matura biologia 2016 podstawa

( matura_biologia_2016_podstawa.pdf )

http://www3.extrafiles.be/hdl/matura_biologia_2016_podstawa#

Podobne: matura biologia 2013 podstawa, matura biologia 2014 podstawa, matura biologia nowa podstawa,

matura biologia 2016 probna, matura polski 2015 podstawa, matura biologia 2014 pytania,

matura biologia 2016 pdf, matura biologia 2015 nowa podstawa, matura biologia 2016 operon,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie dokonac

wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych dwie sa podobnie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego bedzie pohanbione,

jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go za

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze wlasnym sumieniem, upowaznienie

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie jego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob

pozwalaja mu sie od nich wyzwolic i uzyskac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, uwzgledniajac na

akcje tragedii. Nasza (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka,

ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o ludzi celach.

Fatum – odwrotnie los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie musi spotkac czlowieka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem beda

dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on rownolegle

ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze siostra i wierna

prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala mozliwosci rozwiazania

konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach i zeslali dywanom w beczce

Pandory zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go pod dwie partii:

osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie maja skladac

bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

znakiem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo zdefiniowanie

prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze przy imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka moc jak Pan, jego

piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to ogromna, piesn tworzenie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog podarowal mu sila

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to pan odwroci od Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, chce sie dla niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow.

Wyslali wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dotrzec do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala tej ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic pod ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az finalnie przypomniano samemu o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3, dziesiatym

wespol. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on mu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, funkcjonowania nie

zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski przy Syzyfowych pracach przyrownuje przebieg rusyfikacji pod ziemiach polskich do wykonywania zadan Syzyfa. Proces ten nie byl w stanie

zniszczyc polskosci tkwiacej przy samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil wrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie za wysoko, gdyz wosk moze sie stopic i by nie schodzil zbyt nisko

wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie

wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez

Niemcow. Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol

piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka swiata

zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne

jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie przy walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja przy nowej mysli w tego typu

wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje

poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je pod

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni

zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, gatunkow, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym.

Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci. Same

w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne postaci w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych przy zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

jej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila zwloki

brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w momencie kolejnego wyboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na korzysc szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed wykonaniem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, nieustannie

stawiany w momencie wyboru, musi rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swego ludu, lub dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Az do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII przy. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki.

Po obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI przy. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zwiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, jak kroczac przy pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania pod polu walki i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty przyklad – obrazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce odstapic zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to zwiezly, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tego, ktory nie obcuje wraz ze sztuka,

zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na sen wieczny i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci,

ktora podmiot liryczny zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc przy smutek. Zycie jest grymasny, a przerabia sie tak

szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, zanim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

powazac rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedlug natura, brac od swiata tyle, tak jak potrzeba, nie za

mnostwo, ale i nie za malo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za zycia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie przy wierszach, przy pamieci ludzi, ktorzy te wiersze pozostana kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych albo

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w tworzeniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia wlasne uczucia jedynie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon okazuje sie byc rozbudowany tak, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone przy piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej

Swiata - tez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy w charakterze cos doskonalego,

a ow lampy led prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, przy odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma przy sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy wraz z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy

sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje podopieczni. Bogini

nie zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami wraz z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja przy

kamien. Jednak i wtenczas smutek srodku przebywajacej przy glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia swoistosc

macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili wlasne dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi przy poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly padac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic nie skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i

nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja

z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do partnera na 3 miesiace przy roku, wtenczas to przyroda zamierala, azeby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego

rodzaju wlasnie sposob starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc transformacji por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. powiadamiaja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to lecz, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Byly one dla nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich duza role. Obrazuje to okolicznosc, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja, przedstawiala

bogow, herosow, walki bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie mieli poglady pod dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna azeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, ze starozytni mieli podobny stanowisko

na informacje sprawy, jak na przyklad my obecnie.

Wrocmy lecz do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i beda obecne przy literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, konstruktorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, przy mitach sa utrwalone pierwsze wzory ludzkich postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu bylo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali pod te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru wartosci przeciwstawnych ale jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie zas sam akt

wyboru, niezaleznie od tego, ktore wraz z wartosci bedzie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za strony

internetowej wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wywoluje kolizje innego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Pragnie uczcic sen wieczny brata, chowajac go.

Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje istnienie i nie chce zlamac zakazu mistrza.

Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie byc oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem

wlasnym i wlasnych bliskich. Godzi sie pod smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie poprzednio Kreonem. Okazalaby sie w takim

przypadku slaba i przecietna istota.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Dlatego zgineli tej bliscy.

O ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to potrafilo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc zacny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny dla wrogow i

zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. W trakcie konfrontacji wraz z synem

Hajmon pokazuje mu jego braki i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce azeby ojciec zobaczyl prawdziwy

portret sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda wazniejsze

od niego. Odwoluje sie do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni

go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon narasta w obronie demokracji przy panstwie, tej ojciec jego nie

slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza pod wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy od niego. Po przyplywie gniewu Hajmon

oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji przy „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci

okazuje sie byc wartoscia przy „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest sen wieczny Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony

smierc. Ona jednak uwaza, ze nie powinna postapic odwrotnie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon takze uwaza, ze racja okazuje sie byc po

jej stronie, musi jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde wraz z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi mozliwosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie

tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora to daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie byc symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy zezwolic Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z przeznaczeniem.

Walka wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny wystarczy. Nic nie moglo zachowac Antygony

poprzednio katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje poprzednio nami przy zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. Po utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt przy imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych przy utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu tez wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

10-ciu. Wymien gatunki literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, swietne z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych prawidel

i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa odczytanie

przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia

sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie

bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to zwiezly utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz przy psalmie skierowana jest do Boga. Az do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej albo religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze pod trudy podrozy, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszelkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z racji czyjejs smierci, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren okazuje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z gatunkow epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ten jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia pan losy chwatow

na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc jego podniosly i

patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

niewinnosc, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, przyrody, swiata i milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez pomysl, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, strukturze lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna jak rowniez tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Czesto opowiadanie blokuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej akcji (w

ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani przy kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie pod dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Team aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece.

Po tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, postaci, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie prowadzilo do uszlachetnienia

uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu pod akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada 3 jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do kleski, czyli

katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

beda przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt wartosci i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z

tego wzgledu, ze racje obu stron beda rownorzedne, konflikt tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chwatow.

Antygona, za przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci 3 osob (Antygony, jej

ukochanego, a osobistego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego dreczyly do konca zycia. Tragizm

okazuje sie byc wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja pod

siebie sen wieczny lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo przy tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo przy jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata,

poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza okazuje sie byc obrazem zycia codziennego, druga

zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne beda osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo pod droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze,

zas gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo pogardzic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl przy swiat. Wlasnosc

roztrwonil lecz szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony syn wrocil do ojca ten sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, zas

teraz znow ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i

pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w gospodzie.

Wczesniej obslugi odmowili mu duchowni, jakich zadaniem okazuje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

osobom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, gdzie przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednak jako przyklad

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje szersze,

uniwersalne tresci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo pod droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo

pod zyzna ziemie, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki

Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc wlacza nakaz, azeby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl pan

wczesniej i odszedl od wiary, jednak powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do

rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to typy ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory przy przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Poprzez

dzis dzien samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne przy dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a ostatecznie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

swiadczy symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlowiek powinien czcic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie je badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje przy ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez wzor

parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do przyrody, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to wlasciwy wariant

swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wysoki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest totez symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym przy obronie wolnosci narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu

rozwaga i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i mestwo wladcy

na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego partnera.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec druhow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia okazuje sie byc

walka przy obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, mezny na jej miejsce wybiera

wzgorze, by byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Po swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci nadajace

sens tej zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga przy centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady plywania przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie pod biesiadnym stole. Udziela

porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci pod wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak winien

zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke

sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w

charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza do tanca czlonkow roznych

stanow.

Obraz mozna przeczytac sie przy tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Pisarstwo sredniowiecza miala jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych pod Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor mowi o tym , ktorzy rosnie pod polu i niedlugo bedzie zebrane

i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Nazywany jest tez pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i

pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu

wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje sen wieczny jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca

przedstawicieli roznych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak azeby tego pragnal podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie przy

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala przy 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie przy odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o czym swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, azeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie przy raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru sylabicznego w

kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania formatu sylabicznego, , ktorzy z czasem, przy XVI przy., doprowadzilo do tzw.

sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilka

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

przy kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka skladniowa a mianowicie pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz

z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Poprzez zywocie rajski przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw pod jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obszarze nadrenskim, spisana juz przy IX przy. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen

przy Szwajcarii. Po XIV-XV przy. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja przy

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore jej cechy. Mozemy powiedziec, ze na tak przemyslane i staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., lecz juz wtenczas byla to piesn starodawna. Popularnosc

i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Ow

firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt

przenigdy ziemskim i wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora

wspoltworza przy Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian

gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. przy funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica w zamian

Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena w zamian zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz w zamian ktora.

Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda rowniez paralelizm

skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych

matek, osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu wraz z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i ucieka w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa tez znane i wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia―

Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., dawny bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, powiadamiaja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraj szczesliwosci przy roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny,

wiec tym chetniej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, sadzic podobnie. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

osobom opowiada wlasny bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily wlasne dzieci. Ukazana jest w toku blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi w charakterze szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie pod czarno, moze dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

poniewaz jej klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez przerazenie spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich podopieczni, ale tez z

powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. Moim zdaniem Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia jej

pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz tez przyjmuje pod swoje barki cierpienie wynikajace

z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, ktorzy walczyli przy obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Z kolei Matka

Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z racji smierci syna, wydarzenia sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie

oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna sen wieczny, smierc jej

dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna matka nie pozostanie musiala tak cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, ze uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica,

Bogiem slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora mielibysmy

szanse nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy przy niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie

modlitwy, oraz wiecej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten posiada wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze napisana zostala zamierzenie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone postaci wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, a takze na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu przy wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla przy nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak rowniez

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione przy tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje szereg wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piesn spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. przy tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis wyrazen

jest przy „Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych przy literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali samemu tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca przy tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory przy centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Jednostki uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu

posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia beda centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jednakze to czlowiek zostal

utworzony na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest odszukac w samemu doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona istotne

wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania wolnego wyboru, do zdobywania madrosci, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac pod filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba

przystanac na chwile i przemyslec o lokalnej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej istniejacy w

wspolczesnym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas

zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to aktualne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze istnienie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce przy sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil pod swojej waznosci.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Francji przeciwko

saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie zarowno do

gatunkow charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe

postaci zwlaszcza przy tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna. Ekspansja

chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych pod legendach

i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy istote dydaktyczny. Konstruowanie sie nowatorskich panstw i

dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka,

Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany przy kosciele przy sw. wielkanocne. Ukazywaly np.

zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow przy kosciolach albo w umyslnie wyznaczonych do tego miejscach poza kosciola (

np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Swiezego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat

religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie i sad ostateczny. W dawnym

ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz przy Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow polskich jest „Historia o

chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na celem skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Zrodlowym bohaterem

moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi przy niej do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem glebokiej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce przy kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy i raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce przy raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj.

Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki.

Po utworze mozna przeczytac sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc.

Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w

stanie darowac czlowiekowi doglebnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks

milosci i piekna przy Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy

teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dzierzy radosc poprzednio cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci przy mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku tworzy sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy

zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas

jej powstania do dzis wywoluje zywe dysputy badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

zwiazane sa wraz z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica,

bedacy wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Mamusi

Boskiej wraz z prosba o wstawiennictwo u Syna, azeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem informacje o slownictwie i odmianach

gramatycznych owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny

(dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 jednostka liczby pojedynczej trybu rozkazujacego

- zyszczy, spusci, raczy. Roznice przy glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej

zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnetrzne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla oprocz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle

stanowila nadal nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X przy. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII przy. - pierwsze polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10-ciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w 3 jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia przy

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie przy literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie pod

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - przy Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do wybranki do blizniego.

•zyje przy ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie przy obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- skupia w samemu

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje przy zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem przy nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie

przy sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od dziecka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony przy utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla tez liryka milosna zgodnie

z zasada, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie przy tych utworach rzeczywistych uczuc i rozumuje poetow,

beda one wlasciwie wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosc

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo przy parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci przy literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala

do tzw. spraw ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla przymus, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie wraz ze

smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie przy cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV przy. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa przy reku itp. Mowi kobieta, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy

zyjacych przy dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez istnienie

skromniej, tymze jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― matka Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie byc ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i wlacza w samemu wiele okreslen skierowanych pod spodem jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Odkrywamy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei przy „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako odmiane cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje wlasne dziecko,

chce z zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, gdyz jest pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie

go poprzez zydow wedlug przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, ze to juz ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i pod blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter zwlaszcza

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub zasady

budowy). Istote piesni wyplywa z jej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zwiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa duzych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto przy tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane przy pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Klasa ten przy starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne

wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob

realistyczny albo konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to zwiezly utwor epicki, ktory znamionuje zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, przedstawienie tylko jednego watku, koncentracja sie pod jednym jedynie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech przy renesansie. Zostala srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem dziennym i

ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo ten gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z istota rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki przy obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow przekonujacych, ze o ojczyzne nalezy sie

troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we wszelkich nastepnych epokach literackich i jest

zwiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy

poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je

odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn i uznanie zwierzchnikow.

Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci tego rodzaju postepowania i

mysl, ze zasluguje samemu nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina przy przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep zacheca czytelnika do

refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

wlasne rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzeczywiste szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca natomiast dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal zajecia ziemianina przy roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy pod wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz pozostalych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac przy milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz madrosci praktycznej ambasador tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski przy „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, zapewniajac im rozum i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien sluzyc krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny - wojowac w

obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal przy „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz z Turcja.

Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie".

Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie

zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace,

poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne przy utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie

zacheca Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na

uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski chce by wojowal caly

narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu zaswiadcza ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna

oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie potrafia

ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i zachowac ojczyzne od wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie

to przewazajacym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny przy Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga zakonczone odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i

madroscia. Stalosc i potega panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien

poniekad z rozkosza umierac za nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jawi sie byc mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw dla urokow przyrody. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu",

"Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca, dowcipu, radosci. Dowodzi

tez, ze nawet w toku zabawy wypada zachowac, tak ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje tez ideal wychowawczy i wiare w tworcze

mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza

refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie element

duchowy u czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie za

wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten mozna przeczytac sie przy piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi

za Horacym, ze tej wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W

piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), przy utworze "Do

fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i

cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja

rodowod antyczny. Czesto poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy rozne motywy w 1 tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal konflikt pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc fragmenty, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki beda wyrazem glebokiej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, maja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno dywanom myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W ostatnim fragmencie naszej

wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodziez rycerska do grozacej juz wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do katastrofy pewne szczegoly, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy krajowy

balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z nia. Pierwszym

tworca piesni i wzorem dla Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego

poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas roznorodna. Wystarczy dokonac przegladu roznych

rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, przyrody i zycia, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament wedlug klesce Polakow poniesionej w toku

napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie do

tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju zas nie o

prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli racja i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie uwzgledniajac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, finalnie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste

serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali dzielo sztuki

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik samemu

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi przy literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zwiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

wytworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i

klopotach codziennych, poniekad praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa

egzystencja pelna cnot, gdzie dorosleje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne wikt,

wysilek natomiast jest powodem do dumy. Po wykonywania zadan mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas pod tancach i spiewach. Czlek zyje pod wsi

przy harmonii wraz z przyroda. Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, poniewaz to oczywiscie oni

pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj, porzadek i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, Jak i

rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest

wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej,

ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzeczywiste powodzenie i radosc. Uciechy plynace wraz z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili

w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione

przy obcowaniu przy z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

wybranki prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk jest dozwolone podzielic pod dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa lub przykladami, lub

przerobkami idylli antycznej, lub tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych, pelnych powiazan wraz z mitologia±, w

ktorych pod maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych

absolutnie nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Owe wszystkie postacie wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda

prawdziwe jednak sztuczne i zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie i nieszczescie przy milosci, jakich doswiadcza niemalze

kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub wiecej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o

tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy

portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tymze poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace pod swoj zycie. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze okazuje sie byc przepych wesela i obfite zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja konflikt miedzy

panskim dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje zawsze z wiernym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem absolutnie

pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, lub czasem z tej przyczyny postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie wynajda sie

pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te sprawy jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami.

Jednostki znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban,

ktory oczywiscie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze pod stu urzednikow, jeden okazuje sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny.

Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za suplementarne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory mysliwego, na

przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych.

Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke,

prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala na nowo zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow.

Zwozka takze jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu,

zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja brak rozsadku i nieuchronne

bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan

karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego jej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia zwiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka jest dozwolone sie

przyuczyc bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Zwiazek malzenski

nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac,

przygotowac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z ludzi przygotowanych wiosna krzewow i drzewek byc wyposazonym owoce i

pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze,

beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niechec i jednostki

zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Jednak i zima nalezy kontrolowac

gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie sprzedac,

przy innej strefie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia pod wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, jakie to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor przy formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego popijania z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie

strony posiadaly wiecej zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow gdzie poeta dotyka

problem spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty pod tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie.

Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o tancu i radosci.

Sklania wszystkich do pojscia przy jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze swej pracy zony i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza.

Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy odnosic sie jako artystyczne

uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego przy poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto przy kulturze antyku i nieskazonych idealow przy Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody pod ludzka psychike. Zawiera tez pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i

bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w globie, zastanawiaja ponad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale tez podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec

nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z szansie do rozrywki, ale madrze i przy sposob umiarkowany. Wlasnie przy poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej przy sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz

ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny

byl tez samodzielnie proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki porusza tez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie

tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji pod posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania

podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela pozostana tez swietne nie tylko rodakom, ale i daleko poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest

szalec w stosownym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku,

podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna nadal pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelkiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki przy dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest przy patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat

– rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do niejakiej dziedziny robienia, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

potrzebnych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski,

M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace pod roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody,

porzadnego ojca i troskliwego partnera, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie

jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug

niego najwyzsza korzyscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc

pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych,

ponadczasowych norm i przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z

kluczowych wartosci, wobec ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne istnienie w zgodzie z natura i nie szuka

mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych wartosci w poniektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale nalezy przy tym afirmowac

zycie i w pelni z niego korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny broniacy poprzednio

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem okazuje sie byc

wydany przy 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru niesamowitego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze przy Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozmaite prawo. Miedzy

innymi prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Mysle ze,

ten problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak juz bylo i jest, ze ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom

co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj beda traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto

jednostki na ogromnych stanowiskach unikaja kary albo dochodzenie przy ich sprawie jest w duzym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie

wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej

decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie przy malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza

isc do ludzi odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly maja zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup obslugi

naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. Po ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych obywateli a nie

tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie

byc obywatelem i panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

winien byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac nowy

kodeks prawny wraz z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron przy neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa tak wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu przy 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone pod ten zamysl wykorzystac przy inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie pod dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie madrosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie.

Modrzewski oferuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak wybranki ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winowajca sie zestawiac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, moce, zdrowie, fart, a nawet

istnienie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy jego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - spory

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, azeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie tworza

jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie powinna dlugo trwac, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej okazuje sie byc

jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to

niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza przy przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, zarowno publicznego, a takze prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet bronic

panstwa poprzednio poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola do

obrony religii katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej przy narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia norm

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

szybkie sadzenie i bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

wszyscy, przy chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju jak rowniez

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownolegle przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno przy

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej przy Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa

w stanie jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna mnogie analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna

prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace jego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega przy owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad przy jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany wraz z pozycji

kalwina i przy duzej partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne przy krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu

i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych nieprzerwanie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa wedle niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow ale takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi zrozumiec istniejace przy

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia jego i rowna sie ponad powszednich ludzi. Podczas gdy mnich

tenze jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za

swietych, z przyjemnoscia ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc anegdotka o

plebanie, ktory pochowal swego psa pod cmentarzu niedaleko grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban

przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat,

„Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw przy

zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego

spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo przy odprawianej mszy swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i

powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety przy „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, ze jest intymny osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata wlasne

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow niedawnych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, sen wieczny

malej oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, , ktorzy obecnie historia sie wraz z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz ze strony

kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, do miejsc w ktorych

przebywala poprzednio wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole przy zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie

byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje mu sie, charakteryzuje to przy ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka okazuje sie byc szczesliwa.

Postawa ojca przerabia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie istnienie Jana pod wsi zostalo zaklocone przy sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), co wiecej bol ojca wzmagaja sprawy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, przy ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w

punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje przy watpliwosc tresc calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Za

zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez sen wieczny w

wieku dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami beda pasterze albo rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

indywidualnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala piekna swiata przyrodniczego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czesto tlem dla prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna posada w polu i przy gospodarstwie sprawia radosc innym ludziom wsi i jest dla nich

powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy przy literaturze

polskiej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za doglebnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje totez nie sprawa, ale sposob, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod

motywach ludowych i narzeka razem wraz z Oluchna pod ciezka fuche oraz pod srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, wedle

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych,

pokazuje ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i komponujac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa pod spotkanie wraz z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o niewiernosc i alians z rozna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze przy tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne dla sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu wybranki na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza daleko poza schludno renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj przy mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek poprzednio Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, ale, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie prawdopodobnie niepokoje poety w 3

sonetach – IV i V.

Sonet IV: O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

Boga. Az do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z silami ciemnosci czlowiek jest

osamotniony, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek

powinien polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci sprawy swiata tego, stanowi przy znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga,

zawadza mu koncepcje do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla przez kazdego znana osobom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej interesuje Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz silna i

znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow poprzednio tym, ze niewlasciwa polityka

moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Po tekscie beda fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialnosci

za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie

o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna

do pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda potrafili w

przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Po kreacjach podstawowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. 1 z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, oslabic go i nie przyjac

do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil przy piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny, wiezienie,

lub wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci , ktorzy sa pod jego czele powinni

dawac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Na nieszczescie jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt ten moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie pod jej negatywnych synow, niepokoj

o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

rejonie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- przymus wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie przy pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i spiew).

Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy pod wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza mnostwo

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, azeby niczego poprzez caly rok kalendarzowy nie

zabraklo rodzinie gospodarza. O bardzo duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow i warzyw

jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w blogim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca przy wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej przy innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko wiec, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jawi sie byc pozbawiony niedoskonalosci, poniewaz nie liczac wiedzy praktycznej

przedstawiciel tego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

musu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow pod Podole przy 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl przy niej wlasne przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz aluzje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole diagnozujemy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie

poprzednio napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski oferuje opodatkowanie

szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie znajacy

barier. Piesn ponizsza przekazuje przytomnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego w charakterze poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia pod

wsi. Piesni te wkomponowane sa przy obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia przy jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina pod roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie rzadzic w zyciu. Duzy wplyw pod tworczosc

poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Czesto nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z istota znakomitego naszego poety, ktory jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten okazuje

sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci pozostana czytane i podziwiane poprzez

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piesn XXIII jak rowniez fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte przy tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie pod znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie

zakamuflowac zawartej przy niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na

ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana przy sercu czlowieka

moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra

slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy przy "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl przy niej wlasne przemyslenia i sugestie, jak na przyklad w

przyszlosci podeprzec obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym jeszcze

utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote

beda cenne, ale najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do niebios, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, przy pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej przy Czarnolesie, by tam komponowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie przy poszukiwaniu

przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej okazuje sie byc zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie calosc znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy zawsze znajdzie

czas na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i wstyd. Poeta pragnie, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i by posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale tez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode swiata, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, azeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta przy „Piesniach― miala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly

wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fart, rozumiane w charakterze zycie zgodne z regulami cnoty, daj szanse

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z przyjemnosci

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta zacheca do korzystania z chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac przy

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec prawdziwe bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora to byla

nie wolna od sprzecznosci. Stad fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal

odleglosc do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy

byl Zenon od Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie

z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na gmach w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co emituje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie,

humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja

doglebnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac mu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z

natura odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec tak krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc sprawy i

umiejacego ze ogromnym spokojem sledzic otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, przy

korzystaniu wraz z rozumu, ale i w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

ogromnego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem wobec Boga, ale tez wizja czlowieka

nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od trosk i cierpienia jak rowniez obawy

poprzednio smiercia. Ow dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety przy ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie wraz z problemami, dawac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory

wielokrotnie przy swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja

zalamanie pod tej harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan przyrody ogolnej.

Po konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza 3

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow problemow.

Ukazane konflikty przewodzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm

dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest istota jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal przy

nagrode za wyrok przy sporze bogin, wine totez ponosi laleczka, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno ustalonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno gdyz stawiac prywatny interes pod rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow przy tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin lub ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Sezon dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty

(Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy

tym przy zlote gesle albo przy lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy

zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie

pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Az do gor i lasow, napisana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na wlasne zycie, sentymentalne i rownoczesnie

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie wraz z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie przy rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny samopoczucie, inne beda tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom przy Czarnolesie), stawia pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wiecej dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu zasadnicza byla tej

poezja: „Prosze, niech wraz ze mna za raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet wlasny pierwszy liryk nie

przewidywal, ze zapisze sie przy pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych typow i gatunkow literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow i zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

systemu alarmowego wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza przy, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane w charakterze wskazowka dla

jednostki, jednak dla wszelkich, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta przy zaledwie kilkunastu wersach przy lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad wraz z tymi

pany: szedlem spac trzezwo, zas wstane pijany. ― Fraszka ta dzierzy na celem osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego efekty i niekontrolowane

zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim niszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Kolejnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

nie zapominac o tym, ze cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w totez kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po samemu dobre

wspomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ten, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil czlowieka od zwierzat, dajac mu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien

ksztalcic swych konsumentow wlasciwych praw wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Z kolei

ludzie majacy odpowiednia moc i odwage powinni wraz z bronia przy reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie przy walce odstapic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw przy spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac do walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc

dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow przy utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak rozwinietej cywilizacji; nie potrafi

budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie przy namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jesli Polacy nie pomysla zawczasu o

grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, ze i poprzednio szkoda,

i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to oczywiscie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, ale sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od poczatku

istnienia naszego ciebie, ale lub takie procedura duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie zastanowic

ponad dalszymi swymi losami, by problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz czynia go zwyczajny ludzie. Jezeli zawiedzie 1 element przy

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a lecz rowniez czesc organizmu – kraju – jest dozwolone tu rozpoczac do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski przy XVI przy.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna przy 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz

z mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture tez zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi poprzez caly czas pod scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada 3 jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, zas na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, wlasne losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie ponad konsekwencjami

wszystkich czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tymze latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow jak

rowniez zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny odlamek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z

antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie poprzednio palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie przy innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co czlowiecze nie jest

mnie obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od patriotow poczawszy, a pod

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie poprzednio klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty przy utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega poprzednio

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w powyzszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze oczywiscie w naszej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa przy „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to lecz jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora to wszystkim przynosi radosc i

rozrywke, ktora to tez pozyskuje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odrebna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni, sadza

egoistycznie, beda chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi dzialac na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia a mianowicie jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy

3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje

autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje

czynia: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak wykrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie

w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny przy swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz

traci istnienie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo

dac musi rowniez kontrole wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal

zywnosc i nam i bydlu, jesli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych,

to bronil chlopow poprzednio wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i noclegu,

chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji

mlodego obywatela i do wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy―

– i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest przy dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie

byc bardzo prosto zapamietac, gdyz dzis okazuje sie byc on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka przy

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane przy literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa przy „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelkiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu

oraz starosc, oraz smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i przy bliskosci wraz z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki przy utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie

zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony pomiedzy przedstawicielami 3 reprezentatywnych dla

polskiego systemu spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow

wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O

obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow pod ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace Rzeczpospolita.

Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu przy 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga przy boju i

wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski przy dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie przy sobie tresci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego

i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja jak

chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje przy rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko przy „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada

nieprawidlowosci, jakie to zauwaza przy panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, fatalnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Dlatego Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― przy pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci spolecznych a

mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw

Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, przy XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo

dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke niedoskonalosci spolecznych znajdujemy tez przy licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym osobom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

trzymanych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal przy Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – jej

literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku przy dorobku

Kochanowskiego widac chociazby w wyborze uprawianych gatunkow, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie

to prawdopodobnie rowniez przy propagowaniu filozofii starozytnych, przy odwolaniu sie do tworczosci Horacego, przy podejmowaniu motywow z

mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo

tlumem.

Ten wybitny czlowiek zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednak takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka

melodie, znajduje duze wartosci przyrody i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom przy Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tego terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich przy sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie zdefiniowanie to zostalo

przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

ponizsza wywarla mnostwo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu lecz

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama

trafila do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke przy dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej od

konca XV do konca XVI wieku. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: kryzys papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw,

na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej istotne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm.

Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co

czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za formalny jej start uznaje

sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej przy Spirze

pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, ze nalezy

wyjasniac je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany

przy gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo albo pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

zachowywanie dobr. Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch ten powstal wraz z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem beda wydane

przy 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one do literatury religijnej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd

spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia przy problematyke. Pisarz charakteryzuje slabosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak wybranki ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob wyrazny i wzruszajacy

mowi Skarga o swej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

wybranki dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie pod sejmach wywoluje u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa porazka dla

Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do

potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza forma rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni beda swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne wraz z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

brak sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc

zwiazana okazuje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech

podstawowych stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty przy realia zyciowe dialog, ktory ujawnia istotne

problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak

stalego systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele tez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy

zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie przy jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, by pomysleli nareszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ten, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; poprawniej jest umrzec mlodo, ale w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec przy zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy przy wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej walki o byt

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. brak tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie przy sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu wraz z natura.

Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa strone

zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora wedlug stracie partnera sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to nie pomagalo. Odrzucic stac jego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede przy chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza pani (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej decyzji na drugi los, przygniatajaca wizja, wojna o byt, przetrwanie

trzy. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie przy plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich

problemow nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, portret, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 ulamkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" przy III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram.

Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory pod starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi.

(zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony przebieg zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad ostateczny i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja

zaprezentowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy przy Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Poprawka barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem czasu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i okazuje sie byc piekna, ochrania sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia azeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w toku burzy pozostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza leka sie ulewy drzy poprzednio jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, gdyz dbal pan o artyzm jezyka, forma swojego stylu i forme uprawianych

gatunkow, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o tej wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi przy zachowaniu harmonii

ducha,

Liczne przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak madry, ze zgadnie , ktorzy nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa wartosci materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie przenigdy bawic, ale mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom przy Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o wigor.

- mnogie nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. przy piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. przy trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z podstawowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, wrecz tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal pod roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany przy

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel literatury sarmackiej, przy swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ten ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy pod wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem.

Ukazal przy niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami przy bitwie pod

spodem Chicimiem przy 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 partii dosc szczegolowo opisujacych na wstepie obustronne

przygotowania, a nastepnie bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych spraw: nad skonczonym obrazem goruje uczucie wybranki do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage wspolczesnych nalezy

skierowac na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, przy sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy portret owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacje o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim przy Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod spodem dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl pod wsi przy krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami przy walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi niezaprzeczalna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie sprawy nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i przy obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

w przyszlosci sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, ktora

to doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne beda dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski

(J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia

srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu owymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody przy pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika

wraz z kaprysu. Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od nich uwolnic.

Pointa: poprzednio miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie przy slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil blaski zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja portret

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie przy poemat wielorakich

refleksji pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy wraz ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz okazuje sie byc mysl, ze kobiety beda niestale przy uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest przy wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore okazuje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, ze predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic morze, wiatr

zamknac w wor) niz dostrzec stalosc przy uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo takze moga zostac tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym trafem

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany

posmak, erudycja, ciekawostki tez beda w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest w charakterze piekna i zmyslowa pani. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich oddzialywanie na istnienie umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze przy literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, fundamentalne prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie pod

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ten typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska miala wiec zaskoczyc odbiorce, dowodzic mistrzostwa

pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich,

dywanom skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ponizsza wlasnie pisarstwo,

odmiennie anizeli nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj

krajowy rodowod uznawala za najistotniejszy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten oznacza sie tez sarmackim od

slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej pod pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec

gentlemenski i dawny siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly tez miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic co najmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie przy XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je przy starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - pierwsze oznacza obyczaj szlachty przy XV i XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o

kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala

poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej pod wschod wysunietym

panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji

polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka

odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze skladniki orientalizmu, wyrazajace sie przy zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale przy krakowskim, gdzie sady skazaly go pod infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Zostaly zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

przyrody - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym przy mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym przy latach

1688 - 1696 "Moralia", przy 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na ucisk

biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, ze represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie istnieje za , ktorzy

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego okazuje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z ludzi postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, zas mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta przy wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki przy „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich przy sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych przy utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie

ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do rozrywki. Wszyscy dbaja o wlasne dobro, nie interesuja

sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych.

Przejmuja nieznane wzory w zamian szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama dla siebie i nie zdaje sobie

sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej.

Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie poprzednio lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza za bezprawie.

Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest za

wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem przy 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Calosc

przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc przy zwyciestwie ponad poganami. Umilowanie ojczyzny widac przy

przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest przy nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty przy XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

dosc znaczna sytuacje w literaturze XVII przy. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow beda znakomitym zrodlem

poznania osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on przy wielu wyprawach

wojennych. Pas opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji do walki dostarcza mu gotowosc zdobycia

lupow, a nie milosc do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje

takze msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl przy licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi.

Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial wojowac w

obozie wojskowym, wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Jednak taki tryb zycia znudzil mu

sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe

wraz z ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za

przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o dobrobyt i

wartosci wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla owczesnej

szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty

autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, azeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety przy cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac samemu sprawe wraz z ich oddzialywania na istnienie

polityczne przy owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow i klesk sa w stanie one sprawic, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak opowiesci, ukazuja portret zycia przy XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal przy nich najbardziej znaczne wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie wielokrotnie sa lecz uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem,

lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor ten jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz przy tytule, zas

przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody wiek, zbyt przyjemne

sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z tymi, stawianymi monarsze przez

szlachte. Sa lecz na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety mistrza. Tak wiec satyra ta

w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie okazuje sie byc atakiem pod

sarmacje, pod jej wady i zle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowki prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden wraz z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc pesymistyczna a

mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie przy... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwyczajne cechy

Polakow, ktorzy przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i pod spodem lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze przy Rzeczypospolitej historia sie

raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak

poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla przy sposob niepodwazalny i prosty. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial uwydatnic swoj odleglosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej przy

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w ludzi, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna fama w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. przy. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem przedstawiania i

wzorem wypowiedzi. Trescia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza przy

uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mogl pomiescic i na widok ktorego

to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor zwiezly, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym wytlumaczeniem do kompletnego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, ze mozna je miedzy opowiesci wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem pod jedna wraz z najgorszych niedoskonalosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak

zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, ze w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki przy klatce―. Krasicki poruszyl tu problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zna smaku

wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje wlasne zycie przy klatce i uwaza, ze jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem

mlodego. On kiedys byl wolny, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie

interpretujac ta bajke, okresla sie pod fakt, ze powstala kobieta po naczelnym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu

wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei przy bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl przy nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, owymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej uzyskac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja okazuje sie byc po stronie www tego, kto ma moc. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Kiedy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i przy lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare przy Boga i smieje

sie ze wszelkich swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko przy Pana Boga―, ale takze w „upiory―.

Utwor demonstruje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie teoretyczne wiedzy nie

wspieraja w zyciu.

Oraz zatem swiat w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia przy dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: przy Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z glebokiej troski o kraj, wraz z leku poprzednio

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna zdatnosc obywatela.

Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Wiele rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby przy jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Gadal o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Polakow. Oni,

wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny i polityczny relikt ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra pod owczesne

ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych do

zmian przy stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma pan charakter doskonaly –

zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca i akcji, brak jest takze scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana okazuje sie byc w niejakiej

konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna jak

rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Krajowy, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych poszczegolne poglady jak rowniez

racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze

durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i tej zony). Za to ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka zmartwienia, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i wyzwolona z pod

spodem obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; dziwi sie, ze Starosta

pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa

swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wespol ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym praw moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

maz, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski prezentuje jego brak zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem,

ktory roztrwonil mienie rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez chce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie,

ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego jego nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial poprzednio nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania pod spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na postep tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial przy tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Podstawa jego bylo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane przy malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, przy eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, przy malarskich miniaturach, milosnej problematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w 3 dziedzinach zycia:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fallusa szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam nowatorskie metody nauczania. Byl pan pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia slownika, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na

sejmie konwokacyjnym przy 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na

fallusa Szkole Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, ale rowniez dawala

gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany przy pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

rozne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, dokument, listy do redakcji i

odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan i

chlopow, pisza o problemach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 latek. Z inicjatywy krola przy 1765 roku kalendarzowego

zalozono w Warszawie pierwszy przy dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach okreslany mianem Operalnia, gdzie

zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Team polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego

dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty.

Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl

jej zespol prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe

i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie przy jezyku naszym.

Komisja zdawala sobie sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu edukacji potrzebne beda dobre pozycje ksiazkowe dlatego przy 1775 roku

kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i wydanie nowatorskich podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali przy

nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy przy sobie skladniki bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora to wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, , ktorzy wiele

trunku mogl ulokowac, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody poprzednio

bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem

utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Zrodlem jego macy jest milosc, ogarniajaca

pelny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy przy uniesieniu. Jego

pragnienie wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego porzadna. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad

jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on przy pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos przy dyskusji odnosnie tematu oceny powstania

listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i okolicznosci jego katastrofy.

Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie do Paryza, gdzie uczestniczyl przy wielkiej

dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o

ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tymze Slowacki pragnal dac riposta na watpliwosc dlaczego powstanie listopadowe upadlo,

jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zaprojektowanych w diabelskim kotle

poprzez zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, ze rzady ludzi ludzi dawny

jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku okazuje sie byc zamach pod cara. Spoleczenstwo jest przy tej sprawie podzielone. Zaledwie

mlodzi oficerowie pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep,

reprezentowany poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, jednak potrzebuje

wodzow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, azeby zabic tyrana, lecz posiada kleske.

Mozemy zatem przy dramacie odczytac caly proces powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest tu oceniane w charakterze bardzo przydatne i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania przy walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest wzorem

patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje

do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly totez

rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

doglebnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi do grobu, przy ktory nie sklada ciala bohatera. Jest to symbol przetrwania

idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych,

prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przetrwac historie i budzic do walki narody. Ale zanim wielka kwestia Browna bedzie przez pozostalych

pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc przedstawiona

poprzez Norwida w charakterze ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu

tego nie mozna uzyskac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara naszej doskonalosci okazuje sie byc porownanie do

hostii. Po wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie materialu nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa

strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie znajduja szczescia za zycia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po smierci

Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobnej tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl przy cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi uiscic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, oryginalnosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzeczywiste, kiedys istniejace, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na wybranych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady 3 jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: akcja rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: duze

monologi przy Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci poprawniej poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia przy niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest wzorem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi moc rozwojowa

przeszlosci i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

inicjatywa sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac przy „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu historia ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez

autor przy wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych

wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych typow

pierwotnego charakteru. Cechy typowe beda najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to

komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz

slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez pelny narod krajowy oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego

kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi,

by zapozyczyc po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach poprzednio rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa przy scenie spisku. Samotna wojna szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i izolowali sie od

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu przy walce. Ukazujac szeroko pobudki kleski

patrzyl z bardzo duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak rowniez brak wiary

narodu we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego

nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera

mnostwo aluzji i mozna baczyc go za utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa powstrzymac sie pod spodem Termopilami,

gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tego brak.

Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu przy powstaniu, otoz

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze (

wydarzenia wraz z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze mnogie postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow.

Mozemy tez odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego

z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje przy

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby uzyskac pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo za zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic wraz z

nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedle niego, beda

przeznaczone dla siebie przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wespol z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja

szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna pan

szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo sztuki A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac przy niej o natchnienie, wsparcie w tworzeniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac sie

takze arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu albo klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Deficyt jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie