plik

Str

ona

Str

ona

305

Przewody wodoci gowe

Najistotniejszymi elementami sieci wodoci gowej zewn trznej s :

•

rury proste,

•

kszta tki stosowane: przy zmianie kierunku, przy zmianie rednicy, w miejscach rozga zie sieci itp.,

•

cza rur i kszta tek,

•

uzbrojenie sieci wodoci gowej tj. zasuwy, klapy zwrotne, zdroje, hydranty, odwodnienia, odpowietrzniki,
kompensatory, regulatory ci nienia i nat enia przep ywu wody, urz dzenia do t umienia uderze wodnych,
wodomierze itp.,

•

obiekty specjalne np. studzienki, galerie, komory zasuw itp.,

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Rury wodoci gowe

Stanowi one g ówny element sieci wodoci gowej. Wykonywane s z ró nego materia u.
1) Rury  eliwne
Obecnie rury  eliwne bez specjalnego zabezpieczenia (izolacji) nie s stosowane do wykonywania nowych sieci
wodoci gowych. Niemniej jednak wiele sieci obecnie eksploatowanych jest wykonana z rur z  eliwa.

Zalety:

trwa

, du a odporno

na dzia anie czynników zewn trznych – obecnie s eksploatowane rury eliwne

które maj ponad 100 lat,

atwo

monta u – szczególnie dotyczy to ruroci gów o z czach kielichowych.

Wady:

kruche – p kaj podczas transportu, z ego magazynowania i eksploatacji pod ruchliwymi ulicami,
grubo cienne – przez to s one ci kie,

aba odporno

na wody o podwy szonej agresywno ci – powoduje to niszczenie ruroci gu oraz, co jest

szczególnie du

wad , zmniejszanie si

przep ywno ci ruroci gu (wzrost oporno ci na skutek jego

„zarastania”).

rona

306

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Rury eliwne czone s poprzez z cza ko nierzowe lub kielichowe. Z cza ko nierzowe wykonywane s przy

czeniu rur z zasuwami o du ych rednicach, na stacjach pomp, przy przej ciach przez przeszkody itp.,

natomiast elementy czone w ziemi, ze wzgl du na korozyjno

rub, powinny by

czone na z cza

kielichowe.
Rury s znormalizowane i obecnie produkowane (stosowane najcz ciej do napraw eksploatowanej sieci) o

rednicach: 50, 80, 100, 150, 200, 250, 300, 350, 400, 500, 600, 800, 1000, 1200 mm.

Str

ona

Str

ona

307

Przewody wodoci gowe

Obecnie rury stalowe bez izolacji nie s stosowane przy budowie nowych zewn trznych sieci wodoci gowych.
By y one szeroko stosowane w latach siedemdziesi tych i osiemdziesi tych ze wzgl du na swoje niew tpliwe
zalety, ale du e wady przes dzi y o zaprzestaniu stosowania tych rur. Rury stalowe z odpowiedni izolacj
stosowane s obecnie przy przekraczaniu wodoci gu przeszkód np. podwieszone pod mostem w tunelach itp.

Zalety:

du a wytrzyma

na ci nienia i uszkodzenia mechaniczne,

mniejsza, ni w rurach eliwnych grubo

cianek, a przez to l ejsze,

produkowane w d ugich odcinkach, a wi c mniej jest po cze ,

mog by spawane, a wi c po czenia s trwa e.

Wady:

ma a odporno

na korozj

wewn trzn

i zewn trzn . Korozja wewn trzna powoduje zmniejszenie

wytrzyma

ci i wymywanie osadów je li woda jest korozyjna lub osadzanie si osadów i zmniejszenie

przep ywno ci ruroci gu.

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

2) Rury stalowe

rona

308

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

W wodoci gach rury stalowe mog by stosowane:

do wykonywania przy czy domowych (obecnie cz ciej stosuje si tworzywa sztuczne),
na gruntach s abych, gdzie istnieje mo liwo

przemieszczania si ruroci gu,

na terenach szkód górniczych,
przy przej ciach w tunelach i na mostach itp.

3) Rury azbestowo-cementowe
Obecnie nie stosuje si rur azbestowo-cementowych ze wzgl du na stwierdzone szkodliwe dzia anie na
cz owieka azbestu. S one jednak do tej pory eksploatowane i systematycznie wymieniane. Rury azbestowo-
cementowe nie s szkodliwe, je li nie ulegaj awarii, poniewa stwierdzono autorytatywnie, e azbestocement
nie rozpuszcza si w wodzie, jedynie drobiny azbestocementu wdychane s szkodliwe dla zdrowia.

4) Rury z PVC
Obecnie wiele firm produkuje rury z PVC. S to rury do

powszechnie stosowane do budowy nowych sieci

wodoci gowych, jednak ich zakres stosowania jest ograniczony do ma ych rednic, ze wzgl du na ma
wytrzyma

na naciski (zmiana profilu poprzecznego rury).

Zalety:

prosty monta , ze wzgl du na czenie najcz ciej na kielich z uszczelk i ma y ci ar rury,
odporno

na inkrustacj , czyli oporno

ruroci gu nie zmienia si w czasie eksploatacji (niektórzy uwa aj ,

e oporno

ro nie, ale na pewno bardzo wolno),

niskie opory hydrauliczne (k = 0.01 do 0.05 mm)

Wady:

niska odporno

na uderzenia, nale y sk adowa przewozi i uk ada ruroci gi wg wymogów producenta

(niektórzy uwa aj , e PVC staje si kruche po d ugim okresie eksploatacji, a tym samym ruroci gi ulegaj
awariom na skutek nacisków i ruchowi pod

a),

ograniczony zakres rednic ruroci gów.

Str

ona

Str

ona

309

Przewody wodoci gowe

Rury z PVC-U produkowane s

dla trzech zakresów ci nie roboczych: 0.6, 1.0 oraz 1.6 MPa, metod

wyt aczania z PVC z dodatkiem stabilizatorów, barwników i rodków smarnych. S barwy popielatej o g adkiej
powierzchni wewn trznej i zewn trznej. Produkowane s w dwóch typach:

•

TYP 100 - dla, których w obliczeniach zale no ci ci nienia od rednicy zewn trznej rury i grubo ci cianki
przyj to dopuszczalne napr enie obwodowe w ciance równe 10 MPa,

•

TYP 125 - w obliczeniach zale no ci ci nienia od rednicy zewn trznej rury i grubo ci cianki przyj to
dopuszczalne napr enie obwodowe w ciance równe 12,5 MPa.

•

B - bezkielichowe,

•

W - kielichowe do czenia elastycznym pier cieniem,

•

GW - kielichowe do czenia elastycznym pier cie-
niem, do stosowania na terenach o deformacji
gruntu (IV kategoria szkód górniczych),

•

K - kielichowe do czenia klejem.

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Rury do rednicy 50 mm s

niekielichowane i do czenia ich

metod klejenia s

kszta tki wtryskowe z PVC-U. Rury o rednicy

od 63 do 630 mm na jednym ko cu posiadaj uformowany kielich z
rowkiem na uszczelk

gumow . Elementem cz cym i

uszczelniaj cym jest uszczelka ze specjalnej gumy o profilowanym
kszta cie, któr umieszcza si w rowku kielicha. Z cze tego typu
jest po czeniem roz cznym umo liwiaj cym wzajemne
przesuni cie cz ci ruroci gu i kompensacj wyd

. Rury z PVC-

U mo na równie

czy z armatur tradycyjn

eliwn , stalow ).

W zale no ci od wykonania i technologii po cze rozró nia si
cztery rodzaje rur:

rona

310

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Do budowy zewn trznych sieci wodoci gowych stosowane s najcz ciej rury z PEHD. Obecnie s produkowane
rury ci nieniowe (do PN20) do wody o rednicach do 1600 mm.
Rury polietylenowe przeznaczone s do rozprowadzania wody pitnej, ciek ych mediów technologicznych,

cieków komunalnych, przemys owych itp. Tak ró norodne zastosowanie rur polietylenowych wynika z ich

znakomitych w asno ci fizyko-mechanicznych oraz odporno ci na ró nego rodzaju agresywne media.
Równocze nie rury polietylenowe s ca kowicie oboj tne fizjologicznie i nieszkodliwe dla rodowiska.

Zalety:

dobra wytrzyma

mechaniczna,

wysoka udarno

(rury z PE nie p kaj pod wp ywem uderzenia nawet w niskich temperaturach do -80oC),

dobra elastyczno ,
mo liwo

zaciskania rur i zamykania przep ywu mediów przy pracach remontowych,

adka powierzchnia wewn trzna zmniejszaj ca opory przep ywu,

niski ci ar,

atwe i szybkie wykonywanie po cze ,

odporno

na czynniki korozyjne zawarte w glebie,

odporno

na pr dy b dz ce,

oboj tno

fizjologiczna - tworzywo nie wprowadzaj ce do rodowiska adnych zanieczyszcze .

Wady:

stosunkowa du a grubo

cianek ruroci gów, znacznie rosn ca wraz ze wzrostem rednicy rury.

5) Rury z PE i PEHD

Str

ona

Str

ona

311

Przewody wodoci gowe

Rury z PE produkowane s metod wyt aczania z polietylenu o g sto ci 930 kg/m

z dodatkiem antyutleniaczy,

stabilizatorów i pigmentów niezb dnych do wytwarzania rur o okre lonych w asno ciach mechanicznych i
zgrzewalno ci. Materia em bazowym jest PE-HD klasy:

•

PE 80 na ci nienie 0,4; 0,5; 0,6; 0,63; 0,75; 0,8; 1,0; 1,25 i 1,6 MPa (PN 4; 5; 6; 6,3; 7,5; 8; 10; 12,5 i 16),

•

PE 100 na ci nienie 0,5; 0,6; 0,63; 0,8; 1,0; 1,25; 1,6 i 2,0 MPa (PN 5; 6; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20).

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Rury z surowca PE-100 przy tej samej grubo ci cianki jak rury z surowca klasy PE-80, mog pracowa przy
wy szym ci nieniu. Przekrój efektywny rury wykonanej z surowca klasy PE-100 (przy tym samym ci nieniu
nominalnym) jest o oko o 17% wi kszy ni rury wykonanej z surowca klasy PE-80. Dost pne s w kolorze
czarnym lub niebieskim. Rury polietylenowe wraz z ca ym asortymentem kszta tek do wykonania po cze
sta ych i roz cznych tworz jednolity, uniwersalny system.

rona

312

Przewody wodoci gowe

Rury z PE czone s poprzez zgrzewanie. Metody czenia:

•

zgrzewanie czo owe, stosowane g ównie dla rur o rednicach wi kszych ni 63 mm,

•

zgrzewanie elektrooporowe, stosowane g ównie dla rur o rednicach mniejszych ni 110 mm,

•

po czenia zaciskowe, dla rur wodnych - np. z czki POLYRAC,

•

po czenia ko nierzowe z wykorzystaniem tulei ko nierzowych.

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

zgrzewanie czo owe

Str

ona

Str

ona

313

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

zgrzewanie elektrooporowe

rona

314

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

po czenia zaciskowe

Str

ona

Str

ona

315

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

po czenia ko nierzowe

rona

316

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

Rury te s stosowane najcz ciej do wykonywania przy czy wodoci gowych, a tak e w instalacjach
wewn trznych zimnej i ciep ej wody. S one produkowane najcz ciej o rednicach do 75 mm (np. firma
„Gamrat”).

6) Rury z PP

Rury GRP zawdzi czaj swoje dobre w asno ci trzem podstawowym sk adnikom u ywanym do ich wytwarzania.

to: ywica poliestrowa jako sk adnik wi

cy, w ókno szklane ci te jako zbrojenie oraz piasek kwarcowy

pe ni cy rol wype niacza.
Nowoczesna technologia produkcji umo liwia wytwarzanie tego typu rur w odcinkach o dowolnej d ugo ci w
przedziale 0,3 do 21 m w zakresie rednic od DN 300 do DN 2400 i w odcinkach 0,3 do 6 m w zakresie rednic
od DN 100 do DN 250.
Materia GRP odznacza si du

odporno ci na cieranie. Rury wykonane z ywic poliestrowych s

adkie (k =

0,01 mm) oraz sztywne przez co mog przenosi napr enia.

7) Rury GRP (poliester wzmacniany w óknem szklanym)

czenie rur i kszta tek odbywa si za pomoc sprz

a w

kszta cie mufki, która posiada zamontowane odpowiednie
pier cienie dystansowe i uszczelniaj ce. Monta rur jest
wi c bardzo prosty i polega na nasuni ciu sprz

a na

koniec bosy jednej rury i wsuni ciu ko ca bosego drugiej
rury do sprz

a. Tak wi c poszczególne elementy

ruroci gu musz

by umocowane, aby nie mog y si

przesun

wzgl dnie siebie, a tym samym nie mg y

wysun

ze sprz

a. Istniej

tak e odpowiednie

sprz

a zapobiegaj ce wysuni ciu si ko ca bosego rury

ze sprz

Str

ona

Str

ona

317

Przewody wodoci gowe

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod

eliwo sferoidalne jest odlewem elazowo-w glowym, w którym cz

glow stanowi grafit sferoidalny w

postaci kuleczek. Ró ni si od eliwa szarego tym, e ma wi ksz plastyczno , du

wytrzyma

obci enia mechaniczne. Dzi ki swoim elastycznym w

ciwo ciom jest najodpowiedniejszym materia em do

budowy ruroci gów niemal we wszystkich warunkach, a zw aszcza, gdy wyst puj nieprzewidziane przeci enia.
Nie powoduj one p kni

i awarii ruroci gów, a mo liwe miejscowe deformacje nie wp ywaj negatywnie na

funkcjonowanie ruroci gu.
W programie produkcyjnym Buderus Guss znajduj si mi dzy innymi rury wodoci gowe i kanalizacyjne z eliwa
sferoidalnego. Wn trza rur wodoci gowych s

pokryte warstw

cementu hutniczego, natomiast rury

kanalizacyjne, ze wzgl du na zwi kszon agresywno

cieków, pokrywane s warstw cementu glinowego.

Dzi ki cementowaniu zapobiega si procesom inkrustacyjnym. Warstwa cementu eliminuje podatno

rur na

korozj .
Standardowe zabezpieczenie zewn trzne rur z eliwa sferoidalnego stanowi pow oka cynkowa (ok. 200g
cynku/m

). Cynkowanie natryskowe wykonuje si bezpo rednio na wierzchniej warstwie odlewu. Dodatkowo

rura jest zabezpieczona warstw bitumu. Takie zabezpieczenie jest zgodne z DIN 30674 cz. 3. Standardowe
zabezpieczenie gwarantuje nale yt ochron rur sferoidalnych w 85% rodzajów gruntów. W gruntach bardzo
agresywnych takie zabezpieczenie antykorozyjne jest niewystarczaj ce. W tej sytuacji wykonuje si
zabezpieczenie specjalne.
Niezawodno

i trwa

po cze w ruroci gu jest niezwykle wa na. W ruroci gach z eliwa sferoidalnego w

zakresie rednic od 80 do 1000 mm stosuje si najcz ciej po czenie na uszczelk gumow Tyton. Wsuni cie
bosego ko ca rury do kielicha, w którym w

ona jest uszczelka, powoduje trwa e uszczelnienie po czenia,

nawet przy odchyleniu od osi ruroci gu do 5°. Specjalnie wyprofilowany kszta t kielicha utrzymuje uszczelk w
pierwotnym po

eniu. Uszczelki do wody s z gumy naturalnej.

8) Rury z eliwa sferoidalnego z wyk adzin cementow

rona

318

Przewody wodoci gowe

Uk adanie rur i monta

atwe, podobne do monta u ruroci gów i innych materia ów. Przy uk adaniu nale y

zwróci uwag na czysto

kielicha, bosego ko ca i uszczelki. Dla u atwienia po czenia u ywa nale y

smarowid a.

Rozp

rowad

nie wod

Rozp

rowad

nie wod