UDZIAŁ PIELĘGNIARKI W LECZENIU PSYCHICZNIE CHORYCH
Podział leków psychotropowych (oparty na klinicznym działaniu):
1.Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki).
2.Leki przeciwdepresyjne (tymoleptyki).
3.Leki przeciwlękowe (anksjolityki).
4.Leki pobudzające.
5.Leki nasenne.
LEKI PRZECIWPSYCHOTYCZNE - NEUROLEPTYKI:
Działają na sferę napędu:
-uspokajająco w stanach podniecenia
-aktywizująco w stanach zahamowania
-powodują cofanie się stanów psychotycznych przebiegających z urojeniami i halucynacjami.
Działanie neuroleptyków zależy od progu neuroleptycznego, siły neuroleptycznej i osobniczej wrażliwości chorego.
Progiem neuroleptycznym jest dawka, która usuwa objawy wytwórcze. Im mniejsza dawka przekracza próg neuroleptyczny tym siła leku jest większa. Siłę działania leku odnosi się do pierwszego ze stosowanych leków tej grupy (chlorpromazyny), której działanie określa się jako 1. (np.haloperidol jest 20-50 X silniejszy, promazyna ma ok. ½ tej siły).
W pierwszym okresie, gdy pacjent nie zawsze chce zażywać leki (ze względu na brak poczucia choroby, urojenia, negatywizm, agresję) podajemy je w formie iniekcji domięśniowych.
Neuroleptyki w postaci wolno wchłaniających się tabletek lub iniekcji i.m „depot” zapewniają równomierne stężenie leku we krwi. W formie „depot” wstrzykuje się co 2-3 tyg. Są bezpieczne ze względu na stałe stężenie leku we krwi i wygodne ponieważ chory nie musi pamiętać o codziennym zażywaniu leków.
Objawy uboczne (niepożądane)
to objawy somatyczne i psychopatologiczne, które występują podczas stosowania leków i są szkodliwe dla chorego.
Podział objawów ubocznych:
Powikłania ogólne i neurologiczne.
Ad. I. Powikłania ogólne:
a)zapaść ortostatyczna - zapobiegawczo chorego, który bierze duże dawki leków pozostawić w łóżku, mierzyć RR, nogi wyżej.
b)zapalenie żył, zakrzepy i zawały - podwyższona temperatura, ocieplona, bolesna noga.
c)żółtaczka - niektóre leki uszkadzają wątrobę.
d)agranulocytoza - zanik białych krwinek.
e)zapalenie skóry - może być spowodowane alergią na lek, reakcją leku i słońca.
f)nacieki zapalne po iniekcjach domięśniowych - nagrzewania , zmiana miejsc wkłucia.
g)napady padaczkowe.
h)suchość w ustach - pić więcej, żuć gumę, krople miętowe, cytryna.
i)zaparcia - dieta, leki.
j)zaburzenia ostrości wzroku.
II. Powikłania neurologiczne:
1.Pseudoparkinsonizm (objawy pozapiramidowe).
są najczęstszymi odwracalnymi objawami ubocznymi wywołanymi przez neuroleptyki. Występują u 15 % leczonych pacjentów. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem; największe odnotowuje się w pierwszych tygodniach po rozpoczęciu leczenia.
Najczęstsze objawy:
a) sztywność mięśniowa - w obrębie całego ciała, a szczególnie mięśni kończyn górnych.
b) drżenie - zarówno zamiarowe jak i spoczynkowe, głównie kończyn górnych, żuchwy i języka (zespół króliczkowy).
c) bradykineza - powolność i ograniczenie ruchów, chód drobnymi krokami, pocieranie podeszwami o podłogę, pochylenie tułowia ku przodowi, przygarbiona sylwetka.
2.Ostre diskinezy neuroleptyczne.
Występują zwykle w pierwszych godzinach lub dniach stosowania.
Są to niekontrolowane kurcze pewnych grup mięśniowych. Najczęściej dotyczą mięśni gałek ocznych, twarzy i szyi (oczy zwracają się do góry i na bok, opadnięta, zablokowana żuchwa, przymusowe otwieranie ust, wysunięty język, zaburzenia artykulacji, zaburzenia połykania, przekręcona głowa), rzadziej może dotyczyć mięśni kończyn lub tułowia (skręty tułowia, lordozy).
Diskinezy niekiedy są bardzo bolesne, budzą przestrach, bywa, że są przyczyną odmowy przyjmowania leków.
3.Akatyzja (neuroleptyczny zespół pobudzeniowy).
Może pojawić się w każdym okresie leczenia neuroleptykami.
Akatyzja charakteryzuje się znacznym niepokojem i wewnętrzną potrzebą ruchu. Pacjent nie może ustać, drepcze w miejscu, siedząc lub leżąc bez przerwy zmienia pozycję. Prowadzi to do podniecenia psychoruchowego. Jeżeli takie zachowanie zostanie błędnie odczytane jako wyraz pobudzenia psychoruchowego w przebiegu psychozy i w konsekwencji chory otrzyma zwiększoną dawkę neuroleptyku, wówczas dolegliwości nasilą się, poczuje się gorzej i niepokój ulegnie dalszemu nasileniu.
4.Późne diskinezy.
Występuje po długim stosowaniu leczenia, (co najmniej 6 miesięcy).
Schorzenie objawia się nieprawidłowymi, mimowolnymi i nieregularnymi ruchami mięśni głowy, kończyn i tułowia. Najczęstsze są mimowolne ruchy okolicy ust: układanie warg w ryjek, żucie, mlaskanie. Ruchy palców, zaciskanie dłoni. W cięższych przypadkach obserwuje się kręcz szyi.
5.Złośliwy zespół neuroleptyczny.
Jest poważną, potencjalnie śmiertelną komplikacją leczenia neuroleptykami. Wystąpić może w każdym okresie leczenia, występuje częściej u mężczyzn.
Z.z.n. manifestuje się objawami somatycznymi, motorycznymi oraz psychopatologicznymi: sztywnością mięśni, dyskinezami, akinezją, mutyzmem, zaburzeniami świadomości, podnieceniem psychoruchowym, wysoką gorączką (do 41 stopni), zlewnymi potami, ślinotokiem, tachykardią oraz zwyżką ciśnienia tętniczego.
We wczesnym okresie rozpoznanie bywa trudne, nasilające się zaburzenia psychiczne (podniecenie lub osłupienie) bywają traktowane jako zaostrzenie psychozy.
LEKI PRZECIWDEPRESYJNE - TYMOLEPTYKI.
-podwyższają chorobowo obniżony nastrój
-wpływają na zaburzenia napędu psychoruchowego i rytmów biologicznych.
Dzielimy je na 3 grupy ze względu na działanie na depresję, lęk i napęd psychoruchowy.
1. Leki p/depresyjne o działaniu p/lękowym i uspakajającym, bez działania pobudzającego napęd (np. doxepin).
2. Leki p/depresyjne o słabszym działaniu p/lękowym i umiarkowanym działaniu na napęd (amitryptylina i imipramina).
3. Leki p/depresyjne działające wyraźnie aktywizująco na obniżony napęd psychoruchowy(dezypramina).
Działanie leków p/d ujawnia się dopiero po ok. 14 dniach. Większość leków p/d wykazuje na początku działanie uspokajające i lekko nasenne, co jest korzystne przy podnieceniu i bezsenności. Leki podaje się najczęściej R i W lub jednorazowo na noc, co częściowo łagodzi ich skutki uboczne.
Objawy uboczne (niepożądane):
Wysychanie błon śluzowych, spadki ciśnienia, nudności, zawroty głowy, zaparcia, biegunki (rzadziej), częstomocz lub zatrzymanie moczu, drżenia.
LEKI PRZECIWLĘKOWE - ANKSJOLITYKI.
Działają p/lękowo, odprężają, obniżają poziom drażliwości i agresji, zmniejszają napięcie mięśniowe.
Objawy uboczne (niepożądane):
Senność, zaburzenia widzenia, mowy, pamięci, drażliwość, napady złości, bezsenność.
Długotrwałe podawanie może spowodować uzależnienie.
Nagłe odstawienie może spowodować objawy odstawienne pod postacią wzmożonego lęku, pobudzenia, zaburzenia snu, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, sercowo-naczyniowego, neurologiczne.
LEKI POBUDZAJĄCE.
Pobudzają stan psychiczny, szczególnie sferę napędu ruchowego. Stosowane rzadko (większość zaliczana do środków odurzających, np. amfetamina).
Objawy uboczne (niepożądane):
Niepokój psychoruchowy, bezsenność, lęk, wzmożona gonitwa myśli, bóle i zawroty głowy, zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego.
LEKI NASENNE.
Powinny być stosowane krótko, gdyż szybko prowadzą do uzależnienia. Stosowane w zaburzeniach snu pod postacią: trudności w zasypianiu, wczesne budzenie się, sen przerywany. Np. nitrazepam, clonazepam.
Objawy uboczne (niepożądane):
Senność, zaburzenia widzenia, mowy, pamięci, drażliwość, napady złości, spadki ciśnienia.
ROLA PIELĘGNIARKI W POWIKŁANIACH FARMAKOTERAPII:
-obserwować samopoczucie chorego
-obserwować reakcje pacjenta na lek i dawkę
-obserwować powłoki skórne, kończyny dolne, bolesność, przy zginaniu grzbietowym stopy
-obserwować stolec i mocz (w kierunku żółtaczki)
-nie lekceważyć skarg chorego na ból gardła, jamy ustnej, podniesioną temp. (może to być początkiem agranulocytozy)
-obserwować postawę, chód chorego, mimikę twarzy, współruchy, niemożność siedzenia, stereotypy ruchowe, skurcze mięśni, ruchy gałek ocznych (w kierunku powikłań neurologicznych)
-w razie zaobserwowania objawów ubocznych uspokoić pacjenta, poinformować o przejściowym charakterze zaburzeń, kontrolować parametry życiowe RR, tętno, temperaturę
-edukacja pacjenta (zależy od stanu zdrowia) -uprzedzić o możliwych reakcjach i poinformować co chory ma obserwować, jak ma postępować (np. nie opalać się, nie wstawać szybko z łóżka).
Postępowanie z lekami:
1.Szafka zawsze zamknięta na klucz.
2.Nie podawać samowolnie żadnych leków psychotropowych.
3.Poinformować lekarza o zaobserwowanych reakcjach pacjenta na lek.
4.Nie rozkładać zbyt wcześnie leków (niektóre źle reagują na światło)
5.Dyskretnie sprawdzić czy chory zażył leki (poprosić, aby chory uniósł język, coś powiedział).
6.Jeżeli chory nie połyka leków należy je zmiażdżyć w moździerzu i podać do wypicia z niewielką ilością wody.
Postępowanie podczas wykonywania iniekcji domięśniowych:
1.U chorych niespokojnych zawsze z pomocą innych osób.
2.Unikać szamotania się i wzywania do pomocy innych pacjentów.
3.Zastrzyki należy robić (w miarę możliwości) w pokoju zabiegowym).
4.Przestrzegać wskazań dotyczących podawania niektórych iniekcji (np. chlorpromazynę wstrzykuje się głęboko, nie wypuszczając wcześniej leku ze strzykawki do igły przeznaczonej do wkłucia - przyczyna powstawania nacieków i ropni pośladków).
5.Pielegniarki ze skłonnością do reakcji uczuleniowych powinny używać rękawiczek przy przygotowywaniu chlorpromazyny (objawy uczulenia to: wyprysk świąd, obrzęk, senność, omdlenia, spowolnienie ruchowe).
6.Często zmieniać miejsca wkłucia.