obrony – zwiększona jest wtedy

skłonność  do  zachorowań.  Czynniki  zmniejszające  odporność  organizmu,  znajdują  się
w powietrzu,  którym  oddychamy,  w  pokarmach  i  poŜywieniu,  które  spoŜywamy,
w środowisku,  w  którym  Ŝyjemy.  Jednak  to  sam  człowiek  przyczynił  się  do  tak  duŜego
wzrostu  substancji  szkodliwych  w  przyrodzie.  Wiele  chorób  w  obecnym  czasie  nosi  nazwę
chorób  środowiskowych  lub  cywilizacyjnych.  Wiele  substancji  chemicznych  (tlenek  siarki,
tlenek  ołowiu,  tlenek  węgla,  amoniak,  siarkowodór)  i  wiele  innych,  wnika  do  organizmu
człowieka róŜnymi drogami powodując:

−

choroby układu krąŜenia,

−

choroby układy oddechowego,

−

choroby skóry,

−

alergie i uczulenia,

−

choroby narządu słuchu i wzroku.

Emisje pyłów i gazów do atmosfery pochodzą z roŜnych źródeł, lecz największe zagroŜenie
stanowią:

−

rozwój motoryzacji,

−

rozwój transportu,

−

górnictwo i hutnictwo.

Zanieczyszczenia środowiska prowadzą do powstawania chorób człowieka. Najbardziej

naraŜone są dzieci. PoniewaŜ są osobami, u których następuje powolny wzrost odporności,
dlatego teŜ wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie niebezpieczne
działanie.

rodowisko naturalne jest systemem wzajemnie powiązanych elementów. Jeśli

połączenia te, tzn. przypływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to
ś

rodowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest równowaga

chemiczna.  Rozwój  przemysłu,  rolnictwa,  motoryzacji  doprowadził  do  zachwiania
równowagi  chemicznej  środowiska.  Przejawia  się  to  w  stałym  napływie  do  środowiska
związków  chemicznych  szkodliwie  działających  na  Ŝyjące  w  nim  organizmy,  w  tym  i  na
człowieka.  Szczególnie  niebezpiecznymi  truciznami  środowiskowymi  w  Polsce  są:  metale
cięŜkie – Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki:

−

pyły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

związki siarki,

−

związki azotu,

−

pestycydy: DDT, HCH.

Działanie kaŜdej z tych substancji na organizm zaleŜy od rodzaju trucizny

rodowiskowej, stopnia toksyczności, dawki, czasu działania oraz od drogi wprowadzenia jej

do organizmu. Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krąŜą w przyrodzie,
Ŝ

ywności, czyli tych elementów, z którymi bezpośrednio związany jest człowiek. Obecnie

zanieczyszczeniu uległy juŜ praktycznie wszystkie elementy środowiska, przy czym najwięcej
wagi poświęca się zanieczyszczeniom powietrza i wód, dziurze ozonowej oraz kwaśnym
deszczom, gdyŜ mają one bezpośredni wpływ na zdrowie i Ŝycie ludzi.

Obecnie konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie

ochrony  środowiska  i  powołanie  specjalnych  organizacji.  Ich  celem  jest  koordynacja
wysiłków  zmierzających  do  skutecznego  przeciwdziałania  istniejącym  i rosnącym
zagroŜeniom.  Chodzi  tu  o  gromadzenie  odpowiednich  funduszy,  wymianę  doświadczeń.
NajwaŜniejszymi  z  nich  jest:  WHO  –  Światowa  Organizacja  Zdrowia,  FAO  –  Światowa
Agencja  do  Spraw  WyŜywienia  i  Rolnictwa,  ILO  –  Międzynarodowa  Organizacja  Pracy,
UNESCO  –  Organizacja  Narodów  Zjednoczonych  do  Spraw  Oświaty,  Nauki  i  Kultury,
UNICEF  –  Międzynarodowy  Fundusz  Pomocy  Dzieciom,  a  wszystkie  te  organizacje
zrzeszone są w ONZ.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Co to jest ochrona środowiska?

Na czym polega zanieczyszczenie środowiska?

Jaki wpływ na środowisko ma człowiek?

Jak zanieczyszczone środowisko wpływa na człowieka?

Jakie czynniki wpływają na stan zdrowia człowieka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy wpływu warunków środowiska na zdrowie człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu warunków środowiska na
zdrowie człowieka,

wyszukać w dostępnych źródłach, informacji na temat chorób spowodowanych
czynnikami środowiskowymi,

przeprowadzić analizę tych zjawisk,

postawić wnioski na podstawie analizy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wymień i scharakteryzuj czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zanieczyszczeń środowiska,

wyszukać w Internecie informacje o czynnikach wpływających na zanieczyszczenie
ś

rodowiska,

przeprowadzić analizę czynników mających negatywny wpływ na zdrowie,

przedstawić wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź, pracując w parach, dialog z pacjentem, uświadamiając mu, Ŝe czynniki

rodowiskowe mają wpływ na zdrowie człowieka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu środowiska na zdrowie
człowieka,

przygotować scenki i dialog,

zaprezentować dialog,

omówić wnioski na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić wpływ warunków środowiskowych na stan zdrowia?

określić cechy ochrony środowiska?

scharakteryzować zasady prawidłowej gospodarki?

scharakteryzować zanieczyszczenia środowiska?

scharakteryzować chorobotwórczość czynników środowiska?

określić czynniki wpływające na zanieczyszczenie środowiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady planowania i organizacja stomatologicznej edukacji

prozdrowotnej

4.3.1. Materiał nauczania

Na działanie prozdrowotne mają wpływ aspekty socjalne. Ustala się zatem szereg norm

i praw dotyczących ochrony zdrowia w środowiskach, gdzie mamy do czynienia z patologią
społeczną, alkoholizmem i narkomanią. Prowadzi się równieŜ profilaktykę w zakresie AIDS
(zespół nabytego upośledzenia odporności).

Program profilaktyczny ma duŜy wpływ na kształtowanie postaw prozdrowotnych

społeczeństwa. Największymi problemami są:

−

narkomania,

−

alkoholizm,

−

AIDS.

Po narkotyki sięga głównie młodzieŜ, która tym samym pragnie zaznaczyć swoją

odrębność  społeczną,  nie  moŜe  poradzić  sobie  z  brakiem  zainteresowania  rodziców,  chce
zwrócić  na  siebie  uwagę,  nie  moŜe  poradzić  sobie  w  szkole.  Dzieci  sięgające  po  narkotyki
mają dość niską samoocenę i są mało odporne na stres, nie zdają sobie sprawy z konsekwencji
zdrowotnych  jakie  wywierają  na  nasz  organizm  narkotyki.  Działają  na  OUN  i  powodują
uzaleŜnienie psychiczne i fizyczne.

JeŜeli są to opioidowe środki, moŜe dojść do uzaleŜnień i przyjmowania coraz większych

dawek narkotyków. Marihuana pozyskiwana z konopi indyjskich, których THC jest większe
niŜ  0,3  powoduje  wypalenie  osłonek  mielinowych,  które  się  nie  regenerują  i  mogą
powodować  trwałe  zaburzenia  w  przewodzeniu  impulsów  nerwowych.  Opium  jest  dość
popularnym  narkotykiem.  Jest  to  stęŜały  sok  z  główek  maku,  są  w  nim  alkaloidy,  morfina,
kodeina, papaweryna, tebaina. Opium nie jest  środkiem halucynogennym, więc nie występują
po nim omamy wzrokowe.
Działania wychowawcze powinny mieć charakter oświatowo-wychowawczy i obejmować:

−

ograniczenie i kontrolę produkcji i dystrybucji środków farmakologicznych,

−

udostępnienie pracownikom słuŜby zdrowia publikacji z zakresu uzaleŜnień,

−

uświadamianie rodziców o zagroŜeniach na zebraniach szkolnych,

−

organizowanie konferencji,

−

ukazywanie ideałów, kształtowania celów, sensu Ŝycia.

Stworzono wiele ośrodków szkolno-wychowawczych dla osób uzaleŜnionych, takich jak

Monar.

Alkoholizm jest to choroba polegająca na naduŜywaniu alkoholu. Nie dotyczy tylko

niŜszych warstw społecznych, ale równieŜ inteligentnych ludzi. Polega na braku kontroli
wypitego alkoholu. Występuje zarówno u kobiet jak i u męŜczyzn. Upojenie alkoholowe
moŜe skończyć się zgonem. W celu profilaktyki uzaleŜnień powstał program siedmiu kroków.

Krok pierwszy – Poszukiwanie szczęścia

Istnieją sprawy dla, których warto Ŝyć – Miłość, Przyjaźń, Radość. Na drodze do tych

wartości człowiek spotyka pułapki i przeszkody. MoŜna uczyć się sztuki znajdowania
dobrych dróg.

Krok drugi – Chemiczna pułapka

Ludzie nie tylko są szczęśliwi kiedy kochają, ale teŜ kiedy przyjmują inne środki

chemiczne, których częste stosowanie kończy się uzaleŜnieniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krok trzeci – UŜywanie i naduŜywanie

NaleŜy kontrolować wypite ilości alkoholu i nie tracić panowania nad częstotliwością

i ilością picia alkoholu.

Krok czwarty – UzaleŜnienie jest śmiertelną chorobą

NaleŜy umieć rozpoznać kiedy stajemy się uzaleŜnieni i uświadomić sobie, Ŝe jest to

uzaleŜnienie prowadzące do śmiertelnej choroby.

Krok piąty – Alkohol i nasze uczucia

Alkohol zmienia uczucia tych którzy piją i tych którzy z nimi Ŝyją, naleŜy znaleźć drogę,

która pozwoli wygrać uczuciom.

Krok szósty – Sztuka odmawiania

NaleŜy umieć powiedzieć – dość. Sztuka odmawiania jest bardzo istotna.

Krok siódmy – Zdrowie i dobre Ŝycie

KaŜdy z nas ma jedno Ŝycie, moŜe z nim zrobić tyle dobrego, co złego. KaŜdy decyduje

indywidualnie którą drogę wybierze.

Planowanie pracy z zakresu edukacji prozdrowotnej dla dzieci i młodzieŜy

Edukacja prozdrowotna dla dzieci i młodzieŜy powinna być przedstawiona w sposób

interesujący,  zachęcający  do  współpracy  i  prosty.  Powinna  równieŜ  przedstawiać  korzyści
płynące z przestrzegania zasad higieny zdrowia. WaŜne jest, aby dzieci uświadomiły sobie, Ŝe
dbając  o  swoje  zdrowie  od  najmłodszych  lat  inwestują  w  zdrowe  lata  starości.  Szczotkując
regularnie  zęby,  wybierając  odpowiednią  metodę  (najlepiej  na  początek  metodę  Fonesa),
nitkując zęby, płucząc jamę ustną i odwiedzając regularnie stomatologa moŜna utrzymać stan
jamy  ustnej  w  bardzo  dobrym  stanie  do  późnych  lat.  Dzieci  powinny  pamiętać  o  tym,  Ŝe
naduŜywanie  ssania  smoczków,  nawyki  takie  jak  ssanie  palców  czy  obgryzanie  paznokci
mają niewłaściwy wpływ na zgryz i mogą powodować choroby narządu Ŝucia.

Dzieci powinny posiadać odpowiednią do ich wieku szczoteczkę i prawidłowo ją

przechowywać, w niezamkniętym opakowaniu lub pudełeczku oraz w takim miejscu, gdzie
szczoteczka dokładnie wyschnie. Szczoteczkę naleŜy systematycznie zmieniać.

Istotne jest równieŜ odŜywianie. SpoŜywać naleŜy duŜe ilości białek, makroelementów

oraz witamin. MoŜna umiarkowanie wystawić skórę na promieniowanie słoneczne przez to
wytwarza się witamina D

, która przyspiesza wytwarzanie wapnia w kościach i zębach.

Dzieci powinny równieŜ uprawiać sport i być wychowywane w spokoju, bez agresji
i przemocy.

Tabela 1. Metody szczotkowania w zaleŜności od stanu jamy ustnej [opracowanie własne]

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, Bassa lub roll;
Unikanie szorowania

zaostrzone zapalenia
przyzębia

miękka

roll

recesja dziąsła,

miękka

roll, stillmanna;
unikanie szorowania poprzecznego
i Bassa

implanty

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie połączenia wszczepu
z dziąsłem

po zabiegach chirurgicznych dość miękka

roll

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie działań dotyczących profilaktyki fluorowej próchnicy zębów

Edukacja zdrowotna dla dzieci powinna być prowadzona za pomocą:

−

filmów edukacyjnych,

−

konkursów,

−

plakatów,

−

rysunków.

Edukację tę powinna przeprowadzać higienistka, która w sposób ciekawy i zajmujący

będzie zachęcać dzieci do prowadzenia higienicznego trybu Ŝycia. Powinna równieŜ
przeprowadzić instruktaŜ szczotkowania i omówić zagroŜenia, jakie mogą pojawić się
wówczas, gdy nie będzie przestrzegana higiena jamy ustnej.

Program edukacyjny dla dzieci powinien być przekazany przystępnym językiem,

zawierać duŜo kolorowych ilustracji, stać się zabawą dla dzieci taką, aby dzieci z chęcią
poprzez zabawę nabierały prawidłowych nawyków.

Rys. 5. Higiena zębów [7]

Edukacja zdrowotna dzieci powinna zawierać duŜo rysunków i porównań. Przykładem

moŜe być slajd przedstawiający uśmiechniętą twarz człowieka, który zastosował pastę
fluorem i przestrzega zasad higieny narządu Ŝucia.

Rys. 6. Piramida Ŝywienia [8]

Kolorowy rysunek przedstawiający piramidę racjonalnego Ŝywienia jest równieŜ waŜnym

elementem dydaktycznym w realizacji działań profilaktyki fluorkowej. Na samym szczycie
piramidy widnieją słodycze, czyli składniki z duŜą ilością węglowodanów, których powinno
się unikać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.7. Higiena zębów [ 7]

Rysunek przedstawiający ścigające się dzieci moŜe posłuŜyć jako kolejny element

dydaktyczny w profilaktyce fluorkowej.

Fluor jest stałym składnikiem szkliwa zębów, związki fluoru obecne w szkliwie są

bardziej odporne na działanie kwasów niŜ związki wapnia. Dostarczany organizmowi fluor
bierze udział w remineralizacji zębów, stąd konieczność ciągłej podaŜy tego pierwiastka.

Fluor wpływa niekorzystnie na metabolizm komórek bakteryjnych, czym przyczynia się

do zmniejszenia przyrostu płytki bakteryjnej. Brak fluoru moŜe stać się przyczyną
intensywnej próchnicy.

Profilaktyka zbiorowa to, np. fluorkowanie soli kuchennej. Profilaktyka indywidualna

dzieli się na profilaktykę domową, która polega na dbaniu o codzienną higienę narządu Ŝucia,
uŜywanie past z fluorem, płukanie jamy ustnej płynami z fluorem, oraz na profilaktykę
profesjonalną, która obejmuje zabiegi przeprowadzane przez stomatologa w gabinetach
lekarskich.

Profilaktyka grupowa jest stosowana w przedszkolach, szkołach i polega na

przeprowadzaniu instruktaŜu i uświadamianiu o profilaktyce fluorkowej większej grupy osób.

Większość preparatów częstego stosowania (pasta do zębów) stosowanych

w profilaktyce fluorkowej zawiera fluor w postaci:

−

fluorek sodu NaF,

−

monofluorofosforan sodu,

−

aminofluorki.

Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Rodzaje profilaktyki fluorkowej [opracowanie własne]

Pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru. Pasty z fluorem

powinno stosować się juŜ od najmłodszych lat, z tym, Ŝe nie mogą mieć one smaku owoców,
słodyczy, bo zwiększają u dzieci zapotrzebowanie na te produkty. Dzieci powyŜej 8 roku
Ŝ

ycia, mogą stosować pasty z duŜą zawartością fluoru pod warunkiem, Ŝe nie przyjmują juŜ

innych preparatów z fluorem.

Przykładem pasty zawierającej fluor moŜe być Lacalut fluor, Sensodyne pasty te chronią

zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera ona aminofluorki, które chronią przed
próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeŜy oddech.

Rys. 9. Pasta z fluorem [opracowanie własne]

Płukanki

Są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne, w przypadku

odsłoniętych szyjek zębów. Polecanie ich powinno być poprzedzone wywiadem lekarskim.
Nie zaleca się płukanek do stosowania przez dzieci.

Wskazaniem do stosowania płukanek jest ryzyko próchnicy u dzieci powyŜej 6-go roku

ycia, u dorosłych ze względu na niewłaściwą dietę, chorobę, początkową próchnicę,

paradontozę.

profilaktyka

fluorkowa

grupowa

domowa

indywidualna

zbiorowa

profesjonalna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lakiery

Duraphat był pierwszym lakierem wprowadzonym do stomatologii w 1961 roku.

To roztwór alkoholowy Ŝywicy naturalnej, kalafonii, zawiera on 5% NaF. Jest to bezpieczny
ś

rodek, poniewaŜ dobrze przylega i wiąŜe się z powierzchnią zęba i uwalnia małe ilości

fluoru. Nakładany jest przez stomatologa aplikatorem lub pędzelkiem na umyte zęby. Fluor
Protector to lakier składający się z Ŝywicy poliuretanowej i fluorokrzemianu (0,1% F). Zaletą
stosowania lakierów jest długi czas utrzymywania się ich na zębach oraz bezpośrednie
uwalnianie fluoru do szkliwa.

śele fluorkowe

Wskazania do ich stosowania są podobne jak lakierów, jednak dzieci do lat 16 powinny

być  specjalnie  nadzorowane.  Aplikatory  mają  formę  łyŜeczki  wyciskowej,  ślina  musi  być
odsysana,  poniewaŜ  pacjent  moŜe  przełknąć  aplikowany  Ŝel.  Niektóre  Ŝele  mogą  być
stosowane  samodzielnie,  ale  nie  częściej  jak  raz  na  dwa  tygodnie.  Przykładem  takiego  Ŝelu
moŜe być Elmex-Ŝel

Kobiety w ciąŜy równieŜ stanowią grupę, dla której warto przedstawić program edukacji

zdrowotnej. To od przyszłej matki zaleŜy stan zdrowia dziecka. Od sposobu w jaki się matka
odŜywia, jaki prowadzi tryb Ŝycia, czy przyjmuje leki, czy dba o higienę ciąŜy.

NajwaŜniejsze zasady diety kobiet w ciąŜy:

−

urozmaicone posiłki - nie ma takiego produktu, który zawierałby wszystkie niezbędne
składniki odŜywcze, im większa róŜnorodność posiłków, tym większe korzyści
zdrowotne,

−

zwiększenie ilości Ŝelaza w diecie - kobieta w ciąŜy powinna dwa razy dziennie jeść
mięso, drób lub wędlinę, aby poprawić przyswajanie Ŝelaza, naleŜy spoŜywać z kaŜdym
posiłkiem warzywa i owoce bogate w witaminę C,

−

wprowadzenie do diety ryb - są one świetnym źródłem wartościowego białka,

−

dodawanie do surówek olejów roślinnych - przynajmniej łyŜkę stołową dziennie, oleje te
zawierają niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, potrzebne do prawidłowego
przebiegu ciąŜy,

−

zwiększenie spoŜycia produktów mlecznych - są one bardzo waŜne dla kobiety i dziecka,
zawierają wapń, witaminę B

, B

i pełnowartościowe białko,

−

wprowadzenie produktów o obniŜonej zawartości tłuszczu - ułatwiają utrzymanie
odpowiedniej wagi ciała,

−

ograniczenie spoŜycia mocnej kawy i alkoholu - spoŜywanie alkoholu podczas ciąŜy
zwiększa ryzyko małej masy urodzeniowej dziecka oraz poronienia.

Większość leków przenika przez łoŜysko i dostaje się do płodu, więc samodzielne

przyjmowanie leków bez konsultacji z lekarzem jest w ciąŜy zabronione. Istnieją leki, których
nie moŜna odstawić podczas ciąŜy, są to preparaty, które podaje się przewlekle chorym, np.:
leki przeciwpadaczkowe.

NajwaŜniejsze zasady profilaktyki stosowane kierowane do kobiet w ciąŜy:

−

jeŜeli pacjentka nie chorowała na róŜyczkę, powinna pamiętać o szczepieniu ochronnym
– przynajmniej na 2 miesiące przed planowaną ciąŜą,

−

planując ciąŜę, pacjentka powinna skontaktować się ze swoim lekarzem w sprawie
stosowania preparatów kwasu foliowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w okresie okołokoncepcyjnym i podczas ciąŜy naleŜy unikać zaŜywania leków bez
istotnych wskazań lekarskich,

−

naleŜy rzucić palenie - zmniejsza się wówczas ryzyko zbyt wczesnego porodu lub małej
masy urodzeniowej dziecka,

−

podczas ciąŜy kobieta powinna pamiętać o regularnych wizytach u ginekologa
i zalecanych badaniach kontrolnych.

−

o ile to moŜliwe kobieta powinna duŜo spacerować oraz uprawiać wskazaną gimnastykę.

Planowanie i organizacja działań z zakresu profilaktyki ortodontycznej jest równieŜ

bardzo istotna. Profilaktyka ortodontyczna powinna opierać się na następujących punktach:

−

dziecko powinno karmić się piersią, ewentualnie dokarmiać smoczkiem krótkim,
twardym, spręŜystym z kilkoma małymi dziurkami,

−

w czasie karmienia dziecko powinno być prawidłowo ułoŜone,

−

odzwyczaić dziecko od złych nawyków ssania palców, ssania smoczka,

−

troszczyć się , aby główka dziecka podczas spoczynku, była na niewielkim podwyŜszeniu
i aby dziecko oddychało przez nos,

−

dbać o jadłospis dziecka oraz regularne i urozmaicone pokarmy z zawartością witamin
i białka,

−

gdy dziecko skończy 2 lata podawać mu do gryzienia twarde pokarmy,

−

utrzymywać stały kontakt z lekarzem,

−

jeśli lekarz stwierdzi wadę zgryzu naleŜy, zgłosić się do ortodonty,

−

pamiętać, Ŝe odpowiedni wiek do leczenia wad zgryzu to wiek rozwoju , czyli od 5 do 13
roku Ŝycia.

Powstanie wad narządu Ŝucia wiąŜe się najczęściej z jednoczesnym działaniem kilku
czynników. Przyczyny wad narządu Ŝucia moŜna podzielić na:

−

przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne działające na zarodek lub płód,

−

czynniki środowiskowe działające w Ŝyciu pozapłodowym – odnoszą się do wad
nabytych.

Czynnikami endogennymi są czynniki genetyczne. Wadami takimi są:

−

zaburzenia kształtu zębów,

−

nadmierny rozwój lub niedorozwój szczęki,

−

rozszczepy wargi,

−

rozszczepy podniebienia pierwotnego i wtórnego, nadmierny rozwój lub niedorozwój
Ŝ

uchwy,

−

asymetrie twarzowo-szczękowe,

Czynnikami egzogennymi, określa się te czynniki, które wpływają na rozwój płodu. NaleŜą
do nich:

−

naduŜywanie przez kobietę cięŜarną alkoholu, tytoniu, narkotyków;

−

leki, stres,

−

zanieczyszczenie środowiska,

−

wiek matki i przebyte przez nią w trakcie ciąŜy choroby (cukrzyca, niedokrwistość).

Profilaktyka ma na celu zapobiegnięcie wadom rozwojowym i usunięcie czynników

ryzyka. Właściwie prowadzone leczenie protetyczne i prawidłowa profilaktyka prowadzą do
odbudowy uzębienia i zapewnienia normalnej funkcji narządu Ŝucia. Chroni to równieŜ układ
somatyczny, profilaktyka dotyczy zespołu mięśniowo-stawowego oraz podłoŜa stawowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Planowanie działań z zakresu profilaktyki periodontologiczne

Badanie profilaktyczne moŜe wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne.

W zaleŜności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania. Wizyty kontrolne
powinny odbywać się, co 2–4 miesiące. Badania profilaktyczne powinny dostarczać
informacji o:

−

przyczycnie chorób przyzębia,

−

aktualnym stanie higieny przyzębia,

−

czy istnieje stan zapalny dziąsła,

−

czy powstały nowe kieszonki dziąsłowe,

−

czy pacjent ma rozchwiane zęby,

−

czy chory ma krwawiące dziąsła.

Profilaktyka powinna ona obejmować:

−

walkę z płytką nazębną,

−

eliminację czynników ułatwiających gromadzenie się płytki,

−

eliminację czynników urazowych,

−

zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników ogólnoustrojowych,

−

zwiększenie odporności gospodarza.

Profilaktyka domowa:

−

właściwa higiena,

−

odpowiednie składniki poŜywienia,

−

racjonalny tryb Ŝycia,

−

wizyty kontrolne.

Profilaktyka profesjonalna:

−

pouczanie pacjenta co do diety, trybu Ŝycia i higieny jamy ustnej,

−

okresowe zabiegi profilaktyczne.

Profilaktyka chorób przydziąsłowych powinna równieŜ opierać się na:

−

polerowaniu koron, szyjek i korzeni, jeŜeli są obnaŜone,

−

usuwaniu przebarwień korony i szyjek zębów,

−

odwraŜliwianiu koron i szyjek zębów.

Naukę higieny jamy ustnej i wpajanie zasad profilaktyki chorób zębów jamy ustnej

powinno się przeprowadzać regularnie. Istnieją róŜne metody przekazywania tych informacji
w zaleŜności od wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia pacjentów. Ludzi mieszkających
na  wsi  naleŜy  częściej  szkolić,  przedstawiać  im  programy  profilaktyczne,  gdyŜ  mają  oni
mniejszą  świadomość  zagroŜeń.  Do  grup  wymagających  przekazania  informacji  na  temat
profilaktyki naleŜą bezrobotni lub ludzie uzaleŜnieni, naleŜy często przeprowadzać szkolenia,
aby mobilizować ich do przestrzegania podstawowych zasadach higieny.
Efektywnymi metodami kształcenia są:

−

wykłady,

−

filmy,

−

pokazy slajdów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szkolenia,

−

konferencje.

W szkołach i przedszkolach powinna być prowadzona edukacja z zakresu higieny jamy

ustnej. Dzieci naleŜy zachęcać i uświadamiać o istocie pielęgnacji i profilaktyki.

W przychodniach i aptekach powinny znajdować się plakaty, ulotki, informacje

o profilaktyce jamy ustnej.

Na zmniejszenie ubytków i zmniejszenie tworzenia

się próchnicy działa:

−

prawidłowa dieta, pozbawiona węglowodanów,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Higiena jamy ustnej polega równieŜ na zastosowaniu działań profilaktycznych
w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, uŜywanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 10. Higiena jamy ustnej [opracowanie własne]

Osoby starsze powinny bardzo dbać o higienę jamy ustnej, poniewaŜ następuje większe

ryzyko  ubytku  tkanki  zęba  oraz  próchnicy  korzeni.  Mogą  one  równieŜ  cierpieć  na  suchość
błon  śluzowych,  związane  jest  to  z  przyjmowaniem  niektórych  leków,  prowadzi  to  do
próchnicy  i  chorób  zębów,  naleŜy  zbadać  ilość  wydzielanej  śliny  przez  starszą  osobę.
Pacjenci  tacy  są  często  leczeni  na  inne  schorzenia  typu  cukrzyca,  nadciśnienie,  zakrzepica,
choroby serca, stomatolog powinien teŜ wziąć to pod uwagę.

U starszych osób dziąsła stają się delikatniejsze, czasami mogą krwawić, pojawiają się

teŜ często obrzęki dziąseł. Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty.
Korona całkowicie przykrywa uszkodzony ząb, mosty są uŜywane do wypełnień brakujących

HIGIENA

JAMY USTNEJ

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zębów.  Stomatolog  podczas  badania  starszej  osoby  musi  przeprowadzić  z  nią  dokładny
wywiad,  wykazywać  empatię,  cierpliwość,  brać  pod  uwagę  jej  schorzenia,  przyjmowanie
innych  leków,  stan  higieny  jamy  ustnej,  ubytek  tkanki  zęba  jak  równieŜ  paradontozę,
zaburzenia  wydzielania  śliny,  obecność  w  jamie  ustnej  mostów,  koron,  protez,  alergie
pacjenta.  U  starszych  osób  bardzo  często  stomatolog  napotyka  na  takie  objawy:  obnaŜenie
korzeni,  brak  zębów,  trudności  z  usunięciem  płytki  nazębnej,  tacy  pacjenci  wymagają
cierpliwości, motywacji do leczenia, naleŜy dbać o profilaktykę oraz higienę jamy ustnej.

Jako profilaktykę starzenia się układu Ŝującego osób starszych stosuje się sanację jamy

ustnej. Obejmuje ona leczenie próchnicy, leczenie chorób przyzębia, usuwanie zębów lub ich
korzeni, jeśli nie kwalifikują się one do leczenia zachowawczego i protetycznego, usuwanie
zatok dziąsłowych, likwidacja narośli błony śluzowej, ognisk leukoplakii. NajwaŜniejsze jest
poinformowanie pacjenta o konieczności usuwania kamienia nazębnego.

Osoby starsze naleŜy odpowiednio zachęcić do przestrzegania zachowań słuŜących

zdrowiu. Zachęcanie to powinno odbywać się przez zwiększenie świadomości poprzez prasę,
ulotki, plakaty informacyjne u lekarzy.

Higienistka stomatologiczna powinna oprócz przeprowadzania szkoleń, instruktaŜu

i szerzenia  wiedzy  profilaktycznej  z  zakresu  chorób  przyzębia  i  higieny  jamy  ustnej
aktualizować swoje informacje. Najlepiej podjąć  współpracę z instytucjami opracowującymi
publikacje  z  zakresu  higieny  stomatologicznej  takich  jak  gazeta  stomatologiczna,  forum
stomatologiczne,  pharmindex,  gazeta  lekarska,  forum  farmaceutyczne.  Wydawnictwa
medyczne równieŜ powinny stanowić drogę rozwoju edukacji higienistki stomatologicznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

W jaki sposób naleŜy prowadzić edukację prozdrowotną osób w starszym wieku?

Jakie są zasady Ŝywienia kobiet w ciąŜy?

Jakie są zasady profilaktyki ubytków?

Na czym polega fluorowanie?

W jaki sposób naleŜy prowadzić edukację prozdrowotną dzieci i młodzieŜy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj i zorganizuj działania z zakresu profilaktyki periodontologicznej oraz z zakresu

profilaktyki ortodontycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym stomatologicznej edukacji
prozdrowotnej,

wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę periodontologiczną higieny jamy ustnej,

wybrać dwie sytuacje opisujące profilaktykę ortodontyczną higieny jamy ustnej,

przedyskutować optymalny plan profilaktyki.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

tablica,

−

mazaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wpisz w diagram czynniki wpływające na stan higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

wyszukać czynniki wpływające na utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej,

wpisać czynniki w diagram.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Rysunek do ćwiczenia 2

HIGIENA

JAMY USTNEJ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wpisz do tablicy brakujące elementy doboru właściwej metody szczotkowania.

Tabela do ćwiczenia 3

Stan jamy ustnej

Szczoteczka do zębów

Metoda szczotkowania

zdrowe przyzębie

rednia twardość

Stillmanna, ............. lub ..........;
unikanie ................................
..............................................

zaostrzone zapalenia
przyzębia

.......................

roll

recesja dziąsła,
wraŜliwość szyjek

........................

roll, .....................;
unikanie ....................
..................... i .................

implanty zębowe

bardzo miękka

delikatne oczyszczanie
połączenia wszczepu z dziąsłem

po zabiegach
chirurgicznych

.........................

..................................

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod szczotkowania,

dokonać analizy czynników, mających wpływ na właściwy wybór szczoteczki i metody
szczotkowania,

uzupełnić tabelę,

zaprezentować wyniki na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

tabela,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj zajęcia z zakresu edukacji prozdrowotnej higieny jamy ustnej dla młodzieŜy

szkoły ponadgimnazjalnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym edukacji prozdrowotnej,

dobrać metodę pracy dydaktycznej w zakresie edukacji prozdrowotnej higieny jamy
ustnej,

opracować scenariusz przeprowadzenia zajęć edukacyjnych dla młodzieŜy ponadgimnazjalnej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podjąć współpracę z instytucjami opracowującymi publikacje z zakresu
higieny stomatologicznej?

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla osób dorosłych
i w podeszłym wieku?

zaplanować działania edukacyjne ułatwiające profilaktykę ubytków
w uzębieniu?

zaplanować i zorganizować pracę edukacyjną dla pacjentów w róŜnym
wieku, pochodzących z róŜnych środowisk?

zaplanować i zorganizować działania z zakresu profilaktyki
ortodontycznej?

zaplanować pracę z zakresu edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąŜy
i matek karmiących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady dydaktyki

4.4.1. Materiał nauczania

Zasady dydaktyki, które moŜna stosować w celu efektywnego przeprowadzenia zajęć

edukacyjnych.

Zasada poglądowości przeciwstawia się zasadzie werbalizacji. Nauczanie staje się

znaczniej bardziej efektywne gdy połączy się słowa z bodźcem zmysłowym.

NaleŜy przekazywać treści za pomocą słów, które niosą wyobraŜenia, są kojarzone

z faktami, doznaniami. Zasadę tą realizuje się w trzech wariantach:

−

organizowanie manipulacji przedmiotem, obserwacji i opisu,

−

demonstrowanie i objaśnianie,

−

ilustrowanie komunikatu słownego.

Zasada przystępności to zasada receptywności. Ma dwa aspekty:
1.

Nakazuje  nauczycielowi  dostosowanie  trudności  do  właściwości  rozwojowych  uczniów
oraz  właściwości  psychofizycznych  na  danym  przeciętnym  poziomie,  zasadę  tę
sformułował  Jan  Komeński,  a  w  tym  trzy  reguły:  I  naleŜy  prowadzić  od  bliskiego  do
dalekiego, II od znanego do nieznanego, III od łatwiejszego do trudniejszego,

Dostosowanie trudności do indywidualnych zdolności, poziomu wiedzy i umiejętności
konkretnego ucznia.

Zasada indywidualizacji, mówi Ŝe indywidualizacji mogą podlegać: treści nauczania,

tempo, czas, formy organizacyjne.

Zasada systematyczności polega na organizowaniu treści, którymi nauczyciel operuje.

Nauczyciel powinien uporządkować treść pod względem motorycznym i logicznym,
powinien określić informacje pierwszego i drugiego rzędu. Treści powinien ułoŜyć planowo,
elementy powinien powiązać związkami: hierarchii, strukturalnymi, przyczynowo-
skutkowymi,

genetycznymi,

gatunkowymi,

transformacyjnymi,

stosunkowymi,

chronologicznymi, wielkości, szeregowania, doświadczenia. Powiązania te sprawiają, Ŝe treść
jest usystematyzowana. Reguły praktyczne: naleŜy poznać wyjściowy stan wiedzy ucznia,
wiązać treści nowopoznane z juŜ znanymi, wskazywać najwaŜniejsze informacje.

Zasada aktywnego udziału uczniów w procesie dydaktycznym. Podstawą psychologiczną

jest  fakt,  Ŝe  człowiek  jest  aktywny.  W  procesie  kształcenia  naleŜy  umoŜliwiać  aktywne
zdobywanie  wiedzy  uczniom,  a  niekiedy  ich  aktywizować.  Jak  zachęcać  do  aktywności?
Trzeba  uczniom  uświadomić  cel  szkolenia  -  wskazać  uŜyteczność  i  doniosłość  uczenia  się,
jasno formułować zadania, wywoływać motywację do uczenia się.

Zasada wiązania wiedzy teoretycznej z praktyką zapewnia przechodzenie od praktyki do

wiedzy i odwrotnie. Cele: uświadomienie uŜyteczności wiedzy, ukształtowanie przekonania
o prawdziwości, przeświadczenie o moŜliwości wpływu na rzeczywistość, wyposaŜenie
w praktyczne umiejętności wykorzystywania wiedzy

Zasada trwałości wiedzy: dotyczy organizowania powtórzeń w procesie dydaktycznym.

Nauczanie w szkole odbywa się w warunkach sztucznych. Konieczne jest respektowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednego z podstawowych praw pamięci - powtarzanie: 1) w niezmienionej strukturze 2) przez
operowanie wiedzą.

Wszystkie te metody moŜna stosować w celu kształcenia prozdrowotnego społeczeństwa

Metody pracy i środki dydaktyczne
Metody pracy (wg Cz. Kupsiewicza):

−

opowiadanie,

−

dyskusja,

−

opis,

−

metody oparte na obserwacji (np. pokaz, wykres),

−

metody oparte na działaniu – zajęcia praktyczne, np. rysowanie,

−

metody aktywizujące np. inscenizacja, burza mózgów,

−

metody eksponujące: film, sztuka teatralna, ekspozycja,

−

metoda programowa – z uŜyciem komputera, np. samodzielne przygotowanie prezentacji
komputerowej lub wyszukiwanie informacji w Internecie.

Wszystkie te metody mogą być stosowane w grupie młodzieŜy. W przypadku dzieci

opowiadanie warto poprzeć ilustracjami (np. rysując na kilku małych kartonikach historyjkę
obrazkową o dziecku które boli ząb i idzie do lekarza. KaŜdy element historii to osobny
kartonik z obrazkiem, np. dziecko boli ząb i płacze; mama prowadzi dziecko do stomatologa;
stomatolog bada jamę ustną; dziecko jest uśmiechnięte. Obrazki moŜna później wykorzystać
w ćwiczeniu prosząc dzieci by ułoŜyły poszczególne kartoniki w odpowiedniej kolejności).

Z metod opartych na obserwacji dla dzieci moŜna wybrać np.: teatrzyk. Doskonale teŜ

sprawdzają się metody oparte na działaniu, np.: lepienie z plasteliny ulubionych owoców. Są
to  metody  dla  dzieci  bardzo  dobre,  zwłaszcza  Ŝe  nie  potrafią  one  długo  skupić  się  na  jednej
czynności  i  wykazują  duŜą  aktywność  ruchową.  Nieodpowiednie  dla  dziecka  będzie,  więc
przeprowadzenie  zajęć  w  formie  wykładu.  Najlepiej,  gdy  róŜne  metody  przeplatają  się  ze
sobą.

Zarówno u dzieci jak i u młodzieŜy moŜna zastosować metody pracy indywidualnej

(np. kaŜde dziecko rysuje na kartonie czego nie powinno się jeść; dzieciom łatwiej jest
odpowiedzieć na pytanie czego się nie powinno robić gdyŜ słyszą codziennie zakazy ze strony
rodziców lub opiekunów) lub grupowej (np. wszystkie dzieci lepią z masy papierowej duŜy
ząb).

Ciekawą grupę metod stanowią metody aktywizujące, klasyfikowane teŜ jako metody

twórczego rozwiązywania problemów. Do grupy tej naleŜą:

−

burza mózgów,

−

„technika 635”,

−

technika diamentowego rankingu,

−

piramida priorytetów,

−

technika śniegowej kuli.

Burza mózgów jest metodą, w której prowadzący formułuje pytanie i prosi grupę

o podawanie  skojarzeń  z  nim  związanych.  Wszystkie  odpowiedzi  są  zapisywane
w widocznym miejscu (np.: na duŜej planszy) przez prowadzącego, kaŜda osoba jednorazowo
zgłasza  tylko  jeden  pomysł.  W  metodzie  tej  moŜna  w  szybkim  czasie  uzyskać  wiele
rozwiązań.  Jest  dobrą  techniką  wprowadzającą  do  omówienia  danego  zagadnienia.  Pozwala
zorientować  się  co  juŜ  wiedzą  uczestnicy  i  o  jakie  elementy  warto  zasób  wiedzy  uzupełnić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na przykład grupie sześciolatków moŜna zadać pytanie: co robimy gdy boli ząb? Uzyskane
odpowiedzi staną się punktem wyjścia do dalszego prowadzenia zajęć.

„Technika 635” jest modyfikacją burzy mózgów. Przeprowadzana moŜe być w starszych

grupach  wiekowych.  6  oznacza  liczbę  osób,  3-liczbę  wpisywanych  pomysłów,  5-liczbę
„rund”.  MoŜna  ją  takŜe  zmodyfikować  do  techniki  423.  Uczestnicy  zostają  podzieleni  na
4 grupy, kaŜda z grup posiada flamaster w innym kolorze oraz duŜy karton papieru z zadanym
pytaniem.  Pytanie  dla  kaŜdej  grupy  jest  inne  (np.  elementy  zdrowego  Ŝywienia,  jak
prawidłowo  dbać  o  zęby?,  itp.).  KaŜda  grupa  wpisuje  swoje  2  propozycje,  a  następnie
przekazuje karton kolejnej grupie. W ten sposób odbywają się 3 zmiany, więc kaŜda grupa ma
szanse  udzielić  odpowiedzi  na  kaŜde  pytanie.  Kolejne  rundy  są  coraz  dłuŜsze,  gdyŜ
odpowiedzi nie mogą się powtarzać.

W technice diamentowego rankingu rozdajemy uczestnikom kartki papieru w kształcie

rombu.  Zadajemy  pytanie  i  kaŜdy  uczestnik  zapisuje  odpowiedzi,  1  propozycje  na  1  kartce.
Następnie  zbieramy  wszystkie  kartki,  odczytujemy  pomysły  i  wybieramy  9  uznanych  przez
grupę  za  najistotniejsze.  Prosimy  grupę  by  ustaliła  hierarchię  waŜności  odpowiedzi  (pole
z numerem  1  –  najwaŜniejsza  odpowiedź,  itd.)  i  umieszczamy  kartkę  z  odpowiedzią
w odpowiednim  polu  diagramu  (rys.  11).  Ten  typ  ćwiczenia  wymusza  dyskusję  i  narzuca
uczestnikom konieczność uzyskania kompromisu.

Rys. 11. Plansza do techniki diamentowy ranking [opracowanie własne]

Piramidę priorytetów moŜna połączyć z metodą burzy mózgów. Na początku zajęć

prowadzący zadaje pytanie i prosi uczestników by swoje odpowiedzi podawali w formie
pytań, które są zapisywane na tablicy. Na przykład, jeŜeli tematem zajęć jest higiena jamy
ustnej mogą paść pytania:

−

jak często myć zęby?

−

jak często zgłaszać się na kontrolę do dentysty?

−

czy jedzenie czekolady moŜe sprzyjać rozwojowi próchnicy?

Dalsza część zajęć moŜe przebiegać w grupach. KaŜdy zespół otrzymuje plakat

z piramidą (rys. 12) oraz kartki papieru, na których zapisuje zadawane w pierwszej części
zajęć pytania. KaŜda grupa przypina do schematu kartki z pytaniami w takiej kolejności
w jakiej chciałaby poznać odpowiedź.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Piramida priorytetów [opracowanie własne ]

Technika śniegowej kuli łączy pracę indywidualną z pracą w grupie. Nad danym

zagadnieniem uczeń początkowo zastanawia się samodzielnie, potem przedyskutowuje temat
w parach. Pary łączą się w zespoły czteroosobowe, w dalszej części ośmioosobowe, itd.,
dopóki cała grupa nie wypracuje wspólnego stanowiska.

W celu uzyskania jeszcze lepszych wyników edukacyjnych stosuje się coraz nowsze

techniki nauczania, środki dydaktyczne. Ich wykorzystanie skłania ucznia do samodzielnego
wyszukiwania informacji w czasopismach stomatologicznych, fachowej literaturze. Uczeń
powinien

równieŜ

posiadać

umiejętność

nawiązywania

kontaktów

i współpracy

z organizacjami zajmującymi się publikacją prac stomatologicznych. Mogą to być gazety
dentystyczne, czasopisma lekarskie, firmy farmaceutyczne, które prowadzą badania kliniczne,
biuletyny, kwartalniki z medycznymi treściami. Umiejętność ta powoduje poszerzenie swoich
wiadomości i ich aktualizację, uczeń moŜe równieŜ samodzielnie napisać artykuł oparty na
swoich badaniach, wnioskach dotyczący stomatologicznych problemów.

Istnieje takŜe inny podział metod pracy (wg W. Okonia):

−

samodzielne dochodzenie do wiedzy (np.: pokazujemy dzieciom wspomnianą juŜ
historyjkę o dziecku, które boli ząb, dzieci same wskaŜą, Ŝe jeśli boli ząb naleŜy udać się
do dentysty),

−

metody waloryzacyjne – przez przeŜywanie,

−

metody praktyczne, oparte na działaniu (np. lepienie z plasteliny),

−

metody asymilacji, np. dyskusja, wykład.

rodkami nazywamy przedmioty oddziałujące na zmysły. Mogą one być:

−

wzrokowe – rysunek, fotografia, mapa, diagram,

−

słuchowe – audycja radiowa, nagrania magnetofonowe,

−

wzrokowo-słuchowe – film.

W pracy dydaktycznej wykorzystujemy takŜe róŜnego rodzaju pomoce dydaktyczne,
tj. tablice, modele (np. model zęba), kartony, flamastry.

Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia

Pierwszą z nich są środki proste, do których naleŜą:

−

rodki słowne podręczniki, teksty drukowane,

−

proste środki wzrokowe

modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów,

mapy).

Drugą z kategorii są środki złoŜone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń
i sprzętu przekazującego informacje. MoŜna tu zaliczyć:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy,
teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy.

−

rodki słuchowe (gramofony, radia np. CB – kontakt ze światem, nauczanie na odległość,

magnetofon) .

−

oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak
telewizor, video lub dobrze wyposaŜony komputer) .

Ostatnią pozycją w tym podziale są środki automatyzujące uczenie się (tutaj wymienić

moŜna laboratoria z wyszczególnionych dziedzin nauki, maszyny dydaktyczne, oraz
komputery)

Podział dokonany przez W. Okonia jest ułoŜony hierarchicznie. Od środków prostych

takich jak podręczniki do złoŜonych komputery

Poprzez zastosowanie środków złoŜonych

zmniejsza się nakład pracy nauczyciela i ucznia.

Wiele rzeczy moŜna zobrazować, przy czym porusza się wyobraźnią wychowanka np.:

moŜemy na komputerze pokazać uczniowi powstawanie cząsteczki DNA, co poprzez zwykłe
mówienie było by wręcz niemoŜliwe.

Słowo mówione to słowo, które znajduje się w przemówieniach, wykładach. Słowo

drukowane, rozwój tego słowa nastąpił wraz z rozwojem technologii druku, zapisano je jako
druk ksiąŜek, kartek, gazet.

Opracowywanie i realizacja programu profilaktyki stomatologicznej dla dzieci
i młodzieŜy

Opracowując program profilaktyki stomatologicznej naleŜy uwzględnić następujące

elementy:

−

wizyty grup, klas u stomatologa,

−

przeprowadzenie

grupowej

profilaktyki

fluorkowej

metodą

nadzorowanego

fluorkowania,

−

zorganizowanie spotkań o charakterze informacyjnym: przeprowadzenie instruktaŜu
higieny jamy ustnej, udzielanie informacji o właściwym odŜywianiu i in.,

−

uzgodnienie z gronem pedagogicznym terminów zaplanowanych działań dla
poszczególnych grup (klas) oraz z gabinetem stomatologicznym terminów wizyt,

−

rozpropagowanie

programu

wśród

nauczycieli

rodziców

lub

opiekunów,

w szczególności informowanie o celach przeprowadzonych działań, przedstawienie
tematyki zajęć z dziećmi i młodzieŜą,

−

załoŜenie Indywidualnej Karty Stomatologicznego Badania Profilaktycznego,

−

zachęcanie  nauczycieli  przedszkoli  i  szkół  do  realizacji  programu  profilaktyki
stomatologicznej;  zachęcanie  rodziców  i  opiekunów  do  częstego  kontrolowania  stanu
uzębienia  i  utrwalania  prawidłowych  nawyków  higienicznych  oraz  ewentualnego
leczenia  stomatologicznego  (organizowanie  dla  nich  spotkań,  szkoleń  informujących
o konieczności  i sposobach  dbania  o  higienę  jamy  ustnej  i  wyjaśniających  skutki
zaniedbań),

−

ukierunkowanie personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola na
organizowanie zabaw mających na celu utrwalenie prawidłowych nawyków
higienicznych i dietetycznych (poprzez np. przedstawienie konkretnego schematu zajęć),

−

organizowanie dla dzieci i młodzieŜy wystaw i konkursów o tematyce stomatologicznej,

−

ustalenie sposobu informowania rodziców i opiekunów o wynikach badań
stomatologicznych i prowadzonych działaniach edukacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Utrwalanie prawidłowych nawyków higienicznych i dietetycznych

KaŜde spotkanie z dziećmi lub młodzieŜą dobrze jest zakończyć krótkim

podsumowaniem, ujmującym najwaŜniejsze cele spotkania.

Jednorazowy instruktaŜ czy wykład moŜe okazać się niewystarczający dla zmiany

nawyków Ŝywieniowych czy sposobów dbania o jamę ustną. Dobrze jest więc zaproponować
nie  jedno  lecz  cykl  spotkań,  a  w  przypadku  dzieci  dąŜyć  do  współpracy  z  rodzicami,  aby
dziecko  utrwalało  zdobyte  informacje  czy  umiejętności  takŜe  w  domu.  MoŜna  poprosić
rodziców  by  dawali  dzieciom  słodycze  raz  dziennie,  podczas  głównego  posiłku  po  którym
dziecko  umyje  zęby,  lub  na  przykład  zaproponować  projekt  „słodka  niedziela”,  gdy  dzieci
jedzą  słodycze  tylko  w  jeden  dzień  w  tygodniu.  Warto  nakłonić  rodziców  takŜe  do
konsekwencji – na przykład pilnujemy by dziecko myło zęby codziennie po obiedzie, bez dni
wyjątkowych kiedy moŜe o tym zapomnieć.

Po przeprowadzonym spotkaniu z dziećmi moŜna zorganizować wystawę wykonanych

prac  plastycznych  czy  modelinowych  lub  moŜna  zadać  wykonanie  takich  prac  w  domu.
Wiszące  na  ścianie  plakaty  czy  rysunki  będą  przypominać  o  przekazanych  zasadach  dbania
o jamę  ustną.  W  przypadku  małych  dzieci  dobrze  jest  pogrupować  prace  na  zasadzie
dobre/złe,  np.  na  jednym  plakacie  umieścić  wykonane  przez  dzieci  rysunki  zdrowego
Ŝ

ywienia i plakat opatrzyć wizerunkiem uśmiechniętej buzi, na kolejnym plakacie przeciwnie

– czego nie powinno się jeść. Ułatwi to dzieciom zapamiętanie co jest dobre dla ich rozwoju
i wzrostu a czego lepiej unikać. MoŜna takŜe poprosić dzieci Ŝeby przyniosły do przedszkola
swoje  szczoteczki  i  codziennie  po  śniadaniu  wspólnie  myły  zęby.  WaŜne  jest  Ŝeby
szczoteczki były podpisane i Ŝeby przechowywał je opiekun danej grupy – uniknie się w ten
sposób  wymieniania  szczoteczek  między  dziećmi.  W przypadku  starszej  młodzieŜy  moŜna
poprosić  by  przygotowała  się  do  kolejnych  zajęć,  na  przykład  Ŝeby  na  kolejne  spotkanie
wyszukała w internecie informacje na temat zdrowego odŜywiania i przedstawiła je w postaci
prezentacji multimedialnej.

Informowania rodziców i opiekunów o stanie uzębienia dzieci i młodzieŜy

Przekazywanie informacji o stanie uzębienia i potrzebach leczniczych dziecka rodzicom

i opiekunom  ma  szczególne  znaczenie  w  przypadku  dzieci  młodszych.  Komunikacja
z rodzicem  moŜe  mieć  formę  telefoniczną  lub  pisemną.  Na  kartce  naleŜy  zaznaczyć  jaki  był
termin  i  wynik  badania  stomatologicznego  oraz  jakie  działania  naleŜy  dalej  podjąć  by
właściwie  zadbać  o  stan  jamy  ustnej  dziecka.  MoŜna  takŜe  zebrać  spisane  informacje
i poprosić  np.  wychowawcę  grupyczy  opiekuna  grupy  w  przedszkolu  o  przekazanie
przygotowanych  arkuszy  rodzicom  lub  opiekunom.  Komunikacja  z  rodzicami  ma  wielkie
znaczenie  –  są  autorytetem  dla  dorastających  dzieci  a  w  przypadku  dzieci  młodszych  są
jedynymi osobami, od których zaleŜy prawidłowy rozwój i dobry stan jamy ustnej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Jaki jest cel edukacji stomatologicznej?

Jakie środki dydaktyczne moŜna stosować w edukacji prozdrowotnej?

Co to jest słowo drukowane i wizualne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz temat zajęć edukacyjnych z zakresu profilaktyki higieny jamy ustnej. Dobierz

metody i środki dydaktyczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych z wybranego przez siebie
zagadnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod i środków dydaktycznych,

ustalić temat zajęć edukacyjnych,

dobrać metody nauczania,

dobrać środki dydaktyczne do realizacji zajęć,

przedstawić wynik ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj

współpracę

odpowiednimi

instytucjami

terenie

Twojej

miejscowości/rejonu zamieszkania w zakresie higieny stomatologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny stomatologicznej,

wyszukać instytucje, które mogłyby podjąć współpracę w zakresie działań
profilaktycznych higieny jamy ustnej,

ustalić tematykę działań profilaktycznych,

zaplanować współpracę z odpowiednimi instytucjami,

przedstawić wyniki ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj szkolenie dla personelu opiekuńczo-wychowawczego Ŝłobka i przedszkola na

temat ujemnych skutków dla zdrowia dziecka schorzeń takich jak: próchnica, choroby
przyzębia i wady zgryzu. Dobierz samodzielnie metodę dydaktyczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym metod dydaktycznych,

ustalić temat szkolenia,

dobrać metodę dydaktyczną,

zaplanować przebieg zajęć,

przedstawić wyniki ćwiczenia,

dokonać analizy efektywności zaproponowanych metod dydaktycznych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj zajęcia edukacyjne dla dzieci na temat wpływu diety na stan uzębienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wpływu diety na stan uzębienia,

ustalić temat zajęć,

dobrać metody nauczania z uwzględnieniem moŜliwości odbiorcy zajęć edukacyjnych,

zaplanować przebieg zajęć,

zaproponować środki dydaktyczne,

przedstawić wynik ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru,

−

pisaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zastosować róŜne metody nauczania?

dobrać środki dydaktyczne?

wskazać cele kształcenia?

zdefiniować podstawowe terminy dydaktyczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Przeczytać uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest poprawna.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X.W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
zadania na później wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska polega

tylko na oczyszczaniu.

tylko na stosowaniu Ŝywności ekologicznej.

na oczyszczaniu i Ŝywności ekologicznej.

na wyrzucaniu śmieci i rozwoju przemysłu.

Dieta bogata w białko, witaminy, minerały, regularne posiłki to dieta

nieracjonalna.

racjonalna.

profilaktyczna.

sezonowa.

Zaleca się uŜywanie past zawierających

potas.

fluor.

wodór.

glukozę.

W płynach do płukania jamy ustnej głównym składnikiem jest

potas.

fluor.

magnez.

witamina C.

Preparaty o małym stęŜeniu fluoru są przeznaczone

do rzadkiego stosowania.

do częstego stosowania.

do stosowania w warunkach ambulatoryjnych.

do stosowania raz na dwa lata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metalem cięŜkim jest

potas.

fluor.

ołów.

wapń.

Częstość stosowania płukanek fluorowych zaleŜy od

ceny.

ilości jonów fluorkowych.

ilości jonów siarczanowych.

koloru preparatu.

Higiena jamy ustnej to mycie zębów metodą

mycia na sucho.

tarcia.

wibracyjną.

okrąŜania.

Prawidłowa dieta

powinna utrzymywać stałą ilość śliny w jamie ustnej.

powinna składać się z węglowodanów.

powinna być zmieniana co 5 lat.

nie ma nic wspólnego z higieną zębów.

10.

Leczenie ortodontyczne obejmuje

załoŜenie aparatu.

borowanie zębów.

leczenie objawowe.

badania okresowe.

11.

Na stan zdrowia nie ma wpływu

rodowisko.

zarobki.

wiatr.

wykształcenie.

12.

Zanik przyzębia występuje u

młodych ludzi.

starszych ludzi.

dzieci w wieku szkolnym.

niemowląt.

13.

Aspekty wychowania zdrowotnego to

uprawianie bardzo nielicznych ćwiczeń fizycznych.

spoŜywanie duŜej ilości węglowodanów.

identyfikacja z własną płcią.

leczenia zębów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Czynnikiem wpływającym na zdrowie jest

tylko styl Ŝycia.

tylko środowisko.

styl Ŝycia i środowisko.

tylko sposób odŜywiania.

15.

Czynnikiem szkodliwym, prowadzącym do zaburzeń narządu Ŝucia jest

płytka nazębna.

płyn do płukania i szczoteczka ze sztucznego włosia.

szczoteczka z naturalnego włosia i płukanie jamy ustnej.

pasta z fluorem.

16.

Objawami próchnicy są
a)

bóle w klatce piersiowej.

zawroty głowy.

bóle zębów.

krwawienie dziąseł.

17.

Higiena jamy ustnej to

mycie.

płukanie.

mycie, płukanie i nitkowanie.

nitkowanie.

18.

Promocja zdrowia to proces ułatwiający

poprawę zdrowia.

lepsze samopoczucie.

prawidłową higienę.

zmianę środowiska Ŝycia.

19.

Wybór szczoteczki zaleŜy

tylko od wieku.

od wieku i higieny.

tylko od higieny.

od płci.

20.

Profilaktyka jest

istotna.

niepotrzebna.

czasami tylko istotna.

bardzo często nieistotna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Planowanie i organizowanie stomatologicznej działalności edukacyjnej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Charzyńska-Gula M.: Edukacja zdrowotna rodziny. IMW, Lublin 2002

Dembowski J.: Psychologiczne problemy starzenia się człowieka. PZWL, Warszawa-
Poznań 1984

Karski J.: Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999

Kawczyńska-Butrym Z.: Problemy opieki nad człowiekiem starszym – obszary pomocy
i wsparcia. Praca socjalna. Śląsk, Katowice 1999

Sapota A.: Mikrobiologia diagnostyczna. AM w Łodzi 2005