Operator_maszyn_w_przemysle_wlokienniczym_826[01].Z3.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Dzianina rządkowa, jej budowa i właściwości

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Budowa i działanie szydełkarek

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Obsługa szydełkarek

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Ocena jakości wyrobów wytworzonych na szydełkarkach

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie i właściwościach dzianin

rządkowych, technologii ich wytwarzania i kształtowaniu umiejętności bezpiecznej obsługi
szydełkarek.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych w module.

826[01].Z3.03

Wytwarzanie dzianin techniką

osnowową

826[01].Z3

Technologia dzianych wyrobów

włókienniczych

826[01].Z3.01

Wytwarzanie dzianin

techniką szydełkowania

rządkowego

826[01].Z3.02

Wytwarzanie dzianin

techniką falowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu materiałoznawstwa włókienniczego,

−

identyfikować surowce włókiennicze,

−

definiować podstawowe wskaźniki technologiczne nitek,

−

rozpoznawać podstawowe elementy i mechanizmy maszyn i urządzeń włókienniczych,

−

korzystać z katalogu części maszyn,

−

odczytywać dokumentacje techniczno-technologiczną maszyn i wyrobów,

−

charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
i maszynach włókienniczych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

monitorować jakość wytwarzanych półproduktów,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie,

−

charakteryzować proces wytwarzania tkanin,

−

charakteryzować właściwości tkanin, wynikające z ich budowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić rodzaje, budowę oraz właściwości dzianin,

−

scharakteryzować sploty dzianin,

−

określić przeznaczenie dzianin wytwarzanych na różnych szydełkarkach,

−

obliczyć parametry strukturalne dzianin,

−

rozróżnić rodzaje szydełkarek,

−

określić zasady obsługi szydełkarek,

−

wskazać rodzaje mechanizmów i urządzeń zastosowanych w szydełkarkach,

−

rozpoznać i ustalić elementy składowe zamków sterujących pracą igieł i płaszczek
w różnych typach szydełkarek,

−

określić możliwości ustawienia kształtek w zamkach dla określonej pracy igieł,

−

scharakteryzować zasadę działania urządzeń programujących zastosowanych w szydełkarkach,

−

odczytać dokumentację techniczną mechanizmów i urządzeń szydełkarek,

−

dobrać surowce do wytwarzania dzianin techniką szydełkowania rządkowego,

−

dobrać elementy oczkotwórcze szydełkarek,

−

zaplanować i zorganizować stanowisko pracy,

−

posłużyć się szydełkarkami zgodnie z instrukcjami obsługi,

−

przewlec nitki przez elementy urządzenia podającego,

−

ustawić urządzenia pomocnicze zapewniające właściwy przebieg procesu dziania,

−

wykonać dzianinę techniką szydełkowania rządkowego,

−

wskazać nieprawidłowości dziania i zlikwidować wady powstałe podczas pracy szydełkarek,

−

uporządkować stanowisko pracy,

−

ocenić jakość wytworzonej dzianiny,

−

wykonać obliczenia produkcyjne,

−

wykonać zgodnie z instrukcją konserwację maszyny,

−

posortować odpady produkcyjne,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony przeciwpożarowej
w czasie obsługi maszyny,

−

posłużyć się normami, instrukcjami oraz literaturą zawodową dotyczącymi maszyn i urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dzianina rządkowa, jej budowa i właściwości

4.1.1. Materiał nauczania

Budowa dzianiny rządkowej

Dzianina jest płaskim wyrobem włókienniczym wytwarzanym w procesie dziania z jednej

lub wielu nitek przez formowanie i wzajemne łączenie oczek.

Różne kształty i połączenia oczek różnicują dzianiny pod względem splotu i wyglądu

zewnętrznego.

Powierzchnię wycinka najprostszej dzianiny można przedstawić w postaci uproszczonej

jako zbiór połączonych ze sobą oczek tworzących rządki i kolumienki.

Oczko jest to uformowana z nitki pętla połączona z pętlami oczek sąsiednich w rządku

i kolumience lub tylko w kolumience. W budowie pojedynczego oczka możemy wyróżnić
wierzchołek, podstawę (łącznik) i odcinki proste (rys. 1).

Rządek oczek jest to zbiór oczek uszeregowanych jedno obok drugiego.
Kolumienka oczek jest to zbiór oczek uszeregowanych jedno nad drugim.
Na rysunku 1 przedstawiono fragment dzianiny, na której wyszczególniono kolorem

czarnym rządki i kolumienki oczek, a kolorem niebieskim pojedyncze oczko.

Rys. 1. Elementy składowe dzianiny [1, s. 35]

Na rysunku 1 pokazano dzianinę, w której oczka są formowane z jednej nitki kolejno

wzdłuż rządków. Taką dzianinę nazywamy dzianiną rządkową.

Najmniejszym elementem budowy dzianiny utworzonym przez charakterystyczne

połączenie oczek lub przeploty nitek powtarzające się w określonym porządku wzdłuż
rządków i kolumienek jest splot dziewiarski.

Splot charakteryzuje się raportem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Raport splotu R jest to najmniejsza liczba oczek w rządku i kolumience, po której

powtarza się porządek łączenia oczek.

W raporcie splotu rozróżnia się raport rządkowy i raport kolumienkowy.
Raport rządkowy R

jest to liczba rządków oczek w wysokości raportu, którą określa się

wzdłuż linii kolumienki.

Raport kolumienkowy R

jest to liczba kolumienek oczek w szerokości raportu, którą

określa się wzdłuż linii rządków.

W grupie dzianin rządkowych wyróżniamy:

–

sploty podstawowe – najprostsze sploty zbudowane z oczek o jednakowej, typowej
budowie,

–

sploty  pochodne  –  proste  sploty  o  zwiększonych  raportach,  tworzone  przez  poszerzenie
raportu  kolumienkowego  lub  rządkowego  oraz  przez  łączenie  różnych  splotów
podstawowych,

–

sploty wzorzyste – charakteryzujące się bardziej skomplikowaną budową, powstające
przez zmianę kształtów oczek lub przez wprowadzenie do tych oczek nitek w postaci
wątku lub pętli.

Sploty podstawowe

Splot lewoprawy (rys. 2) charakteryzuje się najprostszą budową i raportem składającym

się z jednego oczka. W splocie tym wzdłuż rządków i wzdłuż kolumienek występują obok
siebie oczka ułożone tą samą stroną. Niekorzystną cechą takiej dzianiny jest zwijanie się jej
brzegów, która to cecha sprawia wiele kłopotów podczas krojenia i szycia wyrobów.

W dzianinie rządkowej lewoprawej wyróżnić można stronę prawą, na której widoczne są

kolumienki i lewą, na której widoczne są łuki i łączniki oczek w układzie rządkowym.

Rys. 2. Dzianina rządkowa lewoprawa: a) strona prawa dzianiny, b) strona lewa dzianiny [1, s. 38]

Splot dwuprawy (rys. 3) tworzą dwa oczka uszeregowane obok siebie wzdłuż rządka,

z których jedno jest ułożone stroną prawą, a drugie stroną lewą. Cechami charakterystycznymi
tej dzianiny jest jednakowy wygląd obydwu jej stron, stabilność brzegów i rozciągliwość
w kierunku poprzecznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe parametry i właściwości dzianin rządkowych

Spośród podstawowych parametrów dzianin wymienić należy:

–

wymiary płaskie oczek,

–

cisłość rządkową,

–

cisłość kolumienkową,

–

cisłość powierzchniową.

Wymiary płaskie oczek (rys. 1) to: wysokość rządka B

i szerokość kolumienki A

wyrażona milimetrach.

cisłość rządkowa P

dzianiny jest to liczba rządków w jednostce długości. Jako

jednostkę długości przyjmuje się najczęściej 100 mm, stąd:

100

cisłość kolumienkowa P

dzianiny to liczba kolumienek w jednostce długości.

100

cisłość powierzchniowa P

jest to iloczyn obu kierunkowych ścisłości, czyli liczba

oczek w jednostce powierzchni dzianiny.

10000

gdzie:
A – szerokość kolumienki [mm],
B – wysokość rządka [mm].

Do podstawowych właściwości mechanicznych i użytkowych dzianiny należą:

–

masa powierzchniowa (1 m

) i masa liniowa (1 m) dzianiny,

–

grubość dzianiny,

–

rozciągliwość,

–

sprężystość,

–

wytrzymałość,

–

zmiana wymiarów,

–

higroskopijność,

–

tendencja do pillingowania,

–

przewiewność,

–

ciepłochroność.
Masa powierzchniowa 1m

dzianiny zależy od grubości nitki i parametrów strukturalnych

dzianiny.

Dla dzianin rządkowych gładkich o splocie lewoprawym masę powierzchniową (G

)

1 m

można określić według następującej zależności:

= 10

-4

⋅

[g/m2]

w której:

Tt – masa liniowa nitki [g/m],
l – długość przędzy w oczku [mm],
P

– liczba rządków na 100 mm,

– liczba kolumienek na 100 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości dzianin zależą od rodzaju surowca z jakiego są wykonane, grubości

i struktury nitki oraz rodzaju splotu, a także wielkości i kształtu oczek.

Wielokierunkowa rozciągliwość zapewnia dzianinom dobrą układalność na figurze

człowieka, sprężystość zapewnia dzianinie powrót do jej pierwotnych rozmiarów po zdjęciu
obciążenia, kurczliwość dzianin bywa powodem deformacji podczas prania.

Użycie nitek syntetycznych do produkcji dzianin rządkowych wpływa na zmniejszenie

zdolności pochłaniania z otoczenia określonej ilości wilgoci (higroskopijności) oraz zwiększa
skłonność do pillingu czyli powstawania na powierzchni dzianiny „pęczków” włókien.

W zależności od struktury dzianiny wykazuje ona mniejszą lub większą zdolność

odprowadzania ze skóry potu oraz doprowadzania do ciała świeżego powietrza
(przewiewność), np. im większa ścisłość dzianiny tym mniejsza jej przewiewność.

Surowce do wytwarzania dzianin i asortyment wyrobów dziewiarskich

Według surowców z jakich zostały wytworzone wyróżniamy dzianiny:

–

bawełniane,

–

bawełnopodobne,

–

wełniane,

–

wełnopodobne,

–

z ciągłych włókien sztucznych,

–

z ciągłych włókien syntetycznych,

–

z nitek teksturowanych,

–

z nitek mieszankowych.
Według przeznaczenia dzianiny dzielimy na:

–

odzieżowe – płaszcze, futra, poncza, żakiety, garsonki, spódnice, spodnie, golfy,
pulowery, kamizelki, ubrania treningowe, kombinezony, marynarki, nakrycia głowy, itp.,

–

bieliźniane – kaftaniki, koszule, piżamy, reformy, figi, podkoszulki, kalesony, slipy,
spodenki, itp.

–

galanteryjne – gorsety, biustonosze, szaliki, krawaty, rękawiczki, getry,

–

pończosznicze – skarpetki, podkolanówki, rajstopy, pończochy,

–

dekoracyjne i obiciowe – serwety, narzuty, obicia meblowe, itp.,

–

pasmanteryjne – koronki, lamówki, itp.,

–

techniczne i specjalne – siatki aloplastyczne, naczynia krwionośne, itp.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie elementy oczek widoczne są na prawej stronie dzianiny ?

Jakie sploty dzianin rządkowych wyróżniamy w grupie splotów podstawowych ?

W jakich jednostkach miary podaje się wymiary oczka?

Jakie są rodzaje ścisłości dzianiny?

Jak ścisłość dzianiny wpływa na jej przewiewność?

4.1.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Określ rodzaj splotu czterech próbek dzianin rządkowych oraz oznacz prawą i lewą stronę

próbki o splocie lewoprawym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ułożyć otrzymane od nauczyciela próbki na równym, czystym i dobrze oświetlonym
blacie stołu,

obejrzeć poszczególne próbki, zwracając uwagę na charakterystyczne elementy budowy
splotów,

zapisać wyniki obserwacji:

−

próbka nr 1 – splot ...........................,

−

próbka nr 2 – splot ...........................,

−

próbka nr 3 – splot ...........................,

−

próbka nr 4 – splot ...........................,

wybrać próbkę o splocie lewoprawym,

przeciąć wybraną próbkę na dwie równe części,

oznaczyć prawą i lewą stronę dzianiny,

wkleić oznaczone próbki do zeszytu ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

cztery próbki dzianin o różnych splotach,

−

nożyczki,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Wyznacz ścisłość powierzchniową dwóch próbek dzianin lewoprawych i określ, która

z nich ma większą przewiewność.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozłożyć przygotowane przez nauczyciela próbki na równym, czystym i dobrze
oświetlonym blacie stołu prawą stroną na wierzch,

wyznaczyć za pomocą lupki włókienniczej ścisłość kolumienkową i rządkową jednej
i drugiej próbki,

obliczyć przy pomocy wzorów wysokość i szerokość pojedynczego oczka w odpowiednich
próbkach,

zapisać wyniki obserwacji:

−

próbka nr 1 – A = ............, B = ...............,

−

próbka nr 2 – A = ............, B = ...............,

obliczyć ścisłość powierzchniową obydwu próbek,

porównać otrzymane wyniki,

wybrać próbkę o większej przewiewności,

uzasadnić swój wybór,

opracowane ćwiczenie umieścić w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dwie próbki dzianin lewoprawych o różnych ścisłościach,

−

lupka dziewiarska,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenie 3

Otrzymane próbki dzianin podziel na podstawie ich chwytu i połysku na dzianiny

wykonane z włókien naturalnych i chemicznych. Podaj przykłady przeznaczenia tych dzianin
na podstawie ich grubości, splotu i wzoru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozłożyć przygotowane przez nauczyciela próbki na równym, czystym i dobrze oświetlonym
blacie stołu,

wybrać trzy próbki dzianin wykonane z włókien naturalnych,

uzasadnić swój wybór,

wybrać trzy próbki dzianin wykonane z włókien chemicznych,

uzasadnić swój wybór,

wybrane próbki nakleić na osobne arkusze papieru, opisać je uwzględniając rodzaj
surowca, których zostały wykonane,

przy każdej próbce naszkicować wyrób, do produkcji którego może posłużyć dana
dzianina.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki dzianin z włókien naturalnych i chemicznych,

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: dzianina, oczko, rządek oczek, kolumienka oczek?

rozróżnić elementy oczka dziewiarskiego?

zdefiniować pojęcia: raport splotu, raport rządkowy, raport kolumienkowy?

zdefiniować podstawowe sploty dzianin rządkowych?

obliczyć parametry strukturalne dzianin?

dokonać podziału dzianin według surowców, z których są wykonane?

dokonać podziału dzianin według ich przeznaczenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Budowa i działanie szydełkarek

4.2.1. Materiał nauczania

Klasyfikacja szydełkarek

Dzianiny rządkowe są wytwarzane dwiema metodami: metodą szydełkowana i metodą

falowania. Na obecnym etapie kształcenia zajmiemy się pierwszą z nich.

Metoda szydełkowania polega na indywidualnej pracy igieł zasilanych kolejno nitką,

którą przeciąga się przez oczko uprzednio uformowanego rządka. Metodą tą pracują maszyny
zwane szydełkarkami.

Podział szydełkarek przedstawiony został na rysunku 6.

Rys. 6. Klasyfikacja szydełkarek [opracowanie własne]

Szydełkarki pracują metodą szydełkowania jednostopniowego lub dwustopniowewgo.
Metodą szydełkowania jednostopniowego wytwarzane są dzianiny o splocie

lewoprawym, dwuprawym i dwulewym na maszynach jednołożyskowych i płaskich
dwułożyskowych.

Metodą szydełkowania dwustopniowego są wytwarzane dzianiny o splocie dwuprawym

i interlokowym na maszynach dwułożyskowych. Metoda ta polega na kolejnym tworzeniu
oczek, najpierw na igłach jednego układu, a następnie z pewnym opóźnieniem wynoszącym
kilka igieł na igłach drugiego układu.

Szydełkarki płaskie

Szydełkarki

płaskie

nazywane

powszechnie

maszynami

saneczkowymi

są

najpopularniejszymi maszynami dziewiarskimi, wykorzystywanymi zarówno w przemyśle jak
i na użytek domowy.

Na maszynach tego typu wytwarza się dzianiny rządkowe gładkie i wzorzyste, metrażowe

lub jako dzianiny półodpasowane.

Różna numeracja uiglenia maszyn pozwala na produkowanie dzianin o różnych

grubościach.

Każda szydełkarka płaska składa się z następujących części i mechanizmów (rys. 7):

–

jednego lub dwóch łożysk igłowych (1),

–

korpusu (2),

Szydełkarki

Płaskie

Cylindryczne

Jednołożyskowe

Dwułożyskowe

Jednołożyskowe

Dwułożyskowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

sanek z głowicami zamkowymi (3),

–

zamków umieszczonych w sankach,

–

urządzenia podającego (4),

–

urządzenia odbierającego (5),

–

urządzenia programującego pracę igieł,

–

układu mechanizmów zabezpieczających pracę maszyny.

Rys. 7. Podstawowe części i mechanizmy szydełkarki płaskiej [1, s. 175]

Łożyska igłowe nazywane powszechnie płytami są odpowiednio ukształtowanymi

płytami  stalowymi,  żeliwnymi  lub  z  tworzywa  sztucznego.  W  szydełkarkach  płaskich
rozróżnia  się  łożysko  przednie  i  tylne  ustawione  w  formie  dachowej  jedno-  i  dwuspadowej
oraz  płaskiej.  W szydełkarkach  dwułożyskowych  tylne  łożysko  może  być  w  czasie  pracy
przesuwane.  W wyniku  przesunięcia  łożyska  powstają  różne  rodzaje  wzorów  i  splotów.
Prawie we wszystkich szydełkarkach przednie łożysko może być opuszczane w celu załapania
„spuszczonego” oczka.

W każdym łożysku wyodrębnia się: rowki, żeberka, grzebień spychający, jedną lub dwie

łaty oraz listwy.

W łożyskach igłowych znajdują się elementy oczkotwórcze biorące bezpośredni udział

w formowaniu dzianiny rządkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe elementy oczkotwórcze:

−

igły języczkowe (rys. 8),

Rys. 8. Igły języczkowe: a) wykonane z drutu, b) wykonane z taśmy [4, s. 104]

–

podpychacze (rys. 9).

Rys. 9. Podpychacze (sprężynki): a) przemieszczające igły w położenie pracujące, b) sterujące igłami [4, s. 110]

Sanki stanowią korpus dla głowic zamkowych, zabieraków wodzikowych, mechanizmów

do automatycznego ustawiania kształtek zamkowych, szczotek i noży do otwierania
języczków igieł i mechanizmów do programowania pracy kształtek.

Głowica zamkowa

jest korpusem, do którego przymocowane są kształtki zamków oraz

mechanizmy z nimi związane.

Zamki

to zespół kształtek nadający kolankom igieł ruchy posuwisto zwrotne podczas

każdego suwu sanek.

Zamki dzielimy na:

–

podstawowe proste, składające się z dwóch rodzajów kształtek: wynoszącej i spychającej,
pozwalające na wytwarzanie dzianin o splotach podstawowych,

–

podstawowe złożone, w których kształtki wynoszące są najczęściej dzielone
i indywidualnie sterowane, pozwalające na formowanie splotów podstawowych,
pochodnych i wzorzystych,

–

podstawowe wtórne, wyposażone w dwie pary kształtek spychających,

–

podstawowe ze wspomaganiem, wyposażone w dodatkowe kształtki wynoszące lub
spychające umożliwiające formowanie splotów pochodnych i dzianin wzorzystych.

Każdy zamek składa się z kilku lub kilkunastu kształtek o nazwach związanych z ich

funkcjami.

Wyróżniamy:

–

kształtki wynoszące, przemieszczające igły z tylnego w określone, przednie położenie,

–

kształtki spychające, przemieszczające igły z przedniego w tylne położenie,

–

kształtki prowadzące,

–

kształtki pomocnicze,

–

kształtki zabezpieczające,

–

mostki.
Przy udziale kształtek spychających regulowana jest ścisłość dzianiny. Do dokładnego

ustawienia tych kształtek służą tabliczki podziałkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Zamek szydełkarki płaskiej: a) strona wewnętrzna zamka z oznaczonymi kształtkami wynoszącymi

i spychającymi, b) strona zewnętrzna zamka z oznaczonymi dźwigniami włączającymi odpowiednie
kształtki do pracy [opracowanie własne]

Wszystkie kształtki zamkowe przedstawia rysunek 11.
W celu określenia położenia poszczególnych kształtek zamka wprowadzono ich

oznaczenia, dla tylnego łożyska podany jest układ kształtek zamka zwykłego, dla przedniego
łożyska układ kształtek zamka wtórnego.

Rys. 11. Oznaczenie kształtek zamka [1, s. 105]

Kształtki wynoszące oznacza się literami A, B, C, D, E, F, G, H.
Litera A oznacza prawą ruchomą kształtkę wynoszącą przedniego łożyska.
Litery B i C oznaczają ruchome kształtki wynoszące tylnego łożyska.
Litera D oznacza lewą ruchomą kształtkę wynoszącą przedniego łożyska.
Taki sam kierunek oznaczeń przyjęto dla ruchomych części E, F, G, H kształtek

wynoszących w zamkach specjalnych do nabierania. Jeżeli na rysunku części ruchome
kształtek są zakreskowane, oznacza to wyłączenie części z pracy.

Kształtki spychające zamka zwykłego oznacza się cyframi rzymskimi I, II, III, IV, zamka

wtórnego V, VI.

Urządzenie podające

szydełkarki płaskiej pracuje na zasadzie negatywnego podawania

nitki. Nitka przewleczona przez prowadniki, naprężacz talerzykowy, kompensator

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

utrzymujący stałe jej napięcie i wodzik odwija się z nawoju, gdyż ciągnięta jest przez igły
podczas przesuwania głowicy zamkowej.

Urządzeniem odbierającym

w szydełkarkach z ręcznym napędem jest grzebień

odciągający z zawieszonymi ciężarkami, natomiast w szydełkarkach z napędem mechanicznym
dzianina odbierana jest przez wałki odbierające.

Efekty wzornicze na dzianinach wytwarzanych na szydełkarkach płaskich można uzyskać

przez:
–

odpowiednie ustawienie kształtek zamkowych,

–

wyłączanie z pracy grup igieł, co pozwala na tworzenie wzorów prążkowych, których
struktura wpływa na obniżenie masy produkowanej dzianiny,

–

ręczne przekładanie pojedynczych oczek z jednej igły na sąsiednie, co umożliwia
tworzenie splotów ażurowych,

–

wykorzystanie nitek o różnych barwach, co powoduje powstanie kolorowych pasów
w produkowanej dzianinie.
Najciekawsze efekty wzornicze można otrzymać łącząc różne sposoby wzorowania.

Technika dziania splotu podstawowego na szydełkarce płaskiej dwułożyskowej

Rys. 12. Formowanie oczka na dwóch łożyskach szydełkarki płaskiej: a) proces formowania oczek na igłach,

b) droga kolanek igieł w zamkach [1, s. 60]

Rysunek 12 przedstawia formowanie oczek dzianiny na igłach łożyska przedniego i tylnego.
Poszczególne pozycje formowania oczek obrazują drogę jednej igły, jaką przebywa ona

w czasie przesuwu zamka. Kolanka igieł, oznaczone grubszą linią pokazują położenie igieł
w tych zasadniczych pozycjach, które zostały przedstawione w procesie formowania oczek.

Pozycja I. Igły w pozycji najniższej, haczyki igieł opuszczone poniżej górnej krawędzi

zębów grzebienia spychającego. W haczykach igieł są uwięzione oczka uformowane
w ostatnim przesuwie zamków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pozycja II. Kształtki wynoszące działając na kolanka igieł wyniosły je do pozycji,

w której oczka odchyliły języczki igieł.

Pozycja III. Igły od kształtki wynoszącej osiągnęły położenie najwyższe, powodując

zsunięcie oczek na trzony igieł.

Pozycja IV. Na kolanka igieł działają kształtki spychające, przesuwając igły do dołu,

oczka ostatniego rzędu podchodzą pod języczki, aby je wychylić w stronę haczyka igły,
wodzik zasila igły nitką.

Pozycja V. Igły są przesuwane w dalszym ciągu w dół, języczek pod naporem oczka

zakrywa haczyk igły, nitka „n” pozostaje uwięziona pod haczykiem.

Pozycja VI. Kolanka igieł osiągnęły najniższy punkt kształtek spychających 3 i 4, haczyki

igieł zajęły położenie poniżej zębów grzebienia spychającego, nitka uwięziona pod haczykiem
została przeciągnięta przez oczko znajdujące się na języczku i w ten sposób utworzyło się
nowe oczko.

W nowoczesnych rozwiązaniach w automatycznych szydełkarkach płaskich (rys. 13)

zastosowane są urządzenia programujące, sterujące pracą poszczególnych elementów
i mechanizmów maszyny.

Rys. 13. Maszyna dziewiarska MC 868, 2x3 systemy szerokość robocza 98” (230 centymetrów)[opracowanie

własne]

Szydełkarki cylindryczne jednołożyskowe małych średnic

W konstrukcji szydełkarek cylindrycznych jednołożyskowych można wyodrębnić:

–

korpus skręcony z kilku elementów, do których przykręcone są elementy i mechanizmy
maszyny,

–

cylinder, w kanalikach którego umieszczone są elementy formujące oczka sterowane
w ruchu pionowym przez kształtki zamkowe,

–

nasadkę i tarczę umieszczone w górnej części cylindra, w których w wyfrezowanych
rowkach poruszają się płaszczki igłowe,

–

zamki pracy igieł i pracy płaszczek ściśle ze sobą współpracujące,

–

mechanizm odbioru dzianiny,

–

mechanizm nawijania,

–

urządzenie podające nitkę,

–

urządzenie programujące pracę igieł,

–

urządzenia kontrolujące pracę maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Elementy oczkotwórcze szydełkarki cylindrycznej: a) igła języczkowa, b) i c) płaszczki,

d) podpychacz selektywny [opracowanie własne]

Mechanizmy odbioru dzianiny stosowane w szydełkarkach to urządzenia odbierające dwu

lub trzywałkowe pracujące okresowo, na zasadzie wytworzenia siły tarcia na powierzchni
wałków stykających się z dzianiną je opasającą.

Mechanizmy nawijania stosowane są w maszynach z obracającym się cylindrem, gdzie

dzianina nawijana jest na poruszający się graniak.

Odbiór dzianiny w nowoczesnych szydełkarkach pończoszniczych odbywa się przy

wykorzystaniu układów pneumatycznych, wymagających współpracy maszyny z kompresorem.

Urządzenia podające nitkę składają się z podawaczy, prowadników, naprężaczy,

hamulców, kompensatorów i wodzików.

W szydełkarkach występują podawacze pozytywne dostarczające określoną długość

przędzy w jednostce czasu i podawacze negatywne, które prowadzą nitkę i kompensują
napięcia prowadzonej nitki.

Urządzenie programujące pracę igieł

W szydełkarkach cylindrycznych jednołożyskowych programowaniem objęte są elementy

bezpośrednio  formujące  oczka  (igły,  płaszczki,  przekładacze,  wodziki)  oraz  elementy
pośrednio  formujące  oczka  (kształtki,  popychacze,  selektory,  urządzenia  zaciskające
i obcinające).  Do  programowania  pracy  tych  elementów  służą  urządzenia  tarczkowe
umiejscowione w płaszczu zamków cylindra i płaszczek w sposób umożliwiający dokonanie
selekcji i wyniesienie elementu z tylnego w przednie położenie lub położenie pośrednie.

Urządzenia kontrolujące pracę maszyny

Zadanie tych urządzeń sprowadza się do natychmiastowego wyłączenia maszyny oraz

wskazania miejsca, w którym powstała przyczyna awarii.

Szydełkarki cylindryczne dwułożyskowe

Wyróżniamy cztery zasadnicze grupy szydełkarek cylindrycznych dwułożyskowych:

–

szydełkarki typu elastik,

–

szydełkarki typu interlok,

–

szydełkarki żakardowe,

–

szydełkarki dwucylindrowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szydełkarki typu elastik

Szydełkarki typu elastik charakteryzują się tym, że igły są umieszczone w dwóch

układach: układzie cylindra i układzie tarczy.

Igły obu układów przesunięte są względem siebie o pół podziałki uiglenia i pracują

metodą dwustopniową. Na maszynach tego typu wytwarza się dzianiny o splocie dwuprawym,
można także wytwarzać sploty pochodne poprzez zmianę ustawienia igieł w cylindrze
i tarczy. W ten sposób uzyskuje się sploty ściągaczowe o ustawieniu igieł 2x2, 1x2 i 2x3.

Do najważniejszych mechanizmów szydełkarki elastik należy mechanizm cylindra

i tarczy żeberkowej, zamków, urządzenia odbierającego, urządzenia nawijającego oraz
urządzenia kontrolującego proces dziania. Cylinder pełni rolę łożyska igłowego, w rowkach
którego poruszają się igły. Rolę drugiego łożyska igłowego pełni tarcza.

Rysunek 19 przedstawia dwustopniową metodę formowania splotu dwuprawego na

szydełkarce cylindrycznej o dwóch łożyskach.

Rys. 19. Układ igieł w zamkach szydełkarki przy formowaniu jednego rządka splotu dwuprawego [4, s. 126]

W szydełkarce typu elastik występują dwa rodzaje urządzeń podających: negatywne

i pozytywne. Wodziki przędzy są zespołem elementów urządzenia kierującego i podającego
nitkę bezpośrednio na igły. Najważniejszym elementem zespołu jest lejek podający, w którym
znajdują się cylindryczne otwory, którymi przędza podawana jest bezpośrednio na igłę.

W szydełkarkach typu elastik występują dwu- lub trzywałowe urządzenia odbierające

dzianinę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechanizm napędu cylindra i tarczy

Rys. 20. Mechanizm cylindra i tarczy szydełkarki typu elastik [4, s. 226]

Rysunek przedstawia mechanizm napędu cylindra i tarczy szydełkarki cylindrycznej typu

elastik.  Cylinder  (1)  jest  osadzony  na  występach  koła  zębatego  (2),  zakrytego  pierścieniem
(4),  do  którego  przymocowane  są  obsady  zamkowe  (5).  Kołnierz  koła  zębatego  opiera  się
w łożysku  wykonanym  w  górnej  płycie  korpusu  (3).  Do  przemieszczania  cylindra  służy
kątownik  (6),  przykręcony  do  koła  zębatego  (2).  Do  prawidłowego  ustawienia  cylindra
względem  koła  zębatego  i  tarczy  żeberkowej  (23)  służą  śruby  regulacyjne  (9  i  10).  Przy
przesuwaniu  cylindra  w  prawo  należy  odkręcić  śrubę  (9),  a  dokręcić  śrubę  (10).  Przed
regulacją  należy  odkręcić  śrubę  (34),  a  po  regulacji  dokręcić  śrubę  (34).  Tarczę  żeberkową
(23)  tworzy  grubościenny  pierścień  osadzony  na  tarczy  (16)  połączony  śrubami  (24).  Tarcza
jest osadzona na osi (15) za pomocą nakrętki (17) i podwieszona zamkiem (27) do tarczy (18).
Oś  jest  zawieszona  na  wsporniku  (19)  poprzez  łożysko  osiowe  (21)  i  tuleję  (14).  Tarcza
ż

eberkowa jest zawieszona ściśle w osi cylindra. Regulację odległości tarczy od cylindra

przeprowadza się za pomocą koła sterowego (20). Przy pokręcaniu koła (20) w prawo nastąpi
uniesienie osi (15) i tarczy (16) do góry. Tarcza (16) naciskając przez łożysko (26) uniesie
tarczę (18). Efektem odsunięcia tarczy od cylindra są większe oczka formowanej dzianiny.

Napęd cylindra jest przeniesiony z wału pośredniego (11) kołem zębatym (12) na koło

(2). Z wieńca zębatego (13) cylindra moment obrotowy jest przeniesiony na wałek (29) kołem
zębatym (28), a następnie na wałek (32) kołami zębatymi (30 i 31) na oś (15) kołami zębatymi
(33 i 22).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenie podające

Rys. 21. Urządzenie podające magazynujące typu IRO [4, s. 234]

Urządzenie podające magazynujące typu IRO składa się z cylindra (1), który w górnej

części  ma  wyfrezowane  szczeble „a”, wewnątrz żeberka „b”, w których umocowane są stałe
magnesy.  Magnesy  z  cylindrem  stanowią  obracający  się  wirnik  silnika.  Powierzchnia
zewnętrzna cylindra jest gładka i na nią nawija się nitka.

Uzwojenie trzyfazowe (3), wzbudzające moment obrotowy wirnika jest osadzone na tulei

(4)  założonej  na  wałek  (5),  zamocowany  w  skrzynce  (6).  Na  wałek  (5),  nałożone  są  dwie
tarcze:  tarcza  (7)  służąca  jako  hamulec  uniemożliwiający  przeciwny  kierunek  obrotów
cylindra i tarcza (8) służąca do przemieszczania nawoju. Między szczeblami „a” cylindra (1)
znajdują się szprychy „c” tarczy (8).

Aby było możliwe przemieszczanie nawoju nitki, tarcza (8) powinna być ustawiona

skośnie. Dokonuje tego dźwignia (9) wychylana sprężyną o nastawnej sile ciągnienia.

Odwijana z cewki nitka przechodzi przez prowadnik (10), hamulec (11), prowadnik (12)

na obracający się cylinder (1) pod tarcze (8). Tarcza (8) swoim skośnym ustawieniem
przesuwa nawój do dołu.

Początek nitki jest ściągany przez prowadnik (13), po opuszczeniu którego biegnie do

wodzików i igieł.

Cylinder wykonuje około 3000 obr/min, co pozwala na szybkie nawinięcie 3 metrów nitki

w bardzo krótkim czasie.

Nawijana nitka unosi tarczę (8), która naciska na przycisk (14) (następuje wyłączenie

dopływu prądu cylinder zatrzymuje się). Po odwinięciu (2) metrów nitki tarcza przesuwa się
w dół i następuje załączenie dopływu prądu (cylinder wykonuje ruch obrotowy).

Urządzenie tego typu pozwala na utrzymanie jednakowego i stałego napięcia podawanej

nitki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenie odbierające dzianinę

Rys. 22. Mechanizm odbierający i nawijający dzianinę [4, s. 237]

Na rysunku przedstawiono urządzenie odbierające i nawijające dwuwałkowe.

W urządzeniu tego typu dzianina w formie spłaszczonego szala wchodzi między dwa
obracające się rowkowe wałki (4 i 5). Wałek (5) otrzymuje napęd. Urządzenie odbierające
i nawijające wykonuje obrót razem z cylindrem, do którego jest przymocowane ramami (1).

Zasada działania urządzenia jest następująca: obracające się wałki (4 i 5) odciągają

dzianinę,  a gdy  jej  zabraknie,  wtaczają  się  na  nią,  unosząc  ramę  (3)  i  dźwignię  (17).  Razem
z dźwignią  jest  unoszona  śruba  (16),  która  zwalnia  nacisk  na  górną  szczękę  sprzęgła  (7).
Sprężyna (22) odsuwa ją od dolnej szczęki (12). Ślimak (11) przestaje się obracać, przestają
się obracać wałki (4 i 5). Dzianina jest odciągana opadającą ramą z wałkami. Po osiągnięciu
przez  ramę  dolnego  położenia  dźwignia  (17)  śrubą  (16)  wywoła  nacisk  na  podkładkę  (15)
i szczękę sprzęgła (7). Szczęka (7) przybliży się do nieruchomej szczęki (12) i wywoła obrót
ś

limaka (11) oraz wałków (4 i 5).

Odebrana dzianina jest nawijana na graniak (35) obracany za pomocą przekładni

zapadkowej napędzanej dźwignią (29) odchylaną krzywką (14) poprzez rolkę (31). Dźwignia
(29)  jest  połączona  przegubowo  z  dźwignią  (25),  na  której  zamocowane  są  zapadki  (27).
Zapadki współpracujące z kołem zapadkowym (24) osadzonym na wałku (36), który poprzez
sprzęgło  kołowe  łączy  się  z  graniakiem  (35).  Obrót  graniaka  następuje  w  wyniku  działania
sprężyny (33) na popychacz (32) i górne ramię dźwigni (29). Ramię to odchylając się wokół
punktu (30), naciska czopem (28) na ramię dźwigni (25) i obraca ją. Odchylone zapadki (27)
obracają  koło  zapadkowe  (24)  i  graniak  (35).  W  miarę  powiększania  nawoju  zmniejsza  się
częstotliwość obrotu koła zapadkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zamki szydełkarki typu elastic

Rys. 23. Zamki odchylne szydełkarki typu elastik [4, s. 231]

W rozwiązaniu konstrukcyjnym przedstawionym na rysunku wyróżniamy zamek pracy

igieł cylindra w skład, którego wchodzi kształtka zasadnicza wynosząca A

, kształtka

wynosząca do nabierania A, która jest odchylana ręcznie lub automatycznie, kształtka
odprężna F, osadzona na wspólnym trzpieniu z kształtką spychającą B oraz mostek
zabezpieczający H.

W tarczy zastosowano igły o wysokich i niskich kolankach oraz długich i krótkich

stopkach. Zamek pracy igieł tarczy składa się z kształtki wynoszącej do nabierania A’, która
jest podzielona na dwie kształtki A’ i A

’ dla igieł o dwóch wysokościach kolanek. Kształtki

te mogą być wyłączane z pracy. Do zamka wprowadzono również dwie kształtki wynoszące
A” i A

” działające na igły o długich stopkach. Kształtka A” jest nastawialna. Ten typ zamka

pozwala rozszerzyć zakres wzorowania splotów nabieranych na maszynie przez różnorodne
założenie igieł do tarczy żeberkowej.

Szydełkarki typu interlok

Szydełkarki typu interlok mają budowę podobną do szydełkarek elastik, główna różnica

w budowie występuje w sposobie osadzenia igieł i budowie zamków. Igły są osadzone
w rowkach cylindra i tarczy w ten sposób, że każda igła cylindra współpracuje z dwiema igłami
tarczy przesuniętymi w lewo i prawo o podziałkę uiglenia. Szydełkarki interlok są wyposażone
w cztery rodzaje igieł, różniących się długością oraz wysokością rozmieszczenia kolanek.

Obecnie budowane maszyny mają obracający się cylinder i tarczę, a zamki i urządzenia

pomocnicze są nieruchome.

Proces formowania oczek na szydełkarkach interlok przebiega podobnie jak na

maszynach typu elastik. Jest to metoda dwustopniowa, która polega na formowaniu jednego
rządka dzianiny przez dwa sąsiadujące obszary pracy, dzięki przemiennej współpracy co
drugiej igły cylindra i tarczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zamki szydełkarki interlok

Rys. 24. Zamki szydełkarki interlok [4, s. 244]

Zamki pracy igieł cylindra i tarczy są wyposażone w kształtki wynoszące stałe A

i A

’

i do  nabierania  odchylne  A  i  A’.  Są  one  uszeregowane  w  dwóch  kanałach  dla  igieł  krótkich
i długich.  Kształtki  spychające  B  i  B’  łącznie  z  kształtkami  odprężnymi  F  są nastawne i jest
nimi  regulowana  ścisłość  dzianiny.  Kształtki  H  są  kształtkami  zabezpieczającymi,  a  D
prowadzącymi, zapewniającymi prawidłowe ustawienie kolanek podczas obrotu cylindra.

Rozwój w budowie szydełkarek typu interlok uwidocznił się w powiększeniu możliwości

wzorniczych maszyn oraz powiększeniu liczby zamków (obszarów pracy).

Szydełkarki żakardowe

Szydełkarki żakardowe posiadają urządzenia programujące pracę igieł. Na szydełkarkach

akardowych wytwarzane są sploty podstawowe, pochodne z grupy lewoprawych,

dwuprawych i interlokowych, sploty łączone, sploty nabraniowe, pluszowe i inne.

Możliwości techniczne i technologiczne tych maszyn umożliwiają programowanie

w szerokim zakresie wzorów barwnych i fakturowych.

W łożyskach igłowych szydełkarek żakardowych umieszczone są igły, podpychacze

i podpychacze selektorowe, których zasadniczym elementem jest kolanko wzoru.

Kolanko wzoru podpychacza selektorowego współpracuje z elementem urządzenia

selekcyjnego programującego pracę igieł (każda igła otrzymuje oddzielną dyspozycję).

Urządzenia programujące pracę igieł

Rys. 25. Urządzenia programujące pracę igieł:

a) kasetowe urządzenie programujące prace igieł, b) selekcja

igieł wykonywana [4, s. 264]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia programujące pracę igieł dzielimy na urządzenia mechaniczne: kasetowe

i bębnowe oraz urządzenia elektroniczno-mechaniczne, elektroniczne i elektromagnetyczne.

Urządzenie kasetowe (rys. 25a) jest stosowane do wytwarzania wzorów o małych

raportach.

Kasetę tworzy kolumna płaskich selektorów suwakowych S ułożonych jeden nad drugim

i osadzonych w ramkowej obudowie. Selektory mogą zajmować pozycję A warunkującą
wyniesienie igły do pracy i pozycję B powodującą wyłączenie z pracy odpowiednich igieł.

Zasadę selekcji igieł wyjaśnia rysunek 25b). Wciśnięty do położenia B suwak S powoduje

wyłączenie z pracy podpychacza selektorowego P

i znajdującej się nad nim igły. Podpychacz

zagłębia  się  w  rowku  cylindra  i  jego  kolanko  wynoszenia  (2)  rozłącza  się  z  kształtką
wynoszącą  (4)  (nie  będzie  wyniesiony  do  pracy).  Między  zamkami  wszystkie  podpychacze
selektorowe  są  ponownie  wypychane  do  pozycji  zetknięcia  się  ich  kolanek  (2)  z  kształtką
wynoszącą  (4)  przez  krzywkę  K  działającą  na  podpychacze  od  strony  cylindra.  Suwak
przedstawiony  w  kasecie  w pozycji  wyjściowej  A  nie  wyłącza  podpychacza  z  pracy.
Podpychacz  i  igła  zostają  wyniesione  do  góry  przez  kształtkę  (4).  Igła  osiąga  pozycję
maksymalnego wyniesienia i w tym momencie podpychacz za pomocą kolanka spychającego
(3)  jest  spychany  do  dołu.  Po  zasileniu  igły  nitką  i  jej  zepchnięciu,  następuje  uformowanie
nowego oczka.

Urządzenie bębnowe

Rys. 26. Urządzenie bębnowe [4, s. 264]

Urządzenie bębnowe umożliwia wykonywanie większych wzorów niż w przypadku

urządzeń  kasetowych.  W  zależności  od  rodzaju  maszyny  i  jej  przeznaczenia  w  bębnowe
urządzenie  programujące  może  być  wyposażony  każdy  lub  co  drugi  zamek.  Urządzenie
przedstawione  na  rysunku  składa  się  z  bębna  programującego  (1),  na  obwodzie  którego
znajdują  się  rowki  z  umieszczonymi  w  nich  selektorami  kolankowymi  (2).  Kolanka
selektorów  działają  na  selektory  suwakowe  (3)  (klawisze),  krawędzie  (3a)  klawiszy  działają
z kolei  na  kolanka  wzoru  podpychaczy  selektorowych.  Jeden  selektor  kolankowy  dokonuje
selekcji  klawiszy  (a  co  za  tym  idzie  –  igieł)  w  jednym  zamku,  podczas  jednego  obrotu
maszyny.  Bębny  programujące  obracają  się  skokowo  i  kolejne  selektory  wchodzą  w  kontakt
z klawiszami,  dokonując  zmiany  ich  położenia  podczas  kolejnych  obrotów  maszyny.  Liczba
selektorów  na  obwodzie  bębna  decyduje  o  wysokości raportu wzoru, jaki można uzyskać na
danej  maszynie.  W  niektórych  szydełkarkach  selektory  kolankowe  mogą  być  zastąpione
kołeczkami umieszczonymi w otworkach bębna programującego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Urządzenia elektroniczne

W nowoczesnych rozwiązaniach miejsce bębna programującego zajęły urządzenia

elektromagnetyczne  do  selekcji  igieł.  Zasada  selekcji  igieł  pozostała  niezmieniona.  Rolę
selektorów  kolankowych  w  tych  rozwiązaniach  przejął  układ  działających  na  klawisze
elektromagnesów,  otrzymujących  sygnał  od  centralnego  komputerowego  urządzenia
programująco-sterującego.

Szydełkarki dwucylindrowe

Wśród szydełkarek dwucylindrowych znaczną rolę odgrywają szydełkarki do

wytwarzania dzianin dwulewych i kombinacji tych splotów. Na maszynach tego typu
wytwarzane są dzianiny metrażowe i wyroby półodpasowane.

Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi szydełkarek dwucylindrowych są dwa

cylindry  osadzone  pionowo  jeden  nad  drugim,  miedzy  którymi  znajduje  się  szczelina  do
spychania  oczek  dzianiny  do  środka  dolnego  cylindra. Dolny cylinder jest wysoki, ponieważ
umieszczone  są  w  nim  igły,  podpychacze  i  selektory,  górny  jest  niski,  ponieważ  pracują
w nim tylko igły i podpychacze.

Maszyny te w znacznym stopniu są zautomatyzowane, większość czynności jest

programowana i wykonywana automatycznie.

Ogólna charakterystyka techniczno-technologiczna szydełkarek cylindrycznych

Dane techniczne:

–

rednica maszyny (typowa 30” angielskich, 750 mm),

–

numer uiglenia N

– 14, 16, 18, 20, 22, 24,

–

lczba igieł w jednym łożysku – 1296, 1488, 1680, 1872, 2064, 2256,

–

liczba obszarów pracy (zamków) – 36, 48, 64, 72,

–

liczba obrotów maszyny na minutę – 14 do 22,

–

współczynnik sprawności – 0,85,

Zakres grubości przerabianych przędz

Przędza bawełniana o grubości Tt = 32–40 przerabiana jest na maszynach o numerze

uiglenia N

= 14, przędze bawełniane o niższych numerach Tt = 11–17 przerabiane są na

szydełkarkach o N

= 24.

Podziałka uiglenia

Podziałka uiglenia t jest to odległość między osiami dwóch sąsiednich igieł, znajdujących

się w układzie igłowym maszyny. Obejmuje grubość igły i przestrzeń między igłami.

Powszechnie zamiast podziałki używany jest numer uiglenia.
Zależność między numerem uiglenia N

i podziałką uiglenia t wyraża wzór:

w którym:
t – podziałka uiglenia,
T – jednostka miary wg której budowane są maszyny,

Jednostką miary występującą w szydełkarkach jest cal angielski T

= 25,4 mm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie mechanizmy wchodzą w skład maszyny saneczkowej?

Jakie elementy biorą udział w tworzeniu oczka dzianiny wytwarzanej na szydełkarce
płaskiej?

Jakie mechanizmy wchodzą w skład maszyny cylindrycznej?

Jakie elementy biorą udział w tworzeniu oczka dzianiny wytwarzanej na szydełkarce
cylindrycznej?

W jaki sposób igła dziewiarska współpracuje z zamkiem maszyny?

Jakie podstawowe kształtki wyróżniamy w zamkach maszyn dziewiarskich?

Jakie wymiary należy uwzględnić przy obliczaniu podziałki uiglenia „t” maszyny?

Jaki element podpychacza selektywnego współpracuje z elementem urządzenia
selekcyjnego programującego pracę igieł?

4.2.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Odszukaj i wskaż na szydełkarce płaskiej podstawowe mechanizmy i przedstaw ich

krótką charakterystykę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

sporządzić listę podstawowych mechanizmów maszyny saneczkowej,

zgodnie z listą odszukać na maszynie poszczególne mechanizmy,

przedstawić charakterystykę odnalezionych mechanizmów maszyny,

wskazać mechanizmy stwarzające zagrożenia podczas pracy maszyny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

szydełkarka płaska dwu lub jednołożyskowa,

−

schematy technologiczne mechanizmów maszyny saneczkowej,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Odszukaj na szydełkarce cylindrycznej podstawowe mechanizmy i przedstaw ich krótką

charakterystykę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać listę podstawowych mechanizmów maszyny cylindrycznej,

zgodnie z listą odszukać na maszynie poszczególne mechanizmy,

przedstawić charakterystykę odnalezionych mechanizmów maszyny,

wskazać mechanizmy stwarzające zagrożenie podczas pracy maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

szydełkarka cylindryczna dwu lub jednołożyskowa,

−

schematy technologiczne mechanizmów maszyn cylindrycznych,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Wybierz z rozsypanki elementów oczkotwórczych te, które trzeba zastosować

w szydełkarce płaskiej, posegreguj je oraz wykonaj rysunki tych elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

pogrupować elementy oczkotwórcze, osobno igły, osobno płaszczki, osobno podpychacze,

wybrać z każdej grupy elementów te, które powinno się zastosować w szydełkarce płaskiej,

nazwać wybrane elementy,

wykonać szkice wybranych elementów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

różnorodne elementy oczkotwórcze: igły, płaszczki, podpychacze,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 4

Wybierz z rozsypanki elementów oczkotwórczych te, które trzeba zastosować w szydełkarce

cylindrycznej jednołożyskowej oraz wykonaj rysunki tych elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

pogrupować elementy oczkotwórcze, osobno igły, osobno płaszczki, osobno podpychacze
selektywne,

wybrać z każdej grupy elementów te które powinno się zastosować w szydełkarce
cylindrycznej jednołożyskowej,

nazwać wybrane elementy,

wykonać szkice wybranych elementów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

różnorodne elementy oczkotwórcze: igły, płaszczki, podpychacze selektywne,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 5

Zbadaj przebieg igły w zamku maszyny dziewiarskiej dla trzech układów kształtek.

Kształtka zaciemniona oznacza kształtkę wyłączoną z pracy. Porównaj zmiany położenia igieł
dziewiarskich w zamku szydełkarki płaskiej ze schematem drogi igły w tym zamku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

układ I układ II układ III

Rysunek do ćwiczenia 5 [opracowanie własne na podstawie 1, s. 105]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać schemat drogi igły w zamku szydełkarki płaskiej zamieszczony w poradniku
ucznia w materiale nauczania,

przeanalizować schemat,

ustawić na modelu zamka kształtki w układzie I,

przeprowadzić igłę przez obszar roboczy zamka, porównując zmiany jej położenia
w trakcie przebiegu ze schematem,

ustawić na modelu zamka kształtki w układzie II,

przeprowadzić igłę przez obszar roboczy zamka, porównując zmiany jej położenia
w trakcie przebiegu ze schematem,

ustawić na modelu zamka kształtki w układzie III,

przeprowadzić igłę przez obszar roboczy zamka, porównując zmiany jej położenia
w trakcie przebiegu ze schematem,

zapisać spostrzeżenia z obserwacji:

−

układ I – podobieństwa………………………., różnice……….…………………...,

−

układ II – podobieństwa…………………………., różnice………………………...,

−

układ III – podobieństwa…………………………., różnice………………………...

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

zamek wymontowany z maszyny saneczkowej,

−

igły języczkowe,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

sklasyfikować szydełkarki według ich budowy?

wymienić rodzaje dzianin produkowanych na szydełkarkach?

wskazać rodzaje mechanizmów i urządzeń zastosowanych w szydełkarkach
płaskich?

wskazać rodzaje mechanizmów i urządzeń zastosowanych w szydełkarkach
cylindrycznych?

rozróżnić elementy oczkotwórcze szydełkarek różnego typu?

wymienić rodzaje zamków stosowanych w szydełkarkach?

rozróżnić elementy składowe zamków sterujących pracą igieł i płaszczek?

scharakteryzować

zasadę

działania

urządzeń

programujących

zastosowanych w szydełkarkach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Obsługa szydełkarek

4.3.1. Materiał nauczania

Zagadnienia eksploatacyjne szydełkarek

Obsługa ręcznych szydełkarek płaskich obejmuje następujące czynności:

−

przygotowanie stanowiska roboczego, nitki i maszyny przed przystąpieniem do pracy,

−

czyszczenie maszyny z kurzu i brudu oraz oliwienie jej zgodnie z instrukcją oliwienia,

−

przewlekanie nitki ustawionej na stojaku przez urządzenie podające do wodzika,

−

ustawianie wodzika z nawleczoną nitką po prawej stronie maszyny,

−

włączenie igieł do pracy przez wypchnięcie odpowiedniej ilości sprężynek. Pierwsza
wysunięta igła z lewej strony maszyny jest igłą przedniego łożyska, zaś ostatnia z prawej
igłą łożyska tylnego,

−

włączenie się do pracy ruchomych kształtek wynoszących,

−

ustawienie kształtek spychających w takie położenie, aby otrzymać prawidłową ścisłość
dziania,

−

wykonanie sankami dwóch przesuwów w celu otworzenia języczków igieł,

−

ustawienie głowicy po prawej stronie maszyny,

−

włączenie wodzika z nitką,

−

ustawienie licznika obrotów na zero,

−

zaciągnięcie siatki – zarobienie maszyny,

−

zamocowanie grzebienia obciągającego wraz z obciążnikami,

−

wykonanie dwóch suwów sankami przy ustawieniu kształtek do dziania na okrągło,

−

ustawieniu kształtek do dziania zaplanowanego wzoru i kontynuowanie dziania.
Wszystkie czynności dziania wykonuje się ściśle według opracowanych i zatwierdzonych

warunków technologicznych.

Rys. 27. Obsługa szydełkarek płaskich: a) ustawianie kształtek, b) przewlekanie nitki przez wodzik,

c) wykonywanie suwów, d) zwężanie dzianiny [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obsługa szydełkarek cylindrycznych polega na:

−

uruchomieniu maszyny, podczas którego należy przygotować nożyczki, pęsetę, igłę
pomocniczą, sprawdzić przebieg wszystkich nitek i prawidłowość ustawienia czujników,

−

zatrzymaniu maszyny po zakończeniu pracy, uporządkowaniu stanowiska pracy oraz
umieszczeniu odpadów we właściwych pojemnikach,

−

usuwaniu przyczyn zakłócających prawidłową pracę maszyny, podczas którego należy
zidentyfikować miejsce i rodzaj awarii (analiza czujników), a następnie za pomocą
sprawnych narzędzi naprawić uszkodzenie,

−

usuwaniu pustej i założeniu pełnej cewki z nawojem oraz połączeniu nitki schodzącej
z nitką założoną,

−

usuwaniu uszkodzonej lub źle pracującej igły, płaszczki, popychacza i założeniu nowych
elementów (wymianie podlegają igły z ułamanym kolankiem, uszkodzonym języczkiem
i haczykiem oraz płaszczki z uszkodzonym kolankiem),

−

obcinaniu lub wyjmowaniu wyprodukowanej dzianiny, ocenie jej jakości, wypełnianiu
dokumentacji i przekazywaniu wyprodukowanej dzianiny do magazynu,

−

czyszczeniu bieżącym z pyłu i smaru oraz gruntownych, okresowych czyszczeniach
maszyny (przy wykonywaniu tych czynności maszyna musi być wyłączona, a jej
ponownego włączenia w warunkach szkolnych może dokonać nauczyciel),

−

smarowaniu maszyny, a w nowszych konstrukcjach maszyn uzupełnienie środka
smarowniczego (smarowanie odbywa się automatycznie),

−

utrzymywaniu czystości na stanowisku pracy,

−

regulacji mechanizmów maszyny.

Rys. 28. Obsługa szydełkarek cylindrycznych: a) przewlekanie nitki przez prowadnik, b) nawlekanie cylindra,

c) programowanie ścisłości d) zakładanie nitki na czujnik [opracowanie własne]

Ilustracje przedstawiają typowe czynności obsługowe na szydełkarce cylindrycznej

jednołożyskowej pończoszniczej:
–

nawlekanie nitki przez naprężacz talerzykowy,

–

nawlekanie nitki do wodzika,

–

ustawianie ścisłości produkowanego wyrobu,

–

zakładanie nitki na czujnik układu podającego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zagrożenia możesz napotkać podczas pracy przy maszynie saneczkowej?

Jaką czynność należy wykonać aby włączyć igłę dziewiarską do pracy na maszynie
saneczkowej?

Po której stronie maszyny należy ustawić głowicę przed rozpoczęciem dziania?

Jakie czynności należy wykonać przy nawlekaniu nitki przez naprężacz talerzykowy?

Jakie narzędzia i przybory potrzebne są do nawlekania szydełkarki?

4.3.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Na rysunku przedstawiono ustawienie kształtek w zamkach szydełkarki płaskiej

niezbędne do utworzenia dzianiny lewoprawej na okrągło. Wykonaj na szydełkarce płaskiej
próbkę takiej dzianiny. Do wytworzenia próbki wykorzystaj po 60 igieł każdego łożyska
i wykonaj 100 suwów głowicą.

Rysunek do ćwiczenia 1: a) ustawienie kształtek, b) tworzenie oczek na igłach [1, s. 109]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcją bezpiecznej obsługi maszyny saneczkowej,

ustawić głowicę zamka z lewej strony, a wodzik z prawej strony maszyny,

włączyć do pracy po 60 igieł w każdym łożysku maszyny,

włączyć do pracy kształtki wynoszące, a kształtki spychające ustawić na pozycję 7,

otworzyć języczki igieł przesuwając głowicę powoli w prawą stronę,

zasilić nitką wodzik i włączyć go do pracy,

ustawić licznik suwów w pozycji „0”,

zaciągnąć siatkę, przesuwając głowicę w lewą stronę,

zamocować na wytworzonej siatce grzebień odciągający oraz obciążniki,

10)

wyłączyć na dwóch łożyskach kształtki A i B,

11)

kształtkę spychającą I ustawić na pozycję 9,

12)

wykonać jeden suw głowicą,

13)

kształtkę spychającą II ustawić na pozycję 9,

14)

kontynuować dzianie, kontrolując liczbę wykonanych suwów na liczniku,

15)

odciąć nitkę zasilającą nad wodzikiem,

16)

wykonać dwa ostatnie suwy zrzucające dzianinę z igieł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

maszyna saneczkowa dwułożyskowa,

−

przędza dziewiarska,

−

nożyczki,

−

grzebień odciągający,

−

obciążniki,

−

instrukcja bhp obsługi maszyny dziewiarskiej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia dla nauczyciela.

wiczenie 2

Dobierz nitki: bawełnianą o grubości 25 tex, poliamidową o grubości 167 dtex oraz

gumitex o grubości 110 dtex i przeprowadź je przez elementy układu podającego szydełkarki
cylindrycznej jednołożyskowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją bezpiecznej obsługi szydełkarki cylindrycznej,
2)  podzielić surowiec według rodzaju i skrętu zgodnie z oznaczeniami na szpulach,
3)  przeanalizować schemat nawlekania maszyny dziewiarskiej nitką,
4)  wskazać na maszynie wszystkie elementy układu podającego wskazane na schemacie,
5)  rozmieścić nitki i gumkę na stojakach zgodnie ze schematem,
6)  przewlec gumkę przez kolejne elementy maszyny zgodnie ze schematem,
7)  przewlec poszczególne nitki przez elementy układu podającego zgodnie ze schematem,
8)  skontrolować przebieg wszystkich nitek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat nawlekania nitek dla maszyny cylindrycznej jednołożyskowej,

−

maszyna cylindryczna jednołożyskowa,

−

surowce: nitka dziewiarska, gumka,

−

nożyczki,

−

pęseta,

−

instrukcja bhp obsługi maszyny dziewiarskiej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Wymień uszkodzone elementy oczkotwórcze maszyny cylindrycznej jednołożyskowej –

igłę, płaszczkę i podpychacz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją bezpiecznej obsługi szydełkarki cylindrycznej,
2) zapoznać się z rodzajami elementów oczkotwórczych, biorących udział w procesie

dziania na maszynach cylindrycznych,

3)  zapoznać się z uszkodzeniami, jakim mogą ulec poszczególne elementy oczkotwórcze,
4)  wskazać na maszynie igłę, podpychacz i płaszczkę,
5)  odszukać na maszynie uszkodzone elementy,
6)  wymienić zgodnie z zasadami bhp uszkodzone elementy,
7)  uruchomić maszynę i sprawdzić jakość wytwarzanych wyrobów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

maszyna cylindryczna jednołożyskowa,

−

elementy oczkotwórcze,

−

szczypce do igieł, śrubokręt,

−

instrukcja bhp obsługi maszyny dziewiarskiej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 4

Oczyść maszynę z kurzu i brudu i sprawdź poziom środka smarowniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z instrukcją bezpiecznej obsługi szydełkarki cylindrycznej,
2)  przygotować narzędzia potrzebne do czyszczenia maszyny,
3)  przeanalizować schemat nawlekania maszyny dziewiarskiej nitką,
4)  oczyścić  z  kurzu  i  brudu  elementy  układu  zasilającego  maszynę  przy  pomocy  pędzelka

i pęsety,

5) skontrolować przebieg wszystkich nitek oraz sprawdzić czy na nitkach nie zaczepiły się

kłębki włókien,

6)  oczyścić osłony z kurzu i oleju,
7)  usunąć ewentualne wycieki oleju,
8)  na  panelu  kontrolnym  sprawdzić  poziom  oleju,  w  przypadku  jego  niedostatecznej  ilości

uzupełnić olej zgodnie z instrukcją smarowania maszyny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat nawlekania nitek dla maszyny cylindrycznej jednołożyskowej,

−

maszyna cylindryczna jednołożyskowa,

−

pędzelek, nożyczki, pęseta, olej smarowniczy,

−

instrukcja bhp obsługi maszyny dziewiarskiej,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zaplanować i zorganizować stanowisko pracy przed przystąpieniem
do wytwarzania dzianiny rządkowej?

obsługiwać szydełkarkę zgodnie z instrukcjami obsługi?

przewlec nitki przez elementy urządzenia podającego szydełkarek?

ustawić urządzenia pomocnicze (kształtki) zapewniające właściwy
przebieg procesu dziania?

wykonać dzianinę techniką szydełkowania rządkowego?

wykonać zgodnie z instrukcją konserwację maszyny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ocena jakości wyrobów wytworzonych na szydełkarkach

4.4.1. Materiał nauczania

Błędy procesu dziania

Wszystkie dzianiny produkuje się według ustalonych warunków technicznych,

określających parametry surowca, maszyny i półproduktu określone jako jakość. Jakość
dzianiny decyduje natomiast o jakości wytwarzanych z niej wyrobów.

Błędy powstałe w procesie dziania wynikają ze złej jakości nitki, źle pracującej lub źle

ustawionej maszyny, niestarannej obsługi, itp.

Błędy wynikające ze złej jakości nitki
–

poprzeczne zgrubienia i pocienienia występujące okresowo wzdłuż rządków powstające
wskutek nierównomierności grubości nitki,

–

poprzeczne prążki występujące w dzianinie stale w określonym porządku, są wywołane
złym dobraniem grubości nitki,

–

nitka źle wybarwiona oraz mieszanie nitek o różnych odcieniach powoduje powstawanie
w dzianinie poprzecznych pasów. Również nitka zabrudzona tworzy na dzianinie cętki,
odcinki o odmiennym wyglądzie,

–

zrzucone oczka są wynikiem nierównomierności lub sztywności nitki, dużych węzłów,
dużych zgrubień oraz pulsacyjnego napinania podawanej nitki,

–

dziury w dzianinie mogą powstać na skutek zbyt niskiej średniej wytrzymałości nitek
oraz dużego rozrzutu wytrzymałości od średniej.

Błędy wywołane nieprawidłową pracą maszyny

–

oczka  nabrane,  spuszczone  oczka,  oczka  „nadgryzione”,  dziury  z  przeciętych  nitek
w oczku,  oczka  nierówne,  „kożuch”  i  złe  pokrycie  przy  splotach  platerowanych
(najliczniej  występujące  błędy  są  wynikiem  złej  pracy  igieł,  najczęściej  spotykane
uszkodzenia  igieł  to:  złamany  haczyk,  odgięty  haczyk,  luźny  języczek,  skrzywiony
języczek,  nierównomierny  luz  w  łożysku  igły,  odgięty  koniec  igły  (części  haczykowej),
ułamane kolanko i zacinający się języczek),

–

oczka nabrane i dziury w dzianinie mogą również powstać w wyniku nieprawidłowego
ustawienia zamków i urządzeń odbierających dzianinę oraz nieprawidłowego
wyregulowania urządzeń podających nitki.

Błędy powstałe z winy obsługi
–

nierówne rządki oczek (nieprawidłowo ustawione kształtki spychające),

–

nierówne oczka — „kasza” (nie usunięte, źle pracujące igły),

–

okresowe spadanie oczek, powstawanie dziur (źle ustawiony lejek),

–

zabrudzenie nitek i dzianiny (nieuważne obchodzenie się z nitkami i dzianiną,
zanieczyszczenie maszyny, nieprawidłowe smarowanie),

–

wrobione pęczki włókien (zanieczyszczenie maszyny pyłem),

–

błędy w raportach wzorów (nieprawidłowe ustawienie zamków i urządzeń
programujących pracę igieł i mechanizmów).

W zależności od rodzaju i liczby błędów dzianiny i wyroby można zaliczyć do trzech

grup jakości: jakość I, jakość II i jakość pozagatunkowa.

Podstawą do określenia jakości półproduktu są dopuszczalne błędy zawarte w tabeli 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Błędy wyrobów odpasowanych z szydełkarek płaskich [1, s. 387, 388]

l.p

Wyszczególnienie błędów

Jednostka

Dopuszczalne błędy dla poszczególnych jakości

I jakość

II jakość

Odchylenia w ścisłości

szt.

zgodnie z warunkami
technicznymi

dopuszczalne odchylenia
± 5%

Odchylenia od zasadniczych
wymiarów liniowych

„

zgodnie z warunkami
technicznymi

poza granicami
tolerancji przy
długościach
o szerokościach wyrobu:
do 50 cm ± 2 cm
do 100 cm ± 3 cm
powyżej 101 cm ± 4 cm

Odcienie

„

niedopuszczalne

wyraźne w elemencie
wyrobu, lecz nie rażące

Spuszczenie oczka z jednej igły

„

1 kolumienka do 20 mm

2 kolumienki do 30 mm
każda

Spuszczenie oczka z dwóch igieł

„

niedopuszczalne

1 miejsce na 20 mm

Niewłaściwie rozpoczęty ściągacz

„

niedopuszczalne

dopuszczalne

Dziurki w miejscu przejścia ze
ś

ciągacza na wiązanie zasadnicze

„

niedopuszczalne

dopuszczalne

Zniekształcone oczka (nabrane
i naderwane)

„

niedopuszczalne

zgrupowane w dwóch
kolumienkach

Nie nabranie podwójnych oczek
przy wiązaniu perlistym

„

niedopuszczalne

6 oczek

10 Pasy podłużne

„

niedopuszczalne

3 kolumienki

11 Poszarpane brzegi

„
„

niedopuszczalne

do dwóch miejsc
o szerokości do 5 igieł
z jednego brzegu
w każdym elemencie
wyrobu

12 Pocienienia lub zgrubienia

występujące w wyrobie

„

Jedno miejsce nie rażące
Ż

ebrowatość wyrobie do

30 mm długości
Ż

ebrowatość rządku

dwa miejsca w wyrobie
o łącznej długości do
80 mm w rządku

13 Żebrowatość

„

niedopuszczalne

Wyraźna, równomiernie
rozłożona na całej
powierzchni wyrobu

14 Błędy wzoru:

−

przez niewłaściwe
przesunięcie karty
ż

akardowej

−

przez niewłaściwe
przesunięcie łożysk

−

przez niewłaściwą pracę

−

podpychaczy

−

przez odchylenia
w wysokości pasków

„

niedopuszczalne

niedopuszczalne

niedopuszczalne

niedopuszczalne

niedopuszczalne

1 miejsce na całej
szerokości dziany
z wyjątkiem przodu
2 miejsca o długości do
20 mm każde występ.
w kolumience lub
rozrzucone w szer.
dzianiny, lecz 100 mm
od brzegu wyrobu

w trzech paskach do
wysokości 5 mm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 cd. Błędy wyrobów odpasowanych z szydełkarek płaskich [1, s. 387, 388]

l.p

Wyszczególnienie błędów

Jednostka

Dopuszczalne błędy dla poszczególnych jakości

I jakość

II jakość

15 Zabrudzenia

„

niedopuszczalne

dopuszczalne

16 Plamy nieusuwalne

Plamy łatwo usuwalne

„

niedopuszczalne

jedno miejsce do 10 mm
dwa miejsca do 15 mm

17 Brudne odcinki nitek w rządku

„

niedopuszczalne

zgrupowane w dwóch
miejscach do 50 mm
długości

18 Brudne lub zaoliwione

kolumienki oczek

„

niedopuszczalne

dwie kolumienki
w różnych miejscach
wyrobu

19 Brak jednej nitki

„

niedopuszczalne

20 Dziury

„

niedopuszczalne

jedno miejsce do 5 mm

21 Cery

„

niedopuszczalne

jedna o długości 2 cm

22 Skośności

„

23 Dopuszczalna ilość błędów na 1

szt. wyrobu

„

Rys. 29. Błędy naruszające wygląd zewnętrzny dzianin i wyrobów dziewiarskich wykonanych z różnych

rodzajów surowca, o różnym przeznaczeniu użytkowym [7, s. 3, 7, 13]

zgrubienia

pęczki

zaciągnięcia

naderwane

oczka

naderwane

oczka

spuszczone

oczko

cera

dziura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obliczenia produkcyjne
Obliczenie wydajności maszyn

Wydajność teoretyczną W

szydełkarek cylindrycznych oblicza się według wzoru:

100

⋅

[kg/h]

w którym:

I – liczba igieł w cylindrze lub tarczy włączona do pracy; w przypadku różnej liczby igieł

włączonych do pracy w każdym łożysku, do wzoru wprowadza się liczbę średnią
obliczoną ze wzoru:

n – liczba obrotów maszyny na minutę,
Q – masa właściwa m

dzianiny w kg,

M – liczba obszarów pracy w maszynie; w szydełkarkach interlok

(Z – liczba zamków w cylindrze)

– ścisłość mierzona wzdłuż rządków; w dzianinach gładkich wzorzystych lewoprawych

i dwuprawych a

= P

(liczba kolumienek/100 mm).

W dzianinach dwuprawych, przy wytwarzaniu których w każdym łożysku mogą brać

udział różne ilości igieł, ścisłości ustala się jako średnią z zależności:

gdzie:

i P'

– ścisłość prawej i lewej strony dzianiny,

– ścisłość mierzona wzdłuż kolumienek w dzianinach gładkich jednorodnych a

= P

(liczbie rządków/100 mm). W dzianinach wzorzystych barwnych, reliefowych,
nabieranych a

jest równa liczbie obrotów maszyny koniecznych do wykonania 100 mm

bieżących dzianiny i oblicza się ją ze wzoru:

100

⋅

gdzie:
n

– liczba obrotów potrzebna do wykonania jednego raportu

h – wysokość raportu w mm.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz rodzaje błędów dziewiarskich?

Jakie mogą być przyczyny powstawania błędów dziewiarskich?

Jakie są zasady klasyfikacji błędów dziewiarskich?

W jakich jednostkach miary podaje się wydajność szydełkarek?

Jakie znasz sposoby obliczania ścisłości rządkowej i kolumienkowej dzianiny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

wiczenie 1

Wykonaj katalog błędów dziewiarskich, wykorzystując wadliwe próbki różnorodnych

dzianin. W albumie obok wklejonej próbki umieść nazwę, krótki opis błędu oraz oznacz
jakość próbki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

posegregować próbki dzianin według zauważonych błędów,

wybrać próbki najbardziej charakterystyczne dla poszczególnych błędów,

wykonać album, wykorzystując kartony z bloku technicznego, dziurkacz i tasiemkę,

opracować stronę tytułowa albumu; album zatytułować „Katalog błędów dziewiarskich”,

wkleić po jednej próbce na każdej stronie albumu,

dopisać przy każdej próbce rodzaj błędu i jego krótką charakterystykę wynikającą
z Twojej obserwacji,

określić jakość dzianiny z każdej próbki na podstawie tabeli jakościowej błędów
wyrobów odpasowanych z szydełkarek płaskich,

uzupełnić opisy w albumie,

dokonać prezentacji wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny, tasiemka,

−

dziurkacz, nożyczki,

−

próbki wadliwych dzianin,

−

klej, kolorowe przybory do pisania,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 2

Oblicz wydajność teoretyczną W

szydełkarki cylindrycznej o 36 obszarach pracy, która

posiada 1296 igieł w cylindrze i wykonuje 14 obrotów na minutę, mając próbkę dzianiny
wykonanej na tej szydełkarce. Masa właściwa m

dzianiny wynosi 0,5 kg.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać wzór na obliczania wydajności teoretycznej w poradniku dla ucznia,

wypisać z zadania wartości dane oraz niewiadome,

przygotować próbkę dzianiny i lupkę dziewiarską do pomiaru ścisłości,

określić z pomocą lupki liczbę oczek mieszczących się w 100 milimetrowym odcinku
dzianiny wzdłuż rządka i zapisać ścisłość kolumienkową dzianiny,

określić z pomocą lupki liczbę rządków mieszczących się w 100 milimetrowym odcinku
dzianiny wzdłuż kolumienki i zapisać ścisłość rządkową dzianiny,

uzupełnić brakujące dane o wyznaczone wartości,

podstawić wszystkie dane do wzoru i obliczyć szukaną wartość wydajności teoretycznej
szydełkarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4, przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

próbka dzianiny,

−

lupka włókiennicza,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

wiczenie 3

Posegreguj odpady produkcyjne według trzech kategorii błędów:

wynikających ze złej jakości nitki,

wywołanych nieprawidłową pracą maszyny,

powstałych z winy obsługi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z cechami charakteryzującymi błędy procesu dziania,

posegregować otrzymane od nauczyciela odpady produkcyjne zgodnie z kategoriami
wymienionymi w ćwiczeniu,

przeanalizować przyczyny powstawania błędów,

określić przydatność odpadów do dalszego przerobu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

odpady produkcyjne,

−

lupka włókiennicza,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia jakości?

wskazać nieprawidłowości dziania?

ocenić jakość wytworzonej dzianiny określić zadania?

posortować odpady produkcyjne?

wykonać podstawowe obliczenia produkcyjne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Za każde poprawnie rozwiązane zadanie uzyskasz 1 punkt.

Rozwiązania zaznaczaj na karcie odpowiedzi.

Dla każdego zadania podane są 4 możliwe odpowiedzi a,b,c,d.

Tylko jedna odpowiedź jest poprawna.

Wybierz właściwą odpowiedź i wstaw znak

X w kratkę z odpowiadającą jej literą.

10.

Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz odpowiedź otocz ją kółkiem i zaznacz
odpowiedź, którą uważasz za prawdziwą.

11.

Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

12.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy pozostanie Ci czas.

13.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Elementem budowy dzianiny

nie jest

oczko.

kolumienka.

rządek.

wątek.

Najmniejsza  liczba  oczek,  która  powtarza  się  w  ściśle  określonym  porządku  na
powierzchni dzianiny jest określana jako
a)  raport splotu.
b)  ścisłość dzianiny.
c)  splot lewoprawy.
d)  oczko otwarte.

Przedstawiony rysunek jest rysunkiem splotu
a)  dwulewego.
b)  dwuprawego.
c)  interlokowego.

d) lewoprawego.

cisłość rządkowa

dzianiny jest to

a)  liczba rządków w jednostce długości.
b)  liczba kolumienek w jednostce długości.
c)  liczba rządków i kolumienek w jednostce długości.
d)  liczba rządków i kolumienek w jednostce czasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powstawanie pęczków włókien na powierzchni dzianiny to zjawisko określone jako
a)

kurczliwość.

rozciągliwość.

pilling.

higroskopijność.

Zdolność dzianiny do odprowadzania ze skóry potu oraz doprowadzania do ciała
ś

wieżego powietrza to

przewiewność.

rozciągliwość.

cisłość.

masa powierzchniowa.

Surowcem do produkcji skarpet

nie jest nitka

wełniana.

bawełniana.

syntetyczna.

konopna.

Szydełkarki płaskie dzielimy na
a)

jednołożyskowe i dwułożyskowe.

jednołożyskowe i czterołożyskowe.

sześciołożyskowe i ośmiołożyskowe.

pięciołożyskowe i siedmiołożyskowe.

Maszyny, które wytwarzają oczka wzdłuż rządka nazywamy
a)

łączarkami.

przędzarkami.

szydełkarkami.

przewijarkami.

10.

Podstawowym elementem formującym oczko dzianiny na szydełkarkach płaskich jest
a)

igła języczkowa.

korpus.

urządzenie podające.

urządzenie odbierające.

11.

Elementem budowy szydełkarki płaskiej

nie jest

korpus.

cylinder.

łoże igłowe.

zamek igłowy.

12.

Zespół kształtek nadający kolankom igieł ruch posuwisto zwrotny określamy jako
a)

zamek.

urządzenie podające.

urządzenia nawijające.

urządzenie zabezpieczające pracę maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Kształtki wynoszące w zamku szydełkarki płaskiej oznaczamy literami
a)

Z, H, P, O.

X, Y, Z, K.

L, Ł, M, N.

A, B, C, D.

14.

Urządzenie podające zastosowane w ręcznych szydełkarkach płaskich jest urządzeniem
a)

negatywnym.

pozytywnym.

biernym.

czynnym.

15.

W celu uformowania kolejnego oczka dzianiny igła języczkowa wraz z nitką powinna
a)

przesunąć się pionowo do góry.

odchylić się w prawo i przesunąć do dołu.

przesunąć się pionowo do dołu.

odchylić się w lewo i przesunąć do dołu.

16.

Płaszczki igłowe umieszczone w kręgu podczas pracy szydełkarki cylindrycznej
jednołożyskowej wykonują ruch
a)

posuwisto-zwrotny.

odśrodkowy.

odśrodkowy i dośrodkowy.

dośrodkowy.

17.

Zadaniem naprężacza przędzy wchodzącego w skład urządzenia podającego szydełkarki
cylindrycznej jest
a)

podawanie przędzy.

regulacja napięcia przędzy.

zabezpieczenie pracy maszyny.

nawijanie określonego odcinka przędzy.

18.

Nazwy Elastik i Interlok są nazwami szydełkarek
a)

płaskich jednołożyskowych.

płaskich dwułożyskowych.

cylindrycznych jednołożyskowych.

cylindrycznych dwułożyskowych.

19.

Podstawowym zadaniem urządzeń zabezpieczających pracę maszyny jest
a)

wyłączenie maszyny.

usunięcie awarii.

wyłączenie maszyny i wskazanie miejsca awarii.

uruchomienie maszyny.

20.

Największe zagrożenie dla obsługi szydełkarki cylindrycznej stwarza
a)

korpus szydełkarki.

obracający się cylinder.

okład zasilający.

układ urządzeń zabezpieczających pracę maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21.

Rysunek przedstawia błąd dzianiny
a)

pasiastość.

plamy.

pęczki.

zgrubienia.

22.

Rysunek przedstawia błąd dzianiny
a)

pasiastość.

dziury.

zgrubienia.

cery.

23.

Do błędów powstałych w wyniku złej obsługi szydełkarki

nie zaliczamy

nierównych rządków.

poprzecznych zgrubień.

nierównych oczek.

spuszczonych oczek.

24.

Wydajność szydełkarki cylindrycznej dwułożyskowej interlok, gdy liczba igieł wynosi
1296, liczba obrotów maszyny wynosi 20 obr/min, masa właściwa m

dzianiny równa się

0,5 kg, liczba obszarów pracy równa się 36, ścisłość mierzona wzdłuż rządków wynosi
100, ścisłość mierzona wzdłuż kolumienek wynosi również 100, wynosi
a)

5,5 [kg/h].

9,3 [kg/h].

7,2 [kg/h].

12,6[kg/h].

25.

cisłość rządkowa dzianiny P

o wysokości rządka B = 10 mm, wynosi

10.

100.

50.

1000.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.........................................................................................................................

Wytwarzanie dzianin techniką szydełkowania rządkowego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: