1

S

YSTEM INFORMACYJNY W SYSTEMIE GOSPODARCZYM

I

NFORMACJA W PROCESIE STEROWANIA I ZARZĄDZANIA

1

Funkcje informacji w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa:



Redukcja niepewności



Wsparcie w procesach monitorowania i kontroli



Wspieranie komunikacji



Upraszczanie procesów zarządzania



Relacja pomiędzy kosztem a wartością informacji

Cechy dobrej informacji:



odpowiednia ze względu na cel,



dokładna (zależnie od poziomu)



kompletna



pochodzi z pewnego źródła



jest przekazana do właściwej osoby



jest dostarczona na czas



posiada odpowiedni poziom szczegółowości



jest przekazana we właściwy sposób



zrozumiała dla odbiorcy

Z punktu widzenia użyteczności gospodarczej wyodrębnić można kryteria podziału informacji

:



źródło: wewnętrzna, zewnętrzna, pierwotna, wtórna



natura: ilościowa, jakościowa, formalna, nieformalna



poziom: strategiczna, taktyczna, operacyjna



czas: historyczna, bieżąca, przyszła



częstotliwość: ciągła, dzienna, tygodniowa, etc.



wykorzystanie: na potrzeby planowania, kontroli, podejmowania decyzji



forma: pisemna, wizualna, sensoryczna



typ: szczegółowa, zagregowana,



Fazy zarządzania wiedzą



Nabywanie wiedzy



Dzielenie się wiedzą



praca w ramach projektu specjalistów z różnych podsystemów organizacji i o różnej wiedzy,



dyskusje i grupowe rozwiązywanie problemów,



codzienna współpraca zespołów z danej dziedziny np. w formie zespołów innowacyjnych czy laboratoriów,



alianse z konkurentami i dostawcami, dzięki którym następuje transfer wiedzy z nieznanych nam sektorów, rynków
i technologii.



Przekształcanie wiedzy w decyzję



formy i procedury decyzyjne umożliwiające zaangażowanie w proces decyzyjny najbardziej kompetentnych ludzi.
Nie oznacza to zespołowej formy decyzji, ale wykorzystanie najlepszych kadr w procesie zbierania informacji,
formułowania rozwiązań, doboru kryteriów, symulacji skutków każdego z wariantów,



sprawnie działający i dostosowany do potrzeb określonych decydentów system wywiadu gospodarczego lub inny
system wspomagający decyzje,



systemy oceny i wynagradzania menadżerów promujące nowatorskie i śmiałe rozwiązania i wydłużające okres
oceny, aby unikać decyzji koniunkturalnych .

1

Krzysztof Liedel,

HTTP

://

LIEDEL

.

WEBPARK

.

PL

/

ZARZADZANIE

_001.

HTM

2

C

YBERNETYKA

Przedmiotem zainteresowań cybernetyki są procesy sterowania i komunikacji wspólne zarówno dla maszyn jak i organizmów
żywych.

Cybernetyka poszukuje praw rządzących procesami sterowania w organizmach żywych, które można wykorzystać także w
sterowaniu działaniami systemów sztucznych, tworzonych przez człowieka. Przedmiotem badań są także warunki jakie muszą
być spełnione, aby uzyskać funkcjonalną analogię działania systemów sztucznych i ich naturalnych wzorców.

-

Cybernetyka należy do najmłodszych dyscyplin intelektualnego poznania dwudziestego wieku. Za oficjalną datę jej narodzin
przyjmuje się rok 1948.

-

Cybernetyka, która tworzy pomosty między matematyką i filozofią elektroniką i biologią techniką i ekonomią rozwija się wraz z
postępem nauk humanistycznych i ścisłych.

-

Wykorzystanie osiągnięć cybernetyki w zarządzaniu organizacją traktowaną jako złożony system działania, stanowi obecnie
szczególnie intensywnie rozwijany kierunek badań.

-

Nowe możliwości wynikają przede wszystkim z rozwoju podstawowych dla tego kierunku dziedzin naukowych, takich jak teoria
systemów, informatyka, telekomunikacja, automatyka, robotyka, socjologia, psychologia, teoria organizacji i zarządzania.

Sterowanie w cybernetyce oznacza celowe oddziaływanie informacyjne na procesy w układzie sterowanym tak, aby jego
funkcjonowanie (działanie, zachowanie) było zgodne ze zmieniającym się wzorcem (norma). W ujęciu J. Zieleniewskiego:
„sterowanie to oddziaływanie zmierzające do wywołania zachowania zamierzonego przez istotę rozumną.”

Przedmiotem sterowania są procesy. Używanie pojęcia sterowania jest uprawnione tylko w odniesieniu do procesów, które w
przeciwieństwie do zasobów są zmienne w czasie. Sterować można tylko tym co zmienia się w czasie, działa, podlega
przekształceniom (transformacjom). Dla przykładu, można mówić o sterowaniu wydobyciem węgla, nie zaś o sterowaniu pokładami
węgla w kopalni.

Na sterowanie składa się sieć procesów realizowanych w systemie.

System - zestaw składników (opisywanych przez cechy), między którymi zachodzą wzajemne relacje. System opisywany jest
więc przez:



elementy (cechy elementów) systemu,



elementy otoczenia systemu,



istotne relacje między cechami,



istotne relacje systemu z jego otoczeniem

Stan systemu - zbiór wartości istotnych cech systemu.

Zdarzenie - zmiana wartości jednej lub kilku cech

Proces - ciąg zdarzeń określających zachowanie się, funkcjonowanie, działanie systemu.

Celem procesu jest preferowany w danym przedziale czasu wynik. Wynik określa nowy, pożądany stan systemu.

3

S

YSTEM OTWARTY

,

WZGLĘDNIE ODOSOBNIONY

,

ZŁOŻONY

System otwarty. Sterowanie jest realizowane w systemach otwartych, to jest takich, które mają kontakt z otoczeniem. Są one
układami względnie odosobnionym które zdefiniował H. Greniewski:

Układ względnie odosobniony to taki układ, który ma obie poniższe właściwości:
1. reszta Wszechświata działa na nasz układ, ale oddziaływanie odbywa się tylko na pewnych drogach zwanych wejściami układu,
2. nasz układ wywiera wpływ na resztę Wszechświata, ale oddziaływanie to biegnie tylko pewnymi drogami, odbywa się za

pośrednictwem wyjść układu.

Funkcjonowanie systemu otwartego wiąże się z wymianą strumieni rzeczowych, finansowych, energii i informacji z
otoczeniem.

Otoczenie systemu stanowi zbiór wszystkich obiektów nie należących do systemu, których właściwości oddziałują na system i
zarazem same ulegają zmianie pod wpływem działania tego systemu.

System złożony jest to taki system otwarty, którego integralną składową jest człowiek zapewniający świadome i celowe działanie tej
wyodrębnionej z otoczenia całości.


Funkcjonowanie, działanie systemów, w cybernetyce przedstawia się jako transformację (przekształcenie) wejść strumieni
rzeczowych i informacyjnych na wyjścia do otoczenia.

Rys. Model systemu otwartego



Wzorzec - zoptymalizowany model funkcjonowania i rozwoju obiektu sterowanego. Jest on niezbędną konkretyzacją celu
sterowania.



Sterowanie - aproksymacja funkcjonowania obiektu do wzorca za pomocą sieci sprzężeń zwrotnych (feedback).



Sprzężenia zwrotne - zapewniają możliwość wzajemnego oddziaływania informacyjnego układu sterującego i sterowanego oraz
systemu sterowania i otoczenia. Oddziaływanie układu sterującego na sterowany następuje po przetworzeniu na sygnał sterujący
wyników pomiarów różnicy (wartości odchyleń) stanu układu sterowanego od wzorca.

4

S

TEROWANIE A REGULACJA

Wzorzec może być wielkością stałą lub też może być wielkością zmienną.

1. kiedy wzorzec jest stały mówimy o regulacji prostej (regulacji)
2. kiedy wzorzec jest zmienny mówimy o regulacji sterowanej (sterowaniu).

Ad.1 - Regulacja - rodzaj oddziaływania, w wyniku którego następuje redukcja (likwidacja, kompensacja) odchyleń układu
sterowanego od normy (wzorca) jest regulacją.
Układy, które potrafią likwidować odchylenia, przeciwstawiając się ich wzrostowi, posiadają zdolność do utrzymywania parametrów
funkcjonowania w ustalonych przedziałach wartości, mimo występowania zakłóceń, noszą nazwę homeostatów. Przykładem może
być organizm człowieka utrzymujący stałą temperaturę ciała 36,6 stopni Celsjusza z tolerancją 0,5 stopnia, mimo zmian temperatury
otoczenia. Homeostat ten jest uznawany za pierwszy prototyp sztucznego instynktu.

Ad.2 - Do realizacji sterowania nie wystarcza sam wzorzec. Należy określić również algorytmy, metody, sposoby dokonywania
zmian wzorca, jego modyfikacji. Zmiany i modyfikacje wzorca wynikają przede wszystkim z czasowego charakteru sterowania oraz
konieczności jego stałej optymalizacji (optymalizacji jako funkcji celu sterowania).
Wzorzec jako zmienna norma układu regulacji musi bowiem reprezentować najlepszy w danych warunkach sposób funkcjonowania
systemu sterowanego. Wzorzec musi być optymalizowany, jeżeli ma zapewnić nie tylko adaptację ale i rozwój systemu sterowanego
w niestabilnych, zmieniających się warunkach działania.

O ile regulacja jest przede wszystkim działalnością wewnątrz systemową endogeniczną to sterowanie, którego regulacja jest
integralną częścią reprezentuje działania egzogeniczne, skierowane na zewnątrz, do otoczenia.

WNIOSEK - nie utożsamiać pojęć regulacji i sterowania
Grecki kybernetikos, który mógł być „sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem", aby sterować musiał nie tylko posiadać wiedzę i
umiejętności manewrowania łodzią. Spełniał także szereg innych istotnych w sterowaniu warunków:

1. miał świadomość celu podróży; wiedział dlaczego i dokąd chce żeglować,
2. posiadał umiejętność oceny stanu systemu i otoczenia; potrafił oceniać własne możliwości (fizyczne i psychiczne), które kon-

frontował z przewidywanym wysiłkiem żeglowania, wiedział jakie zapasy wody i żywności będą niezbędne w realizacji podroży,
znał stan techniczny łodzi, wiedział w jaki osprzęt i narzędzia należy się zaopatrzyć, aby usuwać uszkodzenia, potrafił rozpozna-
wać stany morza i zmiany pogody,

3. posiadał zdolność wyznaczania wzorca podróży: kursu łodzi i jego zmiany w zależności od sytuacji: zmiany warunków

pogodowych, konieczności omijania wykrywanych raf, schronienia się przed sztormem.

Sterowanie rozumiane jako oddziaływanie na ster łodzi w celu zmiany lub utrzymania kursu jest tylko realizacją procesów
prostej regulacji, natomiast właściwym sterowaniem jest to, co wiąże się z wyznaczaniem i modyfikacją kursu; wzorca
podróży, ustalaniem zmiennej normy układu regulacji.

5

U

KŁAD NADRZĘDNY

-

STERUJĄCY I UKŁAD PODRZĘDNY

-

STEROWANY

Zastosowanie zasady aproksymacji w sterowaniu oznacza konieczność wyróżnienia w systemie sterowania hierarchii dwu
układów: nadrzędnego sterującego i podporządkowanego mu układu sterowanego

Rys. Cybernetyczny model sterowania

Podporządkowanie oznacza, że układ sterujący ma „pod kontrolą” zachowanie się systemu sterowanego, może nań skutecznie

wpływać, „rządzić nim”. Przedmiotem zainteresowania cybernetyki jest ten rodzaj oddziaływania, który ma charakter
informacyjny; w którym właśnie informacja przejawia swoją sprawczą moc.


W maszynach, mechanizmach to podporządkowanie jest wymuszane w sposób deterministyczny przy wykorzystaniu powszechnych
praw fizyki, chemii, elektroniki.
W organizmach żywych podporządkowanie jednych procesów drugim i to w sposób zapewniający funkcjonowanie i rozwój
organizmów jako zorganizowanych całości jest niejako „wpisane” w ich strukturę biologiczną.

W organizmach żywych, które stanowią bazę wzorców sterowania, charakterystyczna jest hierarchiczna struktura sterowania.
Możemy tutaj wyróżnić sterowanie operacyjne (adaptacyjne, szybkie, wrażliwe), zapewniające zdolność szybkiej adaptacji oraz
sterowanie strategiczne, o dłuższym horyzoncie czasowym, odpowiedzialne za rozwój systemu, które jest wyposażone w szeroko
rozbudowane kompetencje alarmowe do uruchomienia układów na dowolnym poziomie hierarchii.

Warto zauważyć, że w organizmach żywych, wszystkie istotne dla życia funkcje biologiczne (jak na przykład oddychanie) nie
podlegają bezpośredniemu sterowaniu przez korę mózgową (system nadrzędny) lecz są realizowane na poziomie operacyjnym
(poziomie odruchów bezwarunkowych).

P

OZIOMY DECYZYJNE W S YSTEMIE ZARZĄDZANIA

Poziom operacyjny

1.

procesy logistyczne i dane produkcyjne, jak raporty o zapasach, harmonogramy produkcyjne, koszty produkcji,

2.

kontrola płac, kredytów, sprawdzanie zapasów, kontrola usprawniania wydajności pracy,

3.

dobrze ustrukturalizowane środowisko decyzyjne,

4.

rutynowe, powtarzalne decyzje,

5.

wykonywanie instrukcji,

6.

powszechne wykorzystywanie komputerów

Poziom taktyczny

1.

decyzje kierownicze dotyczące realizacji celów,

2.

formułowanie budżetu firmy, planowanie kapitału obrotowego, programy działalności marketingowej, usprawnianie produktów,
wydatki kapitałowe, opracowanie wytycznych dla procesów operacyjnych,

3.

podstawą decyzji jest intuicja, doświadczenie, preferencje,

4.

rolą systemu komputerowego jest dostarczanie gotowych informacji wspierających proces decyzyjny

Poziom strategiczny

1.

decyzje o kierunkach rozwoju instytucji w kontekście rozwoju otoczenia,

2.

wybór celów instytucji, określanie polityki personalnej i rynkowej, wytyczanie kierunków badań,

3.

decyzje długookresowe,

4.

brak możliwości pogłębionej analizy problemu

6

C

ZAS

,

RÓŻNORODNOŚĆ

,

POJEMNOŚĆ INFORMACYJNA

Czas niwelowania (kompensacji) odchyleń stanu układu sterowanego od wzorca nie może być dłuższy od czasu zmiany stanu
wzorca w układzie sterującym.

Różnorodność układu sterującego nie może być niższa niż układu sterowanego (prawo niezbędnej różnorodności). Różnorodność
wyraża się zbiorem (repertuarem) możliwych stanów systemu. Ilość możliwych stanów systemu jest funkcją ilości elementów i ich
istotnych cech. Jest więc funkcją złożoności systemu. Liczba i dopuszczalny zakres zmienności cech istotnych wyznaczają skalę
różnorodności i złożoności systemu.

Sposoby osiągnięcia niezbędnej różnorodności w systemie sterowania:

1. Wzrost różnorodności układu sterującego
W systemach technicznych wzrost różnorodności układów sterujących został osiągnięty dzięki zastosowaniu technologii
komputerowych w procesach przetwarzania informacji. W systemach złożonych, których integralną składową jest człowiek,
różnorodność reprezentowana przez system komputerowy jest niewystarczająca. Niezbędną różnorodność w tej klasy
systemach może zapewnić tylko człowiek. Stąd między innymi udział człowieka w sterowaniu w systemach złożonych jest koniecz-
nością.
Z punktu widzenia sterowania, wzrost różnorodności systemu zapewnia mu lepsze możliwości adaptacji i rozwoju w niestabilnych
warunkach otoczenia (przykład bank uniwersalny a bank specjalistyczny). Pamiętać jednak należy dążąc do różnorodności, że każda
następna dziedzina wymaga nakładów na rozwój i zwiększa ryzyko interesów. Wzrost różnorodności systemu nie może bowiem
naruszać wewnętrznych proporcji między różnorodnością układu sterującego i sterowanego.

2. Zmniejszenie różnorodności w układzie sterowanym

Zmniejszenie różnorodności w układzie sterowanym osiągane jest przez tworzenie sieci sprzężeń między elementami tego układu,
sprzężeń między układem sterującym i sterowanym oraz sprzężeń między systemem sterowania a otoczeniem. Sprzężenia redukują
zakres zmienności cech elementów, które wzajemnie na siebie oddziałują.


Pojemność informacyjna systemu

Ze wzrostem liczby sprzężeń rosną potrzeby wymiany informacji w systemie. Zakres tej wymiany jest ograniczony pojemnością
informacyjną systemu wyznaczającą maksymalne, dopuszczalne natężenie transmisji informacji w sieciach sprzężeń. W tym
przypadku pojemność układu sterującego (nadajnika informacji) musi być większa od pojemności regulatora układu sterowanego.

W systemach złożonych, zakres i szybkość wymiany informacji w sieciach sprzężeń zwrotnych są ograniczone możliwościami
percepcji informacji przez człowieka. Percepcja informacji zależy nie tylko od formy, w której jest przekazywana (pismo,
dźwięk, obraz) ale także od wiedzy, doświadczenia, kompetencji człowieka w zagadnieniach, których informacja dotyczy.

Układ sterujący musi dysponować aktualną informacją (wiedzą) nie tylko o własnym stanie, ale także informacją o nowych stanach
układu sterowanego i zmianach w nowym otoczeniu. W praktyce oznacza to, że podejmowanie każdej nowej dziedziny działalności
przez organizację musi być poparte rozwojem takich kompetencji i umiejętności w systemie zarządzania, aby zachowane było prawo
niezbędnej różnorodności i pojemności informacyjnej.

7

S

TEROWANIE A KIEROWANIE I ZARZĄDZANIE

Gdy przedmiotem sterowania są procesy wykonywane przy udziale człowieka, problem sterowania znacznie się komplikuje. Próba
wyróżnienia układu sterującego (nadrzędnego) i sterowanego (podrzędnego) wiąże się z koniecznością uściślenia charakteru
sterowania oraz odpowiedzi na pytanie: czym różni się sterowanie od zarządzania i kierowania.

Sterowanie jest pojęciem najszerszym. Wynika to z faktu, że:
1. sterowanie nie zależy bezwzględnie od tego, kto czy co steruje; sterować może zarówno człowiek jak i maszyna, natomiast

kierować i zarządzać może tylko człowiek,

2. skuteczność procesów kierowania, zarządzania i sterowania zależy od jakości sprzężeń zwrotnych, które łączą systemy nadrzędne

i im podporządkowane,

3. w złożonych systemach gospodarujących dla skuteczności kierowania, zarządzania i sterowania zasadniczą rolę odgrywa funkcja

motywacyjna informacji. Informacja, która skłania, motywuje ludzi do podejmowania oczekiwanych działań, zachowań, postaw
czy reakcji.

W zarządzaniu, podstawa władzy organizacyjnej jest ograniczona głównie do własności środków produkcji lub wynika z tytułu
reprezentowania właściciela tych środków.
W przypadku sterowania, warunki skuteczności oddziaływania i motywacja pracowników nie są związane bezpośrednio z władzą
organizacyjną. O skuteczności sterowania decyduje tutaj motywacyjna funkcja informacji sterującej, której podstawą są:
1. obiektywna, sprawiedliwa, wieloaspektowa ocena działania człowieka w systemie złożonym
2. sprzężenie wartości oceny działania człowieka z wynikami (efektami) działania systemu

Spełnienie tych warunków stawia nowe, wysokie wymagania jakościowe w odniesieniu do wzorca działania i systemu informacyjne-
go. Ocena działania musi być budowana na bazie konkretnych reguł i kryteriów obserwacji i pomiaru różnorodnych działań
człowieka w systemie, nie zaś na podstawie subiektywnych wrażeń (sugestii, sympatii i antypatii), których trudno uniknąć w
przypadku oceny związanej ze sprawowaniem władzy organizacyjnej.


Wzorzec w układzie zarządzania

Ustalenie obiektywnych kryteriów oceny działania człowieka w procesach sterowanych wiąże się z koniecznością dysponowania
„układem odniesienia" wzorcem, określającym pożądany przebieg procesów sterowanych. Proces budowy i utrzymywanie tego
wzorca, absorbuje tutaj także wszystkie funkcje zarządzania i to w pełnym wymiarze. Wiąże się to bowiem z procesami:

1. planowania,
2. organizowania,
3. motywacji,
4. kontroli.

Wszystkie wyróżnione funkcje zarządzania wchodzą w zakres sterowania, które polega na:



ustalaniu celów, których osiągnięcie ma doprowadzić system do stanu pożądanego w danym okresie,



wyznaczaniu norm sterujących i ich modyfikacji w miarę potrzeb i zmian w warunkach funkcjonowania,



rozmieszczeniu zasobów w sposób umożliwiający ich efektywne spożytkowanie w procesie sterowania,



wyznaczaniu trajektorii dochodzenia do celów przez realizację zadań i osiąganie etapowych, pośrednich celów jako
pożądanych stanów na ścieżce dochodzenia do założonego na koniec okresu,



zastosowaniu zasady regulacji do likwidowaniu odchyleń od wyznaczonych trajektorii i stanów.

Podstawowy problem sterowania i zarządzania jest wspólny. Jest nim wyznaczanie wzorca pożądanych stanów działania
systemu, spełniającego w sterowaniu funkcję zmiennej normy układu regulacji, a planu w zarządzaniu.

Zmienna norma układu sterowania musi być optymalizowana. Proces ten polega na poszukiwaniu najlepszych w danych warunkach
wariantów działania.
Ostateczny wybór wariantu optymalizującego działanie należy w każdym przypadku do człowieka, który reprezentuje system
zarządzania i ponosi odpowiedzialność za decyzje.
Plan nie jest jeszcze działaniem. Plan jako decyzja ostateczna stwarza jedynie przesłanki do podjęcia ciągu działań, podczas gdy
sterowanie zajmuje się przepływem zasileń, ich korygowaniem oraz generowaniem norm sterujących, które tworzą podstawę
procesów regulacyjnych wewnątrz systemu.
Formalnie rzecz biorąc, cele obu procesów są identyczne, natomiast organizowanie procesów jest inne.

Próby przeniesienia na obszar gospodarowania wzorców sterowania, które zostały sprawdzone w rozwiązaniach technicznych,

w większym lub mniejszym stopniu zawiodły oczekiwania. Zasadnicze źródło niepowodzeń stanowił brak właściwego modelu
funkcjonowania systemu złożonego, adekwatnego do potrzeb sterowania.

Barierę stanowi brak możliwości modelowania systemów, których ogniwem jest człowiek

8

P

ODSUMOWUJĄC WARUNKI STEROWANIA W SYSTEMACH ZŁOŻONYCH

1. sterowanie w systemie złożonym zdefiniowano jako celowe oddziaływanie informacyjne na procesy w układzie

sterowanym tak, aby jego zachowanie było zgodne ze zmieniającym się wzorcem. Oddziaływanie celowe oznacza, że system
sterujący ma świadomość celu, dysponuje wiedzą, informacją o sposobach osiągnięcia celu, metodach naprowadzania na cel
oraz warunkach i sposobach zamiany celu,

2. istnieje hierarchia obu układów: sterującego (nadrzędnego) i sterowanego,
3. istnieją powiązania (sprzężenia, kanały komunikacyjne) zapewniające wymianę informacji między układem sterującym i

sterowanym. W obu układach istnieją też środki nadawania, przechowywania, przetwarzania i odbioru informacji,

4. układ sterujący dysponuje wzorcem działania, któremu podporządkowane zostaje funkcjonowanie układu sterowanego.

Wzorzec opisuje najlepszy w danych warunkach działania sposób funkcjonowania systemu i jest modyfikowany stosownie
do zmian w warunkach wewnętrznych i zewnętrznych. Mechanizm modyfikacji i optymalizacji wzorca stanowi integralną
składową systemu sterowania,

5. istnieje istotna przyczyna, dla której układ sterowany „podporządkowuje się" oddziaływaniu informacyjnemu przez

układ sterujący. W maszynach (mechanizmach) podporządkowanie jest wymuszane w sposób deterministyczny, drogą
powszechnie obowiązujących praw fizyki, chemii, elektroniki. W systemach złożonych istotnym warunkiem oddziaływania
jest realizacja funkcji motywacyjnej przez informację sterującą,

6. czas naprowadzania (korekty, likwidacji odchyleń) układu sterowanego nie może być dłuższy niż czas zmiany wzorca

w układzie sterującym. Proces kompensacji odchyleń układu sterowanego od wzorca nosi nazwę regulacji. Układy, które
potrafią likwidować odchylenia i przeciwdziałać ich wzrostowi noszą nazwę homeostatów, są układami homeostatycznymi,
samorównoważącymi się, układami z samoregulacją,

7. warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym procesów regulacji i sterowania jest obserwacja, pomiar i ocena różnic

między stanem układu sterowanego a stanem wzorca. Wynik określający różnicę między rzeczywistym stanem układu
sterowanego a stanem pożądanym, ustalanym we wzorcu układu sterowanego, wyznacza tutaj rodzaj i zakres zmian, których
wprowadzenie do układu sterowania zmniejszy występujące rozbieżności,

8. sterowanie wymaga obserwacji, pomiaru i oceny zmian:



w systemie sterowanym, określających przebieg procesów rzeczywistych,



stanów wzorca zmieniającego się pod wpływem zarówno stanów wewnętrznych systemu, jak i stanów otoczenia,
oraz



zapewnienia koordynacji procesów obserwacji, pomiaru, oceny i generowania sygnałów (informacji) sterujących w
sieciach sprzężeń zwrotnych,

9. proces budowy wzorca pożądanych stanów w układzie sterującym wymaga zdolności kreowania celu, oceny stopnia

realizacji celu, zdolności modyfikacji celu w efekcie oceny zmian w układzie sterowanym oraz otoczeniu. Wymaga
zatem także zdolności identyfikacji, pomiaru i oceny tych elementów otoczenia, których zmiana wpływa na warunki
funkcjonowania i rozwoju systemu. Łatwo zauważyć, że im bardziej układ jest złożony, to tym bardziej złożony jest też
zespół warunków sterowania.

Wyróżnione warunki nie wyczerpują problemu realizacji sterowania. Ich analiza pozwala na stwierdzenie, że kluczowe zagadnienie
sterowania w systemach złożonych stanowi budowa i optymalizacja zmiennej normy regulacji: wzorca pożądanych stanów działania
tych systemów. Metodą która prowadzi do osiągnięcia tego celu jest współcześnie modelowanie cybernetyczne systemów złożonych,
uwzględniające centralną pozycję człowieka w tych systemach.

9

S

YSTEM INFORMACYJNY

O

PISOWE UJĘCIA SYSTEMU INFORMACYJNEGO



Znaczna większość definicji interpretuje system informacyjny jako pewien zbiór określonych elementów - system
informacyjny jest zbiorem ludzi, procedur oraz zasobów (środków), gromadzącym, przetwarzającym i
rozpowszechniającym informacje w organizacji



System informacyjny to „wyróżniony przestrzennie i uporządkowany czasowo zbiór informacji, nadawców informacji,
odbiorców informacji, kanałów informacyjnych technicznych środków przesyłania i przetwarzania informacji, których
funkcjonowanie służy do sterowania obiektem gospodarczym".

UJĘCIE STATYCZNE

Podejście 1



Podstawowym wyróżnikiem systemu informacyjnego jest to, iż dostarcza on istotnych informacji o organizacji i jej
otoczeniu i zarządza nimi. Informacje użyteczne dla organizacji to takie, które dotyczą klientów, dostawców, produktów,
zasobów itd.



W ogólności system informacyjny jest wielopoziomową strukturą, która pozwala użytkownikowi tego systemu na
transformowanie określonych informacji wejścia na pożądane informacje wyjścia za pomocą odpowiednich procedur i
modeli.



System informacyjny integruje nadawcę, odbiorcę i kanały informacyjne. Między nadawcą i odbiorcą funkcjonuje sprzężenie

zwrotne, pozwalające na weryfikację przekazywanych informacji.

Powiązania elementów systemu informacyjnego

Wyróżnionymi elementami tak zdefiniowanego systemu informacyjnego są:

1. użytkownicy systemu (podobnie jak poprzednio - nadawcy, odbiorcy)
2. zbiory informacji (zasoby informacyjne)
3. techniczne środki przesyłania i przetwarzania informacji
4. kanały informacyjne

Elementy strukturalne systemu informacyjnego

Podejście 2

Bardziej rozbudowana definicja systemu informacyjnego dzieli jego składniki na pierwotne i wtórne.



pierwotne: nadawcy, treść, nośniki, środki techniczne - obecność jednego lub kilku z nich jest warunkiem powstania
wtórnych elementów systemu informacyjnego.



wtórne: kanały informacyjne, będące połączeniem pomiędzy nadawcą a odbiorcą, wynikające z zachodzących między nimi
relacji, sieci informacyjne i będące połączeniem co najmniej dwóch dróg lub kanałów informacyjnych itd

Składniki wtórne systemu informacyjnego są rezultatem procesów informacyjnych powstających pomiędzy nadawcą i odbiorcą.

Składniki systemu informacyjnego według J. Kumała

Autorzy zaprezentowanych definicji rozpatrują system informacyjny jako określoną całość składającą się z pewnych
elementów składowych. Takie ujecie ma charakter wyraźnie statyczny, gdyż traktuje system informacyjny jako pewną
strukturę, na którą składają się określone części.

10

U

JĘCIE DYNAMICZNE



W odróżnieniu od podejścia statycznego, w podejściu dynamicznym szczególną uwagę zwraca się na funkcje i zadania, jakie
są realizowane poprzez system informacyjny.



Głównym przesłaniem tej teorii może być stwierdzenie, iż „system informacyjny to system utworzony w celu dokonania
pewnych operacji na informacji".



W podejściu tym system informacyjny jest definiowany najczęściej jako zbiór procedur do gromadzenia, przechowywania,
przetwarzania i rozpowszechniania informacji w celu wspomagania procesu decyzyjnego.

W ujęciu dynamicznym system informacyjny jest więc interpretowany jako system gromadzenia, przetwarzania,
przechowywania, prezentacji i przesyłania informacji, który traktuje się jako pewną całość, bez wnikania w jej elementy
składowe, rozpatrując go jedynie na podstawie funkcji, jakie powinien on realizować.

H.D. Mills, R.C. Linger i A.R. Hevner w Principles of Information Systems. Anatysis and Design zwracają uwagę właśnie na
podstawową funkcję systemu informacyjnego, jaką według nich jest przetwarzanie informacji. Proces przetwarzania informacji jest
nieodzownym elementem w każdym przedsiębiorstwie. Bez względu na jego charakter i to, czym się zajmuje, każdy obiekt
przetwarza informacje. Każde przedsięwzięcie jest systemem obejmującym wiele podsystemów (np. marketing, finanse, zarządzanie
kadrami). Wszystkie te systemy funkcjonują dzięki przetwarzaniu informacji, które odgrywa bardzo istotną rolę w procesach
organizacji i koordynacji działań pracowników zmierzających do osiągnięcia określonych celów. Zatem w każdym obiekcie
gospodarczym działa system informacyjny, który pomaga w zarządzaniu jego częściami.

System informacyjny - ujęcie dynamiczne

F

ORMALNE DEFINICJE SYSTEMU INFORMACYJNEGO



W każdym systemie można wyróżnić skończony zbiór obiektów (X) i skończony zbiór atrybutów (A). Każdy obiekt w
systemie jest określony przez pewne wartości zbioru atrybutów tego systemu. Każdy atrybut (a) ze zbioru atrybutów (A) ma
pewne wartości. Zbiór tych wartości atrybutów (V

a

) nazywa się dziedziną atrybutu i przyjmuje się, że może ona być co

najmniej dwuelementowa.



Wyróżnić można także dwuargumentową funkcję



. Funkcja ta przypisuje każdemu obiektowi i argumentowi pewną wartość

v należącą do dziedziny atrybutu.



Na podstawie tych założeń definiuje się system informacyjny jako zbiór S = <X, A, V,



>, gdzie X to skończony zbiór

obiektów, A - skończony zbiór atrybutów, V = UV

a

, V

a

- dziedzina atrybutu a,



- funkcja całkowita,



: X × A



V, przy

czym



(x, a)



V

a

, dla każdego x



X oraz a



A.

Formalne ujęcia są spotykane w literaturze przedmiotu dość rzadko, gdyż autorzy wybierają częściej opisowy sposób wyjaśniania
terminu systemu informacyjnego.

S

YSTEM INFORMACYJNY A SYSTEM INFORMATYCZNY

Biorąc pod uwagę najbardziej powszechne, statyczne podejście opisowe SI, jest on zbiorem:
SI= {P, I, T, O, M, R}
PODMIOTY - zbiór użytkowników systemu;
INFORMACJE - zbiór informacji o realiach;
TECHNIKA - zbiór narzędzi technicznych do pobieranie, przesyłania, przetwarzania, przechowywania i wydawania danych;
FORMUŁA ZARZĄDZANIA - zbiór rozwiązań systemowych stosowanych w organizacji;
METAINFORMACJE - zbiór informacji - opisu systemu informacyjnego;
RELACJE - relacje między wymienionymi zbiorami.

Jeżeli choć jeden z wymienionych elementów dotyczy sprzętu komputerowego - mówimy wtedy o systemie informatycznym.

11

S

TRATY INFORMACJI W SYSTEMIE INFORMACYJNYM

Filtr fizyczny występuje w przypadku gdy inf. odbierana jest przez urządzenie techniczne np. drukowanie kolorowego obrazu na
czarno-białej drukarce.
W filtrze semantycznym występują największe straty informacji. Drogi zmniejszania strat inf.: słownik-uporządkowany
systematycznie zbiór terminów, które odwzorowują treść inf. w systemach inf. reguły-pozwalają na korzystanie z odpowiedniego
języka ekonomicznego.
Filtr pragmatyczny dla oddzielania celowo wielokrotnie emitowanych tych samych informacji.

S

YSTEM INFORMACYJNY W SYSTEMOWYM MODELU PRZEDSIĘBIORSTWA



Traktując dowolne przedsiębiorstwo z punktu widzenia podejścia systemowego, możemy traktować je jako obiekt
gospodarczy – otwarty, dynamiczny układ społeczno-techniczny, realizujący określone cele gospodarcze. W jego ramach

można wyróżnić dwa podstawowe podsystemy: system zarządzania oraz system działalności podstawowej. Coraz częściej,
wobec wzrastającego znaczenia informacji jako podstawowej determinanty sukcesu firmy wyodrębnia się system
informacyjny jest jako odrębny, równoprawny system.



Pomiędzy poszczególnymi systemami obiektu gospodarczego mają miejsce różnorodne przepływy o charakterze rzeczowym
(przepływy zasileniowe) lub też informacyjnym. Proporcja pomiędzy tymi dwoma kategoriami przepływów zależy głównie
od charakteru przedsiębiorstwa (produkcyjne, usługowe) oraz od stopnia skomplikowania działalności (handel detaliczny,
usługi bankowe).

System zarządzania

System informacyjny

System wytwarzania

Przepływy informacyjne

Przepływy zasileniowe

WE / WY informacyjne

1

2

3

4

5

6

7

8

1

2

3

System informacyjny obiektu gospodarczego

źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Adama Nowickiego, Podstawy informatyki dla ekonomistów, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995, s.16



W przypadku przedsiębiorstwa bankowego na przepływy zasileniowo – rzeczowe składają się (oprócz marginalnych ilościowo i
wartościowo działań w ramach gospodarki własnej banku) przede wszystkim czynności związane z obsługą obrotu
gotówkowego. Działalność banku w zakresie obrotu gotówkowego jest wielokrotnie mniejsza od działalności w zakresie obrotu
gotówkowego. Ponieważ pieniądz żyrowy ma w zasadzie postać zapisu informacyjnego na rachunku bankowym (realizowanego
jedynie różnymi środkami technicznymi), dlatego też można w dużym uproszczeniu scharakteryzować bank jako
przedsiębiorstwo zajmujące się w dużej mierze przetwarzaniem informacji. Z tego względu, decydującą rolę w obiekcie
bankowym odgrywają przepływy o charakterze informacyjnym.



Indywidualnego podejścia wymaga definicja bankowego „systemu wytwarzania”. W przypadku każdego przedsiębiorstwa
powinien on reprezentować jego podstawową – pozainformacyjną – sferę działalności. Dla banku będzie to w dużej mierze sfera
obsługi klienta.



Szczególne znaczenie systemu informacyjnego przedsiębiorstwa bankowego wynika z wyjątkowej złożoności oraz niezwykle

12

dużej (w porównaniu z innego typu podmiotami) ilości występujących przepływów informacyjnych. Wielokrotnie schemat
obiegu informacji w banku jest utożsamiany z jego strukturą organizacyjną bądź też przynajmniej ze strukturą systemu
informatycznego. Podejście to znajduje swoje uzasadnienie w znacznym powiązaniu i uzależnieniu tych struktur z wymogami
informacyjnymi banku.
Wybrane implikacje dla SIZ:



Scentralizowana struktura wymaga przepływu pionowego informacji i vice versa



SIZ muszą być dostosowane do potrzeb poszczególnych zespołów, działów i obszarów funkcjonalnych



System dostosowany do potrzeb danego przedsiębiorstwa

Obieg informacji w banku

Przetwarzanie danych

(rachunkowoć)

Kredyty

Depozyty

ROR

inne

Gospodarka

własna

Rynek

pieniężny

Zarządzanie

Analizy

Rozliczenia

międzyoddziałowe

i międzybankowe

Obsługa klienta

Zaplecze

System zarządzania